وێنەی بایەقوش هەر شەو مەناڵم
کەس نیەن ڕەحمش بەیۆ وە حاڵم
واتە وەکوو کوندەبوو هەر شەو ئەناڵم. وە کەسێ نییە کە بەزەیی بێتە حاڵی من دا.
کەس نیەن ڕەحمش بەیۆ وە حاڵم
واتە وەکوو کوندەبوو هەر شەو ئەناڵم. وە کەسێ نییە کە بەزەیی بێتە حاڵی من دا.
کوردی: تاقتاقکەرە (سۆرانی). تووتاک (کورمانجی). باڎیقوش، باییقوش (هەورامی). بایەقووش، بادەقوش (کەلهوڕی)
فارسی: مرغ حق.
عەرەبی: بومة الأشجار الأوروبية، ثَبَجٌ أوْرَاسِيٌّ، ثبج أوربي.
تورکی: حاق قوشی.
ن. زانستی: Otus scops
فەرانسەوی: Hibou petit-duc
ئینگلیزی:
European Scops Owl (Eurasian Scops Owl)
«فەرهەنگی باڵندە کێوییەکان کەماڵ ڕەحمانی»
تاقتاقکەرە، تاقڵە(؟ )، تاکتاککەرە، توتاک، توتەک، حەق حەقۆک، هەق هەق کەرە، یاحەق.
١٩ سانتیمێترە. قاوەیی ئاماڵ بۆرە، پەڕ و باڵی ڕێ ڕێیە. لەسەریدا دوو شاخی تووک بەئاستەم سەریان هەڵداوە. شەوانە مێش و مەگەز ڕاو دەکا. لە دارستانەکانی نیزیک دەوروبەری ئاوایییان، باغ و باغچان، کۆنە خانوو و هێلانەی کۆنی باڵندان هێلانە ساز دەکا. هاوینان زۆر هەیە.
«فەرهەنگی باڵندە ئەحمەد بەحری»
Tok; Bûmê Taqtaqî
[تۆک؛ بوومێ تاقتاقی]
(Otus brucei)
«Balindeyên Kurdistanê Îsmaîl Taha Şahîn»
تاقتاقکەرە: باڵندەیێکە بە شەو ناوناوە دەڵێ (تاق) و شەوبێدارە، هەندێک دەڵێن وەکوو کۆتر وایە. جوورە کوندێکە.
تووتەک (موکریانی): باڵندەیێکی شەویێە هەتا ڕۆژ هەر دەڵێ هم هم.
«فەرهەنگی کوردستان گیو»
بایەقوش: [فەرهەنگی خاڵ]
جۆرە باڵندەیەکە لە کوندەبەبوو دەچێ.
بایەقوش: [هەنبانە بۆرینە]
کوردی: کوندەبوو، کوننەبەبوو.
فارسی: بوف کور.
بایەقش [با یَ قُ شْ] (در لهجهٔ کرمانجی و کرماشانی):
نام دیگر این پرنده در لهجهٔ کرماشانی: باوەقش [با وَ قُ شْ] و بادەقش [با دَ قُ شْ] است...
این پرنده نوعی جغد کوچک بیابانی است که اغلب شکار آن پرندگان کوچک نظیر گنجشک است.
قدّ آن ٣٥ سانتیمتر است و در دو طرف سر آن تاجی از پر وجود دارد که شبیه گوش گربه است.
رنگ این پرنده حنایی مخطّط و اگرچه در ویرانه ها و سوراخ دیوارهای بلند لانه می‌گذارد. ولی زندگانی در جنگل را بر این نوع زندگی ترجیع می‌دهد و بیشتر پس از غروب آفتاب پدیدار می‌شود و شکار کردن وی نیز از همین هنگام است.
«فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری»
کەماڵ ڕەحمانی:
سڵاو مامۆستا ناسیح، مەبەستی دکتور موکری تاقتاقکەرە 'مرغ حق'ە یان کوندەشەخسە 'جغد کوچک'؟
ناسیح حوسینی:
سڵاو و ڕێز مامۆستا کەمال گیان، مەبەستی تاقتاقکەرە 'مرغ حق'ە.
