چاوەشانە بووق دەنگ دا نە ئەوڕەنگ
نەو وەهار ئاما ئانە وە چەند ڕەنگ
واتە: بۆقەلەموون وەکوو چاوێژ چەرخی گەردوونی بانگ کرد. بەهاری نوێ ئەوا بە چەندە ڕەنگ هات.
شاخ دا ئەگەڕێ.
نەو وەهار ئاما ئانە وە چەند ڕەنگ
واتە: بۆقەلەموون وەکوو چاوێژ چەرخی گەردوونی بانگ کرد. بەهاری نوێ ئەوا بە چەندە ڕەنگ هات.
شاخ دا ئەگەڕێ.
«در لهجەی کرماشانی کلهر و زنگنە بوق [بو ُ قْ] و بوقلم [ بو ُ ق َ ل َ م ْ]»
«فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری»
قەلەموون: [فەرهەنگی خاڵ]
بۆقلەموون.
قەلەموونە: [فەرهەنگی خاڵ]
قەلەموون.
بەقلەمووت: [فەرهەنگی خاڵ] (ئەردەڵانی) قەلەموون.
بۆقلەمووت: [فەرهەنگی خاڵ] (ئەردەڵانی) بۆقلەموون.
بەقلە: [فەرهەنگی خاڵ] (ئەردەڵانی) قەلەموون.
عەلیشیش: [فەرهەنگی خاڵ] بۆقلەموون.
چەترهەڵدان: [فەرهەنگی خاڵ] بریتییە لە خۆ گیڤ کردنی قەلەموون و تاوس.
قەلەموون: [هەنبانە بۆرینە]
کوردی: قەلەموونە، قەل، عەلەشیش، بۆقلە، بۆقلەموت، شامی، عەلیشیش، بەقلە، عەلۆعەلۆ، بەقلەمووت، گزگل، بۆقلەموون، بۆقلەمووت، مامرەشامی، کەڕگامیسری.
فارسی: بوقلمون.
قەلەموون: [فەرهەنگی وشەنامە]
- قەلەموون.
- عەلی شیش.
قەلەموون: [فەرهەنگی وشەنامە]
قەلەموون.
بەقلەموون: [فەرهەنگی وشەنامە]
- قەل.
- قەلەموون.
عەلەعیش: [فەرهەنگی وشەنامە]
- عەلی شیش.
- بۆقلەموون.
عەلەشیش: [فەرهەنگی شێخانی]
عەلیشیش • شامی • قەل • قەلەمون • عەلوعەلو • بۆقەلەمەن • عەوعەلو • علیشیش • بەقلەموون • بەقەلەمون • بۆقلەموون • قەلەموونە • عەلەلیش • عەلۆک.
پەلەوەرێکی ماڵییە، گۆشتی خۆشە، باڵندەیەکی گەورەیە لە کۆمەڵەی مریشکە، ملی بێ پەڕە، نێرەکەی چەپکێک تووکی گەورەی بە سینگەوەیە، کلکی وەکو تاوس بڵاودەکاتەوە.
turkey: [فەرهەنگی کوردستانیکا]
فارسی: بوقلمون.
turkey [ll]
«سەرچاوە قامووسا سەلاحەدین»
turkey:
جلووق، جۆقجۆق، جولووغ، جوولووق، چۆقچۆق، عەلۆک، ئەلۆک، کووڕکووڕ، شامی، بووقەلەموون
الديك الرومي: عه‌لۆعلۆ، عه‌لۆك.
«فەرهەنگا وەرگێڕ عەلی ناڤشکی»
ديكُ الحَبَش: بوقلمون، بوقلمون نر
ديكٌ رُوميّ: بوقلمون، بوقلمون نر
«فرهنگ معاصر عربی فارسی آذرتاش آذرنوش»
بوق: [بوُ قْ] بوقلمون. ر. کـ. بکلمهٔ «الیشیش».
