شاعیر: سافی کتێب: شیعرەکانی سافی سەرناو: کە ڕۆژی وەسڵی ئاوا بوو بە چاو گریان نەکەم، چ بکەم؟ سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی کە ڕۆژی وەسڵی ئاوا بوو بە چاو گریان نەکەم، چ بکەم؟ شەوی هیجرانی وا داهات، کە دڵ بریانی نەکەم چ بکەم؟ بە کینەی من دوبارە چەرخی کەچ وا کەچ‌مەداری کرد منی بێ تالعیش بەو نەوعە گەر دەوران نەکەم چ بکەم؟ بەبێ یارم حەیات تەڵخ و ئەجەل شیرینە ئێستاکە لە عەیدا گەر ڕوحی شیرینی خۆم قوربان نەکەم چ بکەم؟ وەکوو دەوری فەلەک دائیم لە دەوری یار نەبم، یاران فەرامۆشیم بە کێ دێ، دڵ کە سەرگەردان نەکەم چ بکەم؟ ئەگەر دەرمان نەكا بیماریی دڵ بێوەفا یارم له ‌دەردی بێ دەوا گەر چاوەرێی لوقمان نەكەم چ بكەم وەكوو یووسف لە زیندانی غەما حەبسی عەزیزێكم لە بۆ تەسكینی جارێ ڕوو لە لای كەنعان نەكەم چ بكەم تەبیب نەیت و دەوای دەردت نەدا چارت نییە، [سافی] بە مردن گەر عیلاجی دەردی بێ دەرمان نەكەم چ بكەم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەگەرچی دڵ بە رۆژی عاریزت سووت سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٢٠و٢١. ئەگەرچی دڵ بە ڕۆژی عاریزت سووت بەلێ وا عادەتە بۆ عاشقی ڕووت نییە ئیحتیاجی پابەندیم بە قوربان کە گیراوم بە داوی تاری گێسووت بە ناری عیشقەوە مەمنێژە جانا دەسووتێنی بە بیللا کفن و تابووت بە غەمزەی تۆ برینی من هەزارە موژەت بەسیە لەگەڵ ئەبرۆت مەکە جووت بە کوفری زولفەکەت دڵ وەرمەگێڕە کە وا سالیکە بۆ میحرابی ئەبرووت بە خەنجەر چارەیی دڵ ناکرێ وا گرفتارە بە سیحری چاوی جادووت بە سەر سەودا دەکا «سافی» بە ڕووی تۆ میانی پێچی پەرچەم، خاڵی هیندووت ++++++++++++++++++++++ سەرناو: من و دڵ ئەمڕۆ ئەو شۆخە لە خۆشی یەک-بە-دەی کردین سەبارەت: پێنجخشتەکیی سافی لەسەر غەزەلێکی ناری و تاهیربەگ - دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٣٨و٣٩. من و دڵ ئەمڕۆ ئەو شۆخە لە خۆشی یەک بە دەی کردین لە جامی لەعل سەرخۆش و موقیمی مەیکەدەی کردین هەتا مەحشەر خومار و مەستی ناز و نەشئەکەی کردین بە غەمزەی چاوی مەخمووری سیاهی مەستی مەی کردین بە ماچی لێوی موستەغنی لە ئەنواعی مەزەی کردین بە ئەو یارە بڵێن یاران چییە سووچ و گوناهی من نەسیم ئەنگووت و شەو ڕۆیی چەمەن واڵا بوو ماهی من چ قەوماوە مەگەر قوربان کە وا بەستووتە ڕاهی من ترازا بەندی سوخمەی ئاڵی گوڵناری بە ئاهی من کەچی دەستی لەسەر دانا لە سەیری باغی بەی کردین لەبۆ یەک مەرحەبایێ چوومە لای یارم بە سەرخۆشی نیقابی خستە ڕوخسار و بەجارێ کەوتە خامۆشی کە وام دی ڕۆیی ئارامی دڵ و سەبر و فەرامۆشی بە هەوری پەرچەم و زوڵفی ڕوخ و ئەبرۆی کە داپۆشی لە شەوقی ڕوئیەتی بەدری هیلالی یەکشەوەی کردین ڕەفیقانم کەسێ عاشق نەبێ لەم سیڕڕە نازانی لە لایێ یار حەیاتبەخش و لە لایێ قابزی جانی لە هەر دوو لاوە تەسلیمم بڵێن دەستم بە دامانی ئەگەرچی کوشتمی خۆ قابیزولئەڕواحی موژگانی بە قانوونی مەسیحایی بە خەندەی لێوی حەی کردین لەبۆ خوێنڕێژی عوشاقان نیگارم گەرچی بێ‌باکە وەلێ ئەی دڵ لە ڕووی ئوممێدەوە جارێ تەماشا کە مەڵێ (سافی) زەمان ئاخر بوو کەس ئیمدادی کەس ناکا دەوایی دەردی دڵ (ناری) لە (تاهیربەگ) تەمەننا کە بڵێ ئەمڕۆ گوڵ‌ئەندامێ بە تیرێ جەرگی پەی کردین بە خەمزەی چاوی مەخمووری سیاهی، مەستی مەی کردین بە ماچی لێوی موستەغنی لە ئەنواعی مەزەی کردین ترازا بەندی سوخمەی ئاڵی گوڵناری بە ئاهی من کە چی دەستی لە سەر دانا، لە سەیری باخی بەی کردین بە هەوری پەرچەم و زولفی، ڕوخ و ئەبرۆی کە داپۆشی لە شەوقی ڕوئیەتی بەدر و هیلالی یەک شەوەی کردین ئەگەرچی کوشتنی خۆ قابِض الأرواحی موژگانی بە قانوونی مەسیحایی، بە خەندەی لێوی حەی کردین عیلاجی دەدری دڵ «ناری» لە تاهیر بەگ تەمەننا کە بڵێ ئەمرۆ گوڵئەندامێ، بە تیرێ جەرگی پەی کردین «تاهیربەگ و ناری» ++++++++++++++++++++++ سەرناو: گوڵناری ڕوخت ڕەشکی بە گوڵزاری ئیرەم‌دا سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی گوڵناری ڕوخت ڕەشکی بە گوڵزاری ئیرەم‌دا دوو تاقی برۆت تەعنی لە میحرابی حەرەم‌دا ڕۆح مەستە لە ڕاحی تو لەنێو عالەمی ئەڕواح باتن لـە (بَلَىٰ) دایە و زاهر لـە (نَعَم)دا هەستاوی کە هەستاوە قیامەت بە قیامت ڕۆییوی کە ڕۆییوە دەمم لەو دەم و دەم‌دا دڵ وا لەبەر ئازاری وەکوو نوقتەیی زارت گاهێ لەوجودا هەیه گاهێ لە عەدەم‌دا بۆچی نەگری دڵ لەسەر ئەم شێوە پەشێوە؟ وا حەبسە لەنێو چینی چەمی پەرچەمی چەم‌دا گەر بێتو بەسەرخۆشی بپرسی لـە نەخۆشیم حەقولقەدەمە ڕۆح لە قەدەمگاهی قەدەم‌دا (سافی) لەبەر ئەم خاڵەیە خاڵی لەخەیاڵە پاکیمی بـە زۆر دایە وەیا زۆری بـەکەم دا پێنج‌خشتەکی نووری لەسەر شیعری سافی لەو فیرقەتی دووری تووە ڕووحم لە ئەلەمدا نایابە جەمالی تۆ لە نێو ڕۆم و عەجەمدا حوسنی تووە وا شەوقی لە سینە و دڵمدا گوڵناری ڕوخت ڕەشکی بە گوڵزاری ئیرەم‌دا دوو تاقی برۆت تەعنی لە میحرابی حەرەم‌دا گیرساوە لەدڵ ئاگری عیشقت وەکوو میسباح کەوتوومە بیحاری غەمی عیشقت وەکوو مەللاح بێ هۆش و نەخۆشم لە فیراقت بەبێ ئەقداح ڕوح مەستە لە ڕاحی تو لەنێو عالەمی ئەڕواح باتن لـە (بَلَىٰ) دایە و زاهر لـە (نَعَم)دا غافل نەبوو جارێکی دڵی من لە غەرامت بۆ سەروی قەد و قامەت و بۆ بەرزی مەقامت دائیم کە سەحەرخێزە وەکوو قەیس لە هیامت هەستاوی کە هەستاوە قیامەت بە قیامت ڕۆییوی کە ڕۆییوە دەمم لەو دەم و دەم‌دا سووتاوە دڵی عاشقی بێچارە به نارت قوربانی دوو چاوی ڕەش و ئەو ڕوویی عوزارت مسکینە کە ئەم جیسمە لە ژێر جەور و ئەزارت دڵ وا لەبەر ئازاری وەکوو نوقتەیی زارت گاهێ لە وجودا هەیه گاهێ لە عەدەم‌دا حەرانی چەمی پەرچەمی چاو و دەم و لێوە یارەب چییە ئەم پەرچەمە وا بەدری لە نێوە بۆ عیشقی جەمالی تۆ لەسەحرا وو لە کێوە بۆچی نەگری دڵ لەسەر ئەم شێوە پەشێوە؟ وا حەپسە لەنێو چینی چەمی پەرچەمی چەم‌دا ئەو ئاگری عیشقی تۆ بە جارێ دڵی جۆشیم دائیم کە لە بۆ وەسلی جەمالی تووە کۆشیم نەت پرسی بەجارێ لە نەخۆشیم و لەخۆشیم گەر بێتو بەسەرخۆشی بپرسی لـە نەخۆشیم حەقولقەدەمە ڕوح لە قەدەمگاهی قیدەم‌دا ڕەنجی منە بۆ تو کە وەها زۆر بێ مەئالە ئیتر بەسە ئەی (نووری)یی بێچارە مەناڵە بۆ خاڵی سەر ئەو کوڵمەت و بۆ نووری جەمالە (سافی) لەبەر ئەم خاڵەیە خاڵی لە خەیاڵە یا کیمی بـە زۆر دایە وەیا زۆری بەکەم دا ++++++++++++++++++++++ سەرناو: فیدات بێ ڕۆحى شیرینم هەتا کەی دڵ پەرێشانى سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٨٣. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی فیدات بێ ڕۆحى شیرینم هەتا کەی دڵ پەرێشانى بەڵایێ وات بەسەر هێنام چ کەس دەرمانى نازانى زەمانێکە لە گۆشەى بێ‌کەسى ڕەنجوورى تۆیە دڵ حەبیبم کەعبە کەچ نابێ ئەگەر خۆت بێیە سەردانى کەسێ لەم عەسرە نەیدیوە بەشەر وەک تۆ بە شیرینى تەحەیور ما لە تەسویرت ئەگەر نەقاش ئەگەر (مانى) لە منداڵێوە تەوقى بەندەگى تۆم هەر لە ئەستۆیە وەکوو قومرى دەناڵێنم عەزیزان دڵبەرم کانى وەرە سەر چاوەیی چاوم بنۆڕە سەیلى خوێنینم قیاسى ناکرێ ئەسلا بە حەوز و جۆگە وو کانى بڵێنە شۆخەکەم تاکەى لە دوورى هەر بناڵێنم وەکوو عارەب چییە جارێ کە دەستم گاتە دامانى هەتا ئێستاکە مەشهوور بوو بە بەدنامى لە عەشقى تۆ چ باکى لۆمەیی غەیرە لەمەولا (سافى هیرانى) ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دڵ لەبەر دەردى فیراقى یارە مەیلى مەى دەکا سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دڵ لەبەر دەردى فیراقى یارە مەیلى مەى دەکا گوێ لە دەنگى ساز و عوود و بەزمى ناى و نەى دەکا سەردەمێ مەست و خومار و خادیمى مەیخانەیە وەختێ تەسبیحى لە دەستە، سۆفییە حەى حەى دەکا ڕۆژى وایە زۆر بە کەیف و پێکەنین و خەندەیە بەعزێ شەو مەجنوونە دائیم گریە بۆ لەیلەى دەکا بەعزێ جاران عالمی عامیل و عابد خۆیەتی وەختێ جەهل و فیسقی زۆرە، عالەمێ لۆمەی دەکا پێی دەڵێم: ئەی دڵ وەرە ئێرانی یا توورانی بە ئەو لە بەینی هەر دوو جێگا ڕوو لە دەشتی ڕەی دەکا دڵ نەزانم شێتە یا سەرخۆشە، یا دێوانەیە؟ یا ئیلاهی ئیشی وا عەکسی بە من تا کەی دەکا؟ دوور لە یارە دڵ، لە بۆیێ بێ‌سەباتە (سافیا) تاکوو لەو سەگ‌مەرگەدا بێ ئیختیاری وەی دەکا ++++++++++++++++++++++ سەرناو: چاوەکەم چاوم بە دائیم ئینتزاری تۆ دەکا سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ١٩. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی چاوەکەم چاوم بە دائیم ئینتزاری تۆ دەکا شەو بە یادی عاریزت یادی گوڵی شەوبۆ دەکا ڕاحەتی هەڵگرت لە عالەم وا لە مەهدی سینەکەم تفلی دڵ بۆ دایەیی وسڵت وەها ڕۆ ڕۆ دەکا چونکە بۆی نەینا سەبا گەردێ لە ژێری نەعلەکەت دڵ لەتاوا خاکی گشت عالەم بەسەر ڕووی خۆ دەکا قەترەیی لێوی نمەک‌بارت بنێرە ئەی تەبیب وا کە زامی سینە بێ مەرهەم چ سفت و سۆ دەکا وادیی عیشقت ئەوەندە دوورە بە ڕۆژ تەی ناکرێ پەیکی دڵ بۆیێ سکون نابێ بەتاو شەوڕۆ دەکا ئاوری عیشقت دەروونی وا سەراسەر گرتووم دوودی ئاهم وا لەسەر چەرخی بەرین بۆن سۆ دەکا جەیشی هیجرانت بە جارێ موڵکی جسمی گرتووم بۆیێ (سافی) لەم زەمانە لەشکری غەم کۆ دەکا ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەی نیگارا بەسیە با دەرگەی وەفا بکرێتەوە سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٥١. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ئەی نیگارا بەسیە با دەرگەی وەفا بکرێتەوە تابەکەی هەر دڵ لە زیندانی جەفا بکزێتەوە سەبری ئەیووبم لە کوێ بوو، عومری نووحم چۆن ئەبێ؟ پێنج و دوو ڕۆژێکی ماوە ڕۆح کە چوو نایێتەوە ئەر لە ڕوویی ڕەحمە وابێ، یا بەعەزمی کوشتنم ئەی موسوڵمانان ڕەجا کەن تۆخودا یار بێتەوە پەردەیی ڕوو هەڵگرە جانا وەفای تۆ، سەبری من وەک حەیایی عاشقان قەترێکە با نەتکێتەوە دڵ لەقەیدی زوڵفەکەی هێندەی پەشێوی دیتووە تا نەفەس ماوە مەفەرموو جارێ تر ناسێتەوە ڕۆژی هیجران تارییە، یاخۆ شەوی بەختی منە یا لەسەر ڕووی، زوڵفی شێواوێتی دێ و دەخولێتەوە (سافی) بەدمیهری زەمان و قسەیی ڕۆژی وەفا لێم مەپرسە تۆخودا با زامی دڵ نەکولێتەوە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەو پەرچەم و ئەگریجە هەموو دوژمنی دینە سەبارەت: سافی هیرانی، دیوانی سافی هیرانی، چاپی یەکەم، فەرهەنگ‌سەرای هونەر و ئەندێشە ٢٧١٦ی کوردی، لاپەڕە ٥٩. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ئەو پەرچەم و ئەگریجە هەموو دوژمنی دینە ئەو زولف و ڕووە ئافەتی سەر ڕوویی زەمینە عەشقت لە دڵم سابتە، نەک عارزە قوربان وەک توڕڕە‌یی شاهان کە لەسەر ڕوویی نگینە عالەم چ دەزانێ کە ئەمن کوشتەیی کێمە لەو تیری موژەت زاهیرە دائیم کە بە خوێنە بێعارە دڵم چەندی جەفای دەی هەقە، ئەمما جێی ڕەحمە گوڵم چونکی ڕەقیب وا لە کەمینە دڵ بوێتە کەباب بۆ مەزەیی دیدەیی مەستت قوربان لەوە مەعلوومە کە لێوت نمەکینە جانا وەرەوە غەرقەیی تۆفانی سوروشکم بێ نووحی وەفات نابێ نەجاتم لە سەفینە 'سافی' کە لە خاکی دەری تۆ دوورە بە قوربان سەگ مەرگی نەبێ، هێندە چلۆن قابیلی ژینە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئه‌ی موتریبی حه‌ریفان ده‌ست کەن‌ به‌ نه‌غمه‌خانی سەبارەت: سافی هیرانی، دیوانی سافی هیرانی، چاپی یەکەم، فەرهەنگ‌سەرای هونەر و ئەندێشە ٢٧١٦ی کوردی، لاپەڕە ٧٤. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ئه‌ی موتریبی حه‌ریفان ده‌ست کەن‌ به‌ نه‌غمه‌خانی ئاوازی تۆیه‌ بۆ دڵ وا ده‌فع ئه‌کا غه‌مانی به‌زمت شەفایه‌ سا ده‌ی، بۆم لێده‌ به‌ربەت و نه‌ی ئه‌و ده‌ردی دڵ هه‌تا که‌ی، چی ماوه‌ عومری فانی موتریب به‌ ساز و نه‌ی بێ، ساقی به‌ جامی مه‌ی بێ تا عاجزی مه‌ ته‌ی بێ، ڕوو که‌ینه‌ شادمانی ڕەنگ و هەوایی تۆیە، دەنگ و سەدایی تۆیە کەیف و سەفایی تۆیە، بە عەیش و جاوەدانی با ساقی ڕوو لە مەی کا، بێ دەفعی ئەو غەمەی کا جەمشیدی جام و کەی کا، کەی دا ئەمانی مانی بۆم لێده‌ چه‌نگ و عووده‌، ڕه‌مزه‌ لە یا وه‌دووده‌ با کۆرە بێ حه‌سووده‌، ئه‌م سڕڕه‌ با نه‌زانی ساقی له‌ دڵ حه‌زه‌ر که‌، چاره‌م له‌ ده‌ردی سه‌ر که‌ جارێکی یه‌ک نه‌زه‌ر که‌، بۆ (سافی)ی هیرانی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: قەددی شەنگ و شۆخ ئەگەر بێ سەروی بوستانی تووە سەبارەت: سافی هیرانی، دیوانی سافی هیرانی، چاپی یەکەم، فەرهەنگ‌سەرای هونەر و ئەندێشە ٢٧١٦ی کوردی، لاپەڕە ٥٧. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی قەددی شەنگ و شۆخ ئەگەر بێ سەروی بوستانی تووە باغی سێو و قۆخ ئەگەر بێ نەوگوڵستانی تووە زینەتی غیلمان و حۆری حوسنی تۆیە دڵبەرم (جەنەتولمەئوا) ئەگەر بێ تاقی ئەیوانی تووە وا کە (مەولا) وەسفی تۆی کرد وا بە (لەولا) ڕۆحەکەم عالەم و ئادەم چ یارای سەناخوانی تووە ئاسمان حەسرەت لە بۆ عەرزی دەکێشێ دائیمەن چونکی بورجی ڕۆژ و مەهـ، چاکی گریبانی تووە سیڕڕی (سوبحانەلەزی ئەسرا)١ نیشانەی شاهییە توڕڕەیی خەتمی ڕساڵەت مۆری فەرمانی تووە ڕازی (لي وقت مع الله)٢ خاسی تۆیە ئەی حەبیب عاسیان بۆیە ئومێدی حەشر و میزانی تووە خاکی ژێری نەعلەکانت کوحلی (ما زاغ البصر)٣ تووتیای چەشمی بەسیرەت گەردی دامانی تووە خەلقی ئەڕواحی هەموو عالەم نەتیجەی حوبی تۆن ئەی هەموو ئەڕواحی عالەم بێ بە قوربانی تووە (سافی) بێ سەرمایەیی تەقوا لە کونجی موفلیسی چاوەنۆڕی گەنجی لوتف و نەقدی ئیحسانی تووە ١. 'سُبْحَانَ الَّذِي أَسْرَىٰ بِعَبْدِهِ لَيْلًا مِّنَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ إِلَى الْمَسْجِدِ الْأَقْصَى الَّذِي بَارَكْنَا حَوْلَهُ لِنُرِيَهُ مِنْ آيَاتِنَا ۚ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْبَصِيرُ' [سورة الإسراء/١]: پاکی و بێ‌عەیبی بۆکەسێ لەشەوێکدا شەوڕۆیی بە عەبدی خۆی کرد؛ لە «مسجدالحرام»ەوە تا «مسجدالاقصیٰ» (مزگەوتەکەی ئەولاتر)؛ ئەومزگەوتەی ئێمە پیت و پیرۆزیمان داوە بە دەوروبەرەکەی؛ بەو نیازەی کە هێندێک بەڵگەی خۆمانی پیشان بدەین. هەر خۆی بیسەر و بینایە. [وەرگێڕاوی؛ مامۆستا هەژار] ٢. 'لِي مَعَ اللّهِ وَقْتٌ لَا یَسَعُنِي فِیْهِ نَبِیٌّ مُرْسَلٌ وَلَا مَلَکٌ مُقَرَّبٌ: مرا با خدا وقتی است که در آن وقت هیچ نبی مرسل و فرشتۀ مقرّبی راه ندارد. ' حدیثی است که صوفیه بدان استناد می‌کنند و سند آن را هنوز به دست نیاورده‌ام ولی در مثنوی نیز مولانا بدین حدیث تمسک جسته و گفته است. [حواشی استاد فروزانفر بر کتاب فیه ما فیه]. ٣. 'مَا زَاغَ الْبَصَرُ وَمَا طَغَىٰ' [سورة النجم/١٧]: سۆمای لێ‌نەگوێزتۆتەوەو هیچ ڕەشکەوپێشکەشی نەکرد. [وەرگێڕاوی؛ مامۆستا هەژار] ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شادیی قه‌لبم، حه‌زینم، نووری چاوانم ئه‌تۆی سەبارەت: سافی هیرانی، دیوانی سافی هیرانی، چاپی یەکەم، فەرهەنگ‌سەرای هونەر و ئەندێشە ٢٧١٦ی کوردی، لاپەڕە ٧٩. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی شادیی قه‌لبم، حه‌زینم، نووری چاوانم ئه‌تۆی مه‌رهه‌می زام و برینم، ده‌رد و ده‌رمانم ئه‌تۆی وا له ‌تاریكی فیراقت، ڕێگه‌كه‌م ون كردووه‌ شه‌معی به‌زمی جان و دڵ، ماهی دره‌خشانم ئه‌تۆی گه‌ر به‌ ده‌ستی خۆته‌وه‌ قه‌تلم بكه‌ی مه‌منوونی تۆم سه‌د ئه‌وه‌نده‌ موسته‌حه‌قم، قاتڵی جانم ئه‌تۆی وا له‌به‌ر بێ‌هه‌مده‌می خۆم خسته‌ گۆشه‌ی بێكه‌سی ده‌ستی یاری بێكه‌سان و دڵ‌غه‌ریبانم ئه‌تۆی سجده‌گاهی مه‌هرووانه‌ خاكی به‌رده‌رگانه‌كه‌ت پادشاهی دڵبه‌ران و شاهی خووبانم ئه‌تۆی ده‌ر به‌ده‌ر، خوێنین جگه‌ر، ئاواره‌یی یار و دیار ده‌ردمه‌ند و خه‌سته‌دڵ، مه‌علوومه‌ لوقمانم ئه‌تۆی وا له‌تاو زوڵمی فیراقت بێ‌هه‌واڵ و بێ‌مه‌كان هاتمه‌ به‌ر ده‌رگای عه‌داڵه‌ت، شاهـ و سوڵتانم ئه‌تۆی به‌ختی به‌د نه‌یهێشت له‌ عه‌هدی تۆ به‌ كامی دڵ بگه‌م جانی من، ساحێب وه‌فا و عه‌هد و په‌یمانم ئه‌تۆی (سافیا) سا عاشق و دێوانه‌و و حه‌یرانی تۆم ڕێى موسولمانی چ لێبكه‌م، نووری ئیمانم ئه‌تۆی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: یاران کوژراوی نـازم سەبرم لـە دڵ نەماوە سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی یاران کوژراوی نـازم سەبرم لـە دڵ نەماوە عاشق بـە چاوی بازم، کەی ڕووم دەکا بە لاوە ئازاری دەردی دووری، پەنهان نابێ لە سینەم ناڵـە و فوغانی من وا لە گوێی عالەم گەڕاوە دوودی ئاهم بـە دائیم دەچێتە چەرخی گەردوون بە ناری عەشقی جانان جەرگم وەها سووتاوە تا حەشرێ خاک وەسەرکەم، تەسکینی قەلبم نایێ بای سەبا مەگەر بێنێ خاکی دەری بەغداوە گەرچی لە نەقسی خۆمە بێ ئیلتیفاتە یارم ئەمما لە قاپی ڕەحمەت عاسی کەی دەرکراوە هەرچەند عیجز و مەرارەت هەمووم دیتن لە هیجران ئومێد وایە لەلای یار کە بەس بێ لەمەولاوە (سافی) لەبەر دەرگانەت کەوتە سەر خاکی زیللەت چاوەڕێی لوتفی تۆیە، جانا لە ڕێی خوداوە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: عاریزی یارم گرۆی حوسنی لە گوڵشەن بردەوە سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی عاریزی یارم گرۆی حوسنی لە گوڵشەن بردەوە ‌بۆیێ گوڵ خاری غەمی سەرتابەپا دەرکردەوە گریە وو زاریم لەگەڵ بولبول قیاسی ناکرێ چونکە تا مردن دەناڵم من بە ئێش و دەردەوە ‌قاسیدێ گەر بێ لە تۆ بێنێ سەلام و بێتە لام ‌ژێری کەوشی ماچ دەکەم قوربان بە تۆز و گەردەوە ‌ئێشی زامم وا لەبەینی عالەما مەعلووم بووە ‌گەهـ لە خوێنی چاوەکانم، گەهـ لە ڕەنگی زەردەوە سەر بە زانوویى جەفا جانا لە هیجران تا بە کەى دەستەوئەژنۆ دابنیشم بەو هەناسەى سەردەوە ‌دەردی من بەو چاوە بیمارەت ئەگەر دەرمان نەکەی ‌چۆن بە ئوممێدی شیفا بم لەو دڵەی وەک بەردەوە ‌گەر بڵێن (سافی) لە عیشقی لەیلەکەی کوێی جێگەیە ‌تۆ بڵێ مەجنوون سیفەت ڕووی وا لە چۆڵ و هەردەوە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شیفتەیی نووری جەمالم ماهی تابانم وەرە سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی شیفتەیی نووری جەمالم ماهی تابانم وەرە ئارەزووی شەهدی ویسالم جانی جانانم وەرە ڕۆژی عەیدە چاوەڕێتم بێی بە قوربانم بکەی کوشتنیشت ڕەحمەتە، سەدجار بەقوربانم وەرە بێ دەوایی وەسلەکەت دەردم عیلاجی ناکرێ دەردی بێ دەرمان هەتاکەی، دەرد و دەرمانم وەرە من غەریبی تۆ ئومێدم بە هیچ دەرگایێ نییە چاوەڕێی ئیحسانی تۆمە، شای غەریبانم وەرە وا دڵ و دینم لە ڕێی عەشقی تۆ فەوتا چاوەکەم حوسنی ڕووی تۆم کافیە، بۆ نووری ئیمانم وەرە بۆ هەواڵ‌پرسی نەخۆشی خۆت چییە گەر یەک دەمێ یا لەبەر خوا، یا لەبەر ڕەغمی ڕەقیبانم وەرە کەوتمە نێو حاڵی هیلاکەت وا لە دەردی دووری تۆ مەمکوژە بەو دەردە سەد جار دەست و دامانم وەرە ئاوری عەشقت وەهای سووتاندووە کۆگای دەروون من غەریقی مەوجی خوێنم، سینە بریانم وەره (سافی) تا ڕۆژی قیامەت هەر دەناڵێنێ و دەڵێ تا نەفەس ماوە لە قەلبم یاری پەنهانم وەرە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: وردە خاڵی ئێستەکەش نازی لەسەر پەروین دەکا سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی وردە خاڵی ئێستەکەش نازی لەسەر پەروین دەکا چاوی بازی دائیما بازی بە ئاهووی چین دەکا ڕۆژی عەیدان عادەتە دەستی حەنایی کا مەگەر سا کە وابێ دێ بە خۆێنم پەنجەکەی ڕەنگین دەکا تەیری دڵ لەم ناوە دەرناچێت و ئەو حەددی چییە چونکە یارم بازێکە نەخجیری سەد شاهین دەکا حەقی کوشتـەی خۆی ئەدا ئەغیار و ئەمما یاری من قاتڵێکە دەیکوژێ، خوێنیشی لـێ تەزمین دەکا گەر مەڕامی کوشتنە یارم چ باکم سەر نییە وا ئەسەف ئـەمما، کە دامێنی بە من خوێنین دەکا زامی هیجرانی زۆر بە ئێشە هەر کەسێ نەیدیتووە بێت و بنواڕێ کە دڵ لەم دەردە چۆن ناڵین دەکا بـۆ پیادەی جانی من گەر بێ ڕوخی شادی دەرکـەوێ بۆ فیراری فەرزە گەر ئەو فیل و ئەسپی زین دەکا (سافـی) تۆی شادی بە ئاوی چاو دەچێنێت و کەچی چی بکا لەم تالعە؟ خاشاکی غەم وا شین دەکا ++++++++++++++++++++++ سەرناو: یار له‌به‌ر نازی جوانی مامزه، ‌ سا ڕه‌م ده‌کا سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی یار له‌به‌ر نازی جوانی مامزه، ‌ سا ڕه‌م ده‌کا یا لە‌ ناڵه‌ی عاشقانه‌ ڕوو له‌ عاله‌م که‌م ده‌کا له‌علی لێوی شاهیده‌ موڵکی دڵم خاسی ئه‌وه‌ حه‌قیه‌تی به‌و خاته‌مە ده‌عوایی جامی جه‌م ده‌کا ئاهی سینه‌ی عاشقانه‌ وا جیهانی گرتووه‌ له‌و بزانه‌ گه‌ر ده‌ماوه‌ند به‌عزه‌ جارێ ته‌م ده‌کا ڕوو و خاڵی ڕەونەقی لالە و وەنەوشەی ساندووە لالە داغدارە، وەنەوشەش بۆیێ هەر ماتەم دەکا من ئیجاره‌ی خه‌رمه‌نی غه‌م بۆ دڵی مسکین ده‌که‌م سووئی تالع دێت و هیجرانی له‌سه‌ر من زه‌م ده‌کا دڵ ئه‌مه‌گداره‌ و که‌چی مه‌حبووبه‌ ئازاری ده‌دا خه‌ڵقی بۆ بیگانه‌ وایه‌، ئه‌و له‌گه‌ڵ مه‌حره‌م ده‌کا سافیا دڵ مائیلی ته‌نهایی بێ عه‌یبی نییه‌ عیلله‌تی سه‌ودایه‌تی هه‌ر حه‌ز له‌ جێی بێ‌غه‌م ده‌کا ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دڵ لە بۆ مەحبووبە دیسان گریە و زاری دەکا سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دڵ لە بۆ مەحبووبە دیسان گریە و زاری دەکا وا لە هەر دوو چاوەکانی خوێن و ئاو جاری دەکا وا سەراسەر ڕووی زەمینی گرتووە خوێناوی ئەشک دوودی ئاهیش ڕۆژی پۆشی و ئاسمان تاری دەکا زۆر بە ئازارە دڵی زارم لەبەر هیجرانی یار ناحەقە ئەو عالەمە لەو زارە بێزاری دەکا مەرحەبایێکم بکا بۆ دڵفەریبی منیەتی وەرنە ئەم بێ‌ڕەحمە کەی بۆ عاشقان یاری دەکا ڕێی موسوڵمانی لە دڵ نیشت پەرچەم و ئەگریجەکەی بۆیێ ئێستەش وا بە یادی زوڵفی زەناری دەکا چاوەنۆڕی یارە بۆیێ ڕیگە دەڕشێنی بە خوێن عەیبی لێ مەگرن کە ئەو بێچارە خوێن باری دەکا قەت مەڵێن یار بێ‌وەفایە وا بە ناحەق دەیکوژێ بیکوژێ یا نەیکوژێ (سافی) فیداکاری دەکا ++++++++++++++++++++++ سەرناو: یاری خۆم لێ زیزە بۆیە حەز لە مەرگی نەو دەکەم سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی یاری خۆم لێ زیزە بۆیە حەز لە مەرگی نەو دەکەم شەو کە بێ هۆشم لەتاوی وا مەزانە خەو دەکەم رۆژ بەیادی ڕووی هەتا هێوارە هەر هاوارمە شەو لە فیکری زولفی تا سوبحەینێ سوحبەت لەو دەکەم بۆ شکاری مورغی وەحشی نەک هەڵۆ و شاهینم عەشقی چاوی بازی خۆمم بۆیە ڕاوی کەو دەکەم لــەو دڵارامـە بپرسن وا دڵ ئارامی نەما جارێکی چارێکی دەردم کا دەخالەت بەو دەکەم گوێم لە ساز و عوود و نەی، چاوم لە ساقی و بادەیە خادمی پیری موغانم بۆیە وا پەیڕەو دەکەم سەرف و سوودی نەقدی دڵ لەو عالەمە بێ‌مایەیە تابەکەی بێ‌فایدە سەرفی گەنجی کەیخوسرەو دەکـەم (سافیا) کافیمە بۆ دونیا و قیامەت یاری خۆم چم لە باسی عالەمە؟ هەر زیکری ناوی ئەو دەکەم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دولبەری، نازپەروەری، ڕوو ئەنوەری، مەهپارەکەم سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دولبەری، نازپەروەری، ڕوو ئەنوەری، مەهپارەکەم نەونیهال، ئەبرۆ هیلال، شیرین جەمال، نازدارەکەم مەهروویێ، موشکین موویێ، چاو ئاهوویێ سەحرای خوتەن سوور گوڵە، موو سونبولە، ماهی پەری ڕوخسارەکەم جانی جانان، شاهی خووبان، ڕەهزەنی پیر و جوان گوڵ ڕووە، شیرین خووە، شۆخی شەکەر گوفتارەکەم چاوی کاڵە، لێوی ئاڵە، ڕوو بە خاڵە، دولبەرم زوڵفی خاوە، لێم بە داوە، یارەکەی ئەغیارەکەم چەندی بێ مەیلیم دەکەی، سەد هێندە مەفتونم لە بۆت جارێ ڕەحمێکت نەبوو دەرهەق دڵەی غەمبارەکەم بەسیە بێ‌ڕەحمی بە قوربان، پایەماڵی غەم بووم ڕێی نەجاتم بۆ نییە گەر تۆ نەبی غەمخوارەکەم ئەشکی چاوم ئەرزی داگرت، دوودی ئاهم ئاسمان بۆیە وا ڕەش داگەڕا لەو ئاهی ئاتەشبارەکەم وا لە جێی نیشی خەدەنگت تا بە ڕۆژی حەشرە وا خوێنی لێ دەڕژێ به دائیم لەو دڵی زامدارەکەم (سافیا) سا حاڵ پەرێشانیم لە غایەت دەرچووە ڕۆحەکەم ڕەحمێ بکە بەو شین و گریە و زارەکەم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دڵى بولبول لە دەورى باغى گوڵ یارى نەکا چ‌بکا؟ سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دڵى بولبول لە دەورى باغى گوڵ یارى نەکا چ‌بکا؟ لەتاوى غونچە هەردەم شیوەن و زارى نەکا چ‌بکا؟ زەمانى لەززەتى ڕۆیى و دەورى زیللەتى واهات ئیتر یاران لەمەولا ڕوو لە دڵدارى نەکا چ‌بکا؟ لە ئاهى گەرمەوە وا لێوبەبار و هیشکە ئێستێکە لە عەینى چاوەکانى خوێن و ئاو جارى نەکا چ‌بکا؟ شەوى هیجران خەیاڵى یار دەکا ئەسلا خەوى نایێ بە یادى ڕۆژى وەسلى حەز لە بێدارى نەکا چ‌بکا؟ بە کوفرى زوڵفى ڕێى ئیسلامى بەستوە بۆیە دڵ ئێستێ وەکوو سەنعانى دائیم مەیلى زیننارى نەکا چ‌بکا؟ دڵم عەیبى نییە گەر ڕووى زەمین تەڕ کا بە خوێنى ئەشـک بە ئاهى دوودناکیش ئاسمان تارى نەکا چ‌بکا؟ لە لایێ فیرقەتى یار و لە سوویێ میحنەتى ئەغیار لە هەر دوو لا دڵى مسکین ڕەجاکارى نەکا چ‌بکا؟ هەواى یارى لە سەر دەرناچێ ئەسلا لەو جەفاى دوورى دڵى بێچارەکەم هـەردەم وفادارى نەکا چ‌بکا؟ ئەگەرچى بێ‌وەفا یارم جەفاى دا ئەو دڵى مسکین وەکو (سافى) لە بەدبەختى فیداکارى نەکا چ‌بکا؟ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دەردی دووریم چەشـتـووە ژەهری فیراقم نۆشییە سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دەردی دووریم چەشـتووە ژەهری فیراقم نۆشییە بۆیێ کە خۆشیم نەخۆشی و نەخۆشیم خۆشییە ئاشـی بەختم باوی غەمە گەردوون دەگێڕێ بۆیە وا مایەیی عـومـرم بەلاشە وا پەلاسم پۆشییە ڕۆژ لە فیکری عاریزی خۆراکی من خۆێنی دڵە شەو بەیادی زولفەکانی نووستنم بێدارییە دڵ نەفامە گەر بڵێ عەقڵم بە لای لەیلا دەچم هەر بە مەجنوونی دەگا پێی، قوڕ بە عەقڵ و هۆشییە ئاسنێ سارد بوو لەپێشـدا دڵ لـە بـێ یار و کەچی گەرمە ئێستێکـە لە کورەی عیشق دائیم جـۆشییە وا بەهار هات سۆفی ئـەسلا سا جلی ناوێ، کەچی بۆ ڕیا بەرمالەکەی دائیم بـەشان و دۆشییە شـەڕ دەگەڵ بەختی بـەد و چەرخی کـەچ و دونیایی دوون مـەیکە سافی نەفعی وان نابێ بـە سەعی و کۆشییه ++++++++++++++++++++++ سەرناو: جۆیباری چاوەکانم ڕووی زەمینی گرتووە سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی جۆیباری چاوەکانم ڕووی زەمینی گرتووە بۆیە سەحرای سینەکەم سەبزەی غەمی شین کردووە ئەی ڕەفیقان مەنعی ناڵینم مەکەن بێ‌ئیختیار حاڵەتێکە موبتەلایە دڵ لەدەستم دەرچووە ناسیحا وەعزی سەبووری دامەدە بێ فایدەیە مـن لە مەکتب‌خانەیی غەم دەرسی عیشقم خوێندووە خۆت ئەگەر بێی بمکوژی خۆشە لەلام ئـەمما ڕەقیب وا دەڵێ مەحبووبە قەتلی تۆی بە گۆێی من کردووە هیچ کەسێ نایێ بە هاوارم لەلای ئەو عالەمە وا لەبەر ناڵە و فوغانی من قیامەت ڕابووە دەفعەیێ بۆ سەر نەخۆشانت ئەگەر بێی ئەی تەبیب دەردەدارانت لەخۆشی تۆ شیفایان هاتووە عومرەکەم سەرفی وەفات بوو مەرحەبـایێکم نەدی وا دەزانم ڕۆحەکەم مەیلت لەسەر من لاچووە دوور لە باڵای تۆ بیناییم کوێرە هەڵنایێ بە کەس ڕۆژ و شەو بێدارە چاوم، وا مەزانە نوستووە حاڵی (سافـی) گەر دەپرسی وا لـەدەسـت هیجرانی تۆ مـات و مـەبهووتە لە گۆشەی بـێکەسی دانیشتووە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بازى دوورى وا بە تیرى غەم دڵى کردم نزار سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی بازى دوورى وا بە تیرى غەم دڵى کردم نزار قەت موعینێکم نییە عەرزم بەرێتە کۆیى یار دەردى دوورى بەو تەبیبانە عیلاجى ناکرێ زامی تەقدیری ئەزەل با داروویى لوقمان چ کار ئاورى هیجران لە سینەم دابێ کفنم بۆ چییە؟ خۆى لەبەر ئەو ناڵە ناگرێ سەنگى تابووت و مەزار ئەى ڕەفیقان عیللەتى دووریمە دەستم لێ مەدەن قەت شیفاى نایێ برینم تا نەگاتە دەستى یار تەوقى عەشقى ویم لە گەردندا، نەجاتیم بۆ نییە کۆششى بێ‌فایدە یادى خەڵاسى و ڕەستگار من گەدایى کۆیى یارم پادشاهیم کەى دەوێ دەوڵەتى دونیا و قیامەت بۆچمە بێ چاوى یار عالەمت بێزارە لێ (سافى) لەبەر زارى، بەسە مەقسەدت تەفویز بکە بۆ خالقى پەروەردگار ++++++++++++++++++++++ سەرناو: تۆ دەزانی بۆچی یادی دولبەری ڕەعنا دەکەم سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی تۆ دەزانی بۆچی یادی دولبەری ڕەعنا دەکەم مەیلی بەدنامیمە بۆیێ کاری بێ‌پەروا دەکەم سەر لەسەر سەودایی تۆ و دڵ لە پایی پێیەکەت بۆچمە جانا سەر و دڵ، هەر دوویان ڕیسوا دەکەم موڵکی میسرم بۆ چییە، گەر ماهی کەنعانم هەبێ؟ چم لە بازاڕی زڵێخا، یووسفی سەودا دەکەم چاوەکەم چاوم لەبۆ چاوی تۆ خوێن جاری دەکا وا منیش هەر لەحزە بۆ تۆ شین و واوەیلا دەکەم مەیلی من هەر مەستی و ڕەندی و شاهیدبازییە وا لەبەر میحرابی ئەبرۆت تاعەت و تەقوا دەکەم من لەدەست دنیایی دون و عالەمی وا بەدعەمەل ڕوویی شەکوا وو تەوازوع بۆ شەهی بەغدا دەکەم (سافیا) هیران وەکوو نیرانە، جیرانی جەحیم سا کە وا بێت و تەوەکول دائیما بە خودا دەکەم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: لەبەر مەیلی مەیی عیشقی تووە یاری وەفــادارم سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٢٧و٢٨. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی لەبەر مەیلی مەیی عیشقی تووە یاری وەفــادارم لە تەکیە و خانەقا دەرچووم، خەریکی دەیر و زیننارم لە بەدکرداریی من ڕوو وەرمەگێڕە ئەی شەهی خووبان کە تۆ ڕوو وەربگێڕی کەس نییە گەر بێتە غەمخوارم لە دووریت لەززەتی من پایەماڵی زیللەتە هەردەم حەیاتم بێ ویسالی تۆ مەماتی ژینە ئەی یارم ئەگەر شەمعی جەمالی تۆم نەبێ ڕۆژم شەوی تارە بینایی نووری چاوانم، ئەتۆی ماهی زیادارم ئەوەندەم عەجز و شادی، وەسڵ و هیجران دیوە ئەی یاران لە ڕۆژی حەشردا ئەسلا نە حاجەت جەننەت و نارم لە سەفحەی عەشقەوە گەر سڕڕی ڕەحمەت بێتە نێو عالەم هەتا مەحشەر چ کەس سجدێکی نابا شاهی غەففارم لە جیلوەی نەفی و ئیسباتی تۆ وەک سافی بە ڕۆژ و شەو دەمێ بێ هۆش و سەرمەستم، دەمێ بێدار و هوشیارم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: وەکوو کوشتەی قەساب ئەی دڵ چییە وا غەرقی خوێناوی سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٨٤. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی وەکوو کوشتەی قەساب ئەی دڵ چییە وا غەرقی خوێناوی لە گۆشەی بێکەسی دائیم لەغەمدا مات و داماوی ئەگەر فەرمووی لە قەتلی عاشقان بێ‌باکە ئەم شۆخە هەزاری کوشتووە وەک تۆ قەدی لاولاویی و لاوی لە تەعریفی بڵێم چی با قەڵەم دەرچی بڵێم هەرچی تەواو نابێ بەچی ئەوسافـی پێچی پەرچەمی خاوی چ سەییادێکە، سەد وەحشی لە چینی پرچی پێچاوە خەڵاسی تۆ نییە ئەی دڵ لە داوی زوڵفی باداوی ئەگەر فەڕزەن عەدوو بێتن ببینێ چاوەیی چاووم لە بۆ من خوێن دەبارێنی لەسەر دوو چاوەیی چاوی دڵا، دێوانەیی خۆتە کە یار بێ‌مەیلە ئێستێکە دەنا ئەو هەر لەسەر ئەو عەهدە ماوە تۆ ئەگەر ماوی مەڵێن (سافی) کـە ئێستێکە لەیادی یار نییە یاران لە دڵدا فیکری دڵدارە و هەمیشە زیکر ئەکا ناوی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: حەبیبا خۆت ئەزانى بۆ لە عالەم بێ‌موبالاتم سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٢٩و٣٠. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی حەبیبا خۆت ئەزانى بۆ لە عالەم بێ‌موبالاتم لە تفڵى سینەڕیش و دڵ بە ئێش و سەر بە سەوداتم ژیانى من لە عەشقى تۆ مەزانە غیرەتى خۆمە سەبەب وا بوو بە منداڵى لە دەردى عەشق ڕاهاتم لە حاڵى نەوجەوانیدا جوانى تۆم موسەللەم بوو لە مەولا چۆن بەلایێ ڕوو بکەم شەیدایى باڵاتم دەمێکە بەندى چینى پەرچەم و پێچاوى کاکۆلم بە دائیم زار و خەستە و دەست بەستەى زوڵفى تاتاتم سەرى خاڵى لە سەوداکەت چلۆن سەودا ئەکەم جانا سەرى بازاڕى ئەغیارم نییە، موحتاجى کاڵاتم سەراپا گەر هەمووم عەیبە لە جاهى تۆ چ کەم نابێ ئەگەر ڕەحمێ بکەى چونکى غەریبى ژێرى دەرگاتم گەدازادەى تووە (سافى) حەقى ئازادییە قوربان خەڵاتم گەر سیاسەت بێ، بە مەمنوونى ئەوا هاتم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: غونچەیی نەوبەهاری گوڵ دەرچوو لە دەستی باغەوان سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٤٢. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی غونچەیی نەوبەهاری گوڵ دەرچوو لە دەستی باغەوان١ بولبولی دەردەداری دڵ زاری گەیشتە ئاسمان بایی خەزانە دەنگ ئەدا، گوڵ کە بەزەردی ڕەنگ ئەدا بولبولە سەر لەسەنگ ئەدا غونچە لە بـاغدا نەمان ئەو دڵی بێ‌قەرارەکەم، کەوتە هەوایی یارەکەم سەبری لە کێوە چارەکەم، زەحمەتە دەردی وا گران دەوری فەلەک بەحیلە بوو فەسڵی بەهاری بردو و چوو ڕەنگی خەزانی دامە ڕوو، جوملە بەڵایی خستە جان دووریی یاری غونچەدەم، خستیە سەر دڵم ئەلەم وا ئەسفا لە دەوری غەم دەرسی فیراق ئەدا نیشان هیجر و فیراقی دڵبەرم داویە لە سینە خەنجەرم شەکوە بە لایی کێ بەرم، ڕوو لە چ لا کەم ئەلئەمان؟ یادی وەفایی کێ بکەم، مەیلی هەوایی کێ بکەم؟ چارە لە لایی کێ بکەم، غەیری خودایی موستەعان؟ ئەی فەلەکا خەتام نییە، کینەیی تۆ لە من چییە زوڵمی وا کەس نەکردییە، دەرهەق بە من لە ئینس و جان (سافی) لە دەردی فیرقەتە، چارەیی حاڵی زەحمەتە زامی بە ئێش و ئەزیەتە، دڵ بە برین و ئێش و ژان ١. سافی ئەم غەزەلەی بە یادی کۆرپە جوانەمەرگەکەیەوە، 'لەعلی'، وتووە؛ لە کاتێکدا کە تەمەنی لەعلی، نۆ ساڵان بووە. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: جانا لە فیراقی تۆ پەشێواوە دڵی من سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٣٢و٣٣. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی جانا لە فیراقی تۆ پەشێواوە دڵی من پەروانەیی شەمعی تـووە سوتاوە دڵی من سەرتابەقەدەم غەرقەیی خوێناوە دڵی من وەحشی سیفەتە بەستەیی نێو داوە دڵی من دڵ ئەلبسەیی خوێنی هەموو دەم کە لەبەردا دەیزانی فەلەک کینەیی وی ما بوو لەسەردا چەن عـاشقی کووشتون و خوێنی بە هەدەردا لەم تالعی بەرگەشتەیە چۆن ماوە دڵی من دائیم کە لە دەست جەوری زەمانە بە جەفایە پەیوەستە بە جەور و ئەلەم و دەرد و بەڵایە بۆ عاشقی بێچارەیە ئەو عادەتە وایە بۆیێ کە لە گۆشەی غەمە داماوە دڵی من تابووری بەڵا وا لە دوو لا هاتووە یاران بۆ قەتلی سەری عاشق و مسکین و هەژاران مەعلومە کـە دەرناچێ لەبەر تیری سواران سەد دەفعە لـە دەم قـازوخیان داوە دڵی من سەرقافڵەچی دەستی مـنت دامەنە قوربان ماژۆ بە عەجەل مەحمەلی لەیلا بە هەموو ئان مەجنوون سیفەتـان ماون لەم رێگە پەرێشان بێچارە لە یارانی بـەجێ ماوە دڵی من دائیم لە هەوایی تۆ گەلێ حالی پەشێوە هەردەم لە جەفایی توو ئەوا کەوتووە جێوە ئەم قوربەسەرە ڕۆحی گەیشتە سەری لێوە دەرمانی بکە تاکو نەفەوتاوە دڵی من ئەی بایی سەبا قاسیدی جانانی ڕۆح‌ئەفزا نامەی غەم و دەرد و ئەلەمم بۆ بەرە بەغدا تا چەند لە ئەو میحنەتەدا بێ سەگی دەرگا موددێکە وەکوو (سافی) کە شێواوە دڵی من ++++++++++++++++++++++ سەرناو: لەتاوی دەردی دووری تابەکەی بێ شیوەن و ئاهم سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٣٠. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی لەتاوی دەردی دووری تابەکەی بێ شیوەن و ئاهم؟ مودارا چۆن بکەم لەم حاڵەدا بەم عومری کوتاهم؟ لە ئەم ژینه گەلێ بێزار و لەم مانه پەشیمانم بەبێ ڕەحمت له دونیا و ئاخیرەت لام وایه گومراهم سەرای دڵ ئێستێ تاریکە بەبێ شەمعی جەمالی تۆ ستارەی تالعم نەحسە، نیقابت لادە ئەی ماهم چییە حوکمی سولێمان حەشمەت و جەم جاهی ئەسکەندەر بە بێ فەرمانی تۆ ئەم ڕوتبەیە بۆچیمە ئەی شاهم گەدایی تۆم گەلێ بۆ خۆشترە لەو مەسنەدی شاهی ئەوەندەم کافییە قوربان کە عەبدی ژێر دەرگاهم لە سیلەی ڕەحمە گەر قاسید بە توحفێکی سەلامت بێ لە ژێر پێی قاسیدت جانا بە سەر خاکی قەدەمگاهم ئەگەر جارێکی تر فەرمووی سەگی دەرگای منە (سافی) هەتا مەحشەر بەسە بۆ من مەقامی عیززەت و جاهم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: موددێکە لە هیجرانی تۆ شێوایە دڵی من سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٣٤و٣٥. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی موددێکە لە هیجرانی تۆ شێوایە دڵی من سەرگەشتە وو بێچارە وو ڕیسوایە دڵی من پەیوەستە لە کێوان و لە سەحرایە دڵی من مەجنوون سیفەتە مائیلی لەیلایە دڵی مـن ئەم وەحشییە ئەسلا کە لە بۆ ئێمە نەبوو ڕام هەرچەندە سەعی و کۆشش ئەکەم نایەتە نێو دام ئایا لە سەر ئەم شۆڕشەیە چی ئەبێ ئەنجام ئاساری کە لەم وەحشەتە پەیدایە دڵی من سەوداسەر و دێوانە وو حەیرانە هەموو دەم بۆ یار بۆ ئەغیار شەریکە لە هەموو غەم فارغ نەبوو یەک لەحزە ئەگەر زۆر و ئەگەر کەم ئاشوفتە وو پڕ شۆڕش و غەوغایە دڵی من دائیم لە غەمی عەشقی تۆ وا خانە خەرابە بەو ئاوری دووریتە کە وا سینە کەبابە بێعارە مەگەر بۆیە کە ئازاری سەوابە بەدبەختی نەبێ چی لە چ‌ دامایە دڵی من بەو زولفە ئەسیری مەکە دێوانەیی تۆیە مەسجوونی مەکە خادمی دەرگانەیی تۆیە مەفتوونی جەمالی تووە پەروانەیی تۆیە موشتاقی قەد و قامەتی ڕەعنایە دڵی من دووری لە وەتەن دەربەدەری یار و دیارە بێ موونس و بێ یاوەر و بێزار و نەزارە بیمار و بریندار و جەفاکێش و هەژارە بێ‌چارەیە وا ڕوویی لە مەولایە دڵی من بێ ڕەحم و وەفایی بەسە ئەی یاری وەفادار شەیدایی هەوایی تووە ئەو (سافی)یی بێچار پابەندی دووسەد غەم بووە لەو لۆمەیی ئەغیار جێ چارەسەری دەرگەیی بەغدایە دڵی من ++++++++++++++++++++++ سەرناو: جانا لە غەمت والە وو حەیرانە دڵی من سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٣٦و٣٧. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی جانا لە غەمت والە وو حەیرانە دڵی من سەرگەشتە وەکوو وەحشی لە کێوانە دڵی من دائیم لـە دەر و دەشت و بیابانە دڵی من موشتاقی ویساڵی ڕوخی جانانە دڵی من مەعلوومە سیای پەرچەمە وا بەختی سیا کرد زینناری دوو زولفە کە لە دینی تەوەلا کرد لۆمەی مەکە گەر ڕوویی لە تاقـی کلیسا کرد بۆ ڕەسمی وەفا شێوەیی سەنعانە دڵی من ئاسوودە و فارغ نەبوو ئەسلا لە غەمی تۆ قەت حەرفی وەفای جارێ نەزانی لە دەمی تۆ چونکی سەری خۆی ناوەتە ژێری قەدەمی تۆ بۆیە وەکوو زولفی تۆ پەڕێشانە دڵی من پەروانە سفەت کەوتووە سووتاوی چراغە وەک لالە لە عەشقی تۆ دەروونی هەموو داغە موددێکە لە هیجرانی تۆ بێمار و نەساغە بۆیە هەموو دەم تالبی لوقمانە دڵی من بۆ غارەتی مڵکی دڵی عوشاقە دیارە تابووری غەمی کۆیە زیاتر لە هەزارە تەسلیمی قەزا لازمە یاران نییە چارە چونکی لەسەر ئەم جەمعە قوماندانە دڵی من دڵ کەوتە خەیاڵات لەبەر غونچەیی لێوی وەک نوقتەیی مەوهوومە ئەگەر بێ نەبزێوی بەو فکرە لە باغی سەمەن و سونبول و سێوی وەک بولبولی بێچارە غەزەلخوانە دڵی من عەبدێکی وەفادار و جەفاکێشە لە هیجران وا کەوتووە وەک (سافی) لە دەرگانەیی گەیلان بەم دەردەسەرە کوشتنی لازم نییە قوربان لەم جەژنەیی قوربانە کە قوربانە دڵی من ++++++++++++++++++++++ سەرناو: وەرنە تەماشا دۆست و ئەحیبان سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٤٠و٤١. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی وەرنە تەماشا دۆست و ئەحیبان ئەو بێ ڕەحمییەى دیم لە موحیبان خەبەرى دەردم چەند دا تەبیبان دەرمانیان نەکرد زامى غەریبان بولبول کە دائیم بە شین و زارە حەقیە، کە خونچەى لە دەست ئەغیارە ئەو گول هەموو دەم هەر لەلاى خارە بۆ شەرم ناکا لە عەندەلیبان؟ بۆیێ لە لاى یار من هاوارم کرد ڕازى دڵى خۆم پاک ئیزهارم کرد دەردەکەى پەنهان عەرزى يارم كرد چونکى ون نابێ دەرد لە تەبیبان خوایە شادى بێ، بەس بی غەمگینى بۆ دڵى موشتاق هەر تۆ موعینى یاڕەب ئەو جارەش بیکەى، بیبینى چاوى موحیبان، ڕوویی حەبیبان قوربان با بەس بی ئەوقاتى فەسڵت لە ڕێگەى خودا بۆ کانى ئەسڵت ئەى شاهى خووبان لە خوانى وەسڵت تاکەى هەر من بم لە بێ‌نەسیبان؟ ئەى دڵ لەم شۆرە قەت نابووى شەیدا گەر مەیلت کردبا وەلایی بەغدا (سافى)ش وەک (حافز) کەى دەبوو ڕیسوا ئەگەر گوێى دابا پەندى ئەدیبان • لە داهێنانیکى جوان‌دا سافى هیرانى غەزەلێکى حافزى شیرازى وەرگێراوەتە سەر زمانى کوردى لە هەمان کات‌دا هەر دێرێکى کردووە بە چوارینە. کێشی ئەم شیعرە خۆماڵییە. چندان که گفتم غم با طبیبان درمان نکردند مسکین غریبان آن گل که هر دم در دست بادیست گو شرم بادش از عندلیبان یا رب امان ده تا باز بیند چشم محبان روی حبیبان درج محبت بر مهر خود نیست یا رب مبادا کام رقیبان ای منعم آخر بر خوان جودت تا چند باشیم از بی نصیبان حافظ نگشتی شیدای گیتی گر می‌شنیدی پند ادیبان «حافظ شیرازی» ++++++++++++++++++++++ سەرناو: حەبیبا دڵ گەلێ بێمارە بێ تۆ سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٤٣. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی حەبیبا دڵ گەلێ بێمارە بێ تۆ لەبەر دووریت لە ڕۆح بێزارە بێ تۆ فەرامۆشی نییە بەو خەڵقە ئێستێ لەلای نەقشێكی ڕووی دیوارە بێ تۆ هەموو دەم وا لە گۆشەی بێ‌كەسیدا بە شین و زاریی و هاوارە بێ تۆ ئەگەر فەرمووی چلۆن ماوی ئەمێستێ لە ئەم سەگ‌مەرگییە، بێ‌عارە بێ تۆ شەوی هیجران لە بەختی دڵ درێژە كە ڕۆژی تالعیشی تارە بێ تۆ كە شادی دوژمن و غەم دۆستە قوربان جەفا یار و وەفا ئەغیارە بێ تۆ غەمی خۆی بەس بوو (سافی) وا ئەمێستێ دڵی غەمباریشی سەربارە بێ تۆ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: لەم ڕۆژە لە عەشقی یار سەودایی سەرێکم بوو سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٤٤. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی لەم ڕۆژە لە عەشقی یار سەودایی سەرێکم بوو ئەمما بە سەبەب ئەغیار بۆ جان خەتەرێکم بوو سەرمەشقی خەت و خاڵی، ویردی دڵ و دینی من بۆ ئایینی شەب‌خیزی زکری سەحەرێکم بوو لوتفەن چ دەبێ جانا ئیمڕۆ کە نەوازیم کەی دوێنێکە لە باغی ڕووت حیسەی سەمەرێکم بوو نەقدی ڕۆحەکەم بۆ نارد کالای وەفاکەی بێ توحفێکی جەفاکەی هات هەر لا زەرەرێکم بوو ئەی کاش شەوی هیجران بوو بە سەباحولخەیر چونکی کە لە ڕۆژی ڕووی مەیلی نەزەرێکم بوو لەو پەرچەمی شێواوی داوی دڵی داناوە بەو غەمزەیی دوو چاوی کون کون جگەرێکم بوو گوڵ زارە لە گوڵزاری بۆ غونچەگوڵی زاری گوڵ کەوتە شەکەرباری وا گوڵ شەکەرێکم بوو نوختەی دەمی موهومە ئەو حیکمەتە مەکتوومە ئەغیار لەوە مەحروومە بەس من خەبەرێکم بوو ڕووی شەمسی شهوودە و خاڵ نوختێکی سوەیدایە لەم دوو ئەسەرە (سافی) نووری بەسەرێکم بوو ++++++++++++++++++++++ سەرناو: جانا بەسە بێ‌مەیلى دەمێ ڕوویى وەفابێ سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٧٢. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی جانا بەسە بێ‌مەیلى دەمێ ڕوویى وەفابێ تا چەندە دڵى زار، بە ئازار و جەفا بێ نائیبى خەیاڵى تووە غەم بۆیێ لە دڵدا غارەتگەرە بۆ عەقلى منى خانەخەرابێ هەرچى لە تەڕەف تۆوە بەسەرما بێ بەقوربان پێم خۆشە، بڵا بێ لە دڵا گەرچى بەڵا بێ خاڵى نییە ئەسلا لە تەجەللایى جەماڵت هەرچى لە سەراتا١ بە سەما جیلوە نومابێ شەئنى تووە بۆ جیلوەیى مەعنى هەموو عالەم لاهووتى و ناسووتییە گەرچى لە حیسابێ خاڵى لە حیمایەت نییە بۆ عاشقى مەهجوور خۆى دێتەوە هەرچەند بە خەتا بێ، بە خیتابێ ئیسباتى وجوودى تووە ئەڕواحى فەریقەین تەسدیقى ئەلەست چ (نەعەم) بێ چ (بەلا) بێ٢ جوزئێکى سیفاتە دوو جیهان ئەوەڵ و ئاخر سیڕڕێکە لە زاتا چ خەفا بێ چ جەلا بێ (سافى) بە ئومێدى تووە گەرچى لە حیسابت ڕووى مەعزەرەتى زەردە بفەرموو لە چ لا بێ ١. ثَری: خاک، زەمین، زەوی، هەرد. ٢. 'وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِن بَنِي آدَمَ مِن ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَىٰ أَنفُسِهِمْ أَلَسْتُ بِرَبِّكُمْ ۖ قَالُوا بَلَىٰ ۛ شَهِدْنَا ۛ أَن تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَٰذَا غَافِلِينَ' سورة الأعراف/١٧٢. ئەوساش کە پەروەرندەی تۆ لە پشتی عەولادی ئادەم زاروزیچی بەرهەم هێنا، لەسەرخۆیان شایەتی هەر بەخۆیان دا. گوتی: من پەروەرێنتان نیم؟ گوتیان: بەڵێ، ئێمە لەوە ئاگادارین. نەکا ڕۆژی سەڵا بێژن: نەمانزانی' [وەرگێڕاوی؛ مامۆستا هەژار] ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دڵبەرا دڵ بێ قەرارە سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٥٥. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دڵبەرا دڵ بێ قەرارە چاوەکانم گریە بارە سینەکەم هەر داغدارە یار یەکە غەم سەدهەزارە مورغى دڵ بۆت کەوتە داوە عەقڵ و هۆشى پێ نەماوە بۆیێ سەرتاپا سووتاوە دڵبەرا دڵ بێ قەرارە دۆستان بۆم کەن دوعایە زامەکەى دڵ پڕ جەفایە قەت خەیاڵ ناکەم شفایە دڵبەرا دڵ بێ قەرارە جارێ ناپرسى لە حاڵم عاشقى نوورى جەماڵم کەى دەبێ یاڕەب ویسالم دڵبەرا دڵ بێ قەرارە؟ کەى دەبێ خۆت بێیە لامان دڵبەرى شۆخى خەرامان تا بگا دەستم بە دامان دڵبەرا دڵ بێ قەرارە (سافى) بۆت بوو شێت و شەیدا دڵ بە دەرد و سەر بە سەودا ڕەحمى پێ بکە لە ڕێى خودا دڵبەرا دڵ بێ قەرارە دڵبەرا دڵ بێ قەرارە چاوەکانم گریە بارە سینەکەم هەر داغدارە یار یەکە غەم سەدهەزارە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: پەرێشانیم لە حەد دەرچوو ڕەفیقان جار هەر ئەو جارە سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٥٢. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی پەرێشانیم لە حەد دەرچوو ڕەفیقان جار هەر ئەو جارە لە دەردی دووری ئەو شۆخە دڵی زارم بە ئازارە ئەوا تابووری غەم ئامادە بوو بۆ سەر دڵی مەحزوون ئومێدی عەیش و شادیم چوو فیراقی یار قوماندارە ئەگەر خاکی هەموو عالەم بەسەر خۆمدا بکەم هێشتا لە چاوی بەختی بێ‌بەختم کەمە ئەی خوایە هاوارە عیلاجی دەردی بێ دەرمانی من ناکرێ بە هیچ لوقمان مەگەر شۆخی وەفادارم دەوا کا ئەو بریندارە دوعای دەردم دەکەم هەردەم لە دەردی فیرقەتی جانان بەڵێ چی دیم لەدەست نایێ گیانم سەخت و بێ‌عارە وەرە (سافی) بکە تەرکی هەوای دونیایی هیچ و پووچ بە ئیخلاس ڕوو لە بەغدا کە مەڵێ بەختم نیگونسارە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەمان لۆمەم مەکەن یاران منی کوشت هیجری لەیلایی سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٧١. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ئەمان لۆمەم مەکەن یاران منی کوشت هیجری لەیلایی لەبەر ئەشکی دوو چاوانم ڕژاوە نووری بینایی ئەوا جەیشی فیراق خوێنی ڕژاندم دەرچوو لەم ناوە دەخیل شاهی ویسال تۆ مێڵە خوێنم چێ بەخۆڕایی لە لای خۆم ئیحترازم کرد لە ناری دووریی جانان لە ناکاو شوعلەوەر بوو دڵ سووتا پەروانە ئاسایی لەبەینی ئێمە شەرت وابوو جودایی یەک نەکەین هەرگیز وەفای عەهدت نەبوو قوربان بەجێت هێشتم بە تەنهایی بە ئوممێد دانەیی خاڵی لەبی جانانە مەشغووڵ بووم کە نەمزانی لە ناکاو هاتە ئەستۆم دامی ڕیسوایی غەریب و ناتەوانێکم ئەوا هاتوومە دەرگانەت بە سەهلى ناڕوا قوربان ئەگەر خۆت نەی لە هانایى ئەگەر (سافى) مەڕامت هاتنەوەى یارە بڵێ دائیم مەدەد یا موستەفاى شامى، دەخیل یا شاهى بەغدایى ++++++++++++++++++++++ سەرناو: جەمعی عوشاقان مەکەن لۆمەم کە وەختی زارییە سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٥٢و٥٣. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی جەمعی عوشاقان مەکەن لۆمەم کە وەختی زارییە نەشتەری دووری حەبیبم وا لە جەرگم کارییە مەنعی ئاهـ و ناڵەیی من بۆچییە بێ ئیختیار وا لەبەر زامی لە گۆشەی سینەکەم هاوارییە یار یەدی بەیزای هەیە، هات و تەلیسمی دڵمی بەست بەو هەموو ئیعجازە وا مەیلی لە جادووکارییە مەزرەعەی دڵ تۆیی شادی قەت مەفەرموو شین دەکا تا لە هەوری بەختی من دائیم بێ ئەو غەمبارییە وا حەیاتم بێ سەبەب قەیدی حەیاتی کردووم شیوەنی ڕۆحە عەزیزان، قەیدی من یەکجارییە شەو بەبێ شەمعی ڕوخت پڕ زولمەتە خانەی دڵم ڕۆژ بەبێ ڕۆژی جەماڵی تۆ سیاهـ و تارییە نەقشی زار و لێوی ئاڵت نایەتە جەدوەلکەشی مانی چینیش وا تەحەیور ماوە لەو پەرگارییە چونکی موددێکە لە یاری باوەفا دوور کەوتووم قووتی شیرینم درێغا وا لە ژەهری مارییە (نزهەتا)١ سا دەردی (سافی) هەر لە دوو لا دێ شفا یا بە وەسڵی ڕوویی یارە، یا بە لوتفی بارییە ١. نزهەت، شاعیری ڕەواندزی، غەزەلێکی بۆ سافی ناردووە؛ سافیش بەم غەزەلە جوابی داوەتەوە. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: لە تاوی چاوەکەی مەستت دووچاوم پڕ لە خوێناوە سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٦٢. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی لە تاوی چاوەکەی مەستت دووچاوم پڕ لە خوێناوە حەنایی پەنجەکەی دەستت بە خوێنم ڕەنگی هێناوە ئەوەی دەردی فیراق پێی کردووم ئەسلا بەیان نابێ لەنێو ئیسلامەوە نەبووە لەلای کافر نەقەوماوە هەتا مردن بناڵێنم لە غەم تەسکینی دڵ نایێ لە سۆزی فیرقەتی جانان وەها مەفتوون و شێواوە دەوای وەسڵی نەبێ ئەسلا شیفای دەردی دڵم نایێ لە ڕێگەی خوا عیلاجێکم بکەن، تاکوو نەفس ماوە بڵێسەی ئاوری دووریت وەها جیسمی منی سووتاند بە دائیم دووکەڵی ئاهم دەچێتە عەڕشی ئەعلاوە لە بەدبەختیمە بۆیە لەیلەکەم بێ مەیلە دەرحەق من سەبەب توولی شەوی هیجرانە، تالع هەر لە خەو ماوە لە (سافی) گەر دەپرسن بۆچی وا پەژمووردەیە ئێستێ لە خزمەت یاری دوورە بۆیە وا غەم دەوری لێ داوە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: خودا ڕەحمێ بە حاڵم یار ئەوا بردی بە دڵمایی سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٦٩. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی خودا ڕەحمێ بە حاڵم یار ئەوا بردی بە دڵمایی١ لە سەر هۆش و لە تەن تاقەت، لە دڵ سەبر و شەکیبایی لە لایێ ئارەزووی وەسڵ و لە لایێ دڵ‌شکستی یار گوریس ناگا بە یەک لا چۆن ئەگا گەر بێ بە دوولایی نە لەو جێگەی غەریبیم دێ تەسەلا و نە وەتەن ئارام چ چارەی دیکە شک نابەم بە غەیری شێت و شەیدایی کە هەرچیەکم بەسەرهات لەو وەفای دڵ بوو جەفایی یار لە بەینی هەردوو لاوە خوێنەکەم وا چوو بە خۆڕایی دەزانی بۆچی گۆشەی بێکەسیم گرتووە لەدووری یار خەیاڵی ئەو ڕەفیقەی بوو دڵی ڕیسوا لە تەنهایی ئەلا ئەی دۆستانم داستانی دڵ تەواو نابێ مـەگـەر ڕۆژی جەزا بێتن لە خزمەت شاهی مەولایی هەوایی لەیلەکەی بێ‌مەیلەیە دڵ والەیە (سافی) سیاخانەی دەروونە شۆڕشی مەجنوونی سەحرایی ١. دڵماین: دڵشکان. [فەرهەنگی خاڵ] ++++++++++++++++++++++ سەرناو: عەزیزێکم هەیە ئیسم و بە جیسما یوسفی سانی سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٧٧. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی عەزیزێکم هەیە ئیسم و بە جیسما یوسفی سانی هەزاری وەک زولەیخا حەپسی نێو چاهی زەنەخدانی لە سەد فەرسەنگەوە بۆ چاوی نابینا زیابەخشە هەزارانی وەکوو یەعقووب لە بۆنی عەتری زولفانی لە نێو خاکی عەجەم تاکوو عەڕەب، سەرحەددی ڕۆم و کورد شەهی وا نابێ ئەسلا، ساحیبی مۆریی سولەیمانی بە ئینساف گەر تەماشاکەن سەراپا عەیبی لێ نایێ جەمالی یاری من بۆ ئەهلی دڵ گەنجێکی پەنهانی لە بۆ فەرمانی یارم هەرچی گەردن کەچ نەبێ یاران لە ژێر پێی جەهلەوە سەر دادەنێ وەک شێخی سەنعانی مەتافی سالیکان و ڕەهنوما و کەعبەیی عوشاق دەری بازی خوا، کانی وەفا، سوڵتانی گەیلانی ئەگەر سوڵتانی دونیا بێ گەدای دەرگانەکەی تۆیە بە نازی خۆت نیازی پێ کەرەم کەی (سافی) هیرانی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ﺩڵم پەﮊﻣﻮﻭﺩەیە ئێستێ ﺩەﺧﯿﻞ ﻣﻮﺗﺮﯾﺐ سەﺩﺍیێ بێ سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٧٣. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ﺩڵم پەﮊﻣﻮﻭﺩەیە ئێستێ ﺩەﺧﯿﻞ ﻣﻮﺗﺮﯾﺐ سەﺩﺍیێ بێ لە دەس ﻫﯿﺠﺮﺍﻧﯽ ﯾﺎﺭﻡ ﻧﯿﻮنەفەﺱ ﻣﺎﻭە ﻭەﻓﺎیێ بێ لەﺑﺎﺗﯽ ﺷﺎﺩﯼ ﻭ خۆشى گەلێ بێماﺭ ﻭ غەﻣﻨﺎﮐﻢ مەگەﺭ بەم ﻻ‌ﻭک ﻭ حەﯾﺮﺍﻥ ﻭ نیوەشەﻭ١ بۆم ﺷﻔﺎیێ بێ غەﻣﯽ ﻫﯿﺠﺮﺍﻧﯽ ﺗﺎ کەﯼ بێ، سەﺩﺍﯼ نەﯼ ﻣﻮﺗﺮﯾﺒﺎ، ﺳﺎ ﺩەﯼ بەﯾﺎﺕ ﻭ ﺷﻮﻭﺭ ﻣﺎﻫﻮﻭﺭ ﻭ قەﺯﺍﺯ ﻭ ﺩەﺳﺘﮕﺎیێ بێ بەبێ ﺋﺎﻭﺍﺯﯼ تۆ ئەسلا نییە ﭼﺎﺭەﯼ ﺩڵى شەﯾﺪﺍ ﺩەﺧﯿﻞ ﺩەﻧﮕﯽ سەﺑﺎ، ڕﺍﺳﺖ ﻭ ﺣﯿﺠﺎﺯ ﻭ ﭼﺎﺭﮔﺎیێ بێ لە ﭘﺎﺵ ﻣﺮﺩﻥ ﻭەسییەﺕ بێ لە جێى ﯾﺎﺳﯿﻦ ﻭ تەڵقینم سەﺩﺍﯼ ﺩﯾﻮﺍﻥ ﻭ ﻋﻮﺭﻓﺎ ﻭ ﺩەﻧﮕﯽ ﮐﻮﺭﺩ ﻭ ﻗﻮﺭﯾﺎیێ٢ بێ بە ﺩەﺳﺘﯽ ئەﻭ حەبیبە گەﺭ ئەﻣﻦ ﻣﺮﺩﻡ شەﻫﯿﺪێکم گەﻭﺍﻫﯿﻢ ﺧﻮێنە فەردا ﻧﺎهەقە کەﺱ ﺋﯿﺪەعایێ بێ ڕەﺟﺎ کەﻥ تۆ ﺧﻮﺩﺍ یەک دەم کە یاﺭ بێتە سەﺭﯾﻨﯽ من بڵێ کوشتەی منە (سافی) ئەگەﺭ ﭼﯽ بێ خەﺗﺎیێ بێ ١. نیوەشەوی: قامێکی کۆنە لە چەشنی حەیران و لاوک. [هەنبانەبۆرینە؛ هەژار] ٢. قۆڕیات: جۆرێ هەوای گۆرانی. [هەنبانەبۆرینە؛ هەژار] ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەوا غەزوی غەمی بۆ غارەتی دڵ کردە یەلغارە سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ١٧و١٨. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ئەوا غەزوی غەمی بۆ غارەتی دڵ کردە یەلغارە وەکوو هەیهاوی عاڕەب سا عەشیر و عێلە هاوارە مەڵێن دڵ بێ هەوار و ترسەنۆکە با بە تاڵان چی لە لای خۆیشی عەگید و خانەدان و یێکە سالارە ئەما چ بکا لەگەڵ بەختی ڕەش ئەو چەرخی کەچ ڕەفتار کە سەرعەسکەر بە دائیم بۆ سوپای غەم فیرقەتی یارە هەزاران قۆشەنی غەم بی، بەبێ سەرعەسکەری یارم دڵی دیوانە هەڵنایێ ئەگەر بیکەن بە سەد پارە وەلێ بێچارەیە ئەمڕۆ حیمایەی لازمە بۆتان نەوەک عالەم بڵێ عێل و عەشیرەت بووینە بێ‌کارە لە بەختی ئێمەدا ئێستێش بە عەیب و عارە وا یاران خوسووس لەم وەختەدا چونکی لە چەند جێوە بریندارە وەفای عالەم نەما، غیرەت خەلاس بوو (سافی) ئێستێکە بە تاقە سوارە دڵ چ بکا، کە جەیشی غەم بە ملیارە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەی بادی سەبا هەستە لە حاڵم بەوە هوشیار سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٢٢و٢٣. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ئەی بادی سەبا هەستە لە حاڵم بەوە هوشیار شەرحی دڵی ماتەم‌زەدەکەی من بەرە بۆ یار لەو فیرقەتی ئەو، وا ڕەمەقێ ماوە لە عومرم ئوممێدی حەیاتم نییە، ڕووحم نەبێ غەمخوار (آجیلغە دشدی شو غریب گوگلەمه هەیهات وصلنلە نجات بولمەسە بیچارە کیمی وار کیمسە صورەمز علت عشاقنە هرگز تیمارە سنک بشقەسی یوق زومرۀ بیمار)١ (لا أَمنَعُ عَن قُربِكَ مِن لَومَةِ لائِم أن أصبَرَ فِی بُعدِكَ قَد أحرَقُ بِالنّار) لَو جِسمِی بَعيدٌ لَكَ فَالرّوحُ قَرِيب إن تَرحَمَ بِالرّوحِ وَ أن تَقتَلَ فَاختار) (من مستم از آن بادۀ صهبای تو لیکن این سرّ تو در جلوه‌گه عشقِ تو هوشیار کاشانه‌ی لاهوت بود لایق آن کس مال و سر و جانش که نهاده به ره یار) خۆی کوردییە (سافی) لە هەوای عیشقی تۆ ئێستێ کوردی، عەرەبی، فارسیی و تورکی بووە ئەشعار ١. درێغ بۆ ئه‌و دڵه‌ ئاواره‌یه‌ی که‌ تۆراوه‌. بێچاره‌ کێی هه‌یه‌! ته‌نیا به دیداری یار ده‌گاته ئامانج. له هیچ کاتێکدا که‌س له ده‌ردی عاشقان ناپرسێ. به‌ره‌ی نه‌خۆشان له تیمار کردن به‌ولاوه هیچیان ناوێ. (تورکی) ٢. له تۆوه نزیک بم باکم له لۆمه‌ی خه‌ڵکی نییه. ئه‌گه‌ر له دووری تۆ ئارامم بێ به ئاگر ده‌سووتێم. ئه‌گه‌ر له‌شم له تۆوه دوور بێ گیانم له تۆ نزیکه. به‌زه‌یی هاتن به گیانم یا کوشتنم به ده‌ست تۆیه. (عه‌ره‌بی) ٣. ئه‌من له‌و شه‌ڕابی سه‌هبای تۆ مه‌ستم به‌ڵام. ئه‌و نهێنییه‌ی تۆ له دیمه‌نگای ئه‌وینی تۆ به‌ وشیاری [ئاشکرا ده‌بێ]. ماڵی دنیای¬مانا شیاوی ئه‌و که‌سه‌یه‌. ماڵ و سه‌ر و گیانی بخاته‌ به‌رپێی یار. (فارسی) ++++++++++++++++++++++ سەرناو: حەقیتم گەر فەلەک یاران بە ئاھی دڵ بسووتێنم سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٢٨و٢٩. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی حەقیتم گەر فەلەک یاران بە ئاھی دڵ بسووتێنم جەوازە گەر زەمین یەکسەر بە خۆێنی دیدە بڕشێنم لە دەستی غەم جوانیم ڕۆیی و پیری ڕووبەڕووم وا ھات لەمەولا چۆن مودارا بێت و ئایا چۆن ئەبێ ژینم لە عەشقی لەیلەکەی بێ مەیلەکە و دنیایی دوون، ھەیھات سەرێکی ڕاحتیم ساتێ نەبوو دانێمە باڵینم لە دەردی دڵ، لە جەرگی کوڵ، لە داخی سینەکەی سووتاو بە ڕۆژم داد و ڕۆڕۆیە، لە شەودا شیوەن و شینم بڵێنە شۆخەکەم بێ‌ڕەحمی تا چەند، بێ وەفا تا کەی؟ بە سانی خونچە دڵتەنگ بم، وەکوو گوڵ جامە بدڕێنم بە ڕیشی سپیەوە یاری نەکردم بەختی ڕەش جارێ منیش بۆیە کە عادەت عاجزیی و ڕەسمە ناڵینم لە زاری من مەکەن بێزار، (سافی) زۆر بە ئازارم لە داخی سینەکەی سووتاومە ئەو ئاخە ھەڵدێنم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: لەتاوی ئاوری دووری هەمیشە سینە بوریانە سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٦١. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی لەتاوی ئاوری دووری هەمیشە سینە بوریانە لە عەشقی چاوی مەخمووری بە دائیم دیدە گریانە چ لێ‌بکەم نەقدەکەی ڕووحم نەبێتە سەرفی ڕێی قاسید خەبەر بێنێ بڵێ بۆ کوشتنت یار دێتە ئێرانە بە یادی چاوەکانی بوو کە دڵ شەیدایی بۆ ڕوودا لە قەیدی زولفەکانی وا ئەسیری حەپس و زیندانە شفایی زەخمەکەی دووریم بە غەیری یار بە کەس نایێ چ یارای عەقلی ئەفلاتوون، چ جێگەی فیکری لوقمانە تەحەیور مام چلۆن رێگەی درا زولفی لەسەر عارز نە جێگەی کافرە جەننەت، خیلافی شەرع و قورئانە لەسەر سەفحەی جەمالی یار بە خەتتی زولفی نوسرا بوو لە ڕێی عەشقا موسوڵمان کافرە، کافر موسوڵمانە عەجائیب خاتەمێکە لەعلی لێوی یارەکەم بۆیێ لە دەرگانەی سولەیمان ئاسەفە، ئاسەف سولەیمانە ئومێدی زۆر هەیە (سافی) نەجاتی بێ لە غەم چونکە دەلیل مەولا وو ئەحمەد یاوەر و یار بازی گەیلانە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: هوزاری خونچەزارێکم کە ڕوویی نەوبەهارێتی سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی هوزاری خونچەزارێکم کە ڕوویی نەوبەهارێتی نزاری لالەزارێکم کە دڵ وا داغدارێتی فیدایی لێو و زارێکم نقوودی جان نیسارێتی خوماری چاوخومارێکم هەزاران وا خومارێتی ئەسیری زولفی یارێکم هەموو عالەم شکارێتی بە تەوق و کۆتی کاکۆڵی لە پای خستووم و تاساندم وەکوو نێچیری سەیادان لە خوونی خۆمی گەوزاندم کریشمەی گۆشەیی چاوی بوو ئیمڕۆ زیهنی شێواندم وەکوو لەیلا بە سەد ناز و نەزاکەت عەقڵی لێ ساندم دڵم دائیم وەکوو مەجنوون لە عەشقا بێ قەرارێتی لە هەر ڕەمزێکی سەد ناز و نەزاکەت دایە ئەم شۆخە لە هەر غەمزێکی سەد فیتنە و هیلاکەت دایە ئەم شۆخە هەزاران تاجی شاهی وا لە ژێری پایە ئەم شۆخە لە ئیقلیمی مەلاحەت چونکی بێ‌هاوتایە ئەم شۆخە دەبینم چەند شەهەنشا وا موتیعی رەهگوزارێتی ئۆمێدم نا لە ژین وەقتێ قیامی قامەتی لاوی کە وەستاون لە بۆ قەتلم پیادەی پەرچەمی خاوی چ چارەی تیرەبارانە لە پەنجە و دەستی خوێناوی دەزانم دەمکوژێ چاو و تەنافی زولفی داو داوی برۆی قەوس و موژەی پەیکانی عوشاقی هەژارێتی مەتاعی جان لە ڕێی عەشقی بە تاڵان و خەسارەت چوو هەموو عومرم لە هیجرانی بە سەد عیجز و مەرارەت چوو گەدایی دڵ بە مەزلوومی لە ژێر تەختی نەزارەت چوو بە غەمزەی چاوەکەی عەقڵ و دڵ و دینم بە غارەت چوو خودا چی بوو کەوا ئیمرۆ هەموو کەس ئینتزارێتی دڵی بولبول لەبۆ خونچەی دەمی هەر ئاخ و ئۆخێتی کە زاغی خاڵەکەی دائیم لە باغی سێو و خۆخێتی لە ڕوو گوڵ، پەرچەمی سونبول، دوو نێرگس وا لە ڕۆخێتی گوڵی ڕوخسارە، خونچەی لێوە عەرعەر قەدی شۆخێتی گەهێ بولبول، گەهێ قومری، گەهێ دڵ وا هوزارێتی عەجاییب نەوبەهارێکە کە گوڵشەن چەتری هەڵداوە لە لایێ سونبول و نەسرین، لە لایێ نێرگسی ساوە بە ناڵەی بولبولان (سافی) مەگەر چ بوە، چ قەوماوە؟ شکۆفەی غونچەیی لێوی لە باخا وا دەمی داوە وە یا بۆی عەترە (عەونی)، خەندەیێکی لێو و زارێتی دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٨٠ـ٨٢. خوماری چاو خومارێکم هەزاران وا خوماریتی ئەسیری زولفی یارێکم هەموو عالەم شکاریتی وەکوو لەیلا بە سەد ناز و نەزاکەت عەقڵی لێ ساندم دڵم دایم وەکوو مەجنوون لە عەشقا بێ قەراریتی لە ئیقلیمی مەلاحەت چونکە بێ‌هاوتایە ئەو شۆخە دەبینی چەند شەهەنشا وا موتیعی ڕاگوزاریتی دەزانم دەمکوژێ چاوی، تەنافی زولفی داو داوی برۆی قەوس و موژەی پەیکانی عوشاقی هەژاریتی بە غەمزەی چاوەکەی عەقڵ و دڵ و دینم بە غارەت چوو خودا چی بوو کەوا ئیمڕۆ هەموو کەس ئینتزاریتی گوڵی ڕوخسارە، خونچەی لێوە، عەرعەر قەددی شۆخیتی گەهێ بولبول، گەهێ قومری، گەهێ دڵ وا هوزاریتی شکۆفەی خونچەیی لێوی لە باخا وا دەمی داوە ئەمە بۆی عەترە (عەونی)، خەندەیێکی لێو و زاریتی دیوانی عەونی، چاپی یەکەم ساڵی ١٩٩٧ زایینی ـ هەولێر، لاپەڕە ٥٣و٥٤. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: نیگارا ڕوویی ڕەحمێ گەر لەسەر ئەو عەهد و پەیمانی سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٧٨ـ٨٠. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی نیگارا ڕوویی ڕەحمێ گەر لەسەر ئەو عەهد و پەیمانی دڵی بێچارەکەم مەعلوولی تۆیە چی لە لوقمانی وەرە بەشقی خودا یا بیکوژە یا بیکە دەرمانی فیدات بێ ئەو ڕوحی شیرین هەتاکەی دڵ پەرێشانی بەڵایێ وات بەسەر هێنام چ کەس دەرمانی نازانی لە بێ عەهد و وەفایی بوو وەها مەنفووری تۆیە دڵ لە ڕەسمی پڕ جەفایی بوو کەوا مەهجووری تۆیە دڵ خودا هەڵناگرێ جانا پەشێوی دووری تۆیە دڵ زەمانێکە لە گۆشەی بێ‌کەسی ڕەنجووری تۆیە دڵ حەبیبم کەعبە کەچ نابێ ئەگەر خۆت بێیە سەردانی لە نەقشی عارزت حەیرانە دائیم مانییێ چینی لەسەر ڕوو پەردە بەس لادە هەموو شەخسێ کە نەتبینی لە دڵ سەبر و لە تەن تاقەت، لە سەریا عەقڵ نامێنی کەسێ لەم عەسرە نەیدیوە بەشەر وەک تۆ بە شیرینی تەحەیور ما لە تەسویرت ئەگەر نەقاش ئەگەر (مانی) لە فەریادم وەرە ئەی گیانی شیرین ڕۆژت ئەوڕۆیە دڵم مەشکێنە بەستەی زوڵف و خەستەی پەرچەمی تۆیە لە تفڵی عەبدی تۆم ئێستێش لە بۆ تۆم شین و ڕۆڕۆیە لە منداڵێوە تەوقی بەندەگی تۆم هەر لە ئەستۆیە وەکوو قومری دەناڵێنم، عەزیزان دڵبەرم کانی؟ لە قەلبم تا ڕەمەق ماوە وەرە ئەی جانی شیرینم تەڕەحوم کە، بە سەرما ڕابرە، تێ فکرە ناڵینم لە نەزعا فائیدەی نادا دوعای تەسکین و ئامینم وەرە سەر چاوەیی چاوم، بنۆڕە سەیلى خوێنینم قیاسى ناکرێ ئەسلا لە حەوز و جۆگە وو کانى لەدەردی دووری یاران نەما ئارام و تەسکینم وەرن ساتێ لە ڕێگەی خوا بپرسن گریە وو شینم نەجاتیم دەن لە ئەم دەردە بە مردن یا نە خۆ ژینم بڵێنە شۆخەکەم تاکەی لە دووری هەر بناڵینم چییە جارێ وەکوو عارەب کە دەستم گاتە دامانی لە نێو تابووری غەم وا هات لە تەعلیماتی مەشقی تۆ چ ترسی قەید و زنجیرە لە ئەستۆ دایە تەوقی تۆ بە موژدەی وەسڵی پابۆسیت حەیا وا چوو لە شەوقی تۆ هەتا ئێستێکە مەشهوور بوو بە بەدنامى لە عەشقى تۆ چ باکى لۆمەیی غەیرە لەمەولا (سافى هیرانى) ++++++++++++++++++++++ سەرناو: سەبەب چییە ئەی دڵی دێوانە دووبارە پەشێواوی سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٧٤و٧٥. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی سەبەب چییە ئەی دڵی دێوانە دووبارە پەشێواوی لە عەقڵ و فەهمەوە دەرچووی، لە عەیب و عارە وا ماوی مەگەر مەحکوومی یاری یا لەبەر ئیعدامێ ترساوی وەکوو کوشتەی قەساب ئەی دڵ چییە وا غەرقی خوێناوی لە گۆشەی بێ‌کەسی دائیم لە غەمدا مات و داماوی لە موڵکی حوسن و ئیقلیمی مەلاحەت تاکە ئەم شۆخە عەجائیب شاهـ و عارز ماهـ و تینەت پاکە ئەم شۆخە دلا سەد کوشتەیی وەک تۆی لە ژێر پێ خاکە ئەم شۆخه ئەگەر فەرمووی لە قەتلی عاشقان بێ‌باکە ئەم شۆخە هەزاری کوشتووە وەک تۆ قەدی لاولاوی و لاوی بە حەلقەی زولفەکەی، یارم عەجائیب داوی داناوە بە دانەی خاڵەکەی سەر ڕووی فەریبی عالەمی داوە لە وەحشەت بوو کە تەیری دڵ بە نێویا هات و تێ ماوە چ سەیادێکە، سەد وەحشی لە چینی پرچی پێچاوە خەڵاسی تۆ نییە ئەی دڵ لە داوی زوڵفی باداوی لە سەر سەفحەی شەهیدانە لە سایەی عەشقی تۆ ناوم بکە ڕەحمێ بە من قوربان بە غەمزەی تۆیە کوژراوم لە ڕوویی دۆستی جارێ بنۆرە ئەشکی خوێناوم ئەگەر فەڕزەن عەدوو بێتن ببینێ چارەیی چاوم لە بۆ من خوێن دەبارێنی لەسەر دوو چاوەیی چاوی دڵا بۆچی دەوام ناکەی لە عەشقا هەرچی تووشت بوو گوتی چ‌بکەم کە شێواوم بە سیحری چاوەکەی جادوو لە پیری عەشقەوە پرسیم ئەویش دووبارە وای فەرموو دڵا، دێوانەیی خۆتە کە یار بێ‌مەیلە دەرهەق توو وەئیللا ئەو لەسەر ئەو عەهدە ماوە تۆ ئەگەر ماوی لە تەسویری برۆی با جەدوەلی نەققاشی چین دەرچی لە تەرزی قامەتی بەرزی قەدی شمشاد عەرعەر چی لە وەسفی نەوخەت و خاڵی تەواو بوو عومرەکەم گەرچی لە تەعریفی بڵێم چی با قەڵەم دەرچی بڵێم هەرچی تەواو نابێ بەچی ئەوسافـی پێچی پەرچەمی خاوی لە دەردی بێ دەوا بوویمە غەریب و شووهرەیی شاران دوعامان بۆ بکەن ئێوە و خودا زومرەی وەفاداران لە ڕاستم، گوێ مەدن بە قسەی ڕەقیب و قەولی بەدکاران مەڵێن (سافی) کـە ئێستێکە لەیادی یار نییە، یاران لە دڵدا فیکری دڵدار و هەمیشە زکر ئەکا ناوی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: لۆمەم مەکەن ئەی یاران، ئەم عەشقە بەڵایێکە سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٦٣ـ٦٦. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی لۆمەم مەکەن ئەی یاران، ئەم عەشقە بەڵایێکە لەم حاڵەتە نازانن، بۆ دڵ چ جەفایێکە گەهـ شادی و گەهـ شینە، گەهـ خەندە وو ناڵینە جوملەی ڕەگ و پۆیی دڵ، هەر لەحزە هەوایێکە گەهـ عاقل و فەرزانە، گەهـ والە وو حەیرانە ئایا دڵی دێوانە جێگەی لە چ لایێکە کەوتووتە پەڕێشانی، تفڵێ بوو کە نەیزانی یاران چییە دەرمانی، چارەی لە چ لایێکە ئاخر بە دڵی شەیدا، پێم گوت کە ئەتۆی ڕیسوا بەم شۆرە ئەتۆی تەنها، وا بۆ تۆ خەتایێکە پەیغامی دڵم زانی، گۆتی تۆ موسوڵمانی لەم عەشقە کە نازانی، تۆ بەحسی چ گیایێکە تۆ ناسحی نادانی، بەو عەقڵە پەڕێشانی ئەو کفر و موسوڵمانی، گشتی لە هەوایێکە ئەم سیڕڕە پەنهانە، بۆ عالەمی عیرفانە تۆ خۆت مەکە دێوانە، هەر قالوبەلایێکە ئەو عالەمە نەیڕەنگە، دەیبینی کە چەن دەنگە سەرپاکی جودا ڕەنگە، لەو باوک و دایێکە هەرکەس کە لە هەر جیێە، هەر یێکە بە نەوعێیە هەر سەر لە هەوایێک و هەر سینە سەدایێکە ویش قودرەتی عوزمایە، بۆ مەعریفەتوڵڵایە ناسینی لە ئەو دایە، زانینی سەفایێکە ئەوجا وەرە گەر یاری، واز بێنە لە عەییاری تەرکی کە ڕیاکاری، دونیا کە هەبایێکە دونیا کە وەها خۆشە، جێ عالەمی بێ‌هۆشە زەهرێکە تۆ مەینۆشە، دەورانی فەنایێکە هەر حیلە وو ئەفسوونە، جێ عالەمی مادوونە تۆ مەیگرە ئەم دوونە، تێکچوونی بە بایێکە من چەندە کە نادانم، یا عاقڵ و چازانم غەیری ئەمە نازانم، بە خودا کە خودا یێکە یاڕەب تۆ بە زاتی خۆت، بەو سیڕڕی سفاتی خۆت لەو عەبدی عەساتی خۆت، ڕەحمێک و عەتایێ کە یاڕەب کە تۆ غەففاری، لەو ئۆمەتە موختاری عەفوی کە گوناهکارێ، لای تۆ پەڕەکایێکە دڵ ئۆمەتی موختارە، هەرچەندە سیاکارە عەفوی بکە غەففارا، شایانی عەفایێکە ئەی سەروەر و سەردارم، وەی خاتەم و موختارم هەر چەندێ خەتابارم، ئەمما تۆ وەفایێ کە بۆ شافعی خاسی تۆ، لەو بەحرە غەواسی تۆ ئەو ئۆمەتی عاسی تۆ، چاوی لە ڕەجایێکە ئەی شاهیدی بەغدایی، تۆ مەلجەء و مەئوایی هەر دەم دڵی سەودایی، موحتاج بە دووعایێکە ئوستادی و پیری تۆ، هەم شاهـ و ئەمیری تۆ موددێکە فەقیری تۆ حاجەت بە سەخایێکە مەنواڕە وەفایی من، بنواڕە جەفایی من عالەم لە سەدایی من، هەر دەم لە جەزایێکە ئەی شاهی لە هیرانی، مەئزوونی لە گەیلانی حەقا تۆ سلەیمانی، دەردم تۆ دەوایێکە ئەی جەددی وەفادارم، نەسلی تووە موختارم بنواڕنە ئازارم، تەدبیری چ ڕایێکە ئەی (سافی)ی هێرانی، ئەولادی عەلی و سانی چارەت لە پەڕێشانی، دەرگانەیی شایێکە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دووبارە چەرخی کەچ ڕەفتار بە کینەی من هەڵستاوە سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٥٦. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دووبارە چەرخی کەچ ڕەفتار بە کینەی من هەڵستاوە چ سووچی من نییە وا خووی بەدی هێشتا لەسەر ماوە تەسەللای عاشقان چۆن دێ لە دەورانی فەلەک، هەیهات کە ئەم ئاشووبە ئێستاکەش لە بەینا سوڵحی نەکراوە بیناییم کەم بووە یا ڕۆژی هیجران تارییە یاران؟ سیایی تالعی عوشاقە، یا زوڵفی پەشێواوە شەوی فیرقەت گەلێ توولانییە خۆم ناخەوم ئەمما کە چ‌بکەم بەختی بەد هەڵناستی دائیم لە خەو ماوە وەکوو عارەب کە دەست و دامەنی ئێوەم عیلاجێ کەن دڵی قەقنەس میسالم وا لە کوورەی سینە سووتاوە لە دەست تابووری غەم ئێستێش ئەسیری دڵ بە مەزڵوومی وەلێ چ‌بکا قوماندانی فیراقە ئەمری وا داوە لە لایێکی جەفای یار و لە جایێکی بەڵای ئەغیار ڕەهایی زەحمەتە (سافی) چ لەم لاوە، چ لەو لاوە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەی پەرتەوی ڕەنگت بە مەسەل عەینی چرایە سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٤٨. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ئەی پەرتەوی ڕەنگت بە مەسەل عەینی چرایە وەی حەلقەیی زولفت شەبەهی دامی بەڵایە کردووتە نیشانەی سەری موژگانی خەدەنگت بۆیە دڵەکەم بێ‌کەسە لەم گۆشە خزایە سەوداسەری تۆم مەمخەرە زیندانی جودایی سندووقی سەرت دەفعەیێ مەیلم کە وەلایە بێ یار و دەلیل، پا مەنێ ڕێی عەشقی جەوانان چەند سەر لەسەر ئەم ڕێگە لە سێدارە درایە پەروای نییە ئەسلا لە قسەی زاهیدی خودبین مەعلوومە حەیای عاشقی بێچارە ڕژایە گیراوی سەری زولفی تۆ تا مردنە قوربان چۆن باوەڕە حەپسی تۆ کە لەم قەیدە ڕەهایە خوێنم بڕژێ سوورەتی ناوی تۆ دەکێشێ تا نەمکوژی نازانی کە (سافی) بە وەفایە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بە قامەت خەرامان بە ڕوو ماهی تابان سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٣١. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی بەستە بە قامەت خەرامان بە ڕوو ماهی تابان فیدایی تۆم گەدایی تۆم عەزیزم دەمێ بێره لامان بنۆڕه غولامان بەچاوی باز بە غەمزە و ناز عزیزم لەدەردت حەزینم کولاوه برینم بکه دەرمان ئەتۆی لوقمان عەزیزم لەبەر چاوی کاڵت لە عیشقی جەماڵت دەمێ شەیدام دەمێ ڕیسوام عەزیزم لە دوو لا کوژاوم سەراپا سووتاوم بە ناری ڕووت بە دوو ئەبرۆت عەزیزم تۆ شاهی جیهانی تۆ ڕووحی ڕەوانی حەیاتم تۆی، نەجاتم تۆی عەزیزم وەکوو (سافی) هیران فیدای شاهی گەیلان منی مەفتوون، منی مەحزون عەزیزم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: سیحری دڵی ماڕووتە کە شەیدایی عوزارە سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی سیحری دڵی ماڕووتە کە شەیدایی عوزارە فیکری دڵی هاڕووتە کە ڕیسوایی دیارە تەعنی مەدە بەو هەستیە لەو مەستیە زاهید بۆ ڕەندی‌یی من کافیە ئەو چاوە خومارە خۆی ماهە وەیا شاهە لەسەر تەختی جووانی یا بەدری سەما قەدرە هەموو شەو دەوو چارە شیرینە لە ڕوو چینە کە خوێنینە هەموو دەم بەو لێو و دەم و پەرچەم و بەو پەنجە نیگارە ئەم نوختەیە خاڵە کە لەسەر عەینی جەماڵە ئازاری دڵی زاری منی کردە هوزارە ئەم پەرچەمە پڕ چینە هەموو عەسکەری چینە بۆ غارەتی ماچینە کە ئەم چینە سووارە (سافی) ئەمە شینی تووە بۆ غونچەیی لێوی یا چەهچەهەیی بولبولە یا زاری هوزارە دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٤٩. ئەم غەزەلە لە لاپەڕەی ٦٨ بە هێندێ گۆڕانکاری بچوک دوبارە بۆتەوە سیحری دڵی ماڕووتە کە شەیدایی عوزارە فیکری دڵی هاڕووتە لە ڕیسوایی دیارە تەعنەی مەدە بەو هەستیە لەو مەستیە زاهید بۆ ڕەندیی من کافیە ئەو چاوە خومارە خۆی ماهە وەیا شاهە لەسەر تەختی جەوانی یا بەدری سەما قەدرە هەموو شەو دەووچارە شیرینە لە ڕوو چینە کە خوێنینە هەموو دەم بەو لێو و دەم و پەرچەم و بەو پەنجە نیگارە ئەم نوختەیە خاڵە کە لەسەر عەینی جەماڵە ئازاری دڵی زاری منی کردە هەزارە ئەم پەرچەمە پڕ چینە هەموو عەسکەری چینە بۆ غارەتی ماچینە کە ئەم چینە سووارە (سافی) ئەمە شینی تووە بۆ خونچەیی لێوی یا چەهچەهەیی بولبولە یا زاری هوزارە دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٦٨. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بە ئەبرۆت کوژاوم دڵم پڕ زوخاوە سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٥٠. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی بە ئەبرۆت کوژاوم دڵم پڕ زوخاوە برینی دەروونم دووبارە کولاوە بەو دوو چاوە دڵ کوژاوە یار بە قەتڵم ئەمری داوە لە دامێنی زولفت چ نوورێک عەیانە لە ئاخیری شەودا سفیدەی بەیانە ئەو بەیانە چەندە جوانە کوشتمت بەو پەرچەمانە کە دەورەی لە ڕوودا بە دوو زولفی خاوە سەما هەوری داگرت و ڕۆژ کەوتە ناوە لە دوو لاوە لوول و خاوە مارە دەورەی گەنجی داوە لە عەشقت دوو چاوم هەموو دەم بە گریان لە تاوت هەناوم هەموو بویتە بوریان دیدە گریان، سینە بوریان عاشقی تۆمە بە قوربان سیوەیل دای لە کوڵمەی لەگەڵ لێو و زاری بە سور و سپی خونچەیی نەوبەهاری لەو عوزاری گوڵ دەباری چەند شیرینە لێو و زاری کە چاوی خوماری بزاوت ئەو بەنازە بە جارێ برین هەڵوەشان بوونە تازە دیدە بازە چەند بەنازە بمکوژە گەردنت ئازە کە وا خانەوێرانە (سافی) لە دونیا لە تاوی گوڵی ڕووت بووە شێت و شەیدا شێت و شەیدا کەوتە دونیا ڕەحمی پێکە سا لە ڕێی خوا ++++++++++++++++++++++ سەرناو: کە زولفی عارزی داگرت و ڕۆژی ڕوونی کرد ئاوە سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٦٠. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی کە زولفی عارزی داگرت و ڕۆژی ڕوونی کرد ئاوە عەجەب سیڕڕێکە لەم کوفرە کە ئیمانی لە نێو داوە لە دەرگانەت ئەگەر دەستم کەێ خاکێ بە سەرما کەم لە لای خۆم قیبلەکەم، تاجی کەیانم وا لەسەر ناوە لە ڕوویی ڕەحمەوە جارێ بنۆڕە حاڵی موشتاقان کە ناڵەی وان بە سانی نەفخی سوور و حەشرە ڕوویداوە لە هیجرانی گوڵم جان و دڵم غارەت بوو ئەی یاران لە جسمم گەر دەپرسن وەک وەک موقەببا ئیسمەکەم ماوە لە شەرقی شەوقی وەسڵت ڕۆژی عومرم وا غرووبی کرد لە مەولا چۆن ئەبێ ژینم کەوا مەحشەر هەڵستاوە لە بەحری عەشقی ئیزهاری غەواسیم کرد و نەمزانی هەزار غەوواسی وەک من لەو عەمیقی کێژە داماوە نیگار فەرمووی لە عەشقی خۆمە (سافی)م کوشتبوو ئەمما موحەیەر مام چ سەگ‌مەرگێکە ئێستاکەش دەڵێن ماوە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: من کەوا مەحروومی یارم پادشاهیم بۆچییە سەبارەت: دیوانی سافی، چاپی سێیەمین ١٩٧٣ زایینی، چاپخانەی کوردستان هەولێر، لاپەڕە ٦٦. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی من کەوا مەحروومی یارم پادشاهیم بۆچییە وا بە دەردی وی گرفتارم، ژیانم بۆچییە نیعمەتی دونیا بە مایە کەی حیسابە بۆ دڵم بێ مەتاعی چاوەکەی سوود و زیانم بۆچییە؟ نامەوێ باخی وەنەوشە و سونبول و ڕەیحان و گوڵ خونچەیی لێوی نەبێ باخی گوڵانم بۆ چییە؟ نامەوێ ئەسلا ژیانی خۆم بەبێ دوو لێوی یار ئاوی حەیوانم نەبێ ڕوحی ڕەوانم بۆچییە خاکی بەر دەرگانەکەی سەد باغی فیردەوسە لە لام ئاستانەی ویم نەبێ قەسری جینانم بۆچییە؟ گەر غولامیم پێ کەڕەم کا پادشاهیم کەی دەوێ؟ جێم لەبەر دەرگانە بێ، ڕوتبە و نیشانم بۆ چییە؟ چم لە جێی عیسایی مەریەم (سافیا) بێ وەسڵی یار ڕوتبەیی ئەعلامەقام و لامەکانم بۆچییە؟ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەو جانە چ جانێکە کە جانە بە جوانی سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ئەو جانە چ جانێکە کە جانە بە جوانی ئەو عاریزە پەنهانە چ گەنجێکە نیهانی پەیکانی موژەی ناوەتە سەر قەوسی دوو ئەبرۆی بۆیێ لە تەن و جانەوە خوێن دێ بە ڕەوانی گەر فەخر بکا یار لەسەر عالەمی باڵا لێی دێ کە شەهەنشاهێکە بێ 'ئەووەڵ' و 'سانی' زاهید ئەگەر ئینکاری دەکەی دیدەنی خووبان جەهلێکی 'مورەککەب'تە نزانی کە نزانی بۆ قودرەتی حەق شاهیدە سەرمەشقی جەمالی بۆ نووری خودا 'سابیت'ە ئیعجازی دەهانی بۆ مانعی غەم کافییە ئەو نووری جەبینی بۆ دەفعی ئەلەم شافییە ئەو شەهدی لەبانی بەهرێکە لە میحرابی دوو ئەبرۆیی نیگارت دەست ناکەوێ بەم زوهد و ڕییا تاعەتی فانی بۆ دامەنی یار چووم بگرم پێکەنی فەرمووی ئەو ترسە هەتا کەی وەرە ئێستاش لە ئەمانی (سافی) لە هەوا نوقتە هەتاکەی وەکوو پەرگار لەم دەورە گەڕێ ڕوو بکە لای دەرسی مەعانی ++++++++++++++++++++++