بایەقوش: بوو، بووم، کونەبوو (کوردی). بو، جُغد، کوف، کوکو، کوکه، کوکَن، کوکُنَک، اوکو، آکو، پُش، پُشَک (فارسی). بوف، بُم، صَدَی (عەرەبی).
«فەرهەنگی مەردۆخ»
بایەقوش: کوندە بەبوو.
«بایە قووش بەرشی جەشین و زاریش/ بڵبڵ بێزار بێ جه بێ قەراریش»
«خانای قوبادی - ٦٦٧»
«قامووسی زمانی كوردی زەبیحی»
بایەقووش
لە جێی سروودی مەلی سەردارم
بایەقووش بێتە یار و غەمخوارم
«دیوانی محەمەد ساڵح دیلان»
مەڕ چوو بە تاڵان ماڵ هەمووی وێران
بایەقووش ئەیخوێند لەسەر کەلاوان
«لوتفی، دیوانی لوتفی»
حوجرەیان تێکچوو بەجارێ وەک هێلانەی بایەقووش
غەیری لوتفی حەق نەبێ، مەلجەء نەما بۆ قەلبی زار
٭٭٭
هەر وەک بایەقووش هێلانە شێواو
بێ ڕەفێق ماوە، کامیلەن سەعید
«ویساڵی، دیوانی ویساڵی»
وڵات وێران بوو، ئاوایی هەموو چۆڵ
سەراسەر بایەقووش کەوتۆتە قوو قوو
«عەونی، دیوانی عەونی»
نە وە سەرکەشی دۆسی دوور مەنزڵ
ئەری بادەقووش وێرانەکەی دڵ
«جەهانئارا، شیعرەکانی جەهانئارا»
چەنی بادەقووش شەوان تا وە ڕۆ
سەدای زایەڵەی زاریی من مەیۆ
«خانای قوبادی، سوڵتان ئیبراهیم و نۆشافەرین، سەرەتا»
لەشەرمی ئەوڕۆژە خۆشە، بایەقووش و کوندە پەپوو
لێرە و لەوێ کەوتبوونە شوێن لاسایی بلبل هەموو
٭٭٭
بایەقوش بۆ خۆی باهەر بخوێنێ
دەنگی ناساز و شومی بنوێنێ
«کاکەی فەلاح، دیوانی کاکەی فەلاح»
بایەقوش ناڵان، بایەقوش ناڵان
تۊ هۆ کېشەنی من هەر شەو ناڵان
«دیوانی وەلی دێوانە»
قوولەی بایەقوش سوب وە هەردەوە
زامی کۆنە و نۆم تازە کەردەوە
٭٭٭
تۆ وێنەی بوڵبوڵ مەستی هەوای گوڵ
من چون بایەقوش چۆڵی نەوای دڵ
«مەولەوی، دیوانی مەولەوی»
بایەقۆشێ پیر دێت و جارجارێک
دەخوێنێ لە سەر کۆنە دیوارێک
«شەریف، ملوانکەی شین»
وڵاتێ بایەقوش تیا بوو بە سەردار و حوکمڕانی
لە عەیش و نۆشی بەزمی بێ نگینی قودسیانم چی!