بوقلم [بوُ قَ لَ مْ]: بوقلمون. ر. کـ. بکلمهٔ «الیشیش».
بوقلمون [بوُ قْ لَ موُ نْ]: بوقلمون. ر. کـ. بکلمهٔ «الیشیش».
الو الو[ ا َ ل ُ ا َ ل ُ] ( در لهجەی کرمانجی کردستان ترکیّە و کردستان سوریّە): بوقلمون.
ر. ک. بکلمەی 'الیشیش'.
الیشیش( علیشیش) [ ا َ لی شی ش ْ] ( در لهجەی کرمانجی و در لهجەی کرماشانی قصر شیرین): بوقلمون.
نام دیگر این مرغ در لهجەی کرمانجی کردستان ترکیّە و کردستان سوریّە و در لهجەی کردان لبنان: الو الو[ ا َ ل ُ ا َ ل ُ] و در لهجەی کردی کرمانجی و ان اطرف آن و هندو[ ه ِ ن ْ دو] و در لهجەی کردی کرمانجی درسم و قونیە: مریشکا مصری[ م ِ ری ش ْ کا م ِ ص ْ ری] (= مرغ مصری) و در لهجەی کرماشانی کلهر و زنگنە بوق[ بو ُ ق ْ] و بوقلم[ بو ُ ق َ ل َ م ْ] و در لهجەی کرمانجی مکری قلمونە[ ق َ ل َ مو ن َ] و در لهجەی کرمانجی سنندج بوقلمون[ بو ُ ق ْ ل َ مو ُ ن ْ] و بقلە[ ب َ ق ْ ل َ] و بقلموت[ ب َ ق ْ ل َ مو ُ ت ْ] است و این کلمە آخر را دمرگان بشکل[ ب َ ک ْ ل ِ مو ُ ت ْ] و ب معنی ' کرکس.
«فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری»
قەل، قەلەموونە:
(ناو) باڵندەیەکی ماڵی به لەشێکی گەورەوه که سەر و ملی ڕووت و گۆشتنه و نێرەکەی بەرچێڵەیەکی سووری هەیە. ڕەنگی پەڕوباڵی زۆرتر ڕەش یا سپی‌‌یه بەڵام قەلی شڵەی «سپی و ئاماڵ‌خورمایی»ش هەڵدەکەوێ؛ قەلەموونە؛ بۆقلە؛ بۆقلەموون؛ عەلیشیش؛ عەلەشیش؛ عەلۆعەلۆ. تێبینی؛ قەل لەکاتی خۆ نواندن یا بەربەرەکانی‌دا چەتر دەنگێوێ (پەڕەکانی کلکی بەرز و لێک‌بڵاو ڕادەگرێ، باڵەکانی فش دەکا و پەڕوپۆی قرژ. ) دەنگی قەل «قورتەقورتە» و فیعلی «قورتەقورت کردن» و «قورتاندن»ی بۆ کار دەهێنرێ. ناوێکی تری قەل، «عەلۆعەلۆ»یە کە ڕەنگ بێ ئەم ناوە ئەسڵی خۆی، لاسایی‌یەکی دەنگی ئەم باڵندەیە لە کاتی خوێندن و دەنگ‌هەڵبڕین‌دا بێ: «وانێت‌‌بارێک به ڕێ‌‌دا هات، پڕ له ژن و منداڵ و مریشک و قەل. ڕایگرت: وەرن سوار بن.»
