جارێکیان لاوێک سەرگەرم و مەغروور
لە ناو یارانا بە نەزان مەشهوور
ئەیدا لە دایکی هەتا ئەیتوانی
وتاری باوکی بەهیچ ئەزانی
دڵی چووە سەر دراوسێ ماڵێ
ژنێکی زۆرزان خۆش خەت و خاڵێ
ئیشارە بە چاو، پێکەنین بە دەم
بە بەینیانا چوو، لە زۆر و لە کەم
گا شەڕەچەپۆک، گا پاڵ‌پێوەنان
هەتاکوو ئیشیان لە ئیش ترازان
دایکی لاوەکە بەم ئیشەی زانی
کەوتە تەدبیری زۆر بە ئاسانی
وتی: خوشکەکەم مەیە بۆ ماڵم
خرابمان مەکە و مەشکێنە باڵم
ئەم کوڕەی منە سەرسەری مەکە
لە ژینی دونیا بێبەری مەکە
ژنی دراوسێ کە زانی وایە
تەرکی ماڵی کرد نەهات بۆ کایە
لە پاش یەک دوو رۆژ، کوڕە هیلاک بوو
بۆ نەهاتنی یار تەواو خەمناک بوو
شەوێک لەشەوان زۆر بە پەنهانی
چوو بۆ لای دۆسە هیچ کەس نەیزانی
وتی: گیانەکەم بۆ تەرکت کردم
بەچاوت قەسەم ئەوا من مردم
وڵامی داوە مەعشووقەی عەیار
وتی: خۆشەویست، بۆ من بریندار
دایکت زانیویە، ئابڕووی بردم
نازانی پێرێ کەچی پێکردم؟
تازە من و تۆ بۆ یەکتر نابین
هەتاکوو مردن بۆ لای یەک ناچین
کوڕ هاتە وتار: ئامان سەد ئامان
لێم زویر نەبی دەستم بە دامان
تۆ چی ئەفەرموویت سەرم لە ڕێتە
پەردەی دڵەکەم، خاکی ژێر پێتە!
وتی: ئەتەوێ بم بە میوانت؟
دەس کەمە ملت، بێمە سەر ڕانت؟
دایکت زگ بدڕە و دڵی دەربێنە
مەیخە بەیانی ئەمشەو بۆم بێنە!
منیش ئەوساکە وەکوو جارانم
هەرچی بڵێی پێم، بەندە فەرمانم
کوڕ بە نەزانی ڕایکردۆ بۆ ماڵ
زگ دایکی دڕی سا بە هەر ئەحواڵ
دڵی دەرهێنا و خستیە سەر دەستی
بردی بۆ یاری، دوو دیدە مەستی!
هێندە پەلەی کرد کوڕی مل قەوی
پێی هەڵخلیسکا و کەوتە سەرزەوی
بە زوانی حاڵ دڵ هاتە زمان
وتی: ئەی ڕۆڵە ئامان سەد ئامان!
هۆشت بێ دەخیل! بریندار نەبی
لە نەخۆشخانە زار و خوار نەبی!
قەزات لە گیانم لەسەرخۆ بڕۆ
ئێشت پێ نەگا، بمکەی ڕەنجەڕۆ
هەرکەس بزانێ کە دایک کامە!
هەتاکوو مردن چەشنی خوڵامە
چاو بقونجێنە لە نان و ئاوت
پەڕۆگوو شۆرین بێنە پێش چاوت
ئەم جار ئەزانی کە دایک چییە
بۆ تۆزێ ئێشت ئارامی نییە
لە ناو یارانا بە نەزان مەشهوور
ئەیدا لە دایکی هەتا ئەیتوانی
وتاری باوکی بەهیچ ئەزانی
دڵی چووە سەر دراوسێ ماڵێ
ژنێکی زۆرزان خۆش خەت و خاڵێ
ئیشارە بە چاو، پێکەنین بە دەم
بە بەینیانا چوو، لە زۆر و لە کەم
گا شەڕەچەپۆک، گا پاڵ‌پێوەنان
هەتاکوو ئیشیان لە ئیش ترازان
دایکی لاوەکە بەم ئیشەی زانی
کەوتە تەدبیری زۆر بە ئاسانی
وتی: خوشکەکەم مەیە بۆ ماڵم
خرابمان مەکە و مەشکێنە باڵم
ئەم کوڕەی منە سەرسەری مەکە
لە ژینی دونیا بێبەری مەکە
ژنی دراوسێ کە زانی وایە
تەرکی ماڵی کرد نەهات بۆ کایە
لە پاش یەک دوو رۆژ، کوڕە هیلاک بوو
بۆ نەهاتنی یار تەواو خەمناک بوو
شەوێک لەشەوان زۆر بە پەنهانی
چوو بۆ لای دۆسە هیچ کەس نەیزانی
وتی: گیانەکەم بۆ تەرکت کردم
بەچاوت قەسەم ئەوا من مردم
وڵامی داوە مەعشووقەی عەیار
وتی: خۆشەویست، بۆ من بریندار
دایکت زانیویە، ئابڕووی بردم
نازانی پێرێ کەچی پێکردم؟
تازە من و تۆ بۆ یەکتر نابین
هەتاکوو مردن بۆ لای یەک ناچین
کوڕ هاتە وتار: ئامان سەد ئامان
لێم زویر نەبی دەستم بە دامان
تۆ چی ئەفەرموویت سەرم لە ڕێتە
پەردەی دڵەکەم، خاکی ژێر پێتە!
