شاعیر: شامی کتێب: چەپکەگوڵ سەرناو: ڕووژی که من بیم وه مادەر پەیدا سەبارەت: چەپکەگوڵ، شامی کرماشانی، چاپی شەشەم، سرووش ـ تاران ١٣٧٠ هەتاوی، لاپەڕە ١١و١٢. - مێژووی زانایانی کورد، بابەشێخ مەردۆخ ڕۆحانی، وەرگێڕانی: ماجد مەردۆخ ڕۆحانی، بەرگی ٢، لاپەڕە ٨٩٨. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ڕووژی که من بیم وه مادەر پەیدا قەومان وه شادی وەخت بوو بین شەیدا شوکر خوداوند وەجا ئاوەردن جەشنی وەشادی من بەرپا کردن شەو یازدەهوم ساعەت کردن خوەش ناو بەنده نان «شامی» ستەم‌کەش تا من وارد بیم وەی میهنەت‌سەرا وەی دونیای پوڕ جەور، پوڕ وه ماجەرا هەنووز نەشناسووم چەپ و ڕاس دەست دەست جەهاندار جەهان‌بینم بەست سێ ساڵ‌ونیمه تفڵ خاروزار مادەرم وه دەرد سەختی بی دوچار شەش ماهـ تەمام وەبان جا بی ئاقبەت دەوای دەردش فەنا بی له بەعدەز دەساڵ فەوت مادەرم خاک یەتیمیش ڕشیاده سەرم من مەنم ئەڕای جەفای زەمانه پەی تیر تەعنەی خیش و بیگانە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: یەی شەو دڵگیر بیم لە دونیای دوڕەنگ سەبارەت: پاییز ١٣٢٥ - چەپکەگوڵ، شامی کرماشانی، چاپی شەشەم، سرووش ـ تاران ١٣٧٠ هەتاوی، لاپەڕە ١٣ـ١٨. - مێژووی زانایانی کورد، بابەشێخ مەردۆخ ڕۆحانی، وەرگێڕانی: ماجد مەردۆخ ڕۆحانی، بەرگی ٢، لاپەڕە ٩١٠ـ٩١١. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی یەی شەو دڵگیر بیم لە دونیای دوڕەنگ وە گەرد تاڵەی ویم مەکەردم جەنگ واتم: ئەی تاڵەی شووم کەج بونیاد بەرباد بای! عومرم تو دای وە بەرباد نیەزام ئەی تاڵەی تیرەی واژگوون تاکەی سەرگەشتەم کەید وە دنیای دوون تاکەی تەقالا تاکەی بەردەڵبەرد تاکەی بکیشم وە دڵ ئاهـ سەرد؟ دڵ تاکەی بیزار لە زندەگی بوو؟ ڕووح تاکەی خەستەی دەوەندەگی بوو؟ تاکەی وە ئەفسووس بسام دەس‌وەدەس؟ تاکەی بشنەوم ناخاس وە ناکەس؟ بەدیم چەس گەردوون بەد کرد وە گەردم؟ تاکەی خوین دڵ مەدەی وە خوەردم؟ داد بکەم تا چەند، خوین بخوەم تاکەی؟ تاکەی بکیشم ئاهـ پەی ‌دەرپەی؟ تا کەی بار جەور مەنەی وە شانم؟ ئەیووب نیم وەی تەور کرد ئیمتحانم ڕەنجم بی‌سەمەر، سەودام بی‌سوودە کەردەم نەکەردە و بوودم نابوودە لەسەر دوو ڕاهەی زندەگی گیرم بەربادە و بی‌سوود نەقشە و تەدبیرم نە مەرگم پەیداس، نە زندەگانی بلاتەکلیفم لە دونیای فانی وە دەرد چەم خوەی؟ زندەگی وە زەجر نە دین، نە دونیا، نە عوقبا، نە ئەجر چە بووشم، چە کرد گەردوون وە گەردم یەی تەن موبتەڵای هزاران دەردم مەر من وە جوملەی نەوع بەشەر نیم؟ یەی دەم بی‌غوسە و بی‌دەردسەر نیم بیەیدە بان سەر وە هەر دوودەسی داد بکەی وە دەس جەور بی‌کەسی قەوم قبلەس، وەلی قبلەی من چەفتەن هەرچی قەوم دیرم دوور وە لیم کەفتەن قورئان لەعنەت کەی وە قەوم زاڵم کەس وە دڵسۆزی نیەپرسی حاڵم هەرکەس پول نەیری خەڕگی خەسە سەرکیشی‌کەری پەخشە و مەگەسە چراخ باڵین شەخس بیچاره بی‌نەفت خامووشە هەر لە ئیوارە چوار ئسکان چرک نریاسە شانی یەی خاکەناز تووز نشیەیدە بانی نە دووست یەی‌ڕەنگ، نە یار خەم‌خوار خیش و بیگانە لە نوورەش بیزار خیش و بیگانە لیش مەکەن دووری سەروەلیش نییەن مەر وە مەجبووری لەو ڕووژی ترسم، یانەی کە ئەرز کەم لەو ئاخر کارە گشت بای وە ڕای خوەم یا ڕەب! وە حورمەت شاهەنشای شاهان نگەهداری کەر وە بی‌پەناهان پەنام هەر خوەدی هەر وە خوەد قەسەم وە زات بی‌عەیب موحەممەد قەسەم وە ئال ئەبا، وە پەنج تەن قەسەم وە دەر وە قەلعەی خەیبەرکەن قەسەم وە شاهـ مەزڵووم تشنەلەب قەسەم وە سەقای شوجای بائەدەب قەسەم وە ئاهـ بی‌کەس خاروزار قەسەم وە دیدەی وە ده‌ر ئینتزار قەسەم وە سووز سینە و ئاهـ سەرد قەسەم وە شام تیرە و ڕەنج و دەرد قەسەم وە دەرد پنهان دەردەدار قەسەم وە شەرمەندەگی کوڵفەت‌بار قەسەم وە جیب خالی ڕەنگ‌زەرد قەسەم وە شان ڕەنجبەر پڕ وە گەرد قەسەم وە قەلب شیرین دڵ‌ناشاد قەسەم وە زوور فەرهاد ڕەنج‌وەباد قەسەم وە ڕەنج و مهنەت دنیای دوون قەسەم وە تاڵەی تیرەی واژگوون قەسەم وە ڕەنج دنیا و مەشەقەت قەسەم وە ڕووح خەستەی ناڕاحەت قەسەم وە ئاهـ سینەی بی‌ئەسەر قەسەم وە تاق بی‌جوفت دەروەدەر قەسەم وە جادەی خیاڵ کووه‌غەم قەسەم وە دەریای مهنەت قەلب خوەم قەسەم وە سه‌رچشمەی‌ چەشم، چشمەی دڵ قسەم وە سەحرای دامەن بی‌حاسڵ قەسەم وە تاڵەی تیرە و پاسی بەد قەسەم وە بەخت خوفتەی بیش‌وەحەد قەسەم وە ئەشک دیدەی نائومید قەسەم وە ئاهـ پیران مووسفید قەسەم وە نەسیم سوب پیش‌ئەز خوەر قەسەم وە سەوت قورئان ڕوح‌پەروەر قەسەم وە ڕوتبەی پاکان دامەن‌پاک قەسەم وە حوور و مەلەک، وە ئەفلاک قەسەم وە چەندین هزار پەیغەمبەر قەسەم هەر خوەت داوەری، وە داوەر قەسەم وەرنە کی دڵسۆز، کی غەم‌خوارمەن؟ کی وە بیماری پەرەستارمەن؟ مەریز بووم کام قەوم تیەیدە دیارم؟ کام دڵ مەسووزد وە حاڵ زارم؟ کام دووس یەی‌ڕەنگ، کام فامیل، کام کەس؟ کی پرسید ئەحواڵ شەخس توهی‌دەس؟ لە دونیا بەری، وە گیان بیزارم ئەجەڵ باو بوەرەم بچمە پەی کارم دڵ وە زەمزەمەی زندگی سیرە ئەجەڵ ئیمشەو باو، فەرداشەو دیرە وای وە بەدبەختی، داد وە ناکامی دەرد دڵ فرەس، کووتاکە 'شامی' سابت بی وەمن لەی ڕوزگارە هەر کەس دەردخوەی وەخوەی دیارە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: گر بر سر من سنگ بکوبی ای سنگ! سەبارەت: تاوسان ١٣٢٦ - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی گر بر سر من سنگ بکوبی ای سنگ! از طالع خویشتن نگردم دلتنگ سنگم، به سرم سنگ جفا می‌کوبی؟ ! ای سنگدلِ سست‌وفایِ همه‌رنگ! ١ سەرم بهاڕی گەر بەردی دڵ‌سەنگ لە چارەنووسم قەت نابم دڵ‌تەنگ بەردم، بە ناحەق لەسەرم دەدەی؟ ! دڵ‌بەرد، بێ‌وەفای خۆنوێن بە سەدڕەنگ! ١. لە ڕابردوودا بەردەخوێیان دە ئاونگی بەردین‌دا ئەوەندە دەکوتا تا دەبوو بە تۆز و کەڵکی لێ وەردەگیرا. شامی خۆی بە بەردەخوێ، ئاونگی بە دنیا و دەسکاونگی بە جەزرەبەی دنیا چواندووە و ئەم چوارینەیەی وتووە. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: کرانشینی سەبارەت: تاوسان ١٣٣٠ - چەپکەگوڵ، شامی کرماشانی، چاپی شەشەم، سرووش ـ تاران ١٣٧٠ هەتاوی، لاپەڕە ٢٠ـ٣٣. - مێژووی زانایانی کورد، بابەشێخ مەردۆخ ڕۆحانی، وەرگێڕانی: ماجد مەردۆخ ڕۆحانی، بەرگی ٢، لاپەڕە ٨٩٩ـ٩٠٩. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی (١) کام دەرد عەلاج کەم؟ کام پارە پینە؟ سەنگ کام ستەم بدەم وەسینە؟ نیمی لە میللەت کرانشینە بەس کە کرا داس بیچارە بینە بەعزی دە پلاک کرایە سینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٢) بەنده یەی‌نەفەر کرانشینم چو عەزیز مردی دایم غەمینم نه خارج‌مەزەب نه جوداس دینم ئەر دوعات گیراس بکەر نفرینم شایەد لەی دونیا دیتر نەمینم ڕاحەت بووم له دەس کرانشینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٣) توای بزانی، سەگ وه حاڵم نەو ئاسایش نەیرم، نه ڕۆژ و نه شەو سوب تا ئیواره هام له تەق و دەو تا سەر مانگ بای دو تیکه ئەسپەو یا بەم فرۆشم، یا نەمه گرەو ئووشم کراکەم بەڵکه نەمینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٤) ژنەم جاڕووکەش، خوەم قاپچی دەرم وه فەسڵ زمسان وەفر پاکەوکەرم له عەیش و عەزا چو سەماورم خوەیان چوو ئاغا و بەندە نەوکەرم ئەر مەنیان نەکەی، دەنه ناو سەرم ئووشن: گووشت گەن ئەڕامان سینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٥) یەی هەفتە مینیت مانگ بچوودەسەر ژن ساحیوماڵ دەس نیەته کەمەر وه ژست تەمام تیەته پشت دەر لە وەرپای هەڵسم چو ئاغا و نەوکەر وه ژنەم ئووشم دەمکەر سەماوەر خوەم دەوم ئەڕای میوە و شیرینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٦) یەی کوڕی دیرن چو وەچکەی شەیتان سوب له خاو هەڵسی تیەته ناو ئەیوان وه جیب پڕ ڕیخ دەس وه تیرکەوان خەیت ئەڕای قووری، خەیت ئەڕای ئیسکان سیوڵ جافر گریته نیشان کەس جورئەت نەیری سەدای بایدەبان بووشی جوانەمەرگ سەرم نەشکینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٧) داراییم بیەسه چوار دوێت و یەی کوڕ دو پەتوی نیمدار، یەی جوفت لافەشڕ یەی جوفت متەکای وەدەم قەیچی پڕ سەر نیەیده بانی چو پارەئاجور سەری گەن کەفی تیەیده خوڕەخوڕ چوار جام ڕووحی، یەی دانه سینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٨) زانی چەن نەفەر هایمه یەی حەسار؟ من ئووشم پەنجا، تو بووش: پەنجاو چوار دریژ و کووتا، کاردار و بی‌کار سوب له خەو هەڵسیت، له گووشەی حەسار بیس نەفەر وساس، تەک‌داسه دیوار بایەد پەی نەوبەت بلیت بسینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٩) سەرشەو تا سوب هەر جیڕەی دەر تیەد مەشەی غوڵام چوود، ئوسا سەفەر تیەد کەلای فەڕوخ خان له دینەوەر تیەد ئوسا ئەمیرخان گەرد چوارخەر تیەد مەرافه دیرن، ئەردەر وازمینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (١٠) بازووم وه غوسه بیەسه باڵ سەگ ئیقباڵم پەست‌تر وه ئیقباڵ سەگ هاتم وەی دونیا من وه ساڵ سەگ هەر شەو نیەخەفم من وه قاڵ سەگ نسم شەو ئووشم: خوەش وه حاڵ سەگ نه کراماڵ دەید، نه پاڵتاو سینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (١١) جەرگم سووراخه چو لانەی زەنبوور بەسکه شنەفتم قسەی جووراوجوور ڕووحم دی خەستەس وە فەرمان زوور وه کوڕەم ئووشم: خەر بی‌شعوور سوب له خەو هەڵسی، سورەتت نەشوور لەی ئاو لووله فره ڕشینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (١٢) ئووشن هەر ڕووژی دیزه نیەیته دار خوا ئەڕای شام بوو، خوا ئەڕای نەهار خوا گوشت گاپیر، خوا شک پەروار گووشت کوتانەکەی بوەیته دەر حەسار یواش بکوتی، نەڕمنی دیوار له ناو حەساریش ئاجور نەشکینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (١٣) وه هەوڵ گیانم نەونه دوشمنم شایەد نەشیویت لانەو مەسکەنم عەزیزم مردویت، وه دەمیان خەنم ئیمریکی ڕەقسم، ئینگلیسی ژەنم چو ئاغای ویگن، پەنجا جوور خوەنم ئەر بکەن نفرین ژن و فەرزەنم خوەمیش کومەک کەم ئووشم: ئامینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (١٤) بەس که کرادام لەی تەویڵه چو خەر عومر وە بەدبەختی هاوردم وە سەر بیمەسه موونس چەن گروو بەشەر لوڕ له لوڕستان، کورد له دینەوەر جاف و هەورامی، لەک و کەمانگەر فارس تارانی، تورک قەزوینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (١٥) نه پەست و ناکەس، نه نادەرویشم شەرمەندە له ڕووی بیگانە و خیشم نه کەس تێتەلام، نه لای کەس نیشم خوەیان هەر شەو چن، من کیشک کیشم ئەر دیر دەر واکەم، نەمنه ڕیشم منیش ڕەگ نەیرم چو سیف‌زەمینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (١٦) یەی شەو دو نەفەر بینه میمانم نیم ساعەت بیشتر له بەرق سوزانم سوب بینه ئاگر ڕشیانه گیانم ئاغای ساحێوماڵ وە گەرد خانم ئاو پاشینه بان تەپڵ ئامانم هەم لافەشڕە دریا وەشانم وتن: تا غروب لەیردا نەمینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (١٧) ئەڕای بەدبەختی و نیامەی و نەهات یەی قەومی دیریم، هاتوو له دهات گاهەس بناسی کەیخودا بەسات یەی کەڵەشیری هاوردووە سەوقات شەفەق ساحیوماڵ، هەم دەنگی دەرات پووپەکەو بگری بەسکه قولینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (١٨) دوێکه چیم بگرم، ئوتاقیک له جای وتم بکیشم، بیڵا دەنگم نای کەم کەم چیم له دەرماڵ مەشەی مورای یەی عفریتی دیم، وەڕیوارت نای دەمامەی جادوو نیەڕەسید وە پای مەر فوولادزرە بووته قەرینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (١٩) چو کاوڕ وە گورگ، لەلی ڕەم کردم یەیی پا هاته وەر، سێ پا دوور گردم وە هەوڵ گیانم سڵامی کردم وت: کاری داشتی؟ ناو ئوتاق بردم وت: تویسرکانیت؟ وتم: نه کوردم وت: کورد کووڕەیت؟ وتم: هەرسینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٢٠) وت: چەن نەفەرین؟ وتم: دە نەفەر غەیر له ڕوبابە و عەمه ماپەروەر زوبەیدە و ملووک، نوسرەت و کیشوەر نیم‌تاج و تاجی، عیشرەت و خاوەر کوڕە بیچکەلە و خوەمم و ژنی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٢١) چو پشی له شوون بووی پیازداخ یەی هەفته کردم ماڵ وە ماڵ سووراخ له «سەنگ مەعدەن»، تا «چوارڕای ئوجاخ» «تیمچه»و «چەنانی»، تا «بەرزەدەماخ» کەس وە پیم نەیات، یەی دانه ئوتاخ وە دینت یەسه، ڕەسم هاودینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٢٢) یەی فەرشی داشتم، مینسته جل شاڵ باب پاڵان بی ئەڕای یابوو ئاڵ چوار قیمەت خوەی هەر داومه حوماڵ هەفتەی یەی کووچه، چوار ڕووژ وە یەی ماڵ شانزدە ماڵ گەردیم وە عەرز یەی‌ساڵ دویکه دامەشان عەلی‌ئاغای دەڵاڵ وتم: یەیش بفرووش نیەتوام بمینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٢٣) سێ مانگم پەس کەفت کرایەی خانی یەسه مانگی‌تر هات نیشته بانی باوڕو پیم نیەوت، خودا خوەی زانی چشتی که شک‌بەم مەجمە و قازانی ئەوەیش دی نیەیلم ژنم بزانی سوب هەڕاجی کەم نیەتوام بمینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٢٤) کەس خەوەر نییه، وە حاڵ دەردم گوش کەس نییه، وە ئاهـ سەردم چل ساڵ وە ئیران زندگی کەردم کرای زەمین دەم وە بانی گەردم ڕۆزگار موحتاج کرد وە نامەردم نه ڕومی ڕۆمیم، نه چینی چینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٢٥) قەلبم چو کوورەی حەداد مەدەی جووش له دەس دونیا و خەڵک خاک‌فرووش دونیا زندانه پەی شەخس باهووش ئایەم نەبایەد کەمتر بوود له مووش ئەوەیش جی‌دیری له ناو پڕوپووش موش نه کرا دەید، نه کرا سینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٢٦) ئوتاقی گردم بی‌بەرق و بی‌ئەو دەر و پەیکەر خویرد، چواردیوار خرەو داغی پیرم کرد کردمه قولەو ڕووژ نیمەڕوو وەلیم کردە شەو دی چە توای وەلیم؟ ئاسمان کەو! حەق من تا حەشر له لات بمینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٢٧) له ڕووژی ترسم ئەجەڵ بدەی زەنگ عومرم تەواو بووت له دونیای دوڕەنگ پنهان بووم له ژیر خشت و خاک و سەنگ ژن ساحیوماڵ وە بیڵ و قوڵەنگ قوڕەقوڕ کونان، وە قسە و جەفەنگ بای کرایەی قەور له لیم بسینی چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٢٨) سەرمانگ وە مانگ بایته دیارم وە بیڵ هەڵکەنی سەنگ مەزارم بکەی شکەنجە و زەجر و ئازارم بووشی کرا دەیت یا پاسبان بارم؟ منیش له ئەلحەد سەرم دەرارم داد بکەم هاوار، کەفەن کی سینی؟ چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی (٢٩) چو سەگ وڵگەرد، دەروەدەر وە خوەم شەو تا سوب نەخەف، ڕەنج بیوەر وە خوەم دڵگیر وە دونیای دوون‌پەروەر وە خوەم له دەس ساحیوماڵ خون‌جگەر وە خوەم له زیندەی ئایەم بی‌خەوەر وە خوەم نیەزانم «شامی» دی تاکەی مینی؟ چەبکەم وە دەس کرانشینی؟ داد وە هەر کەس بەم، حەقم نیەسینی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: داد ملەت ئیران وە دکتور موسەدق سەبارەت: چەپکەگوڵ، شامی کرماشانی، چاپی شەشەم، سرووش ـ تاران ١٣٧٠ هەتاوی، لاپەڕە ٣٤ـ٣٨. - نووسین و ئامادەکردن: کەماڵ ڕەحمانی (١) وەبەس که گەردیم دەس وەبان دەس قورب ئەڕام نەمەن چو میوەی ناڕەس جواو سڵام نیەشنوم له کەس بیکار چو ئیمه له ئیران فرەس خوەش وەحاڵ هەرکەس مریت، ئاسوودەس دوکتور موسەدق تەکلیفمان چەس؟ (٢) نیمی له ملەت دوچار دەردن له سوب تا غوروب بیکار مەگەردن وە گوسنەیی وینەی زەعفەران زەردن مەرد موبارز ڕوز نەبەردن زەڕ ئەڕای ئیوەو شەڕ ئەڕای ئیمەس؟ دوکتور موسەدق تەکلیفمان چەس؟ (٣) نیمی له ملەت چو گای پەرواری هەر خوەن و خەفن له سمن کاری نه دەرد جوفت خوەن نه دەردباری سەرمەستن وەجام بادەی بی‌عاری هەمیشه هەفت ڕەنگ لە سوفرەشان هەس دوکتور موسەدق تەکلیفمان چەس؟ (٤) ئووشن چل‌هەزار بیکار لە پاتەخت عومر گرامی مەگوزەرن وەسەخت بی‌جا وو مەکان بی‌لباس و ڕەخت سێ‌وەعده غەزا کەردەن وەیەی وەخت ئاخر ئەوانەیش هەم نەوع ئیوەس دوکتور موسەدق تەکلیفمان چەس؟ (٥) یەسه چوار ڕووژتر هەم زمستانه زوخاڵ نابووده هیزوم گرانه سدای زیل و بەم بەفروبارانه چەقەی دنان تیەی چو مسگەرخانه داش نانەوایی نیه کەفیدەدەس دوکتور موسەدق تەکلیفمان چەس (٦) غوسەی کەسادی سفید کرد ڕیشم له سوب تا غوروب خەمیازه کیشم من وه ئینتزار موشتەری نیشم بازڕەسەیل هە رسات مەکەن تەفتیشم چەبکەم ئەڕای تەڵەکەی بازڕەرس دوکتور موسەدق تەکلیفمان چەس؟ (٧) موشتی زەڕپەرەس سکەی زەڕشناس هیچ دینی نەیرن غەیرەز ئیسکناس مەمجلس ڕیا و ڕەوزه قەرارداس تا نیشان بیەن ئەسپاب و ئەساس یه ڕەوزه نیه، یەیش یەی جوور حوقەس دوکتور موسەدق تەکلیفمان چەس؟ (٨) سێ ماهه حقوق پاسەبان شار نیە ڕەسید، نیەدەی دەس تەڵەب‌کار مەر جورئەت دیرن بچنه بازار یەچڕەی ئاغا، ئەوداد کەی سەرکار دەس‌مایه نەیریم حەساوەکەت بار وە دینت یەڕەسم نەقد و نسیەس دوکتور موسەدق تەکلیفمان چەس؟ (٩) ئەوزاع مەملەکەت دەرهەم بەرهەمه وینەی زولف یار پور پیچ و خەمه نیمی له ملەت دوچار غەمه ڕشتەی زندگی خەیلی موحکەمه وەرنه وەئاسان گیان مەدەن وەدەس دوکتور موسەدق تەکلیفمان چەس؟ (١٠) دەست و پای مەردوم پیچاس وەهەم گش وە کە ساتی دوچارن وە غەم لەهەر کەس پرسم ئووشی چەبکەم وەگیان 'شامی' هەر له کیسەخوەم من ئووشم بخوین تا ئەورەی که هەس دوکتور موسەدق تەکلیفمان چەس؟ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: جواو دکتور موسەدق وە ملەت ئیران سەبارەت: تاوسان ١٣٣١. - چەپکەگوڵ، شامی کرماشانی، چاپی شەشەم، سرووش ـ تاران ١٣٧٠ هەتاوی، لاپەڕە ٣٩ـ٤٤. - نووسین و ئامادەکردن: کەماڵ ڕەحمانی (١) ملەت ئیران! ملەت ئیران! ئەوەڵ وە یاری حەی لامەکان وە دوعای سەحەر عەلامەی کاشان وە بەخت و ئیقباڵ خەلق موسوڵمان خواهەم ئاباد کرد ئیران ویران خودا یاری کەی وەکار هەر کەس له من نەپرسن تەکلیفمان چەس (٢) سەور کەین ئی‌چەرخه یەی دەور بخوەی دەور قەوڵ دەم ئی ئەوزاع نەمینیت وەی تەور بسازین وەگەرد زەمانەی پورجەور مەجلس ملی هەردەم هانه شەور بزانی هەڵوا نەتیجەی قوورەس له من نەپرسن تەکلیفمان چەس (٣) ئومیدوارم ئیران یەی سان بو نه حاجی نه بەگ نه ئاغا و خان بو نه یەکی له بان فەرش کاشان بو نه یەکی له ناو کوچه وەیلان بو هەر کەس کار بکەی کار ئەڕای فرەس له من نەپرسن تەکلیفمان چەس (٤) ئەر لە یاد نەیرن دەورەی شەهریوەر نان لوبیا بارینه نەزەر خورما مەخواردن له جیای شەکەر چوار نەفەر شاد بین باقیتان پەکەر جەمعێ مەواتن ساحەب بی‌بی هەس له من نەپرسن تەکلیفمان چەس (٥) یەقین گومان کەن دوکتور با ڕووسه یا وە گەرد ملەت، ئمریکا دووسه بیهودە ژەنن ئی تەپڵ و کووسه خودا گەواهە دفای نامووسه هەرگز گوڵ‌گە چی نیودەئەتڵەس له من نەپرسن تەکلیفمان چەس (٦) یەی تەن پیرەمەرد پاک و سەلیمم نه موحتاج ماڵ نه زەڕ و سیمم پاکزاد و حەق‌گو بی‌تەرس و بیمم ئوستادم وەی تەور کەردەن تەعلیمم حەق کوشی نیەکەم تا ئاخر نەفەس له من نەپرسن تەکلیفمان چەس (٧) نەفت ملی کردم، موڵکیش ملی بو تاکەی ئی کارە ژیرە جولی بو؟ ڕوزگار وە کام تەوەکلی بو حەسەن لات موحتاج حاجی قولی بو ئەر بووشی مردم بووشن وەتەوەس له من نەپرسن تەکلیفمان چەس (٨) موسەدق کەی وەت تو شیرەکیش بو سەرتاپا عوریان لوخت و ئاونیش بو له ناو خەرابات نیرە دەرویش بو سەرگەرم بادە و بەنگ و حەشیش بو نیمی له ئیوە چکیدەی شیرەس له من نەپرسن تەکلیفمان چەس (٩) ملەت! وە قورعان وە سوورەی یاسین ئیوە سوڵتانن لەلای خەلق چین ڕوژی چەن هزار له مەیدان کین چو بەرگ درەخت رزدەی زەمین توپ چو ئمشی پاش خەلق وینەی مەگەس له من نەپرسن تەکلیفمان چەس (١٠) هزار ساڵ مه نو پای غارەتگەر کوتاهـ بو له مەرز ئیران موزتەر یەسه وەیاری بینای بان سەر له ئیران نەیشتم یەی تەن له کافەر ئی نام نیکه پەی ئیرانی بەس له من نەپرسن تەکلیفمان چەس (١١) ئیران نه ئیران، موسەدق ئاباد ملەت نه ملەت، غولام ئازاد لاهە نه لاهە، دیوان عەدڵ و داد ڕەنج چرچیل کرد وە ڕەنج فەرهاد ئیتر کوتا که «شامی» سوخەن بەس له من نەپرسن تەکلیفمان چەس ++++++++++++++++++++++ سەرناو: باغبان با کەس وەفا نەکەردە سەبارەت: تاوسان ١٣٣٧. - چەپکەگوڵ، شامی کرماشانی، چاپی شەشەم، سرووش ـ تاران ١٣٧٠ هەتاوی، لاپەڕە ٤٥ـ٦٠. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی بنام بی چوون جهاندار فەرد موخبر جه هەر کار تەبیب جه هەر دەرد زاتەش بی‌زەواڵ لوتفەش بی‌پایان خودایش وەخەلق عالم نمایان لوتفەش ئەر یار بود وەگەرد هەر کەس غەرق بوو وەدەریا بەرنیه چوود وەدەس مەردم گووش بگرین لەی بەدبەختییه دو نەفەر یەی‌ڕەنگ له ئیران نییه وە قەوڵ «سعدی» پیر خردمەند «مادەر نەزادەست یەی‌ڕەنگ دو فەرزەند» «حافظ» مەنویسود: «ڕەفیق کیمیاس» نەمەیود وەدەست تا دنیا بونیاس عارف وەی دەردە مەبود وە دەرویش ڕاهـ بیاوان مەگیرود وەپیش هەرچەن مەگەردم مەکەم جوست‌وجو دو نەفەر یەی‌ڕەنگ پەیدا نەمەبو چ کاری دیرم وەکار عاڵەم بچم وەسەر وەقت داستان خوەم حەقا حەق برا! برای خاسی نید ڕەفیق یەی‌ڕەنگ حەقشناسی نید تو واتی یەی‌شەو مەیوم وەماڵت قەوڵت درو بی حاشا له حاڵت زمسان دامەسەر من وەئینتزار گوش وە حەلقەی دەر وینەی بدهکار شەوی دو ساعەت لە پشت دەر بیم مونتەزر وە پای دو بەرادەر بیم هەرشەو سەماوەر پیر جگەرسوز چو عەزیز مەردە داد مەکەرد تا ڕوز سینی به وینەی تەپەی گورسان له گووشەش نوساو ئارامگای ئیسکان نعلبەکی چون گوور، قاشق وینەی لەش هەرلەشی له ناو گووڕی درازکەش ئیستکان وساوی دەهەن باز کەردە مەرواتی ئیمشەو عەزیزش مەردە قەندان به وینەی خورمای خەیرات بی هەر فەریاد مەکرد شەو بەرات بی تەشتەک به وینەی مردەشوورخانه هەر ئینتزار داشت چەو له دەرانه مەنقەل بەوینەی تەپەی کوهـ توور جای ڕاز و نیاز موسا با غەفوور قوری نائومید یەی گوشەی مەنقەل وە نائومیدی گردووە بەغەل چون موسا له توور مەکرد موناجات وە دەرگای یکتای قازیولحاجات مەوات: یا یکتای جەلال جەلیل نجات دەهندەی مورسلِ خەلیل وە شوعلەی ئاتەش بدەر نجاتم دیتر نەمەندەن ئاهـ وە بساتم وە تاب ئاتەش من مەیوم وەجوش چای جووشیدە کەس نمەکەی نوش یا یکتای بی‌چون! حەی لامەکان! شەرمەندەم مەکەر وەڕوی مهمان تەنم چون زندان ڕوکەردەن وەبەند یا ڕەب ئی جەورە بکیشم تا چەند؟ تەن موبتەلای ڕووح، ڕووح موبتەلای غەم یا ڕەب تەن و ڕووح جوداکەر وەهەم لەعنەت وەو کەسه من کردە قووری ئەڕای پای مەنقەڵ بەعزی وافووری مەگەر سەبر من سەبر ئەیووبەن؟ زندگی وەی‌تەور ئەڕای چەم خووبەن؟ دوەشەو سێ‌ساعەت بەعدەز نسمەشەو موقەی که مەردم چوونه جامەی خەو یەی دەستی ئامان نەمی وە دەستەم دەستەی شکستەی وە مەفتوول بەستەم له خاو بیدار بیم وەزور تەکان چنگ نادە گەڵووم سدام نایدە بان داد کردم هەم چەس؟ جەمینەخانم! وەی نیمەشەوە چەتوای وەگیانم وەت: نوسرەت ملووک هم سینەی ژان کەی وەبەندە ئیدعای گوڵ‌گاوەزوان کەی بەسک سەردی خوەی سەرد وەبان سەرد چوو مار پیچ مەخوەی وەزوور دڵ‌دەرد وەختی مەنیشود وەسەدر سوفرە تەعاروف کردن وە دینی کوفرە چوار قەندداغ پەنچ‌چای هەفت‌ـ‌هەشت پیاڵەشیر سێ نان لەواش یەی دوازدە پەنیر یه گشتی ناشتای عەشرەت ملووکه سەیل شکڵی کەی، چو شکڵ خووکه شوی عەشرەت ملووک حاجی غەزەنفەر ئەر بووشم خەرە، سەد ڕەحمەت وە خەر چای دیر دەم کردود ئەڵساد وەقین منو چوار ئیسکان کوتادە زەمین من دەستەم خویردبی، ئیستکان شکیاد قاشوق چای‌خوەری هەفت‌ـ‌هەشت دوشمین داد سینی وەت: قاشوق! یه نانەجیمه مەرحووم گەورای شابابای دیمه یه کوڕ مەرحووم حاجی هاتەمه سەدپارچه موڵک داشت هەم وەتیاد کەمه وەناو مۆلک خوەی بیه خاک شوخم تەرەکتور پاشی وەبان سینەی توخم چهل ساڵ تەمامه هامه ئی ماڵه ڕووحم دی خەستەس وەی قرم‌وقاڵه بان گلان خاسه سالی سێ ساعەت کاریک ئەنجام دەید چوود خەفید ڕاحەت دیتر کەس نەیری کاری وەکارەش وەخاب شیرین نیەکەن بیدارەش ئی قاڵه ڕەسی وە گووش بان گلان وە تاب و تەعجیل هاته لیو بان داد کرد: ئەی قوری! بی عەقل و شعوور ئەبلەی بی‌کەماڵ له معرفەت دوور تا تو وارد بید وه مەرز ئیران بیشەی شیران بی، تو کەردیش ویران مەردم تو موعتاد کردی وەچائی دایدە دەس مەردم عاسای گەدائی گورگ وەختی پیر بوو، خەم مەدەی کەمەر بووە مەسخەرەی سەگِ سوقان خوەر نۆهسەد سالِ پیش من لەتەی کوبیم گوزەرگای پەڵنگ پەنای ئاهوو بیم پارچەم سەبزەزار سەرچشمە و ڕوود بی تەفریگای مەخسووس سوڵتان مەحموود بی شاهانِ شوجاع، مەردانِ کاری ساحب سابقەی تیر و سەواری ئەگەر شەرح بیەم یەکی له هەزار وەخت مەچوود وەسەر پڕ مەبوود نەوار یەسه پیر بیمه، پیرِ ئاخر شەڕ نسمم بیه چاڵگ، نسمم بیه دەسەڕ یه چوارسەد ساڵە من بان گلانم هەم‌نشینِ سەگ لەی بان لەو بانم فەرزەند فەغوور فەرهاد نامەرد وەتیشەی فولاد ڕیشەم بەر ئاوەرد فەرهادِ فەغوور، بی‌یه خونی من من کرد وەفدای قەد و باڵای ژن فەرهاد خونی من شیرین خونی ئەو وەی تەور بازی کرد نەقشەی شا خوسرەو من سەنگ‌ڕیزەی تیشەی فەرهادم ئەو ڕوزگارە خاس ها له یادم بیمه سەد پارە هەر پارەی وەجای هیچ موسلمانی چوو من وەپی نای بەعدەز گوفتگوی قوری و بان گلان بچم وە سەروەقت باقی داستان بچم وە سەروەقت داستانەکەم وەسەر بەدعهدی دومهمانەکەم ئەوەڵ ئەرز کردم من دەرویش‌وارم تەعارف وەدوس کوفرە لەکارم دوەم یەی نەفەر فرمانبردارم خجاڵت کیشم ئیسم پوڵ بارم دوشەو بان‌یەک شەوی پەنج تومەن دامه شەوچەرە دەپانزە شەومەن له ناو پاکەت بی له تاقچەی ئوتاق بشنو له جەفای مووش قورمساق یەی نیرەموشیک بیه مهمانم نه وەعدەی گردوم نه ناوی زانم شەوچەرەم کردو وە سەحەرچەرە گشتی کەل‌کردو ئەڕای مەسخەرە یەی دەسماڵ ئاجیل دان‌دان شماردو پوستەکەی هوشتو مەغزەکەی خواردو هەرکەس وەدیدەش نیەونید نیەزانی یەی خاکەناز توز نشتو وەبانی نانِ فەرەنگی چو سەنگ‌پای حەمام تا دەسم بگری گشتی فرەدام دوان پەرت کردم له ناوِ ئەیوان سدای هەمسایه وەلیم هاتەبان خاس‌بی نەشکانم وەنەدی مەردم سێ ڕوژیش ئەڕای تاوان بگەردم ئەنار ساوە سەداش هاتەبان وەت هەڕاجم کەین جور چاڵەسەن‌خان بیمەسه عەروس بی‌حوسن و جیاز سیر بیدەم ئەڕای کوڵفەتی پیاز یاڕەب بەدبەختی ڕو نەکەی وەکەس هەرکەس بەدبەخت بو، مەرگی بیەو بەس ئەوسا که من بیم وەشاخەی درەخت فەرمان‌رەوا بیم چوو سوڵتان وەتەخت من وە لابەلای بەرگِ خوەش مەنزەر چوو کوودەک له بان دامان مادەر شەب‌نەم شەب مەداد ئاب وە ڕوخسارم نەسیم پاک مەکەرد گەردوغوبارم سەحەر وە نەغمەی مورغ خوش‌ئاواز سەبا مەجونباد گەهوارەم وەناز لالەی سوپاخیر سەحراو کوهـ و دەر وەفەرش دیبا پوشاو سەراسەر گوڵان سەف کیشاون له ئەترافِ جو هەر گوڵی ڕەنگی هەر ڕەنگی یەک بو خار وینەی سەرباز سوپای پیادە سەرتاسەر گرتو ئەتراف جادە بو عەتر گوڵ‌سورخ غونچەی نەشکوفته نەغمەی ڕەوان بەخش مورغ ئاشفتە چون سوپای بیژن خار دامان‌گیر پەی ڕەزم خەزان تیزمەکەردەن تیر شەب‌نم مەزانست ڕەسم ڕوزگار پەی بەدبەختی من مەگریاد وەزار مەوات: ئەی ئەنار! ئەی نازپەروەردە! باغبان باکەس وەفا نەکەردە بسیار وینەی تو لەی باغه بیەن ئیمروز ئاساری لەلیشان نیەن هەفتادوهەفت ڕەنگ میوە پەی‌دەرپەی ڕەد بو لەی باغه له بادام تا بەی جودا بید وەگوڵ دور کەفید وە باغ قەلبت پر خون بوو وە دەردِ فەراغ مەکەفید وە دەس جەوانِ ئەحمەق هەم‌نشینت کەی وە شیشەی عەرەق نارنج! وە ئەروای گوڵابی قەسەم هەرچی شەب‌نەم وەت یەک یەک دیم وەچەم بشنو له نارنج خوەش عەتر و خوەش بوو وەت: ئەی داش ئەنار! وە ئەروای لیموو منیش وینەی تو وە شاخەی دار بیم چو سوڵتان وە تەخت ویم بەرقەرار بیم گوشم هەمیشه وە نەغمەی ساز بی سەرم ئاشفتەی کرشمە و ناز بی سەبا وەزیر بی شەب‌نەم نازر بی بوڵبول له بەزمم دایم حازر بی نەسیم دادە پیم وە یادگاری عەتری نمونەی مشک تاتاری من وە یادگار نەسیمِ دوسم هەنوز بوی عەتر مەیو جه پوسم یەی ڕوز بەدبەختی هاته دیارم باغبانِ پیر کەفته هاوارم دەردەم فەرمان داد سندوق ئاوردن منیش وینەی تو بی‌چارە کردن منیش وینەی تو کەفتمه ئەمار حاشا له وەفا و رەسمِ ڕوزگار یه له بەهار بی، بشنو له پائیز بشنو له دونیای دونِ غەم‌ئەنگیز چەمەن بەعدەز گوڵ بەسکێ زاری کرد سەبزی ڕوخسارەش عەوەز بی وە زەرد حەمله برد وه باغ باد غارەت‌گەر ڕەنگ نەمەن له ڕووی سەرو سنەوبەر بەرگی سەبز نەمەن پەی ڕیختەی قەسەم وە شاخ گوڵ‌سورخ بوڵبول مەکەرد ڕەم عاشق و مەعشووق یەک یەک چین وەدەس بوڵبول کەفته تون گوڵ کەفته تەوەس مەئوای بوڵبوڵان بی وەلانەی زاغ نه باغبان مەن نه یاران وەباغ وە حملەی خەزان پەردەی گوڵ دڕیاد پای بوڵبول له سەر شاخ گوڵ بڕیاد ئاساری له گوڵ غەیرەز خار نەمەن سدای مورغ ژان له گوڵزار نەمەن سدای زیل و بەم ریختەی خشکه بەرگ نەمەک مەپاشاد وە مەجروحی جەرگ باد بەرهەم زەن خانەوادەی گوڵ خون مەکەرد وە جەرگ عارف و عاقڵ نه سەبز وە سەحرا، نه بەرگ وە داران نه گوڵ، نه گوڵ‌چین، نه گوڵ‌عوزاران نه جام، نه ساقی، نه مینا، نه مەی نه موترب، نه ساز، نه بەربەت، نه نەی درەخت چو ئەڵوات پاک باختەی بی‌عار سەرتاپا بەرگش باختو وە قومار سدای رودخانه چون ئاواز پیر ئاهـ بی ئەسەر ناڵەی بی تەئسیر سەحرا بی وەجای دڕندە و خون‌خوار گاو بازنشەس بی گورگ هاته ڕوکار دریادە قەساو، گاوِ ڕەنج بی‌وەر خوەردمەن پەی یابو، بارکیشان پەی خەر سەحرا بی‌لەزەت باغ بی‌سەرپەرەس ڕودخانه وینەی مەریزِ بی‌کەس خەرگوش باغبان ڕوبا ساوباغ شەغال شەو تا سوب داد مەکرد وەداغ سدای زیل و بەم بانگ نوشانوش له تەرفِ بوستان کوتابی وەگوش بەدەڵ مەجنوونان لیلی گوم کەردە کەشکی فەرهادان پەی شیرین مەردە جەڵەب وامقان گوم کەردەی عوزرا هەر کام دە مەعشووق ویشان بین جودا نەسیم تەنها مەن له کوهساران گوڵ وە گوڵ مەگەشت جای بەزمِ یاران سەرگەشته وینەی مەجنون مەکەرد گەشت دیار وە دیار سەحرا و کوهـ و دەشت سابت بی وەپیش دوڕەنگەن دنیا جوز موشتی ئەشغال نەمەندەن وەجا پوس چنجەی کەدو فنوق و پسته چوپنبه و پاکەت بوتری شکسته له جای بەزم خوەش میرزا سەماوەر ئاساری نەمەن غەیرەز خاکستر کەفته بی وەپای شەمع ئەفروخته لاشەی پەروانەی زار پەرسوخته نەسیم مەجبور بی ڕو نیادە شار کوهـ وە کوهـ مەگەشت حەسار وە حەسار ئەوەڵ هاته ماڵ تەبەقەی ئەوەڵ زالوو سفەتان بەو پیشەو عەمەڵ هەفت پشت عەمارەت له ئاخەرین پووش سروود مەلائک مەشنەفتەن وە گووش پەردەی ئەبریشەم پوشت دەری مەخمەڵ بخارو وینەی توپ و موسەلسەل موتەکای پەر قوو وەت وە تەخت خاو نەسیم غەڵەت کەی پا بنیدە ناو وە قەلبی مەجروح ماڵاماڵ وە دەرد نەسیم وە ئەفسووس کیشاد ئاهـِ سەرد دوم هاته ماڵ تەبەقەی دوهم ئەوەیش ئەو تەور بی نه ئەوتەور موهم له دو خارج بی کەم کەم هاته سێ ئەلغەرەز هیچ کام ڕی نیانه پێ له هەر تەبەقەی چەن بەدو بی‌جا ئەوان وە نەسیم نەسیم وە دنیا سوم هاته ماڵ تەبەقەی ئیمه وەت وەمەزهەبم هەر ئیرە جیمه کەم کەم وارد بی وەبەندە مەنزڵ یەک ئوتاقی دی ساختِ چینەو گڵ ئوتاق دو دەر شەش، مەخروبەو نمناک تاریک به وینەی زندانِ «ضحاک» نەسیم نگا کەرد وە وەزعِ بەندە گردەمه دەسگاو مەسخەرەو خەندە یەی جوفت دەسگیرەی وەکار نەکەفتی یەی دانه کەف‌گیر ساڵەها خەفتی پەی دەستەی گوش کو، خەستەی گوشتِ گاو چوار جامِ ڕوحین یەی سەتڵ جائاو لافەکەی «شامی» فەسلِ تاوسان وەناو سەوەته بایەس بوەیدەی بان ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شعر نەو سەبارەت: زمسان ١٣٤٠. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی یا فراق ئاخر کوشیدەم، یا غەمِ ئەشعار نەو وەی دودەردە ئەر نەمردم، دی نەلەرز دیرم نە تەو ئاب و خاک قاڵب نەکەردە، گڵ وەپی ئووشن نەخشت زەحمەتِ سەرمای زمسان ڕتبەیی یەخ دەیدە ئەو قسسەیی بی مەغز و مەغزئازار و پووچ و بی‌لەزەت دیم وەهەر جەمعی خوەنینەی، ئەهلِ مەجلس کەیدە خەو ڕەوغەن و گووشت و برنج و لیومو عەمانی و سیب کەی وە خامی بوود بخوەیدەی تا نەکریەیدە چڵەو شاعرِ شیرین کەلامِ شیعر نەو! هەر یە بزان عافیەت دورەن جەسەرکار، ئەر بخوید هەشت مەشکە ئەو کاغەزی نفڵە، قەڵەم ڕەنجە و خوەت خەستە نەکە ڕاە تو وە تورکسان چوو ئەی عەرەب! بی‌خود نەدەو١ قافیە سوڵتان شیعر و قاڵبِ خشتِ سوخەن خشتِ بی قاڵب چ حاسڵ موڵکِ بی‌سوڵتان خرەو ڕووحِ 'سەعدی' شاد کە نویسی کەس لە ئی مهنەت‌سەرا 'تا نەکیشد ڕەنج و مهنەت، گەنج وەنەسیبی نیەو'٢ سەدهزار ئەفسووس کە بردم سەدهزار حەسرەت وە گور باعسِ بەدبەختی من چەرخ دوون و چەترِ کەو شیعر نەو بایەد وە ژست و ناز مەخسووسی خوەنی ئەر وە مەردانە خوەنیدەی، حەرفِ موفتە و ناحەسەو شیعر نەو کوهنە وەیادم برد، نیەزانم چارە چەس قسسەیی بی‌مەغز بەعزی، مەغز 'شامی' کرد خرەو ١. گلستان سعدی ترسم نرسی به کعبه ای اعرابی کین ره که تو میروی به ترکستان است ٢. سعدی نابرده رنج گنج میسر نمی‌شود مزد آن گرفت جان برادر که کار کرد تا رنج تحمل نکنی گنج نبینی تا شب نرود صبح پدیدار نباشد ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ڕون نەواتی سەبارەت: زمسان ١٣٤٤. - چەپکەگوڵ، شامی کرماشانی، چاپی شەشەم، سرووش ـ تاران ١٣٧٠ هەتاوی، لاپەڕە ٦٣ـ٦٩. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی مەردم باینە‌ دیار ئی بە‌دبەختیە‌ ڕون خاترجە‌م، لە‌ی شاره‌ نییە‌ چیم ڕون بسینم، لە یاروو بە‌قاڵ ئە‌ڕای ناوهەڵوای، جومە‌ی ئاخرساڵ سڵامی کردم، وه‌ت: ئە‌لە‌یک گشت‌کەس ئە‌و کاسە‌ ئە‌ڕای، چە گردید وه ‌ده‌س؟ ماس توای؟ نە‌یرم، ڕوب توای؟ نییە شیر دوو جویر هە‌س، سفید و سیە ‌ وه‌تم: هە‌ی مە‌شە‌ی 'زنده‌ی گیانت بوو' بە‌قاڵی بایس، گشت جنسی داشتوو شیرنی شەکەر تا شووری نمەک توخمِ کاسەپشت تا حاجی لەکلەک عوناب و خاکشیر، جەوهەرمیوە هەر له گڵ سەرشور تا گڵ گیوە ئاهـِ سەرد کیشا بەقاڵ وەدڵگیر وەت نادرویستی پیرم کەردەن پیر زەرفِ ماس تیەرم دو هەفته مینیت ئاو نیشاسته کەسی نیەسینیت ئەر پەنجای ئەڕای موشتەری کیشم بەیدەی ماڵ و تیەی نەمیته ڕیشم دوای مەرافەو داواو توسەری کەم کەم کار کیشیت وە کەڵانتەری دیم بەقاڵ بوور دەسم دەیدە شەڕ کەیدەمه کەوتر قەیچی باڵ‌وپەڕ بی جورم و تەقسیر عوزر و بەهانه شاپەڕم کیشن کەنەمه لانه بە‌قاڵ گورجە ‌و بی، ئە‌وه‌ڵ کاری کرد ده‌سِ چە‌پ هاورد ده‌س ڕاسم گرد ماشەڵڵا وه‌ زوور، مەشەی ئە‌لیە‌سکە‌ر وه‌ ئەوه‌ڵ تە‌کان، کیشادەمە‌ ده‌ر پەنجەم جور تەسبیه پەنشەش دەور شمارد سی «تو بمری» و چواردە قەسەم خوارد وه‌ت: خوه‌م عەشایر، چەکیده‌ی کوردم دەمە‌ن ڕون لە‌ ماڵ، خاڵووم هاوردم دوێکه تا ئیمرو شەش مەنی بردن هیچ کام وەقەد تو ئیراد نەگردن دوو ساعەت و نیم، لە‌ ڕون تاریف کرد وه‌ گیان سە‌رکار، مە‌غز لە‌ سەرم برد وەتم: پەنجای چەند؟ وەت: شەش تومەن‌نیم وەتم: گیان خوەت یەی پەنجا بیەپیم نە مە‌زه‌ی کردم، نە‌ لەلی خواردم شەش تمەن‌ونیم، ئەڕای شماردم هەرچە‌ند قەرز کردوم، وه‌لی وه‌خو‌شحاڵ شیره‌ و ئارد و ڕون، هاوردمە ماڵ تا ڕون ڕشاندم، وه‌ ناو تاوه‌ دیم بووگەنِ ڕون خە‌یلی خراوه‌ وه‌ گیان سەرکار، شووخی ده‌رڕه‌فتە من گەمان کردم، بووگەنِ نە‌فتە لەناو تاوە، لە بان پرمیز یەی هەڵوای پەزین خوش‌ڕەنگ و قرمز زه‌ڕه‌ی لە‌ هەڵوا، نیامە‌ بان زوان دڵ و ده‌رونم، وه‌ختو بایتە‌ بان تاوه‌ هە‌ڵگردم، وه‌ره‌و ناو هەسار گن‌گن لەی هه‌ڵوا، دامە‌ قەی دیوار هەمسایەیل وه‌تن: 'شامی'شیت بییە وه‌تم: نە مەردم یە‌ بە‌دبەختییە پوڵم هەرامە‌ یە بایەس بڕشیت ئەر بەشی بکە‌م، مردییە‌کان کوشیت یەی ڕون کەلەو ڕون نەواتییە سیف ئیمریکایی! گەردی قاتییە دامەی قەی دیوار، ماڵە‌یک هاوردم تاقنمای ناوەڕاس، بە‌ن‌کەشی کردم ئی قاڵه‌ ڕه‌سی، وه‌گووش خاون ماڵ هاتە ناو هە‌سار، کرده‌ی قرم و قاڵ ژن ساحێوماڵ، وه‌ماڵ هاتە ده‌یشت وه ‌تۆ چە‌ پنهان مردگ ئه‌ڕام نە‌یشت ئە‌و هە‌ر دوشمین دات، من ده‌نگ نە‌کردم ئاخر مەجبوور بیم، ناو باوکی بردم تا یەی دوشمین دام، هە‌م پیاو و هە‌م ژن چو سه‌گ هه‌ڵامات، هاوردن پە‌ی من پیاو هاتە‌ وه‌ر، ژنە‌ کە‌فتە‌ پشت چنگ نانە‌ حە‌ڵقم، وه‌زیلە وه‌ مشت هەف هە‌شت ده‌س خواردم، دوده‌س وه‌شانم بیس کرانشین ڕشیانە بانم ناو هە‌سار بییە، ‌ مەیدانِ نە‌بە‌رد جەنگ شرووع کریا، وه‌ ئە‌سڵەحەی سە‌رد وه‌ تەشتِ ڕه‌خت‌شوور، ئە‌فتاوه‌ و ئاوپاش یە‌کی ئاتەش‌ڕیز، یە‌کی وه‌ مە‌قاش تایفەی ئە‌وان، فامیلە‌یل من ئاماده‌ی جەنگ بین، هە‌م پیاو و هە‌م ژن من دیم کار گەنە‌، ناو خودا بردم کراواتە‌کەی باقرخان گردم هە‌ر وه‌ک کیسە‌کەش لە ناو حە‌مام دریژی کردم مشتوماڵی دام باقر خان لە‌ ژیر، بیس نە‌فە‌ر لە‌ بان منیش لە‌ ناوەڕاس، جور کەواو لای نان شەمە و شەکرالی، شە‌مسوڵڵا و شیرزا مووسا و مام وه‌لی، مستە‌فا و میرزا سەفەر وەسیلەو موشتەبا وە مشت داراخان داد کرد کەریم کازم کوشت بچیم وه‌ سه‌ر وه‌خت، ژنە‌یل ده‌لیر ده‌ستەی چوو پڵنگ، ئده‌ی وینە‌ی شیر مەرزیە‌ و مە‌هوه‌ش، مە‌هین و مەهناز شوهره‌ و شەراره‌، شە‌هین و شەهناز ئامنە‌ و ملووک، ئاسیە‌ و ئە‌قده‌س زوڵف یەکتری، پیچانون وه‌ده‌س تابان وه‌تاکەوش، جیران وه‌ جاڕوو لە‌یلا وه‌ لە‌قە‌ و گوڵبانوو وه‌ چوو کیشوەر وەکوچک دادە عەلی خان یەی ڕەدیف دنان ئاریەی شکان خەنه لیردا بی حەسەن سیول قەو وەسیلەی عەباس نەقش بەساوە زەو دو زەڕع وەیەی زەڕع زەمین فەرش کردو چمان لەشی بی سێ ڕوژ پیش مردو زەمین فەرش کردو چوو قالی کوڵپای گاهی غەش مەکەرد گا گا مەوات ئای مە‌هوه‌ش مە‌دهووش بی، قە‌مەرتاج غەش کرد نسره‌ت خوه‌ی هە‌ڵاک، لە‌ بان لە‌ش کرد چە‌ن شیشەی ماتیک، لە هنگام جە‌نگ ڕشیاو و شکیا، زه‌مین کردو‌ ڕه‌نگ یەی کیلوو کەنیاو زوڵف‌کیس جوراوجور هە‌نایی، سفید، سیاهـ و باز و بوور سەدتومەن بیشتر شکیاو وەژیر پا شانە و گیرِ پا زوڵف ساختِ ئامریکا دوو ساعەت و نیم، جە‌نگ ئدامە داشت سەد لە‌عنە‌ت وه‌ ڕون، توخم نزا کاشت بە‌عده‌ز مەرافە و ده‌عوا و قرم و قاڵ سەیل جەنگ کەره‌یل، یە‌ک‌یە‌ک چینە ماڵ خوه‌م تە‌نیا مە‌نم، وه‌ دڵه‌ی پوڕ ده‌رد گیج و سەرگەردان، شەرمە‌نده‌ و ڕو زه‌رد نە ڕای پەستم بی، نە‌ ڕاگە‌ی پیشم نە ڕووی ماڵ خوه‌م، نە‌ قەوم و خیشم وه‌تم: سوب بچم سمساری بارم هە‌ستیم هەڕاج کەم بچمە پە‌ی کارم 'شامی' مەرافەی ڕون نەواتی هەستیت دادە باد خستەدە لاتی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: وڵم کە سەبارەت: چەپکەگوڵ، شامی کرماشانی، چاپی شەشەم، سرووش ـ تاران ١٣٧٠ هەتاوی، لاپەڕە ٧٠ـ٧٢. - مێژووی زانایانی کورد، بابەشێخ مەردۆخ ڕۆحانی، وەرگێڕانی: ماجد مەردۆخ ڕۆحانی، بەرگی ٢، لاپەڕە ٩٠٩ـ٩١٠. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی په‌ريشانم، په‌ريشانم، وڵم كه‌ دوچار دەرد پنهانم، وڵم‌ كه! وه ده‌ردم ئاشنا كردی، نه‌كردی سته‌مگه‌ر فكر ده‌رمانم، وڵم كه! وڵم كه تانه‌وه‌یت كه‌س په‌ی وه ده‌ردم دو سێ ڕوژی كه مهمانم، وڵم كه! نەکرد كه‌س ده‌عوه‌تم خوه‌م بيمه مهمان وه‌ كار خوه‌م په‌شيمانم، وڵم كه! حه‌مامه ئی سەرای سه‌رد و گه‌رمه بساو كيسه‌يی وه‌ ناو شانم، وڵم كه! ته‌نم زانم نه‌سيب موور و ماره نه مورم نه (سولەيمانم)، وڵم كه! نه ساختِ من، وه‌ فولاده نه وه سه‌نگ هه‌ف هه‌شت ده تيكه سوقانم، وڵم كه! وه كامِ كه‌س نيه‌گه‌ردد چه‌رخ تا سه‌ر نه ده‌رويشم نه‌ سوڵتانم، وڵم كه! وه واويلای دڵ هه‌ر شەو ڕه‌وانه سرشکِ غه‌م وه دامانم، وڵم كه! خه‌رابم كرد خه‌رابات خه‌ياڵت وه ده‌س چوود عه‌قڵ و ئيمانم، وڵم كه! وه باده‌ی ته‌ڵخ جامِ زنده‌گانی ده‌می مه‌ست و غه‌‌زه‌ڵ‌خوانم، وڵم كه! وه سه‌حرای خەياڵ چون قه‌يس سانی تو كردی ويل و وەيلانم، وڵم كه! گوزه‌شت فه‌سڵِ به‌هار و موسمِ باغ وه فكرِ له‌رزِ زمسانم، وڵم كه! له‌وه‌ ترسم بكيشد كار وه ها‌وار نه‌كه‌ی كه‌س گوش وه ئه‌فغانم، وڵم كه! وڵم كه‌يد يا نيه‌كه‌يد ڕه‌حمی وه حاڵم ته‌نم كردی وه زندانم، وڵم كه! وه ئه‌رواح شه‌ره‌ف سەوگەند كه دائم مه‌لوول مه‌رگ وجدانم، وڵم كه! شه‌ره‌ف كوشياد و وجدان جوانه‌مه‌رگ بی وه بی وجدانی حه‌يرانم، وڵم كه! وه كام دوشمه‌ن بووه‌م ئەی دووس! شكايه‌ت؟ كه دووس بی قاتڵ گيانم، وڵم كه! وڵم كه! وڵكه‌رت نيم سوب له مه‌حشه‌ر تو كردی خار دەورانم، وڵم كه! تو كردی بی‌سه‌ر و سامان (شامی) وه مه‌ولا خوه‌م قه‌شه‌نگ زانم، وڵم كه! ++++++++++++++++++++++ سەرناو: من اگر اهل وفا یا بی وفا بودم گذشت سەبارەت: پاییز ١٣٥١. من اگر اهل وفا یا بی‌وفا بودم گذشت مدتی مهمانِ این محنت‌سرا بودم گذشت زاغ بودم در چمن، یا بلبل افسرده‌حال در گلستان جهان گل یا گیا بودم گذشت ++++++++++++++++++++++ سەرناو: خیش و بیگانه بزانن قاتڵ گیانم تونی سەبارەت: پاییز ١٣٥٤. خیش و بیگانه بزانن قاتڵ گیانم تونی باعس ئاهـ و فغان شام هجرانم تونی بی سەبەب باران دیدە دامەن کەس تەڕ نەکرد مایەیی ئەشک عەیان و ئاهـ پنهانم تونی خوەم شناسم دوزوخاو دیدەو ئارام دڵ توهمەت ناحەق وەکی کەم؟ بی‌وەفا زانم تونی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: خاو غەفڵەت سەبارەت: زمسان ١٣٥٤. - چەپکەگوڵ، شامی کرماشانی، چاپی شەشەم، سرووش ـ تاران ١٣٧٠ هەتاوی، لاپەڕە ٧٥ـ٨٠. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دنانم ژان کرد پەی دەوای دنان سەر خوەم هەڵ گردم وەرو خیاوان دوست وە وەخت تەنگ مەکەی یادِ دوس له «ئیبرایم ئاباد» چیم وەرەو «سیروس» له «سێ‌ڕای سیروس» دنان سازیگ هەس ئەو دنان‌سازه ڕەفیق بەندەس وەتم چمه لای ئاغای موسەنن بییەم دەرباری دنام له بن هەم ڕیش هەم قەیچی دەمه دەسِ خوەی توای بکیشی یا پڕی بکەی چون ڕەسیم وەسەر «سێ‌ڕای ساراوەگ» جەم بین یەی عدەی جوان بی‌ڕەگ یازده نەفەر بین، هەر یازدەی خومار گشت وە خوماری تەک داونه دیوار هەر یازدەی خومار هەر یازدەی پەکەر گشت وە پەکەری سینه داونه خوەر لەوره ئیرج دیم کوڕ یارو عەتار له باڵاخانه گەرت خستونەی خوار باڵاخانەی گەرت وەبەسکی بەرزه بیەسه قاتڵ هەرچی سەرهەرزه هەرچی سەرهەرزه یا پەهڵەوانه ئاخر خەنەی خوار لەو باڵاخانه ڕەفیقەیل وه زور قەسەم و قورئان تا ئاخر پلەی هریون بەنەی بان کەم کەم بەنەنەی تا ئاخر پله لەوره دی زانن پەڵەوان شله دەڵەک نەنەلی له بام هەستی خەنەی ناو گرداب فەقر و تەنگ‌دەستی یەی وەقت بیدار بود لە خاو غفڵەت غەرقەن وه دەریای نفرین و نفرەت چو سەگی سفوور دەوای دویه پی چڵم وە لوتی چوود ئاو وە چەوی تی لارەی سەری تی لە ناو خیابان لەبان دەیدە خوار، له خوار دەیدە بان فکری پەریشان حەواسی پەرته زکر زوانی یاگەرت یاگەرته یاگەرت یاگەرتی یاگەرت وەمن دەر وەی بەدبەختییه نجاتم بدەر چیدە خیابان شەوەیل شەمه خیزو دوز فرە، پەڵەوان کەمه هریون وینەی موش گشت کرده لانه قەنداغ خوەر نەمەن له قەهوەخانه خیابان! مەولا بکەی خراوت چەن جور جنایەت کریەد له ناوت لەی‌لا باوکی دیم وە داغ کوڕی چنگ خەیدە سوورەت یەخەی خوەی دڕی هەم دەیده سینه و هەم وەناو چەو هەم ئووشی یاڕەب! کەس هەمدەردم نەو یاڕەب! کەس چومن ڕەنجی بیوەر نەو خوردە و خوراکی خوین جگەر نەو پەنجاوپنج‌ـ‌شەش سال لە عومرم چییه له هوچ ئدارەگ سابقەم نییه نه کوڵابەردار نه حوقەبازی عومری دامەسەر وە سەرفەرازی جوز بازوو، منەت نەکیشام وە کەس نان وەدروستی هاوردم وەدەس یەی کوڕی دیرم نوزده ساڵییه مەوقەی زندەگی ژن و ماڵییه مەوقەیگه چودار وەسای بنیشم ئاهـ ڕاحەتیگ وەدڵ بکیشم وەلی میوەی موزد باغەبانیم تەلخ کەردەن بادەی زندەگانیم هزار دەف وەتم ئەی ڕوڵه! هاوار له ناو هەمسایەیل سەرم خەیدە خوار دو خویشک دیری نەجیب و سەنگین تو کارِ گەن کەی، ئەوان بون نەنگین خویشکِ گەرتی کەسی نیەخوازی کی لانه له دره لانەی مار سازی؟ هزار دەف وەتم توله مارِ زەرد وە گەردِ ڕەفیق نادروس نەگەرد ئەر هەفتەی وە گەرد گەرتی بگەردی تا ڕوژ مردن موبتلای دەردی درد بی دەوای عەلاج ناپەزیر قاتڵتەر جه سل، کاریتەر وە تیر ئەگەر «ئەفلاتوون» شەو بایدە ماڵت «ئەرەستوو» بکەی فکری وە حاڵت «لوقمان» و «سوقرات» هەر چوار بنیشن هەر چوار ڕەی بیەن نەقشه بکیشن «ئەفلاتوون» وە دەرد بی‌دەوات، ماته «لوقمان» مونتەزر ڕەی «سوقراته» هەر چەن بنیشن هەرچی بکەن شەور نتیجەت نوسن ئاخر ئەڕای قەور ڕوڵه! چەت بووشم؟ چەت بارم وەیاد؟ ڕەنجت بی‌وەر بوو، ڕەنجم دایده باد بایەو تەشتِ مس، قاولەمە و قازان گشتی فرەتی دەنگم ناته بان قەیچی و گازئەنبور، دەس تیشە و قەن‌شکن یەی تیکه ئەسپاو نەیشتید ئەڕای من قیچی له تاقچه ناخن وەپی گرد تا غافڵ کردم قەیچیه گەچ برد ئەفسووس پەی ڕەنجی من کیشام یەی عومر ناوت حوسین نام، ئەڕا بیدە شمر؟ ! هەر سات چو گاپیر چنگ نەیدە حەڵقم توای وە چەقو دەراری حەڵقم نیەزام کوو بچم، ڕوو وەکی بارم هەمسایەیچ نیەکەی گووش وە هاوارم گووش هەمسایەیچ وەقاڵم پڕە مەولا نابود کەی ئی باوک و کوڕە چون پەند «شامی» نەشنەفتی وه گووش گەرتی بید کەم کەم بیده گەرت‌فرووش یەسه کارِ تۆ کیشاده زندان خوەم زانم لەوره گەنت تیەیده بان چەپاڵە و ئوردەنگ سیلەی چەپ و ڕاس زوانت کول کەی تیەیدە ئلتماس سەرت سەرنگوون بەڵایِ بەد بوو دەردی که گردی نەسیب خوەد بوو ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دڵ وه زەنجیر فەراقت راهـ ئازادیش بەنه سەبارەت: بەهار ١٣٥٢. - چەپکەگوڵ، شامی کرماشانی، چاپی شەشەم، سرووش ـ تاران ١٣٧٠ هەتاوی، لاپەڕە ٨١. - مێژووی زانایانی کورد، بابەشێخ مەردۆخ ڕۆحانی، وەرگێڕانی: ماجد مەردۆخ ڕۆحانی، بەرگی ٢، لاپەڕە ٩١٠. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دڵ وه زەنجیر فەراقت راهـ ئازادیش بەنه کار دڵ هەردەم وه دووریت، داد و ئاهـ و شیوەنه داد وه بەدعەهدی خووبان هەر کەسی دیرید وەلی گووش گەردوون ستەمگەر کەڕ وه فەریاد مەنه دڵ وه فەریاد و فوغان کرد خیش و بیگانه مەلوول بی‌وەفا! ئایا دڵ تۆ سەنگ سەخت، یا ئاهەنه سەنگ ئومید وساڵت شیشەیی سەبرم شکاند بەرق شەمشیر فەراقت قاتڵ گیان و تەنه خوەم عەجەب دیرم وە تاڵەی شووم کەچ‌بنیاد خوەم میهرەبانی گەرد هەر کەس کەم، وه گەردم دوشمەنه بی‌سەبەب سەرگەشته مەجنوون چی وه سەحرای جنوون مەر نەزانست ڕەسم خووبان بی‌وەفایی کەردەنه؟ تا دەم مردن دەمادەم، دەم وە دیدار تو دەم تا بزانی دڵ ئەسیر چاه غەم، چون بیژەنه گیان وەچەنگاڵ فەراقی دەر نیەکەی «شامی!» نەکە! داد وە بەدعەهدی خووبان، مایەیی خوون خوەردەنه ++++++++++++++++++++++ سەرناو: جمعی از ملت ما شیرەکش و اهل حشیش سەبارەت: مێژووی زانایانی کورد، بابەشێخ مەردۆخ ڕۆحانی، وەرگێڕانی: ماجد مەردۆخ ڕۆحانی، بەرگی ٢، لاپەڕە ٩١٢. - سعدی، کلیّات سعدی، ویراستار: کاظم عابدینی مطلق، غزلیات، ص ٤٨٦و٤٨٧. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی جمعی از ملت ما شیرەکش و اهل حشیش عدەای اهل قمارند، بە دور از تشویش برخی آسوده از این حادثه، برخی دلریش خائنان گرک صفت، ملتِ ایران چو میش 'هر کسی را هوسی در سر و کاری در پیش منِ بیکار گرفتارِ هوای دلِ خویش' گفتم ای پیر وطن! حامی میهن باشی در شب تار چو نورافن روشن باشی ما نگفتیم که کت‌بسته‌ی دشمن باشی تو زر ناب چرا در دل آهن باشی؟ ! 'هرگز اندیشه نکردم که تو با من باشی چون به دست آمدی ای لقمه‌ی از حوصله بیش؟ ' جایت اول به دل ملت و اکنون محبس جانشین تو و یاران تو جمعی ناکس برخی از دشمن بیرون شده باز آمده پس ای همای شرف آخر ز چه هستی به قفس؟ زخمِ شمشیرِ غمت را ننهم مرهمِ کس طَشتِ زرّینم و پیوند نگیرم به سریش تو که هم‌کیش من و هم‌وطن از آن منی مایه‌ی فخر من و ملت ایران منی صد اسف بی‌خبر از حال پریشان منی بینم ار خواب که در کلبه‌ی ویران منی 'باور از بخت ندارم که تو مهمانِ منی خیمه‌ی پادشه آن‌گاه فضای درویش تا که خون در رگ و پی دارم و در سینه نفس دم ز عشق تو زنم، باک ندارم از کس بی‌هوای تو چه سان برکشم از نای نفس دل غم‌دیده‌ی من مهر تو را دارد و بس این تویی با من و، غوغای رقیبان از پس واین منم با تو گرفته رهِ صحرا در پیش مهربانی تو از این خلق چه دیدی سعدی؟ این همه رنج و محن از چه کشیدی سعدی؟ چون مصدق تو مگر پرده دریدی سعدی؟ یا چو 'شامی' سخن زور شنیدی سعدی؟ تو به آرامِ دلِ خویش رسیدی، سعدی! می‌خور و غم مخور از شُنَعتِ بیگانه و خویش ++++++++++++++++++++++ سەرناو: برای کوردی خوێندەوارم! سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی تەک بەیتێکی فارسیم دیوە و نەشمزانیوه هین کێیه؛ مانای به کوردی ئاوایه: هەزار دەوران گەڕا مەیگێڕی گەردوون تا هەلێکم هات لەبەر پیری ئەویشی لێ ڕژاندم دەستی لەرزۆکم١ ئەم ژیانی سەردنیایه، ئەوەنده سەیر و سەمەرە و عەجایبه، گش کەس سەری سوڕ دەمێنێ و کەس له کاری خودا ناگات. له پێشەکی یەکەم چاپی شیعری شامی، حاڵ و باڵی ترش و تاڵی، پڕ له کڵۆ و کەند و چاڵی، ژینی شامیم شی کردەوه؛ پێ‌ناوێ پێیدا بێمەوه. شامی هەرگیز له عومریدا، بڕوای نەبوو ڕۆژێک دەبێ کەسێک هەبێ ئاوڕی بەخێری وێبدا. شیعرەکانی بۆ چاپ کرێ و باش بفرۆشرێ و له ماوەیەکی زۆر کەمدا، بۆی دووپاته بکەنەوه و دیسان له چاپی دەنەوه. چەپکەگوڵەکەی بەسترا، ئامادەی چوونه بازاڕ بو، هێشتا وەدەس کەس نەگەیبو، خەوەریان دا: «شامی» له دنیا کۆچی کرد. هەر خۆی ئێژێ: له ڕووژی ترسم ئەجەل بدەی زەنگ عومرم تەمام بوو له دونیای دووڕەنگ ئەو ڕۆژەی وا لێی ئەترسا، لێی وەدی هات. تەنانەت وام‌دارەکانی دراوسێشی نەشنەفتبون ئەم شیعرانه چاپ کراون، ئەفرۆشرێن؛ شایەت پووڵێکی تیابێ و کەم له زۆرێکیان دەس کەفێ. شامی مرد و له چەرمەسەری سەردنیا ڕزگاری بوو. دەرد و داخی بۆ کەسانی و بۆ ناکەسانیش بەجێهێشت. شامی له سەر تاتەشوار درێژ کراوه. پرتە و بۆڵەی خاوەن وامان؛ گیڕەی ڕوبابە و ماپەروەر؛ فینگەفینگی نیم‌تاج و کیشوەر و خاوەر؛ زۆڕه زۆڕی پەنچ‌ـ‌شەش بەچەی قەد و نیم‌قەدی باو مردوو له دەوری تەرمی ئەو مەرده تێکەڵاوە و هەر کەس ڕای دەردی خۆی ئەگرێ. شامی تا ژیا، له نزم‌ترین خانوودا، لەلای بێتین‌ترین کوانوو دەیبردەسەر. بەڵام ئێستا به مردوویی - بۆ یەکەمجار - جێگەی بەرزه. لەسەر تابوتێ ڕاکشاوە و له سەرشانی چوار حەماڵان، بەرەو ماڵی هەتا هەتایی بەڕێوەیه. بەڵێ ئێستا شوکور بەرزه. بەڵام ئەگەر ڕاستت دەوێ، به زیندوییش هەر بەرز بوو، چاوی نەزانان نەیدەدیت. شامی بوو به میوانی خوا. خوا عادڵه، بێگومانم قەرەبووی بۆ دەکاتەوه و هیچ کرایەشی لێ ناوێ. جا ئەگەر تەرم هەڵگر و گۆڕهەڵکەن و مردووشۆر و مامۆستای تەڵقین‌دادەر و هەڵواخۆری سەر گۆڕستان، له پاداش ناهومێد بن و دەم‌لەپووش بگەڕێنەوه، تاوان له ملی نەداری شاعیرەکەیە و ئەشێ گەردنی ئازا کەن. ئاوا شامی وادەی دیداری ئایندەی خسته قیامەت. خوا عەفوی کا. نوسینی؛ مامۆستا هەژار. ١. لە نازانم کێوە هەزار دەوران گەڕا مەیگێڕی گەردوون تا هەلێکم هات لە بەر پیری ئەویشی لێ ڕژاندم دەستی لەرزۆکم «مامۆستا هەژار‌، بۆ کوردوستان‌، لا ٢٨٤.» پیمانه‌ام ز رعشهٔ پیری به خاک ریخت بعد از هزار دور که نوبت به من رسید «صائب تبریزی» ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شامی کێیه؟ سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی له گەڕەکی چەنانی شاری کرماشان، پیاوێک دەژیت که به گشت دەس‌تەنگی و نەداری و بێ‌دەستەڵاتیەوە، زۆرتر له کوردزمانان، به بۆنەی شێعرە جوانەکانیەوە، دەیناسن و خۆشیان ئەوێ. شامرادی موشتاق، که ناوبانگی به «شامی» دەرچووە، دەوری شێست ساڵ لەوەو پێش، له کرماشان له دایک بووە. سێ ساڵان دەبێ، نەخۆشی ئاوڵه دەگرێت و به هۆی ئەو نەخۆشیەوە، هەرتک چاوی کوێر دەبن و وا به منداڵی دنیای ڕووناکی لێ تارێک دەبێت. خۆی دەڵێ: هەنووز نەشناسووم چەپ و ڕاس دەست دەست جەهاندار جەهانبینم بەست پاش کوێر بوونی، زۆری نەخایاندووە، باوەشی گەرمی دایکیشی – که شامی جاروبار تێدا ئارامی گرتووە بۆ دەمێک خەمی دنیای تاریکی دەوروبەری له بیر بردۆتەوە – سارد دەبێتەوە. چونیەتی ژیانی تاڵی لەوەوپاشی، دەبێ له خۆی بژنەوی. تەمەنی عومری دەوازدە ساڵ زۆرتر نەبوە، که باوکیشی عومری خودا دەکا و ئەمجار لەسەر هەموو دەردان، ڕەنگی هەتیویشی لێ دەنیشێ. دوای فەوتی باوکی، مامۆژنی دەیباته لای خۆی و پاش ماوەیێک دەینێرێ بۆ ماڵی «حاجی ئەمانوڵڵا موعتەزیدی» و لەوە بەو لاوە ئەو پیاوە چاودێری لێ دەکات تا گەورە دەبێ. لەو ڕۆژگارە، ڕادیوو تلویزیون نەبوە. مەردم - به تایبەت زستانان – هەر شەوێک له ماڵی یەکێک، کۆوە دەبوون و شێعریان دەخوێندەوە و قسەی خۆشیان دەکرد. شامی دەیگێڕێتەوە: لەو کاتەدا شیعری «مەڵا ئەڵماس خان» و «غولامڕەزا لۆڕ» و «سەید سەلاح»، زۆر باو بوو. منیش زۆرم حەز لێ دەکردن و جوانم گوێ بۆ دەگرتن. کەم کەم وام لێ هاتبوو، له زۆر شوێنان ئەگەر لەتی ئەوەڵی شیعرەکەم دەبیست، به زەوق باقی شێعرەکەم پێ‌دەزانی. بەو بۆنەوە تێ‌گەیشتم که بۆ خۆشم دەتوانم شێعر بڵێم. هەر لەو سەردەمانەدا، له ماڵ ئەمانوڵڵا خان دێتەدەرێ و بۆ خۆی کار و کاسبی دەس پێ دەکا. چایی و پارچه و وردەواڵه له قەسرشیرین دەکڕێ و له کرماشان دەیفرۆشێ. ئەگەریش جاروبار ئەمنیه و ئاژان ڕێیان پێ گرتووە، به دوو قسەی خۆش و چوار شیعری جوان، له کۆڵی بوونەتەوە و خەلاسی هاتووە. بەم جۆرە له ڕەنجی خۆی، تیکەنانێکی وە دەس خستووە و بەوە ژیاوە. شامی به هەموو بێدەسەڵاتی و دەستەنگیەوە، زۆر بەرچاو تێرە و قەت نانی ناپیاوی تام نەکردووە و دەستی خوازەڵۆکی بۆ هیچ دانەکێشاوە. ئێستاش ماڵۆکەیەکی هەیه، که دو سێ وەتاغی به کرێ‌داوە و بەوە دەژیت. لەوەی که عومری دەڵێ، پیرتر دیارە و به داخەوە نەخۆشیش زۆری بۆ هێناوە. خەڵکیش قەدری نازانن و کەمتر هەواڵی دەپرسن. تەنانەت جارێک ناپیاوێک شێعرەکانی لێ‌ساندووە و کوتوویه بۆتی چاپ ئەکەم، کەچی بردوویه و دزیویه و به ناوی خۆی له چاپی داوە. خۆی دەڵێ: له سەرینەی هەموو ئەوانه، شیعری زۆرم کوتووە، که کەسی وا نەبوە پێی بڵێم بیان‌نوسێتەوە و خۆشم له بیرم نەماون و هەروا ڕۆیون و فەوتاون. بەو ئاواته که بتوانین باشتر له ڕابردوو شاعیران و نوسەرانمان به خەڵک بناسێنین خەڵکیش زۆرتر له پێشوو، بەو جۆرە که حەقی خۆیه، قەدریان بگرن و نەیەڵن هەر وا بێ‌ناو و بێ‌دەفتەر، لە بەین بچن و پاش نەمان و فەوتانیان، ئاخ و حەسرەتمان بۆ بمێنێتەوە. جا ئێستا چەند پارچەیێک له شێعرەکانی مامۆستای نەخوێندەوارمان «شامی» به خەڵکی پێشکەش ئەکەین. ئەوەی که جێگایه لەیرەدا بگوترێ، سپاسی زۆرە له «کاک حوسێن موفتی»، که بەراستی ئەگەر ئەو لەم کارەدا یاریدەی نەدەداین، دەبێ بڵێی نەدەکرا. به ئاواتین له هەر کوێ دەبێ، سەعادەتمەند و سەرکەوتوو بێ. نووسینی؛ مامۆستا هەژار. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: پێشەکی چاپی یەکەمی دیوانی شامی کرماشانی سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی کۆمەڵە شیعری 'شامی' کوردی کرماشانیم خوێندەوە، دەگەڵ هەر شیعرێکیدا بزەم دەهاتە سەر لێوان و کزەم لە جەرگەوە دەهات، زەردەخەندەم دیت بە سەر گریان هەڵکێشراوە، خەم و مەینەت بە بێژنگی گەپ و گاڵتە دابێژراوە، هەناسەی سارد، لە دڵێکی گەرم و بە کوڵ هاتۆتەدەر، ژەهراوی تاڵاوی ژیانی پڕ لە ژانی چارەڕەشێک، کەفی گەمە و تیز بە دنیایە کردنی، هاتۆتە سەر. ئەوی ڕاست بێ، تا خوا حەز ئەکا شیعرەکان تەڕ و پاراون و لە مرخێکی زۆر ڕەوان و لەبار و جوان، خەبەر دەدەن. تەنیا عەیبێک کە پیاو بە چاو هەستی بکا، کوردی بوون و کورد بوونی شاعیرەکەیە. کە بە ناشوکری خوا نەبێ، کوردی و کورد بوون لە بازاڕی دنیا، پووڵە سووتاوێکیش ناژی و کەس ئاوڕی لێ ناداتەوە. شامی سەرەڕای کورد بوونیش، تەنیا چاوی دڵی ڕوونە و لە سەرەتای ژیانیەوە لە بینایی بەش بڕاوە. هەژارێکە هیچ ئاشتەبای خوا شک نابا، شانی هەر پێست و ئێسقانی داوەتە داوەتە بەر گرانایی باری ژیان و لە تاریکی شەوەزەنگی چارەڕەشی و دوورەبەشی، دەستەکوتە و پەلەقاژەی بژیو پەیدا کردنیەتی، ناوی ژیانی بە ڕەحەتی و ئاسوودەیی، جارجار لە دەمی خەڵکەوە بە گوێ گەیوە، بەڵام هێشتا نەیزانیوە شادی بەری چ دارێکە و لەوەڕی چ هەوارێکە. واتا: ئەگەر تاوانبارانی ئاسایی لە زیندانێکدا دەگیرێن، شامی شاعیر، لە سێ زینداندا گیراوە، لە گرتووخانەی بێ چاوی، لە زیندانی بێ نانیدا، لە بەندیخانەی حەستەمی کوردزوانی و کوردڕەسەنی، چوارپەلی شەتەک دراوە و قەڵەمی ئەژنۆی شکاوە، دەمی قسەی ئاخنراوە، دەرەتانی لێ بڕاوە، عاسمان دوور و زەوی سەخت، بە کام کەلێندا دەرکەوێ؟ چۆن بتوانێ پەل ببزێوێ؟ چۆن دەنگ بڵند کا و هاوار کا؟ ئەوسا ئەگەر هاواری کرد کێ تێی دەگا؟ یا کێ بە هاواریەوە دێت؟ خۆ ئەگەر جار و بارەیەک دەرد و زووخاوی ژینی خۆی بە چەند شیعرێکەوە دەربڕیوە، کەس نەبووە زەحمەت بکێشێ و بۆی بخاتە سەر قاقەز و لەناو نەچێ. ئەو چەند شیعر و هەڵبەستانەی لەم نامیڵکەدا کۆوە بوون، هەر ئەوانەن کە خۆی بەرێ لە بەری بوون و لە بیری نەچووبوونەوە. خودا ماڵی کاکە ماجدی ڕووحانی ئاوەدان کا، کە فریای ئەم کەمەش کەوت و لە چاپی دا. ئەگەر شامی سەر بە گەلی کورد نەبوایە، ئەگەر هێندە بێکەس و هەژار نەبوایە، ئەگەر لە بەهرەی بینایی بەشی بوایە، ئەگەر و ئەگەر و ئەگەر... ـ کە بە داخی گرانەوە هەزاران ئەگەر و خۆزیا، هەرگیز هیچیان لێ شین نەبوە ـ لێم ڕوونە ناوبانگی شیعری لە زۆر ئاقاران دەبیسرا. بە بڕوای من هەر تەنیا ئەو پارچە شیعرەی کە دەربارەی 'کرانشینی' دایناوە و ژیانی چینی لێ‌قەوماوی، بەخت و ئیقباڵ وەرگەڕاوی تاڵەڕەش و ژیان‌تاڵی بێ‌سەر و سامان و ناهومێد و کەس‌نەناس و سەرلێ‌شێواو و کەساسی، بەو جۆرە وێنە کێشاوە، باشترین گەوای هونەر و هونەرمەندی و دەس‌ڕەنگینی و شیعرجوانی و ڕەوانی شاعیرێ هەڵکەوتەیە. با لەخوا بپاڕینەوە کە 'شامی'ش و خزم و کەسی هاوڕەسەنی، لە ژیانی دیلی و زەلیلی و دڵبرینی و هیچ‌نەبینی و بێ‌مالی و کرانشینی، ڕزگار بین و بتوانین بە ڕاشکاوی، کر و هونەری هێژامان ئاشکرا کەین و بیدەینە بەر چاوی تیژی گەلانی خواپێداوی ئەم جیهانە. ئامین. هەژار. تاران (١٣٦٢/٠٩/٢٨هەتاوی) ++++++++++++++++++++++ سەرناو: فەرهەنگۆکی دیوانی شامی سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی خوێنەری هێژا! لەم کتێبەدا ئەگەر وشەیەک کرماشانیت چاو پێ‌کەوت که نەتبیستوە و نازانی ماناکەی چییه، لێرەدا بۆی بگەڕە. مانا سورانیەکەی له پێشی‌دا و له ناو پەڕانتزیش دا مانا فارسیەکەی نوسراوە. بەڵکو له جوانتر تێگەیشتنی شێعرەکاندا، یاریدەت بدا. [ئـ] ئاریه: دەسکرد. (مصنوعی) ئامان: هات. (آمد) ئوشن: ئەیژن. دەڵێن. (می‌گویند) ئەڕا: بۆچی، لەبەرچی. (چرا) ئەڕای: لەبەرخاتر. بۆخاتر. (برای) ئەڵوات: لات. (لات، بی سر و پا) ئی: ئهم. (این) [ب] بارم: بێرم، بهێنم. (بیاورم) بایت: بێت. (بیاید) بایەس: ئەشێت، دەبێ. (باید) بتنه: بوگنەسه، بونەته. (شدەاند) بچود: بڕۆیت. بچێت. (برود) بخوەیدەی: بخۆیت. بخوەیت. (بخوری) بڕیاد: بڕیا. بڕا. قرتیا. (پارە شد، برید) بکەر: بکه. (بکن) بوشم: بێژم، بڵێم. (بگویم) بەرچود: ئەچێت، دەچێت. (می‌رود، می‌گذرد) بەدەڵ: زڕە. (بدل) بەیدەی: ئەیواتەو، دەیباتەو. (می بردش) بێ‌داخڵ: بێ دەغهڵ، خالیس. (بی دغل، مطمئن) بیەسه: بوەته، بوگەسه. (شدە است) [پ] پوش: تەبەقه، نهۆم. (طبقه) پەخشه: تۆفانه، مێشوله. (پشه) پیچان: پێچان. (پیچیدن) [ت] تواسن: گەرەک بوون. (خواستن) توای: گەرەکته، دەتەوێ. (می‌خواهی) تەڵەکه: تەشقەڵه. (باج سبیل) تەو: یاو. (تب) تیەت: تێت، دێت. (می‌آید) تیەد: تێەت، دێت. (می‌آید) تیەڕم: تێرم، ئەیهێنم. (می‌آورم) تیەی: تێت، دێت. (می‌آید) [ج] جور: وەک، وەکو. (مانند) جه: له. (از) [چ] چڕە: بەقینەوە بانگ لێ کردن. (خشمگین بانگ دادن) چمان: وەک بێژی، وەک تۆ بڵێی. (تو گویی) چنجه: ناوک ئاجیل، ناوەی تۆم. (مغز پسته و تخمه) چو: وەک، وەکو. (مانند) چوت: ئەچێت، دەڕوێت. (می‌رود) چەو: چاو، چەم. (چشم) چی: چو، ڕۆی. (رفت) [ح] حەساو: حەوش. (حیاط) [خ] خاترجەم: بێ‌دەغەڵ، دڵنیا. (مطمئن، خالص) خاو: خەو. (خواب) خستدە: خستی. (انداخت) خوەد: خوەت، خۆت. (خودت) خوەنی: بخوێنی. (بخوانی) خوەنینەی: ئەی خوێنن، دەی خوێنن. (می‌خوانند) خویرد: ورد، شکیاگ، شکاو. (خرد، شکسته) خەڕگ: هەڕگ، گڵ، قوڕ. (گِل) خەس: هەس، خەست. (غلیظ) خەنه: ١. گیایەکه له سەری دەگرن. ٢. کەنین، پێ‌کەنین. (١. حنا. ٢. خندە) خەیت: دەیخا، ئەیخا. (می‌اندازد) [د] دادە: دای له. (زد به) داش: سەقف سەر تەنوور نانواخانه. (سقف سر تنور نانوایی) داشتو: بیبێت، بیوێت. (داشته باشد) دڕیاد: دڕیا، دڕا. (پارە شد) دنان: ددان، دیانگ. (دندان) دوەشەو: دوێشەو، شەوی پێشو. (دیشب) دوێت: کچ، کەنیشک. (دختر) دەساو: دەسکار، دەستاو، دەسوکار. (دستکار) دەڵەک: دەس پێوەنان، پاڵ پێوەنان (هل دادن) دەیشت: دەرەو، دەرەوە. (بیرون) دیتر: ئیتر. (دیگر) دیرم: هەسم، هەمه. (دارم) [ڕ] ڕاگه: ڕێگه، ڕیه. (راە) ڕشاندن: ڕژاندن. (ریختن) ڕشیان: ڕژیان، ڕژان. (ریختن «لازم)» ڕەسی: گەیی، گەیشت. (رسید) ڕیخ: ڕیخ، خیز. (ریگ) [ز] زەوو: زەوین، عەرز. (زمین) [ژ] ژان: ئێش. (درد) [س] سفور: سپور، گەسک‌دەر. (رفتگر) سمن کاری: جیگای بە سمیت (سیمان) دروست کراو. (بنای سیمانی) سوقان: پێشه، ئێشک. (استخوان) سەدای بایدەبان: دەنگی دەر بێ، دەنگ بەرز کاتەوە. (صدایش در بیاد) سەرهەرز: بێ‌شەرم. (هرزە) سلیقه: زیلله، شەپڵاغه. (سیلی) سینی: ١. سینی، کەشەف. ٢. ئەسێنی، دەکڕێ (١. ظرف سینی. ٢. می‌خرد) سیوڵ: سمێڵ. (سبیل) [ف] فرەتن: فرۆشتن. (فروختن) فەراق: دوورکەوتنەوە لەیەک. (دوری) [ق] قافڵ: ببێ‌ئاگا، بێ‌خەبەر. (غافل) قرم و قاڵ: هەرا و جەنجاڵ. (همهمه و شلوغی) قورب: ئابڕو، ئیحتوبار. (ارزش، اعتبار) قەو: قوت، قنج. (برآمدە) [ک] کوچک: بەرد. (سنگ) کوشیاد: کوژیا. (کشته شد) کوشیدم: دەم کوژێ، ئەم کوژێ. (مرا می‌کشد) کەیدە: دەیکا، ئەیکا. (می‌کند) کیشاد: کێشای (کشید) [گ] گردید: گرتت. (گرفتی) گریته: گرێته، ئەگرێته. (می‌گیرد) گن گن: گونک گونک، تۆپەڵ تۆپەڵ. (چونه چونه، تکه تکه) گوسنەیی: برسیەتی. (گرسنگی) گوڵ مەگەشت: جێی پڕ له گوڵ. (گلزار) گەرتی: ئەوی هێروئین دەکێشێ. (معتاد به هروئین) گەردی: لەتەکیا، لەگەڵیا. (همراهش) گەن: خراو، خراپ. (بد) [ل] لەوڕە: لەوێ، لەێنا. (آنجا) لەوەر: لەبەر، بەخاتر. (بخاطر) لیردا: لەئێرەدا، لەیێرا. (اینجا) لیش: لێ، لەئەو. (از او) [م] مریت: ئەمریت، دەمرێ. (می‌میرد) مەرافه: داوا، مەرافعه، شەڕوهەڵڵا. (دعوا) مەرواتی: تو بێژی، تۆ دەڵێی. (تو گویی) مەگیرود: دەگرێ، ئەگرێ. (می‌گیرد) مەنو: ما بوو. (ماندە بود) مەنویسود: دەنوسێ، ئەنوسێ. (می‌نویسد) مینت: ئەمێنێ، دەمێنێ. (می‌ماند) مینست: لەوە دەچوو، وادیار بوو. (شبیه بود) مینیت: ١. دەمێنێتەوە؛ ٢. لەوە دەچێ. (١. می‌ماند؛ ٢. شبیه است) [ن] نادرویستی: به فڕوفێڵێ، پێچی. (نادرستی) نادە: نیایه. (گذاشت) نایده: نەیەت، نەیێت. (نیاید) نسمه: نیمه، نیوە. (نصف، نیمه) نویسی: نووسی. (نوشت) نەشناسووم: نەم شناسیبو، نەمناسیبوو (نشناخته بودم) نەکه: مەکه. (نکن) نەمەن: نەما. (نماند) نەمەیود: نایێت، ناییت. (نمی‌آید) نەمیه: نەوی لێ، گرتی و بەرزی کردەو. (بلندش کرد) نەیری: نیەسی، نیەتی. (ندارد) نیامەی: نامەت، نەهامەتی، نەگبەتی. (بدشانسی) نیەخەفم: ناخەفم، نانووم (نمی‌خوابم) نیەدە: دەنێته، ئەنێته. (می‌گذاری) نیەزانم: نازانم. (نمی‌دانم) نیەو: ناوێت. (نمی‌شود) [و] وامق: دڵدادەی عوزرا. (معشوق عذراء) وساس: ویساگه، ڕاوەستاوە. (ایستادە است) وساوی: ویساو، ڕاوەستابوو. (ایستادە بود) وەت: وتی، گوتی. (گفت) وەتیاد: ئەیوت، دەیگوت. (می‌گفت) وەچکه: بەچکه، زاڕۆڵه. (بچه) وەگەرد: لەتەک، لەگەڵ. (با، همراە) وەی: لەئەم، لەبەرئەم. (از این) وینەی: وەک، وەکوو. (مانند) [هـ] هایمه: هاین له، هەین (هستیم) هوچ: هیچ. (هیچ) هەسار: حەوش، حەسار، حەوشە (حیاط) هەڵامات: هەڵمەت. (حمله، یورش) یه: ئەمه. (این) یەسه: ١. خەریکه، وەخته؛ ٢. ئەمەسه، ئەوەیە. (١. نزدیک است؛ ٢. این است) یەی: دانێک، دانێ، یەکێک. (یکی) بۆ بەرچاوڕوونی ئەو خوێنەرە بەڕێزانەی که ئەسڵی کتێبەکەیان نەدیبێت، ڕەنگه ڕەخنەیان له سەر ڕێنووسی ئەم کتێبه هەبێت. ئەسڵی کتێبەکه هەر بەم چەشنەیه و بەم جۆرە له چاپ دراوە و ئێمه هیچ دەسکارییەکمان له ڕێنوسەکەی نەکردوە و باشتر وایه ئێوەش ئەسڵی کتێبەکه چاو لێ‌بکەن. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: هر دم اندیشهٔ دیگر کنم و یاد دگر سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی هر دم اندیشهٔ دیگر کنم و یاد دگر باورم نیست که بینم دل‌آزار دگر رنج آن پیر وطن گشت تبه، ای فریاد بیستون کی شنود نعرهٔ فرهاد دگر بر سر تربت فرهاد به شیون شیرین همچو تو کس نخورد تیشهٔ فولاد دگر تیشه بر ریشهٔ دین بهر دو دینار بزد آنکه ما را ز جفا داد به داماد دگر رسم این کهنه فلک را همه کس داند و من هر شبی بام به زیر آرد و بنیاد دگر مرکز مدعیان باشد و مأوای عدو سگ کند صید و دهد در کف صیاد دگر «شامی» از جور و ستم داد مزن می‌ترسم سر نیزه نگذارد بزنی داد دگر ++++++++++++++++++++++ سەرناو: همیشه روشن شامی کرمانشاهی سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی چو رخت خویش بربستم از این خاک همه گویند با ما آشنا بود ولیکن کس ندانست این مسافر چه گفت و با که گفت و از کجا بود در گذشته‌ای نه چندان دور در پیچ و خم‌های کوچۀ علما و علافخانه؛ کودکان زیرک و مغرور برای تنوع و تفریح اشعاری را زمزمه می‌کردند که بیانگر صحنه‌های عینی و مسائل ذهنی محیط زندگی آنان بود، با یک بار شنیدن در حافظه ثبت می‌شد و دهان به دهان می‌گشت زیرا نه تکلفی داشت و نه تصنعی و هر چه بود؛ مرحله‌ای آشنا با همان گویش لایۀ مادر بود؛ با این تفاوت که لایه‌‌ها از عواطف سرچشمه می‌گرفت و این ترانه از رنج‌ها، دردها، مشقت‌ها و... که داستان مرحلۀ دوم حیات هر انسان از زن و مرد در چنین محیط و محله‌هایی است. کرایه‌نشینی، دعواهای مالک و مستأجر با تمام ریزه‌کاری‌هایشان، اعتیاد و فلاکت‌های جوانان، برداشت‌های اطرافیان، مرگ تدریجی پدران و مادران، آرزوهای بر باد رفته، دزدی‌ها، جنایات، و بالأخره سیستم ادارۀ اقتصادی و انتظامی مملکت و حتی تمامی آنچه را هم که باید انسان در دوران ورود به جامعه و استقلال ذاتی خویش بداند؛ همانند آن‌که انتخابات پارلمانی مملکتش چگونه است و نمایندگانش چه کسانی هستند، شناخت زالو‌صفتانی که به نام‌های متفاوت اما با یک مقصد به شیوه‌های گوناگون در پی پایمالی حقوق انسانی آنان بودند، درباره تمامی آنچه که گذشت؛ می‌شنیدند و از بر می‌کردند، در سراسر محلاتی که بایستی به دنبال اطاق کرایه‌ای (نه منزل مستقل استیجاری) می‌رفتی؛ تیمچه، چنانی، علافخانه، وکیل آقا، برزه دماغ، سرچشمه، لب‌آبشوران، چارباغ، گذر سارابگ، در طویلۀ توپخانه و... کتابخانه و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان همین شعرها بود و بس. اشعاری که شاعرش همچون نقاشی چیره‌دست از عمق ظلمت جسم خویش صحنه‌های آنرا در تابلوهای جاویدان خود ترسیم می‌نمود و حتی کوچکترین حرکتی از تمامی آنچه می‌گذشت؛ از نظر او دور نمی‌ماند و کودک هر آنچه را در اوان طفولیت بعنوان تفریح و تفنن زمزمه می‌کرد؛ در ادوار حیات بی‌نتیجهٔ خویش به رأی‌العین می‌دید و آنگاه به حقانیت آنچه که مانند نقش سنگ در حافظه او جای گرفته بود؛ پی می‌برد و به عظمت و توانایی اندیشه و طبع آن مرد روشندل ایمان می‌آورد. اوّلین برخورد من با این اعجوبه تلف شده به دوران تحصیل در دبیرستان باز می‌گردد زمانی که اوّلین تکاپوی خود را برای پایه‌گذاری کتاب حدیقه سلطانی که شامل شرح احوال شاعران برجستۀ کرد کرماشان و کردی‌سرایان این دیار از اوایل حکومت تیموری تا عصر حاضر است؛ آغاز کردم. خود به خود این شاعر نیز در حدیقه، صاحب برگ و بری بود. چهارده سال [این گفتار در سال ١٣٦٣ شمسی نوشته شده است. ] پیش در آن ایام که بینایان فاضل و شاعران ماهر در سراسر ایران‌زمین برای التیام دردهای درونی که زایدهٔ نابسامانی‌های اجتماعی بود؛ به بنیان مسائل فردی پرداختند، انتقادها و نظریات جوانان محدود و محصور دیار ما باز در قالب همان زمزمه‌های کودکی بود؛ البته نه طوطی‌وار بلکه با بینش و عمق. به همراه یکی از همکلاسی‌ها که خانه‌اش در محله چنانی بود؛ بعد از ظهر یکی از روزها به منزلش رفتیم، زیرا این محصل پدرش از کسبه گذر بود و خودش نیز در شب‌های جمعه در حسینیه معتضد با شاعر بسیار نشسته و با هم سینه زده و اشک ریخته بودند. به محض ورود بدون معرفی، رابط را شناخت و با او شروع به احوال‌پرسی کرد، دوستم مرا نیز معرفی نموده با گرمی خاصی ما را پذیرفت. چایی دم کردند و چون از نیّتم آگاه شد؛ با دقت به خواسته‌هایم گوش داده؛ به سخن پرداخت و من نیز شروع به یادداشت کردم که تمامی آن یادداشت‌ها در میان مواد ابتدایی حدیقه موجود است و در بخش (شامی و سیری در آثارش) به آن اشاره شده است ـ سپس از او خواستم که نمونه‌های کاملی از اشعارش را در اختیارم بگذارد، گفت زمانیکه بار مسئولیت زن و بچه نداشتم همه شعرهایم را هم داشتم و هم می‌دانستم، اما حالا غیر از چند بیتی ندارم و نه می‌دانم (! ) جهانی معنی در این سخنش جای داشت زیرا چند لحظه پیش منظومه‌ای بلند از همان قبیل سروده‌‌ها را با تأمین دوستم و تقاضای من خواند؛ به او گفتم که اگر بنویسم از دوستداران آیت‌الله کاشانی و مرحوم دکتر مصدق و عضو جبهه ملی بوده است؛ چه مانعی دارد، زیرا برای فلان شاعر [لاهوتی] مسائلی از قبیل فعالیت‌های تند عنوان می‌کنند، با طنز خاصی گفت؛ او مرده است مگر خاکش را الک کنند، بالاخره با یادداشت دو غزل از آثار و مختصری از احوالش و تامین و اطمینان به او از سوی دوستمان درباره من مجلس را به پایان بردیم و قول داد نسخۀ کامل اکثر شعرها را که یکی از همسایگان با سوادش که در ادارۀ پست و تلگراف کار می‌کرده و برایش به همین منظورها یادداشت نموده و در محلی به شخصی امین سپرده است؛ برای استفاده‌ام بیاورد. از آن زمان به بعد مراوده‌ام با او آغاز گردید. پس از مدت‌ها رفت و آمد و سرکشی و هم‌نشینی و شعرخوانی، روزی دفتر مذکور را به من داد. و گفت از تو می‌خواهم که نگاهدارش باشی و نگذاری از بین برود؛ تعهد کردم و به او قول دادم و قسمت اعظم آنرا در جلد اوّل حدیقه با شرح حالش درج نمودم. سپس به تنظیم کلیات کامل آن پرداختم. زیرا چنانچه از خودش نیز می‌شنیدم و عنوان ابیاتی از آنها را یادداشت کرده بودم، آثار متفرقه دیگری هم داشت که در دفترچه به سبب تند بودن بسیار ثبت نشده بود که بحمدالله به نمونه‌های کامل آنان نیز دست یافتم و در این راه از محبت آقای علی‌اکبر صابونی در راستای بازار توپخانه که اهل ذوق و علاقه‌مند به شعر و ادبیات محلی می‌باشند و بخاطر تهیه و تحویل نسخۀ کامل استهزاء سواران در رژه‌های فرمایشی که آشکار‌ساز ماهیت لعبتکان و کارگردانان آن مسائل بود؛ سپاسگزارم. در دوران حیات شاعر از اطراف، افراد اهل ذوق یا صاحبان قهوه‌خانه‌ها برای گرمی بساط خود و جلب مشتری؛ به منظور ضبط آثارش بر روی نوار به او مراجعه می‌کردند و نوار ضبط در اختیارش می‌نهادند و برای اینکه از بیشتر آثار او استفاده کنند، یا کارشان زودتر راه بیفتد، می‌گفتند؛ می‌خواهیم شعرهایت را چاپ کنیم، او نیز که به قول خودش (از این صداها زیاد شنیده بود) و بدون هیچگونه چشم‌داشتی شعرهایی را که به تناسب زمان به آن صورت بویی نمی‌داد، برایشان در نوار ضبط می‌کرد و به آنها می‌داد که البته هیچ‌کدام از مطالب آن نوارها نیز کامل نبودند. در این اواخر هم که بندۀ خدا به مرض استسقاء دچار شده بود و بسیار رنج می‌برد باز به او مراجعه می‌کردند و او چنانچه می‌توانست خواستۀ آنها را رد نمی‌کرد، اما اکثراً نمی‌توانست. اخیراً (١٣٦٣) توسط یکی از همشهریان اشعاری از او به سمعِ آقای ماجد روحانی حفید ادیب بزرگ و عارف سترگ حضرت شیخ حبیب‌الله روحانی می‌رسد که در سازمان سروش به کار اشتغال دارند و ایشان نیز نظر به ذوق ذاتی و خانوادگی از ثبت و ضبط و انتشار آن با توجه به وسایل امور انتشاراتی که برای سازمانِ مزبور، مقدور و میسر است استقبال نموده و به شاعر مراجعه می‌نمایند و موضوع را مطرح کرده، آن مرحوم هم به علت ادامۀ کسالت و نیز به تصور اینکه این مراجعین نیز از همان قبیل افراد سابق هستند و بدون اشاره به اقدام من، نواری را برایشان ضبط می‌نماید و به آنها می‌دهد که شامل چند غزل و منظومه بسیار ناقص که در مقابله آنها با متن اشعار موجود در این اثر نواقص و کسورات فراوان آنها مشخص می‌گردد. گرچه عنوان آن جزوه چند پارچه (قطعه) شعر بنام «چە‌پکە‌گوڵ» است و مدعی کلیات نیست، اما همانطور که گذشت آن چند قطعه نیز دارای نواقص فراوان است که اصل نسخۀ موجود در این مجموعه شاهد ادعاست و دیگر اینکه منظومه‌های وافور و قلیان ـ استهزاء رژه‌سواران عشایر ـ مرثیۀ حضرت سیدالشهدا زیارت‌نامه، آثار عمدۀ فارسی نیز کارهایی است که برای اوّلین بار در دیوان شامی کرماشانی (چنانی) بطور کامل منتشر می‌شد و مسائل دیگری هم که به مصداق: کمال سرّ محبت ببین نه نقص گناه که هر که بی‌هنر افتد نظر به عیب کند از بیان تمامی آنها خودداری و بدینوسیله از جناب استاد شرفکندی (هه‌ژار) بخاطر مقدمه زیبای (چە‌پکە‌گوڵ) و اقدام جناب روحانی دربارۀ نشر آن تشکر باید کرد. شامی و سیری در آثارش شاهمراد فرزند مرحومان خدامراد و فانوس در سال (١٢٩٦ ه. ش) در کرماشان تولد یافته، به گفتۀ خودش در سن چهار سالگی به مرض آبله نابینا گردید، پدر و مادر را در کودکی از دست داده، هیکلی جسیم با پنجه‌هایی قوی و مچ‌هایی ستبر داشت که حاکی از انجام کارهای عضلانی ممتد بود. زیرا پس از فقدان ابوین [پدر و مادر] و نابینایی در مقابل مشقات و رنج‌ها قد علم کرد و برای آن سربار جامعه و باطل نباشد، تن به کار داد و در منزل مرحوم حاج امان‌الله معتضدی ١ ـ مرد مشهور و سرشناس که در صفا و سادگی زبانزد و به منزلۀ حسام خاندان خویش به شمار می‌رفت ـ به انجام کارهای محوله پرداخت به قول خودش روزانه بالغ بر دو هزار تلمبه میزد تا از چاه حیاط؛ منبع و حوض آب مصرفی خانه پر شود، او دیگر فولاد آبدیده شده بود و هر گاه نیز سخن به میان می‌آمد، از آن مرد به نیکی یاد می‌کرد و بزرگان محله چون مرحوم محمدخان چنانی را رحمت می‌فرستاد، شاهمراد با وضعیتی که گذشت خود زادۀ رنج و چکیدۀ زحمت بود و با خصوصیات قشور جامعه از اعلی تا ادنی در تمامی ابعاد از اصطلاحات و ضرب‌المثل‌ها و طنزهای گذر و محله و کوچه و قهوه‌خانه و زورخانه و... گرفته تا دکور و آرایش منازل و نیت مرفه‌ترین قشر شهر به خوبی آگاهی داشت که اشعارش آیینۀ تمام‌نمای این موضوع است، گر چه سواد نداشت و نابینا هم بود؛ اما تشبیهات، استعارات، کنایات، عنوان مسائل توصیفی و توضیحی در آثارش قبول آن صفات را برای خواننده غیرمقدور می‌سازد، او در اوان جوانی با محبت افراد مُدرِکی چون مرحوم شمس‌العلما، آقا شمس‌الدین آل‌آقا توانست در مجالس آنها با شاهکارهای خیام و سعدی و حافظ آشنا شود و در کوچه و بازار نیز که خواندن اشعار شاعران محلی بود، ‌ مجموعۀ این دو امر؛ طبع سرشارش را به غلیان آورد و ذخایر درونی و افکار خویش را که کلاً رنگ اجتماعی داشت؛ ذره‌بین آسا، زندگانی توده مردم رنجدیده را همراه قیاس با سایر قشور در طبقات مرفه مورد بررسی قرار داد و همچون نقاشی چیره‌دست در تابلوهای جاویدان و عام‌پسند خویش با زبان شعر بیان نمود. هیچگاه مدحی را از ممدوحی دنیوی [خان، حاکم، فرمانروا] از او نشنیدم؛ بسیار بودند کسانی که در ادبیات صاحب مقام بوده و به محض محبت از این گونه افراد فصل یا فصولی از دیوانشان را به ثنا و مدح آن خان یا خاندان اختصاص داده‌اند، به‌ویژه در میان محلی‌سرایان که اکثرا از این راه ارتزاق می‌کردند، اما شاعر ما با توجه به ید طولایی که در مدح و هجا و طنز داشت؛ با تمام نارسایی‌های زندگی هرگز مداح و مدافع خان و خاندانی نشد و تنها به صداقت و در خدمت مردم توجه داشت. سبک شعر شامی در ادبیات تازه‌ترین سبک ابداعی است که در واقع بایستی در این گویش او را بنیانگذار دانست، زیرا ارائۀ این سبک بدین صورت در شاعران محلی‌سرای قبل، از او سابقه نداشته است، گر چه ما در ادبیات محلی‌مان سبک متجدد نیز نداشته و هنوز هم کسانیکه طبع شعری دارند به محض آشنایی هر چند ناچیز با ادبیات عرب سعی دارند به هر فلاکتی تعدادی از آن لغات و عبارات و ترکیبات را در کارهای خود بگنجانند که آن ادبیات و آثار یکدست و اصیل کلاً وارونه و بیگانه می‌گردد، اما این شاعر توانست با ذوق ذاتی خویش و بدون هیچ‌گونه اطلاعی از سبک و صنایع و صرف و نحو و... خود پایه‌گذار سبکی باشد که در ادبیات امروز به سبک ساده معروف است و از خصوصیات این سبک نزدیک کردن و منطبق ساختن شعر است؛ به حرف زدن عادی مردم البته به شرط احتراز از اغلاط عامیانه جز در موارد عمدی ٢ که اشعار شامی تمامی آن مشخصات را بدون هیچ‌گونه نقصی داراست و جالب‌تر آن‌که خصوصیات غالب مکتب‌های هنری و ادبی اروپا را به طور وضوح می‌توانیم در آثارش بیابیم؛ مثلا سبک رمانتیک هر چند آن را به نام مکتب می‌شناسند و مفهوم‌های مختلفی هم از آن دارند که جای بحث آن نیست، اما از آنجا که مفهوم عمدۀ آن تابلوسازی کم و بیش دقیق است؛ از منظره و موضوع با تمام اطراف آن، منتهی مورد توجه مطلب بایستی برجسته‌تر و پررنگ‌تر نشان داده شود و در قالب کوچکتر نمونه‌هایی از مکتب امپرسیونیسم که رمانتیسم مختصر است ٣ و همچنین سمبولیسم با تمام شرایطش به خوبی در کرایه‌نشینی، روغن نباتی و سایر آثار شاعر مشهود است. اشعار شامی لبریز از محسنات و صنایع معنوی و لفظی بدیعی است و شاید به جرأت می‌توان گفت که بکلی از عیوب سخن که خاص موارد مصنوع و متکلف است، عاری می‌باشد به عنوان شاهد نمونه‌هایی از صنایع بدیعی را در اشعار او می‌آورم. جناس تام: تا دەم مردن دەمادەم دەم له دیدار تو دەم تا بزانی دڵ ئەسیر چاهـ تورک چوون بیژنه جناس زاید: لوره عطادیم کُر یارو عطار له بالاخانۀ گرد خستونۀ خوار تشبیه مطلق: نعلبکی چون گور قاشق وینۀ لَش هر لَشی له ناو گوری درازکش مراعات نظیر: بیمه عروس بی حسن و جیاز سیر بیدم ارای کلفتی پیاز یا: سینی وت قوری یه نانجیمه مرحوم گورای شابابای دیمه ایهام: یه روژ بدبختی‌ها ته دیارم باغبان پـیر کفته هاوارم در دَم فرمان دا صندوق آوردن بی جُرم و تقصیر بیچاره‌م کردن مطابقه و تضاد: ـ مقابله ـ چمن بعد از گل بسکی زاری کرد سبزی رخسارش عوض بی وژرد یا: ماس توای نیرم، رب توای نیه شیره دو جور هس سفید و سیه لف و نشر: چند شیشه ماتیک له هنگام جنگ شکیایو و رشیایو زمین کردوی رنگ ارسال مثل، تمثیل: کاغذی نفله، قلم رنجه و خود خسته مکه (راه تو مقصد و ترکستان عرب بیخودمدو) یا: در یاده قصاو گای رنج بیور (خورد من پی یابو بارکیشان پی خر) یا: وتم بنازم دانای کردگار (له دمای لیمو، سیر تیییده بازار) از لحاظ قاعدۀ دستور زبان نیز چنانچه بخواهیم برای گویش محلی خود مطلبی تهیه نماییم، اشعار شامی بهترین سند گویا می‌باشد و مسائل ظریف صرفی و نحوی در اشعار او فراوان وجود دارد که قابل بحث و دقت است که این مختصر را جای آن نیست و هم‌چنین کلیات او یکی از مأخذ امثال و حکم در گویش کُردی کرماشانی است. گرچه درمطلب ذیل قصد قیاس را ندارم و حتی تصور آن شاید بعید باشد؛ زیرا حدیث عرصه سیمرغ و حکایت عرض خویش است، اما وجود یک وجه اشتراک جسمی وظاهری در بین دو موجود کل و جزء ناخودآگاه تمثیلی منطقی می‌سازد، در مطالعۀ لزومیات ابوالعلا شاعر آزادۀ عرب که با اشعاری از این شاعر محتوا و معنایی همسان دارد؛ موجب گردید تا اشعار طرفین را در این بررسی قید نمایم و وجود آن وجه تشابه را عامل این توافق معنایی و محتوایی تلقی کنم. زیرا شامی شاید تا زمان مرگ حتی نام ابوالعلا را نشنیده بود. ابوالعلا: وای بنی الایام یحمد قائل و من جرب الاقوام اوسعهم ثلبا (در این دنیا کسی شایستۀ ستایش نیست هر کسی مردم را بیازماید همه را سزاوار دشنام می‌بیند) یا: ماکان فی هذه الدنیا أخورشد ولایکون، ولافی دهر، احسان (در این دنیا یک نفر حقیقت‌بین نیست و نخواهد بود زیرا در عالم نیکی وجود ندارد. ) تغیرت الاشیاءً فی کل موطنٍ و من لجوادٍ نائلاَ بجواد؟ (همه‌چیز در همه‌جا دگرگون شد (آئین مردمی از میان رفته) جوانمردانی که بخواهش عجوزان نیازمند پاسخ می‌گفتند کجا شدند؟ ) شامی: شرف کشیاد و وژدان جوان‌مرگ بی و بی وژدانی حیرانم ولم که و اروای شرف سوگند دائم ملول مرگ وژدانم ولم که ابوالعلا: ثوانی ضعیفً؛ فلم أقره أوائل من عَزمیَی، أو ثوانی (زندگی مانند میهمان ناخوانده‌ای بر من وارد شد ولی در تمام عمر از این مهمان پذیرایی نکردم) شامی: نگرت کس دعوتم، خوم بیمه مهمان و کار خوم پشیمانم ولم که ابوالعلاء: ارانی فی ثلاثه من سجونی فلا تسأل عن الخَبر النبیث (خود را گرفتار سه زندان می‌بینم از این خبر شوم مپرس) لفقدی ناظـری و لزوم بی و کون النفس فی الجسم الخبیث (کوری و خانه‌نشینی و گرفتاری روح را در این تن پلید) شامی: ولم که تا نوی کس پی و دردم دو سه روزی که مهمانم ولم که ولم کی یانکی رحمی و حالم تنم گــــردیده زندانـم ولم که همیشه این نکته را به من یادآور می‌شد؛ که گرچه (شامی) در لفظ محلی مخفف شاهمراد است؛ اما برای تخلص من کلمه‌ای مناسب‌تر از این نیست هر چند من به مشتاق و وطن‌دوست نیز شهرت دارم، اما (شامی) به‌معنی منسوب به زمان شام است و می‌گفت؛ بیان‌کنندۀ ظلمت و تاریکی مداوم من است و اگر مطلبی دربارۀ من نوشتی این نکته را حتماً به دیگران بگو. (شامی) در دوم آذر ماه ١٣٦٣ در سن ٦٧ سالگی ٤ به‌دنبال یک بیماری طولانی درگذشت و در باغ فردوس شهرمان به خاک سپرده شد و در روز شنبه ٥/٩/٦٣ در حسینیۀ امام حسن عسگری تعزیه‌اش با حضور بستگان، رفقای هیأت سینه‌زنی و اهالی محله و کسبۀ گذر و بدون حضور شاعران، شعر دوستان، فضلا، محققین، مقامات کشوری و لشکری شهر و... برگزار گردید و حتی عده‌ای هنوز (١٣٦٣) او را زنده می‌پندارند در‌صورتی‌که زنده است و هرگز نخواهد مرد. هرگز نمیرد آنکه دلش زنده شد به عشق ثبت است بر جریدۀ عالم دوام ما او رفت درحالی‌که نه سبک‌ها را می‌شناخت، نه صنایع بدیعی را می‌دانست و کتاب عروضش تسبیح چند دانه‌ای او بود و اسمی هم از ابوالعلا نشنید، اما آثار و اشعارش شامل تمامی آنچه که گذشت؛ می‌باشد و در زمرۀ مسافران پیاده و ملح کاروانی است که در بادیۀ عربستان شهسوارانی چون ابوالعلای معری و بشار برد و... در یونان هومیروس و در اروپا میلتن و در جلگۀ ایران؛ رودکی، شوریده شیرازی و... را دارد. و... اینان اعجوبه‌های خلقت بودند که پس از طی طریق و پرورش صحیح و داشتن وسیله و مربی هر کدام در حد خویش شاید بر میلیون‌ها از بینایان و تحصیل‌ کردگان دیار خویش برتری یافتند و پیشی جستند و شامی و فهیم و رباعی، روشندلانی که به نوبت خویش و فی حد ذاته دارای استعدادی بودند و قابلیت ترقی داشتند اما در ویرانۀ خود تلف شدند و به قول خود شامی: من اگر اهل وفا یا بی‌وفا بودم گذشت مدتی مهمان درین محنت‌سرا بودم گذشت زاغ بودم درچمن یا بلبل افسرده‌حال در گلستان جهان گل یا گیا بودم گذشت نویسنده: محمد علی سلطانی. پی‌نوشت‌ها: ١ـ ایجاد اماکن رفاه عمومی و بنیاد خیریه چون مسجد، بیمارستان، شیرخوارگاه، حسینیه و... که از اقدامات انساندوستانۀ خاندان معتضدی در مولد و موطن خویش می‌باشد بر هیچ کس پوشیده نیست. برای شناسایی بیشتر این خانواده برای آگاهی بیشتر ر. ک. محمدعلی سلطانی، جغرافیای تاریخی و تاریخ مفصل کرمانشاهان)، ج ٥. ٢ـ مکتب شهریار. ٣ـ مکتب شهریار. ٤ـ در حدیقه به اشتباه ٧٥ سالگی قید گردیده و تاریخ تولدش ١٢٨٧ نوشته شده که بدین وسیله اصلاح می‌گردد. ++++++++++++++++++++++