[هەژار، چێشتی مجێور: ٤٥٦]
ڕوون‌کردنەوە؛ «قەل» بەم مانایە، دەبێ کورتەوەکراوی «قەلەموونە» بێ و ڕێی ناچێتێ هیچ پەیوەندێکی لەگەڵ وشەی «قەل» بە مانای «قاڵاو» هەبێ. وشەی «قەلەموونە» لە زمانی کوردی‌دا بە شێوەگەلی «قەلەموون»، «بۆقلەموون»، «بۆقلەمووت» و «بۆقلە»ش هەیە. هاومانا و هاوڕیشەی ئەم وشەیە لە زمانی فارسی‌دا «بوقلموون»ـە. «فرهنگ ریشەشناختی زبان فارسی» دەڵێ «بوقلمون»، وەچی «أبوقلمون»ی عەرەبی‌‌یە کە وشە عەرەبی‌یەکەش بە ڕەگەز دەچێتەوە سەر وشەیەکی یۆنانی. دەشڵێ وشەکە ئەسڵی خۆی بە قوماشێكی تایبەتی گوتراوە کە ڕەنگی لەبەر خۆرەتاو هەرجارە جۆرێکی نواندووە؛ جا ئەم باڵندەیە چونکە ڕەنگی پەڕوباڵی لەبەر خۆرەتاو گۆڕاوە، ناوی ئەم قوماشەیان بۆ خواستۆتەوە!
فەرهەنگی ناوبراو، هەروەها دەڵێ زێدی «قەلەموونە» مەکزیک و ئامریکای باکوورە و ئەم مەلە نزیکەی ساڵی ١٥٠٠ی میلادی هێنراوەتە ئورووپا و لەوێوە هەوەڵ‌جار، لای ناوەڕاستی سەدەی حەڤدەهەمی میلادی، ڕێی کەوتۆتە ئێرانەوە.
«نووسینی عەزیز ئالی»
بڕواننە گوڵشەن کە ئەڵێی بۆقەلەموونە
گەهـ سەوزە، گەهێ زەردە، گەهێ ماوی و سوورە
«بێخود دیوانی بێخود»
گەهـ تاوس و، گەهـ کەبکن و، گەهـ بۆقەلەموونن
گەهـ ئاتەش و، گەهـ شوعلە، گەهێ دوودی سیاهن
«نالی دیوانی نالی»
قازیەک و مینەو و دەروێشێک بوون
هاودزی شەو لە مریشک و قەلەموون
«هەژار بۆ کوردستان»
هەردەم بە هەراو و زەبروزەنگی
وەک بووقەلەموون چەندە ڕەنگی
«مەلا کەریم فیدایی، لاس و خەزاڵ»
ئەوسا مەلای مزگەوتی دێ
وەک قەلەموونی شڵەژاو
بە ناچاری ئیتر هەستاو
بە دەنگی خۆی
لەبڵندگۆی مزگەوتەوە..
نامەی «بەیان»ی پێشمەرگەی
بۆ خەڵک و خوای گوند خوێندەوە!
٭٭٭
تەپڵی سکێ خۆی هەڵماڵی و
بە فیکەیەک...
باڵەکانی وەک عەلەشیش گیڤ کردەوە.
«شێرکۆ بێکەس»
پاشا لە کردەوەی قەساب
وەک عەلیشیش ڕقی هەستا
«شێخ نووری شێخ ساڵح»
فەقێیەکی ئەو موکریانە بە ناوبانگی مەلای قەرەداغەوە بەسەر سولەیمانیدا دێت و ئەچێ بۆ ئەوێ بۆ خوێندن، پاش شەوێک خێرا ئەگەڕێتەوە بۆ سولەیمانی کە بچێتەوە بۆ وڵاتی خۆی. کە لێی ئەپرسن: بۆچ وا خێرا گەڕایتەوە؟ ئەڵێ: بە قوڕم گرتەوە وڵاتی وا من چۆنی لێ دانیشم؟ ئەڵێن: بۆ چی؟ ئەڵێ: کاولم کردەوە، کوڕە! بە بۆقلەمون ئەڵێن عەلیشیش! پێی ئەڵێن: بابە تۆ دەخلت چییە بەوەوە کە بە بۆقلەمون ئەڵێن عەلیشیش؟ ئەڵێ: کاولم کردەوە، قورعان وابێ و سوێن وابێ من شەو لەو وڵاتە ڕۆژ ناکەمەوە، کە بە بۆقلەمون بڵێن عەلیشیش!