٭٭٭
دەورە وایە بایەقوش لافی هومایی لێ ئەدا
گوربە خۆی گۆڕیوە داوای جێگەیی شێران ئەکا
«شاهۆ، دیوانی شاهۆ»
خوەم و بایەقوش لێفە دووانە
ئەو لە چۆڵ ئەیخوەند، خوەم لە وێرانە
«محەممەد موکری گۆرانی ترانه‌های کردی کرمانجی سنندجی»
خوەم و بایەقوش هەردک هەمدەردیم
کەلاوە نشین، بیاوان گەردیم
«محەممەد موکری گۆرانی ترانه‌های کردی کرمانشاهی»
س کەس لەی دونیا شەو نەداروو خەو
ئەوەڵ بایەقوش، دویوم نارەی ئەو
«محەممەد موکری گۆرانی ترانه‌های کردی کرمانشاهی به سبک اورامانی»
دیم لە جێی مەحموود پاشا و هەوارگەی میرەکان
بایەقوش لێل قوشقەڕە و داڵ و قەڵا گرتوویە لان
٭٭٭
کێ کردووییتی بۆ چی وێرانەی
بۆ چی کاول و بایەقوش خانەی
«مینە جاف»
وێنەی بایەقوش وە کەژ و کۆوە
پەی کێ هۆهۆمەن تارو مەبۆوە
٭٭٭
هۆ هۆی بایەقوش شەو وە هەردەوە
زامی دەردینان تازە کەردەوە
«مەلای جەباری»
بایەقوش لە هەر شوێنێ بخوێنێ
یا خێوی ئەمرێ، یا ئەیڕووخێنێ
٭٭٭
«بایەقوش»م دی، خوێندی لەسەر ماڵ
ئاگری تێبەر بوو، دایە کۆی زوخاڵ
٭٭٭
لەسەر هیچ حاڵی دنیا نامێنێ
گاهـ بولبول، گاهـ بایەقوش ئەخوێنێ
«پەندەکانی پیرەمێرد ژین ژمارە ٦٠٥»
کەردەنم بە زێد، چۆڵ و وێرانە
سازانم چەنی بایەقوش لانە
٭٭٭
متەرسوون ناکا بایەقوش باڵش
سووچیۆ بە ئاهم، پەشێو بۆ حاڵش
واچدێ بایەقوش، ئەر فامێ هەن پێش
ئەو جە هامسایەی، گڕ بە دەستش چێش؟
«بێسارانی»
پەی چی نەنیشتی تۆ نەیانەتدا
وێنەی بایەقوش نە وێرانەتدا
«سەید تاهیر هاشمی»
مرقی خۆش کردووە ئەم دەزگا جوانە
خاپوور کا و بایەقوش تیا بگرێ لانە!
«گۆران، لاوک و پەیام»
ئەو چەمەنزارەی هەوارگەی ئێمە بوو
وا پەپوو تیایا ئەخوێنی پڕ بەبین
«بەختیار زێوەر»
پەپوو: [فەرهەنگی خاڵ] بایەقوش
فارسی: مرغ حق.
عەرەبی: بومة الأشجار الأوروبية، ثَبَجٌ أوْرَاسِيٌّ، ثبج أوربي.
تورکی: حاق قوشی.
ن. زانستی: Otus scops
فەرانسەوی: Hibou petit-duc
ئینگلیزی:
European Scops Owl (Eurasian Scops Owl)
«فەرهەنگی باڵندە کێوییەکان کەماڵ ڕەحمانی»
تاقتاقکەرە، تاقڵە(؟ )، تاکتاککەرە، توتاک، توتەک، حەق حەقۆک، هەق هەق کەرە، یاحەق.
١٩ سانتیمێترە. قاوەیی ئاماڵ بۆرە، پەڕ و باڵی ڕێ ڕێیە. لەسەریدا دوو شاخی تووک بەئاستەم سەریان هەڵداوە. شەوانە مێش و مەگەز ڕاو دەکا. لە دارستانەکانی نیزیک دەوروبەری ئاوایییان، باغ و باغچان، کۆنە خانوو و هێلانەی کۆنی باڵندان هێلانە ساز دەکا. هاوینان زۆر هەیە.
«فەرهەنگی باڵندە ئەحمەد بەحری»
Tok; Bûmê Taqtaqî
[تۆک؛ بوومێ تاقتاقی]
(Otus brucei)
«Balindeyên Kurdistanê Îsmaîl Taha Şahîn»
تاقتاقکەرە: باڵندەیێکە بە شەو ناوناوە دەڵێ (تاق) و شەوبێدارە، هەندێک دەڵێن وەکوو کۆتر وایە. جوورە کوندێکە.