وتی: ئەتەوێ بم بە میوانت؟
دەس کەمە ملت، بێمە سەر ڕانت؟
دایکت زگ بدڕە و دڵی دەربێنە
مەیخە بەیانی ئەمشەو بۆم بێنە!
منیش ئەوساکە وەکوو جارانم
هەرچی بڵێی پێم، بەندە فەرمانم
کوڕ بە نەزانی ڕایکردۆ بۆ ماڵ
زگ دایکی دڕی سا بە هەر ئەحواڵ
دڵی دەرهێنا و خستیە سەر دەستی
بردی بۆ یاری، دوو دیدە مەستی!
هێندە پەلەی کرد کوڕی مل قەوی
پێی هەڵخلیسکا و کەوتە سەرزەوی
بە زوانی حاڵ دڵ هاتە زمان
وتی: ئەی ڕۆڵە ئامان سەد ئامان!
هۆشت بێ دەخیل! بریندار نەبی
لە نەخۆشخانە زار و خوار نەبی!
قەزات لە گیانم لەسەرخۆ بڕۆ
ئێشت پێ نەگا، بمکەی ڕەنجەڕۆ
هەرکەس بزانێ کە دایک کامە!
هەتاکوو مردن چەشنی خوڵامە
چاو بقونجێنە لە نان و ئاوت
پەڕۆگوو شۆرین بێنە پێش چاوت
ئەم جار ئەزانی کە دایک چییە
بۆ تۆزێ ئێشت ئارامی نییە
مهر مادر
داد معشوقه به عاشق پیغام
که کند مادر تو با من جنگ
هر کجا بیندم از دور، کُند
چهره پرچین و جبین پرآژنگ
با نگاه غضب‌آلود زند
بر دلِ نازکِ من تیرِ خدنگ
از در خانه مرا طرد کند
همچو سنگ از دهنِ قلماسنگ
مادرِ سنگ‌دلت تا زنده است
شهد در کامِ من و توست شرنگ
نشوم یکدل و یکرنگ تو را
تا نسازی دلِ او از خون رنگ
گر تو خواهی به وصالم برسی
باید این ساعت بی‌خوف و درنگ
رَوی و سینهٔ تنگش بِدَری
دل برون آری از آن سینهٔ تنگ
گرم و خونین به منش باز آری
تا بَرَد ز آینهٔ قلبم زنگ
عاشقِ بی‌خردِ ناهنجار
نه، بل آن فاسقِ بی‌عصمت و ننگ
حرمتِ مادری از یاد ببرد
خیره از باده و دیوانه ز بنگ
رفت و مادر را افکند به خاک
سینه بدرید و دل آورد به چنگ
قصدِ سر منزلِ معشوق نمود
دلِ مادر به کفش چون نارنگ
از قضا خورد دمِ در به زمین
و اندکی رنجه شد او را آرنگ
وان دلِ گرم که جان داشت هنوز
اوفتاد از کفِ آن بی‌فرهنگ
از زمین باز چو برخواست، نمود
پیِ برداشتنِ آن، آهنگ
دید کز آن دلِ آغشته به خون
آید آهسته برون، این آهنگ:
آه دستِ پسرم یافت خراش
آخ پای پسرم خورد به سنگ
«ایرج میرزا»
داد معشوقه به عاشق پیغام
که کند مادر تو با من جنگ
هر کجا بیندم از دور، کُند
چهره پرچین و جبین پرآژنگ
با نگاه غضب‌آلود زند
بر دلِ نازکِ من تیرِ خدنگ
از در خانه مرا طرد کند
همچو سنگ از دهنِ قلماسنگ
مادرِ سنگ‌دلت تا زنده است
شهد در کامِ من و توست شرنگ
نشوم یکدل و یکرنگ تو را
تا نسازی دلِ او از خون رنگ
گر تو خواهی به وصالم برسی
باید این ساعت بی‌خوف و درنگ
رَوی و سینهٔ تنگش بِدَری
دل برون آری از آن سینهٔ تنگ
گرم و خونین به منش باز آری
تا بَرَد ز آینهٔ قلبم زنگ
عاشقِ بی‌خردِ ناهنجار
نه، بل آن فاسقِ بی‌عصمت و ننگ
حرمتِ مادری از یاد ببرد
خیره از باده و دیوانه ز بنگ
رفت و مادر را افکند به خاک
سینه بدرید و دل آورد به چنگ
قصدِ سر منزلِ معشوق نمود
دلِ مادر به کفش چون نارنگ
از قضا خورد دمِ در به زمین
و اندکی رنجه شد او را آرنگ
وان دلِ گرم که جان داشت هنوز
اوفتاد از کفِ آن بی‌فرهنگ
از زمین باز چو برخواست، نمود
پیِ برداشتنِ آن، آهنگ
دید کز آن دلِ آغشته به خون
آید آهسته برون، این آهنگ:
آه دستِ پسرم یافت خراش
آخ پای پسرم خورد به سنگ
«ایرج میرزا»