«عەلائەدین سەجادی، ڕشتەی مرواری (بەرگی ٢)»
«فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری»
قەلەموون: [فەرهەنگی خاڵ]
بۆقلەموون.
قەلەموونە: [فەرهەنگی خاڵ]
قەلەموون.
بەقلەمووت: [فەرهەنگی خاڵ] (ئەردەڵانی) قەلەموون.
بۆقلەمووت: [فەرهەنگی خاڵ] (ئەردەڵانی) بۆقلەموون.
بەقلە: [فەرهەنگی خاڵ] (ئەردەڵانی) قەلەموون.
عەلیشیش: [فەرهەنگی خاڵ] بۆقلەموون.
چەترهەڵدان: [فەرهەنگی خاڵ] بریتییە لە خۆ گیڤ کردنی قەلەموون و تاوس.
قەلەموون: [هەنبانە بۆرینە]
کوردی: قەلەموونە، قەل، عەلەشیش، بۆقلە، بۆقلەموت، شامی، عەلیشیش، بەقلە، عەلۆعەلۆ، بەقلەمووت، گزگل، بۆقلەموون، بۆقلەمووت، مامرەشامی، کەڕگامیسری.
فارسی: بوقلمون.
قەلەموون: [فەرهەنگی وشەنامە]
- قەلەموون.
- عەلی شیش.
قەلەموون: [فەرهەنگی وشەنامە]
قەلەموون.
بەقلەموون: [فەرهەنگی وشەنامە]
- قەل.
- قەلەموون.
عەلەعیش: [فەرهەنگی وشەنامە]
- عەلی شیش.
- بۆقلەموون.
عەلەشیش: [فەرهەنگی شێخانی]
عەلیشیش • شامی • قەل • قەلەمون • عەلوعەلو • بۆقەلەمەن • عەوعەلو • علیشیش • بەقلەموون • بەقەلەمون • بۆقلەموون • قەلەموونە • عەلەلیش • عەلۆک.
پەلەوەرێکی ماڵییە، گۆشتی خۆشە، باڵندەیەکی گەورەیە لە کۆمەڵەی مریشکە، ملی بێ پەڕە، نێرەکەی چەپکێک تووکی گەورەی بە سینگەوەیە، کلکی وەکو تاوس بڵاودەکاتەوە.
turkey: [فەرهەنگی کوردستانیکا]
/ˈtɜːki, ˈtɜːrki/ NOUN, plural turkeys
کوردی: بۆقلە، قەل، عەلیشیش، قەلەموون، بووق، مارگیسە، عەلۆعەلۆ [Meleagris gallopavo]فارسی: بوقلمون.
turkey [ll]
elok, eloşîş, bûqelemûn. - HEN: ELOK, eloelo.
ئەلۆک، ئەلۆشیش، بووقەلەموون. - هەن: ئەلۆک، ئەلۆئەلۆ«سەرچاوە قامووسا سەلاحەدین»
turkey:
جلووق، جۆقجۆق، جولووغ، جوولووق، چۆقچۆق، عەلۆک، ئەلۆک، کووڕکووڕ، شامی، بووقەلەموون
cilûq, coqcoq, culûẍ, cûluuq, çoqçoq, 'elok, elok kûřkûř, şamî, bûqelemûn،
«Ferhenga Kurmancî Inglîzî Michael L Chyet»الديك الرومي: عه‌لۆعلۆ، عه‌لۆك.
«فەرهەنگا وەرگێڕ عەلی ناڤشکی»
ديكُ الحَبَش: بوقلمون، بوقلمون نر
ديكٌ رُوميّ: بوقلمون، بوقلمون نر
«فرهنگ معاصر عربی فارسی آذرتاش آذرنوش»
بوق: [بوُ قْ] بوقلمون. ر. کـ. بکلمهٔ «الیشیش».
بوقلم [بوُ قَ لَ مْ]: بوقلمون. ر. کـ. بکلمهٔ «الیشیش».