تووتەک (موکریانی): باڵندەیێکی شەویێە هەتا ڕۆژ هەر دەڵێ هم هم.
«فەرهەنگی کوردستان گیو»
بایەقوش: [فەرهەنگی خاڵ]
جۆرە باڵندەیەکە لە کوندەبەبوو دەچێ.
بایەقوش: [هەنبانە بۆرینە]
کوردی: کوندەبوو، کوننەبەبوو.
فارسی: بوف کور.
بایەقش [با یَ قُ شْ] (در لهجهٔ کرمانجی و کرماشانی):
نام دیگر این پرنده در لهجهٔ کرماشانی: باوەقش [با وَ قُ شْ] و بادەقش [با دَ قُ شْ] است...
این پرنده نوعی جغد کوچک بیابانی است که اغلب شکار آن پرندگان کوچک نظیر گنجشک است.
قدّ آن ٣٥ سانتیمتر است و در دو طرف سر آن تاجی از پر وجود دارد که شبیه گوش گربه است.
رنگ این پرنده حنایی مخطّط و اگرچه در ویرانه ها و سوراخ دیوارهای بلند لانه می‌گذارد. ولی زندگانی در جنگل را بر این نوع زندگی ترجیع می‌دهد و بیشتر پس از غروب آفتاب پدیدار می‌شود و شکار کردن وی نیز از همین هنگام است.
«فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری»
کەماڵ ڕەحمانی:
سڵاو مامۆستا ناسیح، مەبەستی دکتور موکری تاقتاقکەرە 'مرغ حق'ە یان کوندەشەخسە 'جغد کوچک'؟
ناسیح حوسینی:
سڵاو و ڕێز مامۆستا کەمال گیان، مەبەستی تاقتاقکەرە 'مرغ حق'ە.
بایەقوش: بوو، بووم، کونەبوو (کوردی). بو، جُغد، کوف، کوکو، کوکه، کوکَن، کوکُنَک، اوکو، آکو، پُش، پُشَک (فارسی). بوف، بُم، صَدَی (عەرەبی).
«فەرهەنگی مەردۆخ»
بایەقوش: کوندە بەبوو.
«بایە قووش بەرشی جەشین و زاریش/ بڵبڵ بێزار بێ جه بێ قەراریش»
«خانای قوبادی - ٦٦٧»
«قامووسی زمانی كوردی زەبیحی»
بایەقووش
لە جێی سروودی مەلی سەردارم
بایەقووش بێتە یار و غەمخوارم
«دیوانی محەمەد ساڵح دیلان»
مەڕ چوو بە تاڵان ماڵ هەمووی وێران
بایەقووش ئەیخوێند لەسەر کەلاوان
«لوتفی، دیوانی لوتفی»
حوجرەیان تێکچوو بەجارێ وەک هێلانەی بایەقووش
غەیری لوتفی حەق نەبێ، مەلجەء نەما بۆ قەلبی زار
٭٭٭
هەر وەک بایەقووش هێلانە شێواو
بێ ڕەفێق ماوە، کامیلەن سەعید
«ویساڵی، دیوانی ویساڵی»
وڵات وێران بوو، ئاوایی هەموو چۆڵ
سەراسەر بایەقووش کەوتۆتە قوو قوو
«عەونی، دیوانی عەونی»
نە وە سەرکەشی دۆسی دوور مەنزڵ
ئەری بادەقووش وێرانەکەی دڵ
«جەهانئارا، شیعرەکانی جەهانئارا»
چەنی بادەقووش شەوان تا وە ڕۆ
سەدای زایەڵەی زاریی من مەیۆ
«خانای قوبادی، سوڵتان ئیبراهیم و نۆشافەرین، سەرەتا»
لەشەرمی ئەوڕۆژە خۆشە، بایەقووش و کوندە پەپوو
لێرە و لەوێ کەوتبوونە شوێن لاسایی بلبل هەموو
٭٭٭
بایەقوش بۆ خۆی باهەر بخوێنێ
دەنگی ناساز و شومی بنوێنێ
«کاکەی فەلاح، دیوانی کاکەی فەلاح»
بایەقوش ناڵان، بایەقوش ناڵان
تۊ هۆ کېشەنی من هەر شەو ناڵان
«دیوانی وەلی دێوانە»
قوولەی بایەقوش سوب وە هەردەوە
زامی کۆنە و نۆم تازە کەردەوە
٭٭٭
تۆ وێنەی بوڵبوڵ مەستی هەوای گوڵ
من چون بایەقوش چۆڵی نەوای دڵ
«مەولەوی، دیوانی مەولەوی»
بایەقۆشێ پیر دێت و جارجارێک
دەخوێنێ لە سەر کۆنە دیوارێک
«شەریف، ملوانکەی شین»
وڵاتێ بایەقوش تیا بوو بە سەردار و حوکمڕانی
لە عەیش و نۆشی بەزمی بێ نگینی قودسیانم چی!