بوقلمون [بوُ قْ لَ موُ نْ]: بوقلمون. ر. کـ. بکلمهٔ «الیشیش».
الو الو[ ا َ ل ُ ا َ ل ُ] ( در لهجەی کرمانجی کردستان ترکیّە و کردستان سوریّە): بوقلمون.
ر. ک. بکلمەی 'الیشیش'.
الیشیش( علیشیش) [ ا َ لی شی ش ْ] ( در لهجەی کرمانجی و در لهجەی کرماشانی قصر شیرین): بوقلمون.
نام دیگر این مرغ در لهجەی کرمانجی کردستان ترکیّە و کردستان سوریّە و در لهجەی کردان لبنان: الو الو[ ا َ ل ُ ا َ ل ُ] و در لهجەی کردی کرمانجی و ان اطرف آن و هندو[ ه ِ ن ْ دو] و در لهجەی کردی کرمانجی درسم و قونیە: مریشکا مصری[ م ِ ری ش ْ کا م ِ ص ْ ری] (= مرغ مصری) و در لهجەی کرماشانی کلهر و زنگنە بوق[ بو ُ ق ْ] و بوقلم[ بو ُ ق َ ل َ م ْ] و در لهجەی کرمانجی مکری قلمونە[ ق َ ل َ مو ن َ] و در لهجەی کرمانجی سنندج بوقلمون[ بو ُ ق ْ ل َ مو ُ ن ْ] و بقلە[ ب َ ق ْ ل َ] و بقلموت[ ب َ ق ْ ل َ مو ُ ت ْ] است و این کلمە آخر را دمرگان بشکل[ ب َ ک ْ ل ِ مو ُ ت ْ] و ب معنی ' کرکس.
«فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری»
قەل، قەلەموونە:
(ناو) باڵندەیەکی ماڵی به لەشێکی گەورەوه که سەر و ملی ڕووت و گۆشتنه و نێرەکەی بەرچێڵەیەکی سووری هەیە. ڕەنگی پەڕوباڵی زۆرتر ڕەش یا سپی‌‌یه بەڵام قەلی شڵەی «سپی و ئاماڵ‌خورمایی»ش هەڵدەکەوێ؛ قەلەموونە؛ بۆقلە؛ بۆقلەموون؛ عەلیشیش؛ عەلەشیش؛ عەلۆعەلۆ. تێبینی؛ قەل لەکاتی خۆ نواندن یا بەربەرەکانی‌دا چەتر دەنگێوێ (پەڕەکانی کلکی بەرز و لێک‌بڵاو ڕادەگرێ، باڵەکانی فش دەکا و پەڕوپۆی قرژ. ) دەنگی قەل «قورتەقورتە» و فیعلی «قورتەقورت کردن» و «قورتاندن»ی بۆ کار دەهێنرێ. ناوێکی تری قەل، «عەلۆعەلۆ»یە کە ڕەنگ بێ ئەم ناوە ئەسڵی خۆی، لاسایی‌یەکی دەنگی ئەم باڵندەیە لە کاتی خوێندن و دەنگ‌هەڵبڕین‌دا بێ: «وانێت‌‌بارێک به ڕێ‌‌دا هات، پڕ له ژن و منداڵ و مریشک و قەل. ڕایگرت: وەرن سوار بن.»
[هەژار، چێشتی مجێور: ٤٥٦]
ڕوون‌کردنەوە؛ «قەل» بەم مانایە، دەبێ کورتەوەکراوی «قەلەموونە» بێ و ڕێی ناچێتێ هیچ پەیوەندێکی لەگەڵ وشەی «قەل» بە مانای «قاڵاو» هەبێ. وشەی «قەلەموونە» لە زمانی کوردی‌دا بە شێوەگەلی «قەلەموون»، «بۆقلەموون»، «بۆقلەمووت» و «بۆقلە»ش هەیە. هاومانا و هاوڕیشەی ئەم وشەیە لە زمانی فارسی‌دا «بوقلموون»ـە. «فرهنگ ریشەشناختی زبان فارسی» دەڵێ «بوقلمون»، وەچی «أبوقلمون»ی عەرەبی‌‌یە کە وشە عەرەبی‌یەکەش بە ڕەگەز دەچێتەوە سەر وشەیەکی یۆنانی. دەشڵێ وشەکە ئەسڵی خۆی بە قوماشێكی تایبەتی گوتراوە کە ڕەنگی لەبەر خۆرەتاو هەرجارە جۆرێکی نواندووە؛ جا ئەم باڵندەیە چونکە ڕەنگی پەڕوباڵی لەبەر خۆرەتاو گۆڕاوە، ناوی ئەم قوماشەیان بۆ خواستۆتەوە!
فەرهەنگی ناوبراو، هەروەها دەڵێ زێدی «قەلەموونە» مەکزیک و ئامریکای باکوورە و ئەم مەلە نزیکەی ساڵی ١٥٠٠ی میلادی هێنراوەتە ئورووپا و لەوێوە هەوەڵ‌جار، لای ناوەڕاستی سەدەی حەڤدەهەمی میلادی، ڕێی کەوتۆتە ئێرانەوە.
«نووسینی عەزیز ئالی»
بڕواننە گوڵشەن کە ئەڵێی بۆقەلەموونە
گەهـ سەوزە، گەهێ زەردە، گەهێ ماوی و سوورە
«بێخود دیوانی بێخود»
گەهـ تاوس و، گەهـ کەبکن و، گەهـ بۆقەلەموونن
گەهـ ئاتەش و، گەهـ شوعلە، گەهێ دوودی سیاهن
«نالی دیوانی نالی»
قازیەک و مینەو و دەروێشێک بوون
هاودزی شەو لە مریشک و قەلەموون
«هەژار بۆ کوردستان»
هەردەم بە هەراو و زەبروزەنگی
وەک بووقەلەموون چەندە ڕەنگی
«مەلا کەریم فیدایی، لاس و خەزاڵ»
ئەوسا مەلای مزگەوتی دێ
وەک قەلەموونی شڵەژاو
بە ناچاری ئیتر هەستاو
بە دەنگی خۆی
لەبڵندگۆی مزگەوتەوە..
نامەی «بەیان»ی پێشمەرگەی
بۆ خەڵک و خوای گوند خوێندەوە!
٭٭٭
تەپڵی سکێ خۆی هەڵماڵی و
بە فیکەیەک...
باڵەکانی وەک عەلەشیش گیڤ کردەوە.
«شێرکۆ بێکەس»
پاشا لە کردەوەی قەساب
وەک عەلیشیش ڕقی هەستا
«شێخ نووری شێخ ساڵح»
فەقێیەکی ئەو موکریانە بە ناوبانگی مەلای قەرەداغەوە بەسەر سولەیمانیدا دێت و ئەچێ بۆ ئەوێ بۆ خوێندن، پاش شەوێک خێرا ئەگەڕێتەوە بۆ سولەیمانی کە بچێتەوە بۆ وڵاتی خۆی. کە لێی ئەپرسن: بۆچ وا خێرا گەڕایتەوە؟ ئەڵێ: بە قوڕم گرتەوە وڵاتی وا من چۆنی لێ دانیشم؟ ئەڵێن: بۆ چی؟ ئەڵێ: کاولم کردەوە، کوڕە! بە بۆقلەمون ئەڵێن عەلیشیش! پێی ئەڵێن: بابە تۆ دەخلت چییە بەوەوە کە بە بۆقلەمون ئەڵێن عەلیشیش؟ ئەڵێ: کاولم کردەوە، قورعان وابێ و سوێن وابێ من شەو لەو وڵاتە ڕۆژ ناکەمەوە، کە بە بۆقلەمون بڵێن عەلیشیش!
«عەلائەدین سەجادی، ڕشتەی مرواری (بەرگی ٢)»