٭٭٭
دەورە وایە بایەقوش لافی هومایی لێ ئەدا
گوربە خۆی گۆڕیوە داوای جێگەیی شێران ئەکا
«شاهۆ، دیوانی شاهۆ»
خوەم و بایەقوش لێفە دووانە
ئەو لە چۆڵ ئەیخوەند، خوەم لە وێرانە
«محەممەد موکری گۆرانی ترانه‌های کردی کرمانجی سنندجی»
خوەم و بایەقوش هەردک هەمدەردیم
کەلاوە نشین، بیاوان گەردیم
«محەممەد موکری گۆرانی ترانه‌های کردی کرمانشاهی»
س کەس لەی دونیا شەو نەداروو خەو
ئەوەڵ بایەقوش، دویوم نارەی ئەو
«محەممەد موکری گۆرانی ترانه‌های کردی کرمانشاهی به سبک اورامانی»
دیم لە جێی مەحموود پاشا و هەوارگەی میرەکان
بایەقوش لێل قوشقەڕە و داڵ و قەڵا گرتوویە لان
٭٭٭
کێ کردووییتی بۆ چی وێرانەی
بۆ چی کاول و بایەقوش خانەی
«مینە جاف»
وێنەی بایەقوش وە کەژ و کۆوە
پەی کێ هۆهۆمەن تارو مەبۆوە
٭٭٭
هۆ هۆی بایەقوش شەو وە هەردەوە
زامی دەردینان تازە کەردەوە
«مەلای جەباری»
بایەقوش لە هەر شوێنێ بخوێنێ
یا خێوی ئەمرێ، یا ئەیڕووخێنێ
٭٭٭
«بایەقوش»م دی، خوێندی لەسەر ماڵ
ئاگری تێبەر بوو، دایە کۆی زوخاڵ
٭٭٭
لەسەر هیچ حاڵی دنیا نامێنێ
گاهـ بولبول، گاهـ بایەقوش ئەخوێنێ
«پەندەکانی پیرەمێرد ژین ژمارە ٦٠٥»
کەردەنم بە زێد، چۆڵ و وێرانە
سازانم چەنی بایەقوش لانە
٭٭٭
متەرسوون ناکا بایەقوش باڵش
سووچیۆ بە ئاهم، پەشێو بۆ حاڵش
واچدێ بایەقوش، ئەر فامێ هەن پێش
ئەو جە هامسایەی، گڕ بە دەستش چێش؟
«بێسارانی»
پەی چی نەنیشتی تۆ نەیانەتدا
وێنەی بایەقوش نە وێرانەتدا
«سەید تاهیر هاشمی»
مرقی خۆش کردووە ئەم دەزگا جوانە
خاپوور کا و بایەقوش تیا بگرێ لانە!
«گۆران، لاوک و پەیام»
ئەو چەمەنزارەی هەوارگەی ئێمە بوو
وا پەپوو تیایا ئەخوێنی پڕ بەبین
«بەختیار زێوەر»
پەپوو: [فەرهەنگی خاڵ] بایەقوش