شاعیر: هێمن کتێب: تاریک و ڕوون سەرناو: گاووگەردوون سەبارەت: ١٩٧١ شەتەک درا لە دار درەنگانی شەو لاوێک لەسەر ڕزگاربوونی وەتەنی وێڕای تەقەی دەسڕێژی دەستەی ئاگر دێوەزمەی ڕەش دەیگوت و پێ دەکەنی: جێژنی شایان گاو و گەردوونی دەوێ خوێنی گەش و فرمێسکی ڕوونی دەوێ هەڵوەری فرمێسکی دڵسۆزانی گەل خوێنی شەهید ئاڵی کردەوە وڵات بەڵام لەگەڵ شین و شەپۆڕ و گریان بۆڵە بۆڵی دێوەزمەکە هەر دەهات: جێژنی شایان گاو و گەردوونی دەوێ خوێنی گەش و فرمێسکی ڕوونی دەوێ گوللەی ستەم دابێژدابێژی دەکرد سەری پڕ ئەوین و دڵی پڕ لە هەست لە گۆڕستانی کۆنی پێرس پۆلیس خوێن دەڕشاوە و دەیخوێند کوندی شوومی مەست: جێژنی شایان گاو و گەردوونی دەوێ خوێنی گەش و فرمێسکی ڕوونی دەوێ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: کوردم ئەمن سەبارەت: شیلان ئاوی ١٣٢١-١٩٤٢ گەرچی تووشی ڕەنجەڕۆیی و حەسرەت و دەردم ئەمن قەت لەدەس ئەم چەرخە سپڵە نابەزم، مەردم ئەمن ئاشقی چاوی کەژاڵ و گەردنی پڕ خاڵ نیم ئاشقی کێو و تەلان و بەندەن و بەردم ئەمن گەر لەبرسان و لەبەر بێ بەرگی ئیمڕۆ ڕەق هەڵێم نۆکەری بێگانە ناکەم تا لەسەر هەردم ئەمن من لە زنجیر و تەناف و دار و بەند باکم نییە لەت لەتم کەن، بمکوژن، هێشتا دەڵێم کوردم ئەمن ++++++++++++++++++++++ سەرناو: وتووێژی کچ و کوڕ سەبارەت: ١٣٢١ - ١٩٤٢ کاکە گیان لاوی کوردی شۆخ و شەنگ تا کەنگێ دەبی وا بێ هەست و دەنگ دیلی، ژێر دەستی، ئەسیری، تا کەی؟ ڕووتی، نەداری، فەقیری، تا کەی؟ لە ژێر زنجیر و کۆتا دەناڵی مەگەر دێوانەی، شێتی، عەوداڵی؟ تێفکرە خەڵکی هەموو ئازادە هەر تۆ خەمناکی هەموو کەس شادە وەرە مەیدانێ لە ڕێی نیشتمان بکە قوربانی سەر و ماڵ و گیان کوڕ: دێدە گیان کچی کوردی ژیکەڵە داوێنی پاکت دوور بێ لە پەڵە لینین ڕاپەڕی ماڵی چار شێوا تۆ هێشتا حەپسی لە ژێر چارشێوا کچی هەموو کەس ئیمڕۆ سەربەستە هەر هەقی کچی کوردە پێ پەستە بپسێنە لە پێ تۆ زنجیر و کۆت دێدە گیان بدە یاری برای خۆت لە گوێن ژاندارک هەستە وەک مەردان دوژمن وەدەرنێ لە خاکی کوردان ++++++++++++++++++++++ سەرناو: خاوەنی زێڕ سەبارەت: ١٣٢٠ - ١٩٤١ لەبار و قیت و قۆزە خاوەنی زێڕ ئەگەر کووڕە و وەگەر گۆجە و شەل و گێڕ بەژن باریک و شووش و شۆڕەلاوە ئەگەر پیرێکی خوێن تاڵە و ورگ تێڕ دەڵێن زانا و ئەدیب و خوێندەوارە ئەگەر نەیخوێندبێ شەش پیت و دوو دێڕ بەڵام زێڕت نەبێ سووکی ئەگەر تۆ بدەی دەرسی هەزاری وەک شکسپێر ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دەیڵێم و بێ باکم هەچێکی بێتە سەر زارم ئەمن دەیڵێم و بێ باکم ئەگەرچی بێکەس و زارم ئەمن دەیڵێم و بێ باکم ئەوی ئاغا بێ بێکارە جەبوون و قەڵس و لاسارە دزی و ڕێگرتنی کارە ئەمن دەیڵێم و بێ باکم گەلێ بێ فیکر و ئیدراکن گەلێ بێ خێر و ناپاکن توخواکەی کامەیان چاکن ئەمن دەیڵێم و بێ باکم ئەوەندە گێژ و بێ هۆشن حەیا و نامووسێ دەفرۆشن لەبۆ ئازادی ناکۆشن ئەمن دەیڵێم و بێ باکم خودای ئاغاوەتان قەندە لەبۆ قەندن هەموو بەندە بەحاڵی وان دەکەن خەندە ئەمن دەیڵێم و بێ باکم نییانە بیری سەربەستی دەکەن فەخرێ بەژێردەستی دەڕۆن هەروا بەرەو پەستی ئەمن دەیڵێم و بێ باکم لە تاڵان و بڕۆ ئازان لە ڕێگرتن هەموو وریان درۆ ناکەم بپرسە وان ئەمن دەیڵێم و بێ باکم ئەوانەی ئێستە سەردارن جەفاجۆن و ستەمکارن غوڵامی پووڵ و دینارن ئەمن دەیڵێم و بێ باکم بە شەو تا ڕۆژ دەکەن تەگبیر چ مڵکێکی بکەن داگیر چ داماوێک بکەن یەخسیر ئەمن دەیڵێم و بێ باکم لەبەر زوڵم و جەفای وانە وەتەن یەکبارە وێرانە هەزار خۆزگەم بەبێگانە ئەمن دەیڵێم و بێ باکم لە شەرم و شوورەیی مردم بەخۆم من چۆن بڵێم کوردم کە ئاغا ئابڕووی بردم ئەمن دەیڵێم و بێ باکم منم لاوێکی بێ پەروا لە کەس باکم نییە بەخوا ئەگەر ئاغا لە حەبسم کا ئەمن دەیڵێم و بێ باکم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: قەڵای نیشتمان وەتەن گیان و سەر و ماڵم فیدای تۆ وە گیانی من کەوێ دەرد و بەڵای تۆ لەپێناوت دەنێم سەر تا بزانی منم ڕۆڵێکی ئازا و باوەفای تۆ لە بۆ پاراستن و حیفزی سنوورت لەباتی ماژینۆ سینگم قەڵای تۆ دەبێ من چۆن بژیم مەسروور و دڵشاد کە دەتبینم لەدەس بێگانەدای تۆ دەبێ کەی سەربەخۆ بی تۆ هەتا من بە سەربەستی بکەم سەیر و سەفای تۆ بە شینکە و گوڵ سەراسەر سوور و شینە چ جوانە دیمەنی کێو و چیای تۆ لەگەڵ تۆ بۆ نەجاتی نیشتمانت دەدەن (هێمن)! هەوڵ خوشک و برای تۆ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەمەگی گوڵان سەبارەت: شیلان ئاوی - ١٣٢٢ هاتە دەر مانگی یەکەمی بەهار مێلاقە سوورە لە لێوی جۆبار هەروا کەمێک دوور وەنەوشێک بوو شین وەنەوشێکی چۆن؟ ملکەچ و سەرشین بە وەنەوشەی گوت مێلاقە جارێک لە مێژە هەمە لە تۆ پرسیارێک ئەتۆ کە پەلکت وا سوور و گەشە دەروونت بۆچی خەڵووزی ڕەشە؟ مێلاقە: چت لەوەی داوە دەس هەڵگرە لێم ڕازی دەروونم بۆ بەتۆ بڵێم وەنەوشە: سوێندت بۆ دەخۆم هەتا بمێنم ئەو ڕازە لەکن کەس نەدرکێنم مێلاقە: دەس هەڵناگری گوێ ڕاگرە بۆم تاکو پێت بڵێم دەردی دڵی خۆم ئەمن لە خاکی کوردی ڕواوم بە ئاوی ساردی کانی دێراوم بە شەوبای چیای بڵند و سەرکەش ڕەنگی پەلکی من بووە سوور و گەش چاکەی کوردانم لە چاوی دایە لەناو گوڵاندا ئەوە ڕەوایە؟ کورد وا هەژارن من هەژار نەبم ئەوان داخدارن من داخدار نەبم دەروونم ڕەشە، جەرگم سووتاوە وەتی کوردستان داگیر کراوە لۆمەی من دەکەی وەنەوشە کەچی بۆ خۆت سەرشین و دژ و ملکەچی وەنەوشە: منیش بە دەردی تۆ گرفتارم پەروەردەی خاکی کوردی هەژارم کە تۆ هەناوت بۆ کورد بووە ڕەش منیش بۆ کوردی سەرم نا لە هەش بەملی کەچم وەک کوردی دەچم کە کورد ملکەچن منیش ملکەچم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بەهاری لادێ سەبارەت: شیلان ئاوی - ١٩٤٣/١٣٢٢ بەهارە، کاتی کارە، خۆشەویستم بۆچی بێم بۆ شار ئەگەر من بێمە شاری، کێ وەئەستۆ بگرێ کاروبار؟ ئەمن کرمانجم و کرمانج کە هات فەسڵی بەهار وەک هار دەبێ بخولێتەوە کێو و تەلان و بەندەن و نیسار هەتا پەیدا بکا نان و نەبا بۆ خەڵکی شار هاوار *** لەوەی دواوە دەبێ قۆڵی هەتا ئانیشکی هەڵماڵێ هەموو ڕۆژێ هەتا ئێوارێ بچتە جووت و جۆماڵێ کە بوولێڵی شەوێ پەیدا بوو ئەنجا بێتەوە ماڵێ بەبێ وەی کەس هەبێ بیشێلێ، یاخۆ پشتی داماڵێ کە نانی خوارد و لێی نووست تا بەیان نابێ لە خەو بێدار *** ئەوێستا کاکی جووتیاری بەکاری چابوک و مەزبووت بەبێ باکی، بە دڵپاکی، بە پێخواسی بە سینگی ڕووت دەدێرێ ئاو، دەچێنێ تۆو، دەکا جێ شەتڵی پەین و کووت دەڕێژێ ئارەقە، پەیدا بکا تا بۆ مناڵی قووت پشوو نادا، وچان نادا، وەڕەز نابێ لە ئەرک و کار *** هەموویان توندوتۆڵ و گورجوگۆڵ و چوست و چالاکن هەموویان بێ فڕوفێڵ و بەکار و سادە و پاکن لە لادێدا خراب زۆر کەم دەبینی نێر و مێ چاکن نە ئالوودە بەئاڵکۆڵ و نە فێری بەنگ و تریاکن دەبێ بێ دەرسی ئەخلاق لێرە بخوێنێ کوڕیژگەی شار *** بەتاڵ و تفت و سارد و گەرم و ناخۆشی ژیان ڕادێن بەگژ تین و بڵێسە و بەفر و باران و هەوردا دێن پەنیر و ڕۆن و ماست و هێلکەت بۆ لە دێڕا دێن خوری، مازوو، کەتیرە، دەغڵ و تووتن بەرهەمی لادێن نمەک خوردەی دەسی وەرزێرە شێخ و حاکم و سەردار *** دەکێشن زەحمەت و ناخۆن وەکو وان نانی خۆڕایی دەکەن کار و دەڕێژن ئارەق و ناژین بە ڕیسوایی لە سەریاندا نییە پۆز و ئیفادە و فیزی ئاغایی لە سایەی زەحمەت و ڕەنج و لە سایەی کار و ئازایی بە سەربەرزی دەژین بۆ کۆمەڵ و گەل نابنە سەربار *** نییە داوێن و دەستی خەڵکی لادێ پیس و ئالوودە لەدەس ناچێ وەخت لێرە بە خۆڕایی، بە بێهوودە ئەوان وەک ئێوە ناژین تەمبەڵ و بێکار و ئاسوودە ئەوان وەک ئێوە ناخۆن شەربەت و شەکراو و پاڵوودە لە کوێ بێنن پڵاو و گۆشت و خۆرشت و فڕ و فیسار؟ *** ئەوان وەک ئێوە ناکەن پۆکەر و پاسۆر و ئاس و نەرد یەکێک سەرگەرمی شێوە ئێستەکانە، یەک خەریکی وەرد ئەوەی تریان خەریکە هەڵدەوێژێرێ لە کێڵگەی بەرد یەکێک ماڵوو دەکا یەک دادەچێنێ تازە شیناوەرد ئەوەی تر هەڵدەپەرتێوی لک و پۆپی چڵووکی دار *** دەبینی یەک ئەوە مەشغووڵی هەڵگێڕانەوەی بانە ئەوەی تر دادەمەزرێنێ پلووسک و چۆتە گوێسوانە یەکێک کوتکی لەدەس دایە، یەکێک بێڵی لەسەر شانە یەکێک دەشکێنێ بەرد و یەک خەریکی شوورەهەڵدانە بەڵێ نابینی کاکی خۆم لە لادێدا کەسێ بێکار *** کچێک پێیەتی دوو گۆزە بەلەنجە دەچتە سەر ئاوێ کچێکی تر شەکۆی هەڵگرتووە دەڕواتە پاراوێ ژنێک چەند ماشەری پێیە، دەیانهێنێتە بەر تاوێ ژنێکی تر بەدەستاڕی دەهاڕێ گەنمی بۆدراوێ بەرەو ماڵ بوونەوە پۆلێک و پۆلێک دەچنەوە بۆ بژار *** عەزیزم تۆ وەرە ئێرە کە چاو لە جوانی نابێ تێر ببینە خاو و گیابەند و هەڵاڵە و سوێسن و شللێر لەلایەک زاوەماک دەڕوا، لەلایەکی دەکەن هاوێر لەلایەک باسکی هەڵماڵیوە بێری مەڕ دراوە بێر دەبینی دیمەنی وا جوان لەناو بازاڕی پڕ ئازار؟ *** چ خۆشە کاڕ و کووڕی مەڕ، چ خۆشە پڕمەکەی کەحلان چ خۆشە فیتەفیتی شوان، چ خۆشە ئوحەکەی گاوان چ خۆشە خرمەکەی خڕخاڵ و بازن و ژێرچەنەی کابان چ خۆشە نەغمەکەی بلوێر، چ خۆشە لاوک و حەیران چ خۆشە دەنگی باللۆرە، چ خۆشە هۆوەرەی جوتیار *** وەرە ئێرە و مەپرسە تۆ ئەدی چارشێو و ڕووبەند کوان؟ وەرە ئێرە و ببینە چاوی مەست و بەژن و باڵای جوان وەرە ئێرە و ببینە وردە هەنگاوی بەرەو جێژوان وەرە ئێرە و ببینە نازی بێری و دەسبزێویی شوان بچۆ ناو ڕەشبەڵەک بگوشە دەسی دۆی ناسک و نازدار ++++++++++++++++++++++ سەرناو: تۆم هەر لەبیرە سەبارەت: شیلان ئاوی - ١٩٤٤/١٣٢٣ لە شاییدا لە وەختی هەڵپەڕینا لە خۆشیدا لە کاتی پێکەنینا لە کۆڕی ماتەم و گریان و شینا ئەمن ئەی نیشتمان تۆم هەر لەبیرە بەشەو تاکو بەسەرما زاڵ دەبێ خەو بەڕۆژ تاکو دووبارە دێتەوە شەو لە کاتێکدا کە دەدوێنم ئەم و ئەو ئەمن ئەی نیشتمان تۆم هەر لەبیرە زەمانێکی کە دەچمە سەیری گوڵزار لەگەڵ پۆلی ڕەفیقانی وەفادار تەنانەت وەختی دەسبازی لەگەڵ یار ئەمن ئەی نیشتمان تۆم هەر لەبیرە لە کوێستانێ دەمی ڕاو و شکارێ لە مەزرایە کە خۆم هەڵکرد لە کارێ لە جێژوانێ کە دەکوشم مەمکی یارێ ئەمن ئەی نیشتمان تۆم هەر لەبیرە دەکەم تەرخان لە ڕێی تۆدا ژیانم لە سەنگەردا بەرەو ڕووی دوژمنانم بەخاکی تۆ دمی ئاویلکەدانم ئەمن ئەی نیشتمان تۆم هەر لەبیرە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: کیژی لادێ سەبارەت: مەهاباد - ١٣٢٤ کیژی لادێیی نەشمیلی جوان چاک بێ فڕوفێڵ و هێدی و داوێن پاک ئەتۆ هەر زگماک وەها جوانی تەوالێت چییە؟ ناوی نازانی نیتە کراسی حەریر و پۆپلین گەوهەری پێچرای لە ناو خامی شین پۆدر و کرێم و ماتیکت نییە هەر نەتبیستووە ئۆدی کڵۆن چییە؟ نەتکرد سووراو و سپیاو چون دووری لە شاری، کەچی هەر سپی و سووری فێڕت لێ نەدا بسکەکەت لوولە ڕێژیمت نەگرت بەژنت وەک توولە لاجانگت وەکو گزنگی تاوێ هەر بۆ خۆی جوانە تیف تیفەی ناوێ کوڵمەکەت وەکو گوڵاڵەی گەشە بێ سوورمەش چاوە مەستەکەت ڕەشە وەکو فرمێسکی ئاشق ڕووناکی وەکو ئاونگی بەیانی پاکی فێر نەبووی سیحر و کشتەک و نوشتوو نەجگە گورگت، هەیە نە مووروو مایەی هومێدی کیژی چاوهەڵۆ نازانی مەکر و جامبازی و درۆ چارشێوت نییە ڕوو ناگری لە کەس نامووسی خۆتە پاسەوان و بەس بە تاسکەتاسک و بەلەنجەولارت بە بەژن و باڵای بەرز و لەبارت بەدڵی سادە و بەهەستی پاکت بەشەرم و حەیا و ئاکاری چاکت منت کردووە شێت و وێتی خۆت وەختە لە سوێیان گیانم دەرچێ بۆت ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دواڕۆژی ڕووناک سەبارەت: مەهاباد - ١٣٢٤ لەمێژ بوو هەققی کورد دەخورا بەفیڕۆ لەمێژ بوو کورد بوو دەیکرد شین و ڕۆڕۆ لە مەیدانی شەقێنی دوژمنیدا سەری سەرداری کوردی بوو وەکو گۆ بەدەوری لاشی نیوەگیانی ئەودا هەزار گورگ و چەقەڵ دەیکرد مڵومۆ دەیانبەست بۆ کوتانی مەرج و پەیمان هەناوی لێی دەهات بۆچڕووک و بۆسۆ لە دێدا ئەمنیەی لێ ببووە مێمڵ لە شاری (شارەبانی) لێ ببۆ سۆ هەزار لاوی لە بەندیخانەدا مرد هەزار پیاوی تەنافی خرایە ئەستۆ کوڕی کوردی لە خوێنی خۆی دەگەوزی کچی کوردی سەری کردبوو وەئەژنۆ ئەوەی سووکایەتی بوو کردی پێمان نەدەکرا کەس بڵێ بۆ وا دەکەی بۆ؟ بڕا نێفەک، دڕا سەرپێچ و دەسماڵ برا کیژ و درا کوڕ پاڵەپەستۆ گوڵستان و زەمەندی کوردەواری بەپێی دوژمن دەبوو پێشێل و بۆژۆ دەیانکرد دەغڵودانی ئێمە بەش بەش دەیانبرد دانەوێڵەی ئێمە کۆکۆ ئەوی گەنمی ڕەنێو دێنا بەزەحمەت لە ماڵیدا نەبوو خۆی زمهەڕێک جۆ لە کیسەیدا نەبوو تاڵایی تووتن ئەوی سازی دەکرد سیگاری (ئوشنۆ) بەدوو گەز جاوەوە خەونی دەبینی ئەوی عەمباری شای پڕ کرد لە پەممۆ پەنیر و ڕۆنەکەی ئێمە بەزاری ئەوان دەخورا، دەما بۆ ئێمە هەر دۆ مریشک و قاز و باڕۆکە و مراوی بەشی وان بوو، بەشی ئێمەش پەڕوپۆ لە شارا تاکو (تابین) جەردە و دز وڵاتیان کردبوو تاڵان و تاپۆ هەموو سووک و چرووک و پەست و بەدخوو هەموو ناپاک و نائینسان و نامۆ لەبەر زوڵم و فشار و جەور و بێداد چلۆن تێک چووبوو لێمان ڕایەڵ و پۆ جلیتباز کەنگێ دەیوێرا بڵێ هەو فەلەخوێ کوانێ دەیوێرا بڵێ هۆ لە ژێر باری گرانی زوڵمی دوژمن دەیانبرد مەزنەکانی گەورە نسکۆ لەپڕ جوولاوە خەڵک و تێکی ڕووخاند بناخەی کۆشکی ئیستیبدادی یارۆ شکا بێگانە، پاڵاوتی لەترسان کوڕی کورد، هاتەوە دیسان هەلی تۆ مەوێستە، خۆت مەگنخێنە، مەترسە لە فیشاڵ و لە بوختان و لە دەمگۆ هەتە حیزبێکی دێموکراتی پێشڕەو کە پێویستە لە دەوری کۆوەبی کۆ لە سایەی حیزبی دێموکراتی خۆمان لە باڵدار تێپەڕی ئەوڕۆکە پێڕۆ دەسا خۆت هەڵکە ڕێ ببڕە بە گورجی بڕۆ پێش بێ وچان، لێ بخوڕە، باژۆ نەما داخ و پەژارە و ماتەم و خەم زەمانی هەڵپەڕین و بەزمە ئیمڕۆ لە شایی ئێمەدا نابینی ئێستا کچێکی دڵ بەخەم، لاوێکی بێ دۆ درۆزن بۆی بزر بوو، هاتە مەیدان کچی ئازا، کوڕی لێزان و هەقگۆ توخوونی دوژمنی بەدکارە نابین کە سووتاوە دەسی ئێمە بەپشکۆ زمانی ئێمە گەر نازانێ دوژمن دەبێ حاڵی بکەین ئەوجار بە بڕنۆ لە پێشمان دایە دواڕۆژێکی ڕووناک ئیتر ناخورێ هەقی ئێمە بەفیڕۆ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ڕۆژی شادی سەبارەت: مەهاباد - ١٣٢٤ ڕۆژی خۆشی و پێکەنین و داوەتە هەی چ ڕۆژێکی بەقەدر و قیمەتە جێژنی سەربەستی و دەمی ئازادییە کاتی عەیش و نۆش و شایی و شادییە بەرگی ڕەش ئیتر لەبەرمان دادڕا بەندەکی دیلی و ئەسارەت هەڵبڕا سەر بڵیندین چونکە وا ئاڵاکەمان هەڵکراوە گەیییە تەشقی ئاسمان پەرچەمی سوور و سپی و سەوزی ئەمە شادیهێنە لابەری دەرد و خەمە سوورەکەی یانی ئەوەی بێتە بنم خوێن دەبێ بڕژێنێ بۆ پاراستنم سپیەکەی یانی کەسێکە ڕوو سپی هیچ شتێک نەیکردبێ مات و کپی سەوزەکەی دێنێتە بەرچاوان وڵات ئەو دەمەی فەسڵی بەهاری جوانی هات تیشکی ڕۆژی کورد لەژێر هەوری سیا هاتە دەر ئەنگاوتی وا لووتکەی چیا دوو گوڵی گەنمیش دەڵێ هەر کشتوکاڵ زۆر بکەن مشتی بکەن عەمبار و چاڵ پێت دەڵێ نووکی قەڵەم؛ نووکی قەڵەم زۆر لە شیر باشتر دەپارێزێ عەلەم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: یادگاری شیرن سەبارەت: مەهاباد - ١٣٢٤ چاوەکەم! چاوی ڕەشی تۆ ئافەتی گیانی منە گیانەکەم! برژانگی تیژت نووکە ڕمبی دوژمنە شیری دەستی شێری ئاڵایە برۆ ڕاکشاوەکەت جەرگی لاوێکی هەژاری کوردی ورد پێ بنجنە دیدەکەی بەخوماری تۆ تورکانە بەدمەستی دەکا بۆیە مەیلی وا بەکێشە و فیتنە و خوێن ڕشتنە بەژنەکەت سێدارەیە، کەزیەت تەنافە زووبە دەی بیخە ئەستۆی من کە کوردم کورد بەشی خنکاندنە زامی جەرگی من بە فەرموودەی گراوی سواری کورد مەڵهەمی هەر ژەنگی گوارە و ئارەقی بەر گەردنە ئارەزۆمە هیچ نەبێ جارێکی ماچ کەم زاری تۆ ئارەزۆی من چووکە، ئەمما تا بفەرمووی شیرنە دڵ بەگرمەی تۆپی گەورەی دوژمنیش ڕانەچڵەکێ دادەخورپێ ئەم دڵە ئەمما بەخرمەی بازنە خەڵکی دنیا ڕازی دڵداری بە بێتەل پێک دەڵێن ڕاسپاردەی لاو و کیژی کوردە ئێستاکەش شنە ڕۆژی بەختی هەر لە ژێر هەورێکی ڕەشدا لاوی کورد تاکو ڕوخساری کچی شاری لە پێش چاوان ونە نایەڵێ گۆشەی برۆکەت دەرکەوێ چارشێوەکەت ئەی لە دەس ئەو چڵکە هەورە مانیعی مانگ دیتنە چۆن دەبێ سەربەست گەلی ژێردەست کە کچ دابەستە بێ بەس نەبێ ئەو کۆیلەتی و ئەو کچ لە ژوور دابەستنە دەرکی داخستووە لە تۆ بابت کەچی دەرکی نییە دەرکەداخستن لە تۆ دەرکی هومێد داخستنە داڕزینە، مردنە، ئاخر هەتا کەی پێت بڵێن نابێ بێتە دەر لە ماڵ، مافی ژیانی کوا؟ ژنە لادە چارشێوی ڕەشت با دەرکەوێ کوڵمەی گەشت چون لە قەرنی بیستەما زۆر عەیبە ئەو ڕووگرتنە کیژی خەڵکی بۆمی ئاتۆمی دروست کرد و ئەتۆش هەر دەزانی ناوی (ئەستێوڵک) و (دەرخۆنە) و (پنە) فێری زانست و هونەر بوو ئەو لە سایەی خوێندنی تۆش تەشیمان بۆ دەڕێسی یادگاری شیرنە ئەو بە ئاسمانا فڕی، دنیا گەڕا، چووە بن بەحر دەک نەمێنم کاری ئێوەش هەر لە ژوور دانیشتنە کوڕ بەزێنە ئەو لە عیلم و ئەو لە کار و سەنعەتا گۆرەویشە سەنعەتی تۆ، پێت خەنی بووم بیچنە ئەو پەچە و ڕووبەند و چارشێوەی نەدیوە نەنکی تۆ ئەو شڕ و شاڵاتە دیاری دوژمنی دڵ چڵکنە کیژی شێخ و کیژی حاجی و کیژی ئاغا ڕەنجەڕۆن کیژی ئازادە ئەوی ژینی بە نووکی گاسنە شەنگەبێری یار و دەسباری کوڕی کۆچەر نەبێ چۆن دەگاتە جێ هەوار و هۆبە ئەو بارگە و بنە؟ قەڵشی دەست و کوڵمی سووتاوی کچی لادێ نەبێ چۆن دەگاتە دەستی دەسبڕ ئەو هەموو تا تووتنە؟ نیسک و نۆک و ماشی ناو عەمباری ئاغای مفتەخۆر پاک لە سایەی دەسکەنەی زین و مرۆت و سوێسنە شۆڕەژن بنکۆڵ نەکا بڕکەی بە قرچەی نیوەڕۆ چۆن لە کاڵەک تێر دەبێ ئەو زگ زلە بێستان ڕنە؟ کوا مەتاعی کوردەواریمان دەچوو بۆ هەندەران؟ گەر بە سەربەستی نەژیبا ئەو کچە مازووچنە بێر و هاوێری لەگەڵ کاکی نەکردبا بن پشک چۆن دەمانبوو ئەو هەموو گۆشت و پەنیر و بەرگنە؟ دەست و کەرکیتی کچی نازداری هەوشاری نەبا چۆن دەڕازاوە بەقاڵی شار و بازاڕی سنە؟ با هەزار (زێ) و (گادەر) و (لاوێنی) ڕوونیشمان هەبێ تاکو ژن ئازاد نەبێ، سەرچاوەکەی ژین لیخنە کۆیلەتی باوی نەماوە، کیژی کوردی خۆشەویست! ڕاپەڕە، هەستە لە خەو، ئاخر چ وەختی خەوتنە؟ دەرکە بشکێنە، پەچە بدڕێنە، ڕاکە مەدرەسە چاری دەردی کوردەواری خوێندنە، هەر خوێندنە دایکی زانایە کوڕی ئازا دەنێرێتە خەبات من گوتم تۆش تێبگە (ناگاتە دەریایە زنە) گوارەکەی زێڕت بەکار نایە، لە گوێ بگرە قسەم لایقی گوێی تۆ عەزیزم شێعری سادەی (هێمنە) ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ڕێبەندان و شاعیر سەبارەت: هەواری کرماویلە - ١٣٢٥ ڕێبەندان! دیسان هاتیەوە سەرمان ڕەقمان هەڵێنی دیسان لە سەرمان بەسۆزەی زریان پیاوی دەکەی سڕ بە کڕێوە و باکوت ئاژەڵ دەکەی قڕ ڕێ و بان دەبەستی بە بەفر هەموو لەبەر پەساران هەڵدەنێی ڕنوو پڕووشە و مژ و کەڕەسیسەکەت تەپ و تومان و هەوا پیسەکەت پێیەوە هەزار ئازار و ئاهۆ کۆخە و هەڵامەت، لەرز و چەق و چۆ کە تۆ تەشریفی ناشەریف دێنی دڵی گەلی کورد دادەخورپێنی ماشین و ڕێگای ئیسفاڵتی نییە بەو سارد و سۆڵە عیلاجی چییە بە هەچەهەچی کەرێ چۆن باری لادێیی کوردی دەگاتە شاری؟ هەژار لێی دەبڕێ ئاوردوو و زمهەڕ کورووژمەی دەکا فەقیر، ماڵانگەڕ سەر دەنێنەوە پیر و نۆجوان بێ پەرستار و بێ داو و دەرمان بەخێر نەهاتی مانگی مژ و تەم دێنی بۆ ئێمە گەلێک دەرد و خەم ڕێبەندان: شاعیر ماڵ شێواو بۆ دژ داماوی گێژی، خەوئاڵووی، شێتی خەرفاوی؟ بۆچی تۆ ئاگات لە دنیا نییە؟ بۆچی نازانی دەنگوباس چییە؟ بۆ بەمن دەڵێی قسەی سوێر و تاڵ بۆچی نازانی بێ خەبەر! ئەو ساڵ زریانم هێنای بۆ کورد ئازادی شەماڵم هێنای بۆ ئێوە شادی مژی من هات و مژی هەژاری ڕەواند یەکجاری لە کوردەواری بەکەڕەسیسە و پڕووشە و سیخوار ئاواتی کۆنی کوردم هێنا خوار لە ڕۆژی مندا کورد بەڕووسووری هەڵی بژاردووە ڕەئیس جەمهووری جا ئەو جار باوی کوردی دێتەوە ئاسوودە دەبێ، دەحەسێتەوە شاعیر: گیانی شاعیرت دەکەم بەقوربان وا هاتووی ئەوساڵ مانگی ڕێبەندان! دەک بەخێرهاتی قەدەمت پیرۆز بەقوربانت بێ جێژنەکەی نەورۆز ڕۆژی تۆ جێژنی گەورەی کوردانە ناوت دەرمانی ژان و دەردانە ئەوساڵ بەهارە بۆ ئێمە زستان بمرێ دوژمنی کورد و کوردستان ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بژی دێموکڕات سەبارەت: مەهاباد - ڕەشەمەی ١٣٢٤ مزگێنیم دەیە دەگەی بە ئاوات کوردە لە سایەی حیزبی دێموکڕات حیزبی دێموکڕات تۆ دەدا نەجات پیادەی ئەو شاهی دوژمن دەکا مات بژی دێموکڕات بژی دێموکڕات کوردەگیان! ئەوڕۆ چاو و دڵت ڕوون لاوانی وڵات پاک ئامادە بوون تەمای وەیانە ڕاپەڕن، ببزوون لێوی دوژمنی هەرزەگۆ بدروون بژی دێموکڕات بژی دێموکڕات پێکیان هێناوە لەشکرێکی چاک لە لاوی ئازا و بەکار و چالاک هومێدم وایە لاوانی خوێن پاک بەخوێنی خۆیان بپارێزن خاک بژی دێموکڕات بژی دێموکڕات هەموو بەجەرگ و ئازا و دلێرن هەموو بێ باک و دڵپاک و مێرن لەناو سەنگەردا لە وێنەی شێرن نەتەوی بێ شک پێیان ناوێرن بژی دێموکڕات بژی دێموکڕات پێشمەرگەی کوردی لە مەیدانی جەنگ بەرگەی ناگرێ نە شێر نە پڵەنگ دوژمنی ئێمە تازە بکا دەنگ سینگی دەسمن بە گوللەی تفەنگ بژی دێموکڕات بژی دێموکڕات ڕۆژی بەرگری و شەڕ و تەنگانە پاڵەوانێکە هەر یەک لەوانە بەکوێری چاوی پیسی بێگانە ئەوڕۆکە ڕۆژی جێژنی کوردانە بژی دێموکڕات بژی دێموکڕات ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ڕۆژی خۆشی سەبارەت: مەهاباد - ڕێبەندانی ١٣٢٤ ڕۆژی جێژن و خۆشییە تێپەڕ بوو ڕۆژی دەرد و خەم هات شنەی ڕەحمەت بە جارێک ڕای ڕفاند و بردی تەم دێ لە هەر لایێکی قاقای پێکەنینی کیژ و کوڕ دێ لە هەر سووچێکی نەغمەی ساز و تار و زیل و بەم گەرچی زستانە بەفر دایپۆشی ئەوڕۆ گشت وڵات خاکی پاکی ئێمە خەمڵیوە وەکو باخی ئیرەم جێژنی ئیستیقلالی کوردستانە، ڕۆژی شادییە جێژنە پیرۆزە لە لاوی هاووڵاتی خۆم دەکەم نۆجوانان! دەی بەقوربانتان دەبم کارێ بکەن بۆ تەرەققی کورد و بۆ پاراستنی خاک و عەلەم بۆ نەجاتی نیشتمانی خۆشەویست کارێ بکەن زوو دەری بێنن لە چەنگی دوژمن و دەستی ستەم هەر کەسێ بۆ لای سنووری نیشتمانی ئێوە بێ بیکوژن، وردی بکەن، بینێرنە موڵکی عەدەم لاوەکان! دڵپاکەکان! چالاکەکان! پێشمەرگەکان! ئێوە شیری لێ بسوون و ئێمە پڕدەینە قەڵەم هەر بەیەکگرتن لە دەست بێگانە دێنینە دەرێ خاکی پاکی کوردەواری، نایەڵین بۆ کەس ئەلەم جێژنە پیرۆزە دەکەم لێت و دەڵێم خۆش بی، بژی ئەی ڕەئیس جەمهووری کورد و پیاوی زانا و موحتەرەم تۆم بەخوا ئەسپارد و ئەسپاردم بەتۆ ئەی (پێشەوا) میللەتی دڵپاک و چاک و نیشتمانە جوانەکەم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: هەتاوی ئیقباڵ ڕۆیی خەم هاتەوە هەنگامی سروور جێژنەیە بەزمە زەماوەندە سوور تیشکی زێڕینی هەتاوی ئیقباڵ لە کولاوکەی گەلی کورد هاتەوە ژوور کوانێ؟ لەکوێیە؟ ببینێ بەزمم بدڕێ دوژمنی خوێڕی مەغروور سەربەخۆ بووین و لەژێر باری خەم هاتە دەر میللەتی ئازاد و جەسوور هەڵکراوە لە وڵاتی ئێمە پەرچەمی بەرزی سپی و سەوز و سوور خومی شێواوە، پەرێشانە، کزە دوژمنی قین لەزگی ڕق ئەستوور کوڕی کورد حازرە بەخوێنی خۆی لە هەموو لاوە بپارێزێ سنوور کچەکەی حازرە فیشەکدانی لە ملیدابێ لەباتی بەرموور تازە ناوێرێ بەخاکی کوردا نەتەوی ئێمە بکا چیدی عبوور هەر بەرز بێتەوە ئاڵای کوردی نیشتمانی ببێ خۆش و مەعموور بۆ فیداکاری لە ڕێی میللەتدا هەر بژی «قازی» ڕەئیسی جەمهوور ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ڕەشەمە سەبارەت: مەهاباد - ١٩٤٦ دەک بەخێربێی قەدەمت خێرە چ خۆشی ڕەشەمە تاکوو تۆ هاتی نەما و تێپەڕی ڕۆژی ڕەشی مە ئیستەکە کوردە هەموو بێ هەم و بێ دەرد و خەمە شادە، ئازادە، دەکا گاڵتەوگەپ، کەیف و گەمە نیشتمانی هەموو ڕازایەوە، باخی ئیرەمە شین و ڕۆڕۆ بوو بەشی کورد و سەری نابوو لە هەش چون لە ئازادی بڕێک نەیبوو ئەویش بەهرە و بەش کوردەواری هەموو داگرتبوو هەور و تەمی ڕەش نەدەبینرا لە چ لا تیشکی گەلاوێژی گەش بەشنەبایەکی ڕەحمەت ڕەوی ئەو هەور و تەمە هاتە مەیدانێ کوڕی کوردی وەکوو فیلی دەمان هەوڵی ئازادی دەدا ئەو بەهەموو وەخت و دەمان دوژمنی کوردی ئەوەی دیت و ترووسکایی نەمان دەشەکێنێتەوە با ئێستەکە ئاڵایەکەمان سەر و ماڵ و کەس و کارم بەفیدای ئەو عەلەمە لاوی کوردی لە هەموو لاوە وەکوو شێری ژیان دێتە مەیدان و دەڵێ: من دەمەوێ مافی ژیان تازە هەڵناخەڵەتێ ئەو، بەقسەی نەرم و نیان دوژمنی میللەتی کوردی هەموو تووڕەن کە دییان ئەو بەسەربەستی دەژی، دوژمنی زۆر و ستەمە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دایکی نیشتمان سەبارەت: مەهاباد - ١٩٤٦ لە کاتی نیوەشەودا بوو شەوێ دی ژنێکی پیر و ڕەشپۆشم لە خەو دی بەپارێز چوومە پێش لێی و گوتم پێی چکارەی دایەپیرە، پێم بڵێ کێی؟ لەبەر چی وا دژ و داماوی دایە چ قەوماوە کە وا شێواوی دایە؟ چییە؟ چۆنە لەبەر تۆدا جلی ڕەش؟ سەر و شان و ملت بۆ ناوەتە هەش؟ گوتی نازانی ڕۆڵەی هیچ نەزانم ئەمن کێم؟ ، ڕۆڵە دایکی نیشتمانم لە تاوی ئێوەیە وا مات و گرژم لە سوێی ئێوە دەسووتێم و دەبرژم دەبینم ئێوە داماو و هەژارن کز و خەمبار و زار و لێو بەبارن منیش بۆیە پەرێشان و پەشێوم دەبینی باری خەم نیشتووە لە لێوم؟ نەخۆشن ئێوە، بۆیە من نەخۆشم ئەسیرن ئێوە، بۆیە ڕەش دەپۆشم بەقوربانت دەبم ئەی دایکی دڵسۆز مەبە چیدیکە تۆ دڵتەنگ و ئاڵۆز تەماشاکە کوڕی تۆ شادن ئێستا هەموو سەربەستن و ئازادن ئێستا دەزانم ڕۆڵەگیان خەڵکی مەهاباد لەژێر دەستی کران ڕزگار و ئازاد بەڵام ڕۆڵەم برای ئێوە لە سەقز تەماشاتان دەکەن داماو و سەرکز چ شەرمە کاری ئێوە پێکەنین بێ بەڵام کاری ئەوان گریان و شین بێ ئەگەر پێت خۆشە جلکی ڕەش نەپۆشم بکەن ئازاد کوڕانی دیم و خۆشم لەبەر خۆت داڕنە دایە جلی ڕەش دڵت ڕوون بێتەوە کوڵمەت ببێ گەش هەنیسکان بەس بدە چیدی مەکە شین ببینە بەیرەقی سوور و سپی و شین ببینە «پێشەوا»ی مەشهووری ئێمە ببینە تۆ ڕەئیس جەمهووری ئێمە ببینە هێزی پێشمەرگە و بزانە کە نووکی نێزە شمشێری ئەوانە لەژێر دەستی دەکا ڕزگار و ئازاد تەواوی کوردەواری وەک مەهاباد ++++++++++++++++++++++ سەرناو: نەورۆزی ڕزگاری سەبارەت: تەورێز - ١٩٤٦ بە بەرگی سەوزە ڕازاوە قەد و لاپاڵ و شیو و دۆڵ چرۆی دەرکردووە دار و ملی دا یەکتری گیاوگۆڵ بەسەر بەفری کەویدا کرد شەماڵی خاکەلێوە خۆڵ ڕەفیقان ڕۆژی کوردانە بەهارە جێژنی نەورۆزە بەدڵ لێتان دەکەم لەو ڕۆژەدا من جێژنە پیرۆزە چلەی زستانی ناخۆش بوو تەزووی سەرمایە پیاوی سڕ دەکرد و کووچە و کۆڵان لە بەفر و لیتە بووبوون پڕ بەهار هات و دەخەمڵێ کێو و دەشت و بەندەن و لاخڕ ڕەفیقان ڕۆژی کوردانە بەهارە جێژنی نەورۆزە بەدڵ لێتان دەکەم لەو ڕۆژەدا من جێژنە پیرۆزە بەسۆزەی بای بەیان لێوی کراوە خونچەیی خەندان لەسەر چڵ بلبلی شەیدا لە خۆشی گوڵ دەڵێ بەندان بەجێ هات ئارەزووی لاوان و گەرمە کۆڕی گۆوەندان ڕەفیقان ڕۆژی کوردانە بەهارە جێژنی نەورۆزە بەدڵ لێتان دەکەم لەو ڕۆژەدا من جێژنە پیرۆزە لە خۆی داوە بەرەڵبێنە کچی کابانی گەردن کێل بەناز و غەمزە دەڕوانێ، دەکا شینکەی نەرم پێشێل لەگەڵ بۆنی وەنەوشە تێکەڵاون بۆنی عەتر و هێل ڕەفیقان ڕۆژی کوردانە بەهارە جێژنی نەورۆزە بەدڵ لێتان دەکەم لەو ڕۆژەدا من جێژنە پیرۆزە سەری کوێستانی بەرزی کوردەواری تێی نەکەوتووە خاڵ لە دەشت و بەرپەساران هەڵدراون چادر و ڕەشماڵ نەمان بێگانە تاکوو جێژنەمان لێ تاڵ بکا ئەوساڵ ڕەفیقان ڕۆژی کوردانە بەهارە جێژنی نەورۆزە بەدڵ لێتان دەکەم لەو ڕۆژەدا من جێژنە پیرۆزە حەساوە پیاوی ڕووتوقووت و بێ ئەنوا و بێ ئیروو ژیاوە گیانلەبەر دیسان، لە کون هاتە دەرێ مێروو لەسەر گوێسوانە دەخوێنن بەپۆل پاساری و سێروو ڕەفیقان ڕۆژی کوردانە بەهارە جێژنی نەورۆزە بەدڵ لێتان دەکەم لەو ڕۆژەدا من جێژنە پیرۆزە لە دنیادا کەمە هاوتای بەهاری جوانی کوردستان ئەویش ئەوساڵ کە لایێکی نەجاتی بوو لەژێر دەستان لە خۆشی ئەو وڵاتە شاعیریش بۆتە هەزار دەستان ڕەفیقان ڕۆژی کوردانە بەهارە جێژنی نەورۆزە بەدڵ لێتان دەکەم لەو ڕۆژەدا من جێژنە پیرۆزە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: پێکەنینی گوڵ سەبارەت: مەهاباد - ١٣٢٥ کاتی کازیوە پێش گزنگ بولبول لە شەقەی باڵی دا هەتا کن گوڵ گوتی ئەی نازەنینی عیشوەفرۆش کەم کەمە دیارە بێ وەفایی تۆش بۆ شنەبا هەیەتی لێرە ڕێ؟ بۆ پەپوولە بەدەورەتا دەگەڕێ؟ چەپکی تۆ باغەوان دەکەن دەسگێڕ لە خەیابان و کووچە و باژێڕ دەتفرۆشن بە قیمەتی هەرزان دەتدەنە دەستی ناکەس و هەرزان بۆیە سووک و چرووکی ناو چەمەنی لەوەتی بووی هەمیشە پێ دەکەنی هەڵگەڕاوە بەناز و گوڵ پێی گوت شێت و شووری کە شرت و شۆمت شوت وەکو تۆ ئاشقە پەپوولەی زار بۆ بەخۆڕایی ئەو بدەم ئازار شنەبا ڕێ نەدەم کە بۆ لای خۆم کێ دەبا بۆ هەموو وڵاتێ بۆم؟ گوڵ لەکن کەس نییە عەزیزم سووک سەری زاوایە جێی و باوەشی بووک من کە ناگاتە هەفتەیەک تەمەنم بۆچی بگریم و بۆچی پێ نەکەنم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بلوێری شوان سەبارەت: هەواری کرماویلە - ١٣٢٥ نیوەشەوە، دنیا خامۆش دێتە گوێم ئاهەنگێکی خۆش ئاهەنگێکی گیان پەروەرە شادی هێنە، خەفەت بەرە ئاهەنگێکی دڵنەوازە تارە؟ یۆڵۆنە؟ یا سازە؟ نا... نا... ئاهەنگی بلوێرە جا وەرە گوێی بۆ ڕادێرە هەزار خۆزگەم بە خۆت شوانە کە بەو مانگەشەوە جوانە دانیشتووی لە ڕژد و هەڵدێر پەنجە دەبزێوی لە بلوێر دەگەڵ تەبیعەت هاودەمی شادی، بە کەیفی، بێ خەمی ئاغاش بە نۆکەر ناگری وەک من لە داخا نامری وەرە شوانە هەموو شەوێ نیوەشەوێ، کاتی خەوێ لەو کێو و نواڵە زەنوێرە تێ تووڕێنە لەو بلوێرە لە سەر ترۆپکی ئەو کێوە پەنجە لە بلوێر ببزێوە با کێوەکە دەنگ داتەوە شاعیریش خەو بیباتەوە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: کورد و ئازەربایجانی سەبارەت: تەورێز - ١٣٢٥/٢/٦ تێپەڕی ئەییامی دیلی ئێستە هەنگامی ژیانە خۆی مەڵاس دا مامەڕێوی نۆبەتی شێری ژیانە هەرچی پێت دەکرێ بکە ئەی دوژمنی خوێڕی و بزانە باوی لاوی کورد و تافی گەنجی ئازەربایجانە خۆی لە خوێناودا دەبینێ هەر کەسێک دوژمن بەوانە با لە قوڕ نیشێ و لە هەش نێ دوژمنی وان پیل و شانی چونکە ئەوڕۆ یەکتری گرت کورد و ئازەربایجانی ئەوکی ئیستیعماریان گرت وەک بەڵاکەی ناگەهانی تازە بەربوونی مەحاڵە تا نەدا یەکجاری گیانی سوحبەتی پێ ناکرێ پەنجەی بەهێزی ئەو دوانە ئەو کەسەی چەندێک لەوەی پێش لێی دەدا لافی خودایی نەیدەهێشت ئێمە هەمانبێ قەت لەگەڵ یەکتر برایی کوانێ لەکوێیە ببینێ پۆلی پێشمەرگە و فیدایی؟ تێ بگا نای بێ لەدەست ئەو نۆجوانانە ڕەهایی ئەو کوڕی سمکۆی دلێرە، ئەو نەوەی سەتتارخانە لاوی ئازای کوردەواری نێرە شێری کاتی جەنگە گەنجی ئازەربایجانی وەک پڵەنگی تیژ چەنگە تێگەیشتن نۆکەری بێگانە بۆ وان عار و نەنگە پەنجەیان ئێستا لەسەر شیرە، لەسەر ماشەی تفەنگە هەر بەئاستەم بێتە ڕوو بێگانە دەکرێتە نیشانە کۆشکی زۆرداری جمیوە، هەر نەماوە زوڵم و بێداد وەک بەهەشت خەمڵیوە خاکی پاکی کوردستانی ئازاد موڵکی ئازەربایجانیش بۆتەوە مەعموور و ئاباد دوژمنی بێگانە بتبینم هەمیشە پەست و ناشاد چۆن ببوویە باعیسی وێرانی ئەم دوو خاکە جوانە کورد و ئازەربایجانی هەردوو داوایان ڕەوایە هەر بژین و پایەداربێ یەکیەتی ئەم دوو برایە میللەتی ئێمە هومێدی زۆر بەکاری پێشەوایە ئەو کوڕە ئازا و نەبەرد و مەردە بۆ میللەت قەڵایە دەک بمێنێ تا ئەبەد ئەو کوردە زانا و قارەمانە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ڕۆژگاری ڕەش سەبارەت: گردبداغ ١٣٢٦ ئەو ساڵ جێژنەمان تاڵە دوژمنی زاڵم زاڵە لاو جێیان سیاچاڵە دەستی دۆیان بەتاڵە گاڵتەوگەپ و پێکەنین شەوداوەت و هەڵپەڕین جێگای خۆیان دا بە شین دیسان خەمیان دابەشین پۆلی جوان و نەشمیلان دەستەی دەسماڵ تەنزیلان ئەو ساڵ ناچن بۆ دیلان نەنگە دیلان بۆ دیلان بڕا نانی سەرخوانان گرا لاوی گوێسوانان کاڵ بۆوە پەنجەی جوانان کوانێ گەمەی جێ ژوانان؟ وەپاش کەوت خەباتمان داگیراوە وڵاتمان تێپەڕی ڕۆژی هاتمان ڕووخا کۆشکی ئاواتمان نەهاتی و تەنگانەیە باو باوی بێگانەیە خەزری ئەو یەکانەیە لێمان لە بەهانەیە بووینەوە دیل و یەخسیر وڵاتمان کرا داگیر ڕاوکەر بوونەوە نێچیر یووسف خرانە ناو بیر حکوومەت نیزامییە تۆزێک ئازادی نییە ئامانجی دوژمن چییە؟ قڕکردنی خەڵکییە کە شەو داهات دیژبانی لێمان دەچتە سەربانی تفەنگی لەسەر شانی بۆتە ڕۆستەمی سانی دەڵێ فەرمووی فەرماندەر لە شامەوە تا سەحەر هەر کەس لە ماڵ هاتەدەر (کلکش بکن پسر( داخرا دەرکی ڕۆژنامە شکاون نووکی خامە کوردی نووسین حەرامە دوژمن دەڵێ بێ تامە دڕان کاغەز و دەفتەر گیران شاعیر و نووسەر کۆمەڵێک بوون دەربەدەر کۆمەڵێکیش دەسبەسەر خوێندن بەزمانی خۆمان سووچ و تاوانە بۆمان چاپخانە و بڵیندگۆمان بوونە بەردی بن گۆمان لەلایەک قات و قڕە لەلایەک کوشت و بڕە هەموو کەس حاڵی شڕە دوژمن نان و دۆ بڕە ئاژان وەکوو سەگی هار دەخولێنەوە لە ناو شار درۆزن و ڕیاکار دز و جەردە و بەدکردار بەرتیل خۆر و گورگەمێش وەک سەگی سەر خۆڵەمێش چەنە سووک و دەم لەپێش بەفیشاڵ و کێشەکێش ئەمنیە وەک داڵ و قەل بڵاو بوونەوە ناو گەل کێ ئازایە بڵێ لەل! هەتا بیکەن شێت و شەل بۆ خۆیان پێ ڕادەگەن خەڵکی لە کونەڕەش دەکەن تا پشووی دێ لێی دەدەن بەقەمچی وەک خەرەزەن لە پیاوی ئازا و سەرکەش لە زەحمەتکێشی بێ بەش ئاخنراوە کونەڕەش نابینی کەسێ ڕووگەش دەستیان کرد بەڕەشبگیر ناپارێزن جوان و پیر دێ زڕەی کۆت و زنجیر هەر لێمان دەسوون شمشیر پیاوی مازاد و ماڵیات دەسووڕێنەوە دێهات دەستێنن دەغڵ و داهات لە کرما! و ئاغاوات ئاغا زانی ئەو جارە ئەو قەندە ژەهری مارە پێشبینی کاک هەژارە ئێستا شەق بەخەروارە قەندی بەزاری تاڵە دەدا باجی پێنج ساڵە چاو لێ پۆشین مەحاڵە کار ئێستا بەگۆپاڵە نۆشی گیانی بێ هەی گۆڕ گێژی، گەوجی، لەخۆگۆڕ با هەر سەری بکا شۆڕ بۆ دوژمنی مچ و مۆڕ بەقەند و شەکر و کووتاڵ بۆ ئێمەی دێنا ڕاماڵ ئێستا کەوتووە وەک سیپاڵ لە گشت لا دەیدەن ڕەپاڵ سواریان کردن پیادە جامیان کردن بێ بادە داریان کردن ئامادە شەهید کران «بەگزادە» لە سەقز و لە بۆکان شین و شەپۆڕە و گریان تێکۆشەر لە دار دران قارەمان لەناو بران لە چوارچرای مەهاباد لە کانگای بیری ئازاد دەستی ڕەشی ئیستیبداد چەقاندی داری بێداد لە کاتی نیوەشەوا لە جەنگەی شیرن خەوا کرا کاری ناڕەوا لە دار درا پێشەوا ڕۆڵەی وەفاداری کورد پێشەوای ئارام و ورد بۆ کورد ژیا، بۆ کورد مرد گیانی فیدای گەلی کرد زانا بوو، کوردپەروەر بوو پێشەوا بوو، ڕابەر بوو هەر کورد نەبوو بەشەر بوو خەمی خەڵکی لەبەر بوو بۆیە دێوی ئیستیعمار کۆنەپەرستی زۆردار زاڵم، خوێنڕێژ، بەدکردار بۆیان ئامادە کرد دار ڕۆڵەی کوردی بلیمەت نەترسا لە دار و پەت پشتی نەکرد لە میللەت وا دەبێ زیپک و هیممەت بەڵام کوردە نابەزی بەو زەبرانە ناتەزی لە ڕقان لێو دەگەزی کە سوار بوو دانابەزی داخدارە، خوێنی دیوە بێدارە، خۆی ناسیوە لە دوژمن ڕاپەڕیوە باسکی لێ هەڵماڵیوە بەکار و توند و تۆڵە خۆی ساز دەکا بۆ تۆڵە ورد دەکا وەک پڕپۆڵە تاج و تەختی ئەو زۆڵە کوڕ و کچ و پیاو و ژن ئێستا لێوان دەکرۆژن دەڕۆستیان نایە دوژمن دەی ئەنجنن، دەیکوژن ++++++++++++++++++++++ سەرناو: کچی مەهاباد سەبارەت: شیوە ڕەزان - ١٣٢٦ لەباری، نازەنینی، نەرم و نۆڵی، دڵتەڕی، شادی لە چاوی بەد بەدوور بی ئەی کچی جوانی مەهابادی لە جوانیدا، لە پاکیدا، نییە هاوتات و نازانم فریشتەی ئاسمانی یانە پەروەردەی پەریزادی؟ سەری کوڵمت گەشە هەروەک گوڵی کوێستانی کوردستان لەبەر بەژنت دەبێ سەر دانوێنی خەڵفی شمشادی دڵی سەد عاشقت کردە نیشانەی تیری موژگانت کچی کوردی لە تیر ئاویتنا مەعلوومە ئوستادی بە شمشیری دوو ئەبرۆت جەرگی خەڵکی لەت دەکەی دیارە دەزانی چەک لەکار بێنی، کچیش بی تۆرمەی مادی لە سوێیانت وەها دێوانە بووم چاومەستی خوێن شیرن لە قەڕنی بیستەما ڕەنگە ڕەچاو کەم کاری فەرهادی ئەوێستا تۆ لەوێ دیلی دەسی بێگانەی و ئەمنیش لە دووری تۆ دەکێشم ڕەنج و دەرد و داخی بێ مرادی زەمانە (هێمن)ی تۆی وێڵی دەشت و چۆڵ و سەحرا کرد فەرامۆشی مەفەرموو، جاروبارە هەر بکە یادی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بەهاری کوردستان سەبارەت: نێزە - خاکەلێوەی ١٣٢٦ شەماڵ هات بە گاڵەگاڵ هەور بوون گەواڵ گەواڵ پشکووت گوڵی گەش و ئاڵ بلبل کەوتە ناڵەناڵ *** بە لەنگێزە، بە باران بە شنەبای بەهاران توانەوە وەک جاران کەوی بەفری نیساران *** نەما مژ و سەرما و سۆڵ نە سیخوار ما نە سەهۆڵ تەرت و ڕژد و شیو و دۆڵ لێی هاتە دەر گیا و گۆڵ *** دەشت و چیمەن ڕازاوە کێو و بەندەن نەخشاوە زۆنگ و چێنکە ژیاوە گیا سەری پێوە ناوە *** لە هەوشین و گەدە و لەند لە کوێستانی دە سامرەند هەڵز و بیزا و گیابەند تێک چڕژا، بۆتە زەمەند *** مەندۆک و خاو و کەما لە نەرمان و ئەستەما بە سروە هاتنە سەما وەیشوومە و سەرما نەما *** وێستاوە زەنگوڵ زەنگوڵ ئاونگ لەسەر پەلکی گوڵ لەسەر چڵی سوورەگوڵ بلبل دەخوێنێ بەکوڵ *** دیسان لە چیا و لە ڕازان دێ سیڕەی سەقر و بازان پێم خۆشترن لە سازان لە ئاهەنگ و ئاوازان *** بژوێنە هەموو وڵات زیندوو بۆتەوە ماڵات جەنگەی بانەمەڕێ هات بەرەو کوێستان چوو خێڵات *** دیسان هات وەکو جاران هەوهەوی شۆڕەسواران ویڕەی جلیت و داران خرمەی ناڵ و بزماران *** هات خرینگەی زەنگ و قۆڕ لوشمەلوشم و هۆڕە هۆڕ هۆقە هۆق و بۆڕە بۆڕ حیلەی جانوو ئەسپی تۆڕ *** کار و کووری بزن و مەڕ لرفە لرفی لۆک و نەڕ کوڕژنی ئەسپی بەدفەڕ گوێچکەی پیاوی دەکا کەڕ *** وەنەوشەی جوانی خۆشبۆ هاتە دەر لە لێوی جۆ دار دەری کردووە چرۆ کەروێشکەی کرد گەنم و جۆ *** سوێسن و بەیبوون و شللێر ڕواون لە جێگای زەنوێر قەڵبەزی بەست ئاوهەڵدێر شەپۆلان دەدا ئەستێر *** بۆنی خۆشی هەڵاڵە پیاو مەست دەکا لە نواڵە وەک شەهیدە گوڵاڵە لە خوێناوا شەڵاڵە *** گرمەی هەوری بەهاران دێ بەیان و ئێواران خوناوەی وردە باران تەڕ دەکا گەڵای داران *** ئەو ترۆپک و نشیوە ئەو یاڵ و خڕ و شیوە لە گوێن بەهەشت خەمڵیوە کێ مەڵبەندی وای دیوە؟ *** تیرەگ و گەوە و لاپاڵ پێی دادرا تارای ئاڵ سەرچاوەی سارد و زوڵاڵ هەڵقوڵی وەک زیوی قاڵ *** هات لە ڕەوەز و زەردان قاسپەی کەوی سەر بەردان ورتەورتی هەوێردان دێ لەناو شیناوەردان *** لەکن کارژیلە و بەرخەل لەکن بزن و مەڕی شەل کە بۆیان هەڵکەوێ هەل کچ و کوڕ دەکەن هەمزەل *** کیژۆڵەی شۆخی جوان چاک شۆڕەژنی داوێن پاک ڕووهەڵماڵاو و بێ باک دەڕەتێنن زاو و ماک *** فیتەی شوان، ئۆحەی گاوان دێ لە مۆڵگە و دەراوان دێتە گوێ لاوکی لاوان بالۆرەی بەڵەک چاوان *** منداڵ لە ڕژد و هەڵدێر بەر دەدەنەوە تاوێر شوانە لەسەر بەردەبێر تێی تووڕاندووە لە بلوێر *** مەڕ لە گۆشتا بووە سوور خۆ هەڵداوێن شەک و کوور گەماڵ دەکەن چەق و لوور سەوەڕیان دەچێ بۆ دوور *** کچی لەباری ڕەوەند هەڵی کرد بەلەک و زەند کەزی هۆنیەوە وەک بەند کوڕان دەگرێ بە کەمەند *** لەبەر دەرکی ڕەشماڵان دەبینی چاو کەژاڵان دڵان دەبەن بە تاڵان کاس دەکەن کوڕ و کاڵان *** لێوئاڵن، دەم بچووکن خوێن شیرن، ڕەزا سووکن کوڵمەیان وەک گوڵووکن گەورە کچن، نۆبووکن *** شل و مل و لەبارن چاو بەکل، گوێ بە گوارن دەسماڵ پووڵەکەدارن شەدە و گێل گێلە لارن *** ناسک و نەرم و نۆڵن خاوێنن، سپی و سۆڵن بڵباسی و توند و تۆڵن بە مژۆڵ جەرگان دەکۆڵن *** هەڵیان ماڵیوە باسک باسکی قەڵەو و ناسک کە دەکەن تاسکە تاسک ڕەوەکترن لە ئاسک *** کیژی مەرزینگ و سەکرن بە لەنجەولار ڕادەبرن ناز دەکەن، چاو دادەگرن کوڕگەل دەبەریان دەمرن *** کابانی قۆڵ بەبازن شەنگەبێری کێل گەردن لەنێو مەڕ دێن و دەچن وەک پۆلی پۆڕان دەچن *** سوێسن و وەنەوش و هەمین کەژێ و خەندان و جەمین خاسێ، کەوێ، خاتووزین بەپۆل دەچنە مەڕدۆشین *** زێڕن و کابان و مێرێ دانیشتوون لەبەر بێرێ ئەستی دەکا هاوێرێ گوڵێ بەرخان دەژمێرێ *** خونچە و گوڵووک و گەوەر شەم و کەژاڵ و دڵبەر زین و مرۆت و ئەسمەر لە تاوڵی هاتوونە دەر *** مامز دایگرتووە شیری ناسک دەکوشێ پەنیری ناز دەشێلێ هەویری کاڵێ دەکا نان تیری *** ئامان چۆتە کوڵێنێ پەری مەشکەی دەژێنێ بەسێ لۆرکێ دەکوڵێنێ خەیاڵ ئاوردووی دێنێ *** (هێمن) لەسەرەخۆبە نەکەی بچی بۆ هۆبە دەنا دەشکێنی تۆبە ئاور دەگری وەک سۆبە *** ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بابردەڵە سەبارەت: ساڵی ١٣٢٦ لەبەر ئازاری ژینی نالەباری دەناڵێ بلبلی شەیدا بەزاری بەسۆز و داخەوە دەیگوت فەقیرم پەڕوپۆم هەڵوەری، بێ وادە پیرم مەلێکی فێری دارستان و لێڕ بێ قەفەز پیری دەکا با شووی لە زێڕ بێ تەلار و سەرسەرا و کۆشک چ دێنێ کە کۆیلە وەرهەمی تێدا هەڵێنێ لەگەڵ کازیوە بۆی نەفەڕم چڵاوچڵ نەبینم گوڵ، چلۆن ئارام دەبێ دڵ چ خۆشە عیشق و سەرمەستی، چ خۆشە چ خۆشە ژین بە سەربەستی، چ خۆشە چ تاڵە کۆیلەتی و دیلی، چ تاڵە بەکەم بێ ژینی وا پڕ ئاه و ناڵە من و کونجی قەفەز ئەی داد و بێداد ئەمن دیلم، قەلیش سەربەست و ئازاد لە سوێ هێلانەکەم لەت لەت بوو جەرگم لە تاوی گوڵ نەمام، نیزیکە مەرگم دەبێ چەند بەرد لە هێلانەم گرابێ؟ گوڵی سوورم چلۆن پەڕپەڕ کرابێ؟ دەبێ چۆن فێر کرابێ باڵ بکا کل لەبەر پللاری دوژمن بێچوە بلبل دەسا ئەو ڕاوکەرە کوێر بێ لە چاوان منی خستە قەفەز بێ سووچ و تاوان چ ئینسافە ئەمن بەو دەنگی خۆشم ئەسیر و دیل و زیندانی و خەمۆشم بەڵام ئێستا قەلی ڕووڕەش لە گوڵزار بە قاڕەقاڕ دەدا گوێی خەڵکی ئازار گوتم ئەی بلبلی خەمگینی دڵمەند مەناڵێنە لە دەس داو و لە دەس بەند بزانە تۆ ئەوی ئەهلی هونەر بێ دەبێ یا دەسبەسەر یا دەربەدەر بێ هونەرمەند و ژیانی خۆش مەحاڵە هونەرمەند ڕەنجەڕۆیە، ژینی تاڵە ورینگە خۆشەکەت بۆ تۆ بەڵایە ئەتۆ خۆش خوێنی حاڵت بۆیە وایە ئەگەر نەتبا ورینگە و دەنگی وا خۆش بەرەڵڵا بووی وەکو ئەو ڕووڕەشە تۆش منیش ئەی بلبلی بەندی وەکو تۆم وەها دوورم لە هێلانە و گوڵی خۆم منیش وەک تۆ لەکیسم چوو گوڵی سوور منیش هێلانەکەم لێ کراوە خاپوور منیش بابردەڵەی بەر گێژەڵووکەم دەمێک لەو قوڵکە، تاوێک لەو چڵووکەم منیش زۆرداری پرزەی لێ بڕیوم منیش بەدکاری بواری لێ تەنیوم منیش بێدادی شاباڵی شکاندم بە ناکامی لە خوێناوی تلاندم منیش چونکە بڕێک خاوەن هونەر بووم هەمیشە ڕەنجەڕۆ بووم، دەربەدەر بووم هەزار گۆوەند و سەد پەندم بەسەرهات لە ئامێزم نەگرتووە بووکی ئاوات هەزار سوڕکەم لەبن هەنگڵ دراوە دەمم گیراوە، چاوم بەستراوە لە ئامێزی گەرم بێ بەش کراوم وەکو تۆ تووشی ڕۆژی ڕەش کراوم ژیانم پڕ لە ڕەنج و دەرد و داخە ئەوە گیرساومەوە لەو کێو و شاخە کەسێک نەی پرسی، نەیزانی چلۆنم لە یادان چوومەوە، چیرۆکە کۆنم بە شەو ژان و پەژارەم دێنە پاڵێ بە ڕۆژ ئۆقرەم نییە ساتێک لە ماڵێ بەڵام هاودەردی ئازیزم هەتا هەم وەکو تۆ دەردی دڵ ناکەم لە دەس خەم ئەمن پێم خۆش نییە ئاودەنگی قەل بم ئەمن پێم خۆش نییە بێزراوی گەل بم هەتا دوژمن نەگەوزێنێ دەخوێنم دەخوێنم بۆ گەلی خۆم، هەر دەخوێنم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: فرمێسکی گەش سەبارەت: شیلان ئاوی - ١٣٢٧ قەت لە دنیا دا نەبوو بێجگە لە ناخۆشی بەشم مات و داماو و پەشێو و بێکەس و چارەڕەشم سەردەمێک ئاوارە بووم و ماوەیێکیش دەسبەسەر نەمدی ڕووی ئاسوودەیی، هەر تووشی گێرە و قەڕقەشم دابی کوردی وایە، کەس لاگیری لێ قەوماو نییە بۆچی سەرکۆنەی بکەم لێم زیزە یاری مەهوەشم؟ تیغی بێ مەیلی و جەفای ئەو نازەنینە دڵڕەقە جەرگی لەت کردم بە جارێک ئەنجنیویە سینەشم کوشتمی و شەش خانی ئوممێدی لە من گرتن حەریف مۆرە هەڵداوێم و بێهوودە بە هیوای دوو شەشم نابینی زەردە لەسەر لێوی کەسێ لەم شارەدا گەر خەم و دەردی دڵی خۆمیان بەسەردا دابەشم خۆشەویستی گۆشەکەی تەنیایی هەر ئەژنۆکەمە بۆیە ڕۆژ و شەو وەها گرتوومەتە نێو باوەشم نایەڵێ دوژمن بەڕەنگە زەردەکەی من پێکەنێ تا دەمی مردن ئەمن مەمنوونی فرمێسکی گەشم شاعیرێکی ڕاست و یەکڕووم و فیداکار و نەبەز کوردە موحتاجی محەک نیم زێڕی بێ غەلل و غەشم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: گریانی نیوەشەو سەبارەت: شیلان ئاوی - ١٣٢٧ شەوانە ئەو دەمانەی شەو دەگاتە کاتی نیوەی شەو خەڵک نووست و لە چاوی من کەسەر دیسان ڕەواندی خەو سکووتێکی بەسام سەرتاسەری ئەم دێیە دادەگرێ دەڵێی هەر زیندەوارێکی هەیە لەو دێیەدا دەمرێ لە هیچ لا خشپەیەک نایە، چرای ماڵێکی ناییسێ بە ئەسپایی لە ماڵ دێمە دەرێ دەخوشم وەکو نیسێ تەک و تەنیا بە ئارامی دەچم بۆ گردەکەی بەر دێ بە دڵتەنگی و کز و خەمناکی ڕادەکشێم لەسەر بەردێ دەکەم جا سەیری ئەستێران و هەڵدەمژم شنەی شەوبا شەو و بێدەنگی چەند خۆشە، هەمیشە خۆزگە هەر شەو با وەکو ئاواڵی چاک ئەستێرەکان گوێ ڕادەدێرن بۆم هەتا بۆیان بەیان کەم موو بە موو ڕازی دەروونی خۆم کوڵم هەڵدەستێ ئەو جارە و لەبەر دەردم دەناڵێنم هەتا ئاوری دڵم دەکوژێتەوە ئەسرین دەبارێنم شەوانە گەر نەکەم ئەو شیوەن و ناڵین و گریانە دەسووتێنێ وجوودم ئاگری ئەم جەرگە بریانە بەڵێ گریانی نیوەی شەو دەکا ناسۆری دڵ مەرهەم کوڵ و کۆم دادەمرکێنێ و بەجێ دێڵێ دڵی من خەم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئارەزووی فڕین سەبارەت: شیلان ئاوی - ١٣٢٨ ژین بە یەخسیری و دیلی بێ کەڵکە بۆیە لەمێژە لە ژینم تێرم گوزەران بۆ من لەناو ئەم خەڵکە سەختە، ناخۆشە، چۆنی ڕابوێرم *** هێزم لێ بڕا تاکەی دەربەرم لەناو مەینەت و دەردی سەرزەمین ئەوە بەینێکە کەوتۆتە سەرم بیری ئازادی و ئارەزووی فڕین *** بەڵام داخەکەم نیمە باڵ و پەڕ کە بفڕم، بڕۆم خۆم بدەم نەجات بچمە شوێنێکی لێی نەبێ بەدفەڕ لە باوەش بگرم نۆبووکی ئاوات *** ئەی سروە باکەی بەیانی! وەرە بە شنەشن و پشووی خۆت توندکە لەسەر ئەو دونیا نەویەم لابەرە هەتا دەتوانی ئەمن بڵندکە *** نانا هەورەڕەش! ئەوڕۆ نەوی بە لەو بەرزانەوە وەرە بەرەو خوار کەم کەمە وەرە ڕێکی زەوی بە لەسەر پشتی خۆت ئەمن بکە سوار *** ئەوجار هەستەوە بڕۆ بەرەو ژوور مەوێستە هەتا تەشکی ئاسمان بمبەرە نیزیک ئاسۆی جوان و سوور نەجاتم بدە لە کاولی خەمان ++++++++++++++++++++++ سەرناو: خونچەی سیس سەبارەت: شیلان ئاوی - ١٣٢٨ دیتم لەناو دار و دەوەن لەسەر چڵی سوورە گوڵێک هەڵکورمابوو، دەیکرد شیوەن بەری بەیانی بولبولێک گوتم ئەی مەلی دڵسووتاو چییە، بۆ دەناڵی بەتاو؟ کە ناڵینت بۆ ئەوەیە گوڵت وا زوو هەڵوەریوە ئەو ناڵینە بێ فایدەیە بۆچی نازانی، نەتدیوە؟ گوڵ هەفتە ناباتە سەرێ سیس دەبیت و هەڵدەوەرێ وەڵامی دامەوە بولبول بە شێنەیی، بە کاوەخۆ گوتی ناناڵێنم بۆ گوڵ کە سیس بووە، دەزانی بۆ؟ ئەو عومرێکی ڕابواردووە پشکووتووە جا سیس بووە ناڵینی من بۆ خونچەیە بۆ خونچە پەشێوە حاڵم ئەو داخە لە دڵمدا هەیە بۆیە هەمیشە دەناڵم ئەو، پێش پشکووتن سیس بووە بە جوانەمەرگی مردووە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: گۆمی خوێن سەبارەت: ١٣٣٢ عەزیزم بۆچی تۆراوی لە خۆڕا؟ چ قەوماوە؟ دڵی تۆ بۆچی گۆڕا؟ ئەتۆ وا زوو لەبیرت کردم ئەمما فەرامۆشت نەکەم شەرتە لە گۆڕا *** لە من ڕا خۆ خەتایەک ڕووی نەداوە ئەدی بێ مەیلی بۆ ڕووی دا لە تۆ ڕا ئەسیری کەزیەتە کۆتری دڵی من دەبێ حاڵی چ بێ کۆتر لە تۆ ڕا؟ *** سەر و ماڵ و کەماڵ و بیر و هۆشم لە نەردی عیشقی تۆدا پاکی دۆڕا *** لە چاوم دێ بەخوڕ فرمێسکی خوێنین کەچی ئەم گۆمە خوێنە هەڵنەچۆڕا من و لاشەی پەپوولە ماینەوە و بەس شەوی دووری، شەمیش تواوە لە کۆڕا ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئاواتی بەرز سەبارەت: مەهاباد - ١٣٣٢ لاگری سوڵحە تەواوی ڕەنجبەری وشیاری کورد چاوەنۆڕی دەرفەتێکە خەڵکی لادێ و شاری کورد کوندی شوومی شەڕ لە زەندۆڵان خزی بەدزی و فزی کۆتری سوڵح و ئاشتی نیشتووە لەسەر دیواری کورد *** دەستی دا دەستی برای و هاتە ناو کۆڕی خەبات کیژی نەشمیل و لەبار و شۆخ و گوێ بەگواری کورد کورد گوتوویە سوار هەتاکو نەگلێ قەت نابێ بە سوار ئێستە چابوک سوارە، چونکە زۆر گلاوە سواری کورد *** فێری زۆر دەرسی بە کەڵک و باشی کردین تێشکان جا ببینە ڕاپەڕین و شۆڕشی ئەم جاری کورد! بەیت و بالۆرەی هەزار جار بۆ بڵێ کۆنەپەرست تازە وێژینگێکی نادا دیدەکەی بێداری کورد *** ڕۆژ بە ڕۆژ قایمترە، مەحکەمترە، بڕوایەکەی دەم بە دەم چاکتر دەبێ، باشتر دەبێ، ئاکاری کورد بێ وچان دەڕواتە پێش و ڕێگە دەبڕێ بۆ هەدەف زۆر لە ساڵان ڕوونترە ئەو ساڵەکە ئەفکاری کورد *** کورد بەزینی بۆ نەبوو دەستی نەدا، با دوژمنیش ڕانەوەستابێ لە تاڵان و بڕۆ و کوشتاری کورد ئەو لە ئازار و شکنجەی قەت نەبوو خافڵ، بەڵام کوردی کردۆتە سماتە جەزرەبە و ئازاری کورد *** سەد هەزار بەرگێڕەوەی با بێتە سەر ڕێ، ئاخری هەر دەگاتە مەنزڵی ئاوات و خۆشی باری کورد مافی کوردی هەردەبێ بستێندەرێ بستێندەرێ دوژمنی کورد تێ گەیشتووە ناکرێ باشاری کورد *** وا گزینگی دا بەیانی جوانی ئازادی بەشەر ڕۆژی ڕووناکە، نەماوە زوڵمەتی شەوگاری کورد نایەوێ یاریدەدان و کۆمەگی ئەسڵی چوار جووجەڵەی ئاغای (ترۆمن) وێی کەوت پللاری کورد *** هەرکە تووشی بوو دەڵێ: (یانکی گۆهوم یانکی گۆهوم) تازە دەستی ئەجنەبی ناتوانێ بگرێ زاری کورد تووڕەیی خەڵکی کە دی وا کلکی گرتە ناو گەڵۆز دوژمنی خوێڕی، وەکو ڕێوی لە ترسی داری کورد *** دێتە سەر ڕێبازی راست و دێتە ناو کۆڕی خەبات خوارەپێچەی لێ بڕاوە پیاوی خێچ و خواری کورد هێزی بێگانەی لە پشت خۆی دیبوو، بۆیە وای دەکرد باری هێلکان نابزێوێ خاینی لاساری کورد *** دانەنیشێ گەر لەسەر ئەو پەتک و سینگە بێگومان تۆ لە ئەستۆیدا دەبینی پەتک و گوێلەوساری کورد تێک دەدەن کۆشکی بڵیندی مفتەخۆری زگ زەلام پاڵە و جووتیاری برسی، کارگەری بێکاری کورد *** دیوتە چۆن خۆی شاردەوە خوێڕیانە وەک ئاغایەکەی! ئەو گزیرە بەدفەڕەی دەنگی دەدا بێگاری کورد خۆی لەبەر لافاوی قینی توندی گەل ڕاناگرێ دوژمنی وەحشی و دڕندە و زاڵم و زۆرداری کورد *** دەچتە سەر دارێ لە ڕۆژی ئینتیقام و تۆڵەدا ئەو کەسەی کوشتی بە ناهەق پێشەوا و سەرداری کورد نایەڵن ئادار بەسەر پاداری ئەو دەربارەوە چونکە دەیگوت نایەڵم ئاداری کورد، پاداری کورد *** (پاش قڕانی مودەعی دەس پێ دەکەن تەعمیری موڵک) دێتە دی ئاواتی بەرزی (ئەحمەدی موختاری کورد) (ڕێگەیی ئاسن دەچێتە شاخی هەورامانەوە) هەر کە کەوتە دەستی کوردی چارەنووس و کاری کورد *** مەدرەسە و دانیشکەدە بۆ شار و لادێ دادەنێن خوێندەواربێ تاکو ڕۆڵەی زیرەک و نازداری کورد ئەو زمانە شیرنەی ئێمە پەرەی دەگرێتەوە نادڕێ چیدی کتێب و دەفتەری ئەشعاری کورد *** بێ برەو نابێ مەتاعی کوردەواریمان ئیتر ڕەونەقی پەیدا دەکا ئەو جارەکە بازاڕی کورد دادەمەزرێنن لە گشت شاری وڵات کارخانەیەک تا بەدەستی خۆی ڕەنێو بێ بەرهەم و کرگاری کورد *** بەر دەدەن گاجووتی لەڕ، سواری تەڕاکتۆران دەبن دێتە دەر بوورە و بەیار و بەندەن و نیساری کورد کشتوکاڵ و جووت و گامان دێتە سەر باری لەبار پڕ دەبێ تێڕ و جەواڵ و مشت دەبێ عەمباری کورد *** خەستەخانەشمان دەبێ، دوکتۆر و دەرمانیش فرە ناکەوێ تازە لە کووچان خەستە و بیماری کورد بەختیار و خوێندەوار و ساغ و تێر و پڕ دەبێ دێتە دەر ماکەی نەهاتی و نەگبەتی و ئیدباری کورد *** دەست لە ئەستۆی یەک دەکەن ئازاد و شاد و بەختەوەر کیژ و کوڕ، لاو و گراوی، دڵبەر و دڵداری کورد بۆنی ڕزگاریت لە شێعری دێ چ جوانت هۆندەوە ئەی هەژار، ئەی شاعیری تێکۆشەری ناوداری کورد! *** (کۆتری پیکاسۆ کە موژدەی هێمنی هێنا گوتی: ) مرد، بەسەرچوو، ڕۆژی ئیستیعباد و ئیستثماری کورد ئەی مەلی خۆش خوێنی ئاوارە و تەرە و بێ ئاشیان موژدە بێ زوو دێیەوە ناو میللەتی ڕزگاری کورد بلبلە سەرمەستەکەی باخی موکریان ئەوچەلیش تێر بخوێنە، دەنگ هەڵێنە تۆ لەناو گوڵزاری کورد خۆشەویستی میللەتی خۆتی لەبیر چۆن دەچییەوە؟ چاوەڕێتە ئێستەکانە شاری بێ ئەغیاری کورد ئەو ژیانەی بێ تۆ ڕای دەبوێری (هێمن) مردنە بێکەسێکە پاشی تۆ و پاشی سەرەک کۆماری کورد ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بەغدا نیوەی ڕێیەت بێ سەبارەت: مەهاباد - ١٣٣٣/٦/٢٦ خاین، خوێڕی، درۆزن، بەدفەڕ، شەڕانی، سەرشۆڕ! پیاوکوژ، تاوانبار، ڕووڕەش، ناکەس، ملهوڕ، دیکتاتۆڕ! خەڵکی ئێران بەدەس تۆ کرابوون زیندەبەگۆڕ ئەوە تۆی لێت قەوماوە، دەریان پەڕاندووی، هەی گۆڕ دەبڕۆ ئەی شاهی خاین بەغدا نیوەی ڕێیەت بێ *** ئەی دوژمنی ئازادی، ئەی نۆکەری ئیستیعمار! بەدەس تۆ چوونە سەر دار مەزن، پێشەوا، سەردار بەدەستووری بێگانە دەسووڕا چەرخی دەربار زاڵ بوو بەسەر دەربارا پاڵە، جووتێر و کرێکار دەبڕۆ ئەی شاهی خاین بەغدا نیوەی ڕێیەت بێ *** کەی سێبەری خودا بووی، ئەی سێبەری نەهاتی لە سایەی تۆدا دیمان شەڕ و گرانی و قاتی لە خزمەت باوکی خۆتدا لە پیاوکوشتن ڕاهاتی هەر کە خەڵک لێت ڕاسا، بۆی دەرچووی و هەڵاتی دەبڕۆ ئەی شاهی خاین، بەغدا نیوەی ڕێیەت بێ *** پشتت لە میللەت کردووە پەنات بردووە بۆ دوژمن بەدرەقەی ڕێگای تۆ بێ تووک و نزای پیاو و ژن دوژمنی گەل هەمیشە بەمەرەدی شا دەچن هەر دیکتاتۆر تێدەشکێ، هەر گەلن ڕزگار دەبن دەبڕۆ ئەی شاهی خاین، بەغدا نیوەی ڕێیەت بێ *** گزیری گوێ لەمست بووی تۆ بۆ شیرکەتی نەفتی کلکی ئاغات کێشراوە بۆیە هێندە کەنەفتی پێمانەوە نووسابووی، هەروەکو قیل و زەفتی نەکەی بگەڕێیەوە، (حالا که رفتی... ) رەفتی دەبڕۆ ئەی شاهی خاین، بەغدا نیوەی ڕێیەت بێ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: موو ناپسێنم ئەمن دەمگوت لە دنیا تا بمێنم لەبەر کەس ئەستەمە سەر دانوێنم کەچی ئێستا لە داوی بسکی تۆدا گرفتارم گوڵم موو ناپسێنم *** ژیانم پڕ لە ڕەنجە و نامرادی بە هەڵکەوتیش نەهاتم تووشی شادی دڵم هێند تەنگە هەر جێی تۆ دەبێ و بەس ئەتۆش مەحکوومی حەپسی ئینفیرادی *** قەرار بوو بێی لەگەڵ خۆت شادی بێنی نەهاتی، گەرچی پێت دابووم بەڵێنی لەناو کوردا نەبوو پەیمان شکاندن لە کوێ فێر بووی گوڵم پەیمان شکێنی؟ *** ئەگەرچی ڕۆیی، قەت ناچی لە یادم دەکەم یادت، بەیادی تۆوە شادم کە بارگەت بۆ هەوار تێک نا عەزیزم شکا ئەستووندەکی تاوڵی مرادم *** شەوانە هاونیشینی جامی بادەم بە بادە با پەژارە و غەم بە با دەم کە دەستی ڕۆژگار بای دا سەری من سەری شووشەی شەراب وا چاکە بادەم *** ++++++++++++++++++++++ سەرناو: تووڕەیی سەبارەت: ١٣٣٦ ساقیا کوشتمی خەم و مەینەت دەوەرە لەو شەرابە مەستم کە نامەوێ جام و ساغەر و پیاڵە بەشی خۆم بۆ لە لوێچی دەستم کە *** وەرە ئەی نازەنین بەخێرا خۆت گێژ و وێژم بکە بە بادە و مەی با منی ڕەنجەڕۆ لە ژینمدا هیچ نەبێ جارەکی بڵێم ئۆخەی *** حاسڵی تێگەیشتن و زانین چ بوو بۆ من جگە لە کوێرەوەری؟ سەردەمێکیش پەنا دەبەم بۆ مەی تا بزانم چلۆنە بێ خەبەری *** لەو وڵاتە کەسێک لە خەو ڕابێ بەشی چارەڕەشی و خەم و شینە تێگەیشتم عیلاجی دەردی من مەستی و شێتی و نەزانینە *** ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بۆسەی ڕۆژگار سەبارەت: ١٣٣٨ نیمە ئاواڵێ لە گۆشەی بێکەسیدا غەم نەبێ چاکە ئەو لێرەش وەفای هەر ماوە، سایەی کەم نەبێ لاپەڕەی ژینم هەموو هەڵدەیتەوە تێیدا نییە باسی فرمێسک و هەناسە و شیوەن و ماتەم نەبێ ڕۆژگاری سپڵە بۆ من بۆسەیەکی نایەوە نەمدی هەر تیرێکی دەیهاوێ بەرەو سینەم نەبێ ڕەنجی دووری دڵبەرم بۆ کوشتنی من کافییە گەر لە دنیادا ئەمن هیچ مەینەتی دیکەم نەبێ کوا دەزانێ چەند پەرێشان و پەشێوە حاڵی من؟ ئەو کەسەی گیرۆدەیی ئەگریجەو و پەرچەم نەبێ ڕەمزی دڵداری لە زینێ فێر نەبوو یارم دەنا کوا ئەوینداری وەفاداری وەکو من، مەم نەبێ؟ کیژی شاریمان لەخۆی وەرگرتووە چارشێوی ڕەش داخەکەم نەمدی لەوێ مانگێکی دەورەی تەم نەبێ شادی جارێکی بەمیوانی نەهاتۆتە دڵم ڕەنگە خەڵوەتخانەیی خەم شوێنی نامەحرەم نەبێ خۆم دەسووتێنم هەتا بەزمی خەڵک ڕۆشن بکەم کێ لەڕێی خەڵکا وەکو شاعیر دەسووتێ شەم نەبێ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: لە بیرم مەکە سەبارەت: ١٩٧٣/١٠/٠٦ وەهام بیستووە سەردەمی پێشوو لە گەورە شارێک نازدارێک هەبوو کچێکی قیت و قۆز و کەڵەگەت شاکاری دەست و نەخشی تەبیعەت شۆخ و لەبار و جوان و ڕەزا سووک لەڕاست ڕووی دەچوو ئابڕووی گوڵووک دڵتەڕ، مەشرەف خۆش، زار بەپێکەنین شل و مل، ئەسمەر، ناسک، نازەنین دیدەکاڵ، لێوئاڵ، بسک سێ بەنگی خاڵی سەر کوڵمەی ڕەشتر لە زەنگی مەمک خڕ و توند، سینە نەرم و پان گەردن درێژ و چەنە کورت و جوان کەی گەزۆ شیرن وەکوو دەمی بوو کەنگێ بەڕەزا وەک پەرچەمی بوو مانگ لە ئاست هەنیەی شەرمەزار بۆوە برۆی دی هیلال خۆی لەبیر چۆوە جەرگی دەبڕین تیری بژانگی دڵگر بوو بسکی، لووس بوو، لاجانگی زەندی گۆشتن و شووش و نەرم و نۆڵ بەلەکی خڕ و پڕ و سپی و سۆڵ چەنەگەی خڕی وەکوو گۆی زێو بوو بەرخەبەبەکەی وەک شەکرەسێو بوو خەڵفی شۆڕەبی و مەندۆک و بیزا لەبەر ئەو باڵا بەرزە دەفیزا ناز و کریشمە و لەنجە و لارەکەی پڕی کردبوو هەموو شارەکەی جوانی وا کەم بوو لەسەر زەمینێ کەم دایک کیژی وا جوان دەبینێ لە شارا هەچی هەبوون کوڕ و کاڵ لەدووی ئەو شۆخە ببوونە عەوداڵ لێیان گرتبوو گوێسوانە و ڕێباز کڕیار گەلێکە بۆ کڕینی ناز وەک مانگی جێژن لێیان دەڕوانی پێیان هەڵدەگوت بەستە و گۆرانی بەڵام لە هەموان داوخوازتر لاوێک بوو، کە نەدەژیا بەبێ ئەو تاوێک گیرۆدەی کردبوو بەبسکی خاوی دێوانەی کردبوو بەسیلەی چاوی ئاوڕی ئاوری لە دڵ بەردابوو نازی وەرهەمی پێ هەڵێنابوو وەختابوو بمرێ بۆ ماچی لێوی یا وەکوو شێتان ڕوو بکاتە کێوی نەیمابوو هۆش و هەدادان و خەو ئۆقرەی بڕابوو بەڕۆژ و بەشەو قسەی دڵسۆز و دۆستی نەدەبیست لە دنیای ڕووناک هەر ئەوی دەویست لە دڵی بەرببوو ئاگری بێ ئامان دەستی بەردابوو لە ماڵ و سامان شێت و شەیدا بوو، هۆشی نەمابوو ئاگای لە حاڵی خۆشی نەمابوو شین و گریان و ڕۆڕۆ بوو پیشەی هەر بیری ئەو بوو یادی هەمیشەی ناهومێد نەبوو دەستی بەرنەدا تا ئەو نازدارەی بۆ هاتە ڕەدا بەهار بوو دیسان خەمڵی وەک بەهەشت مێرگ و لاپاڵ و بەندەن و پێدەشت کانی وەک دیدەی ئاواران پڕ جۆش شنە وەک پشووی نازداران بۆنخۆش گوڵ پشکووت، بلبل وەورینگە کەوت کەو لەسەر ڕەوەز هەڵی گرت ڕەوت مێلاقە بادەی ئاونگی دەمشت شللێر فرمێسکی شادی هەڵدەڕشت خونچە دایدڕی بەرۆکی کراس لە خیز هاتە دەر چووزەڵە ڕێواس بۆن و بەرامە و هەوای بەهاری عیشق و هەوەس و مەستی لێ باری بەهار کە بەزمی تەبیعەت گەرمە دڵی نازداری بێ بەزەش نەرمە بەڵێنی پێ دا کیژۆڵەی چاوجوان لە دەری شاری بۆی بچێتە ژوان لاوی دڵسووتاو گەیشت بەئاوات کە ئەو نازدارەی بۆ لە ژوانێ هات ئاوێزانی بوو، گرتی لە ئامێز گووشی بەباهۆی مەردانەی بەهێز ڕایمووسی لێوی شیرنتر لە قەند لە دەستی هاڵاند کەزی وەک کەمەند گووشی مەمکۆڵەی وەک زەردە لیمۆ بڕا، لاکەوە، مەکە، ئەیەڕۆ دەیانکرد یاری و دەسبازی و گەنگەڵ یەکتریان دەگرت لە مێز و باخەڵ درێژ دەبوون و هەڵدەستانەوە لەناو شێنکەدا دەتلانەوە لاوی تامەزرۆ، کیژی گەردن کێل سوێسنە و بەیبوونیان دەکردن پێشێل ڕێکتر دەکەوتن بۆ ئەم لا و ئەولا قانەقدیلەی یەکتریان دەدا سێبەر شۆڕ ببوون، ئێوارە داهات ئاخ لە خۆشیدا زوو ڕادەکا کات هەرچەند لە دینی یەکتر تێر نەبوون ناچار بوون هەستن بەرەوماڵ ببزوون شل شل داگەڕان بۆ دەم ڕووباری تا پێش تاریکان بچنەوە شاری لەسەر کەندی چۆم ڕاوەستان تاوێ کچ دیتی لەناو نێرینەی ئاوێ چەپکە گوڵێکی وەکوو پتی خوێن گوتی ئای جوانە! ئەوە گوڵی کوێن؟ بریا هی من با ئەو گوڵە سوورە حەیفە کەوتە ناو ئەو شیت و شوورە هێشتا قسەکەی نەکردبوو تەواو کە دڵداری شێت خۆی خستە ناو ئاو بە پەلەقاژە گوڵی هێنا دەست هاویشتی بۆ لای کیژی دیدەمەست گوتی ئەی یاری ژیکەڵە و ژیرم هانێ گوڵەکەت مەکە لە بیرم گێژاو لوولی دا، شەپۆڵ نوقمی کرد خوڕێنی چۆمی کەلاکیشی برد تۆماری ژینی کورتی پێچراوە ئەو تەنیا ڕۆژە خۆشەی بۆ ماوە ساردی کردەوە چۆمی سارد و سڕ دڵی پڕ هەست و پڕ بڵێسە و گڕ کە ئەوەی بینی کیژی شەنگ و شۆڕ لەوێ ڕانیشت و کردیە زیڕ و هۆڕ قژی ڕنینەوە دای لە سینگی خۆی بەرۆکی دڕی قوڕی پێوا بۆی لەوێ هێند گریا هەتا بوو شەڵاڵ بە دارەمەیت بردیانەوە ماڵ هەتا ماوەیەک دژ و وەڕەز بوو کەم کەم دڵداری پێشووی لەبیر چوو یەکی تری گرت لە کوڕانی شاری سەرلەنوێ دەستی کرد بەدڵداری ژین ڕاناوەستێ، هەوەس نامرێ دڵداری لەگەڵ مردوو ناکرێ زیندوو پێویستی بەهاودەم هەیە بۆ مردوو مردن، هەر ئەفسانەیە تا خوێن ببزوێ، تەزووی بێ، هەوەس بێ جووت دژوارە ژیان بۆ گشت کەس کە ویستت دڵی جوانێک ڕابگری دەبێ بۆی بژی، نابێ بۆی بمری ژن پیاوی دەوێ، پیاو دەیەوێ ژن هەزارانی واش بێ سەروشوێن بن بۆ ژین پێویستە لەشی گەرم و گوڕ نەک ئاڵا و کێل و گڵکۆ و بەرد و قوڕ لە یەسکی ڕزیو وەرناگیرێ کاو بێ کاو دژوارە ژینی ژن و پیاو تێ نەگەیشتبوو دڵداری بێ هۆش کە کچ زوو کوڕان دەکەن فەرامۆش هیچ کەس بەو کارە ناڵێ ئازایی خۆ بەکوشت بدا پیاو بەخۆڕایی خۆی بەئاو دادا بۆ هەوەسی چووک پێی وابێ پاش ئەو کچ نابێ بەبووک کەسێک دەیەوێ قەت نەکرێ لە بیر ناوی لاپەڕەی مێژوو بکا داگیر خەڵگ بەمەردی و ئازایی و پیاوی هەتا هەتایە هەر بەرن ناوی ببێ بەمایەی سەربەرزیی کۆمەڵ بۆی دروست بکەن پاش مردن کۆتەڵ لە ڕیزی گەوران ناوی بنووسرێ سەت شێعری باشی پێ هەڵبگوترێ جێی شانازی بێ بۆ نەتەوەی خۆی گۆڕی مەزار بێ، کڕنووش بەرن بۆی خۆ فیدا بکا بۆ گەل و خاکی ناوی نەمرە بەپاکی و چاکی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: جۆلانە سەبارەت: ١٣٣٩ چوومە لای دوکتۆر و گوتی نەخۆشی دەردەکەت سەختە گوتم: تۆ پێت وایە دەمرم؟ بەداخەوە، گوتی: وەختە *** ئەو دڵەکوتەی گرتووتە پیاوی بەهێزیش بیگرێ بێتوو ئاگای لە خۆی نەبێ هێندە پێ ناچێ دەمرێ *** پێکەنیم و گوتم دوکتۆر! ناڵێم زانا و شارەزا نی بەڵام تۆ پزیشکی ویشکی باری دڵداری نازانی *** دڵەکوتەم نییە، دڵم جێی کیژێکی خانومانە منداڵە، ئۆقرەی ناگرێ بۆم دروست کردووە جۆلانە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: چارەنووسی شاعیر سەبارەت: ١٣٣٨ بەهار بوو فەسڵی زستانم، ئەگەر یارم لەگەڵ بایە درۆیە گەر گوتوویانە بە خونچێکی بەهار نایە لە بارانێ مەپرسە تا هەور بگرێ بەری ڕۆژێ دەبێ بگریم هەتا ڕووی تۆ لە ژێر چارشێوی ڕەش دایە هەناسەم لادەدا چارشێو و ڕووبەندی ڕەشت ئاخر هەور هەرچەندە پڕ بێ کوا حەریفی قودرەتی بایە؟ لە ژێر سایەی برۆکەتدا حوکمڕانی دەکا چاوت لە سایەی دووخی شمشیرە کە حاکم حوکمی ئیجرایە لەسەر بەفرێ بەکار نایە وەکو بیستوومە داوی ڕەش لەسەر کوڵمەت ئەدی بۆ دڵگرە ئەو بسکە تاتایە؟ هونەر ناتوانێ جوانی تۆ بەهیچ شێوێکی بنوێنێ لە مەڕمەڕ چۆن دەتاشرێ هەیکەلی ئەم بەژن و باڵایە؟ بەڕیشی بۆزەوە سوجدەی دەبەم من بۆ جەماڵی تۆ ئەدی بۆچی دەیانگوت دار کە پیر بوو تازە دانایە؟ بزەت نایێتە سەر لێو و بەزەت نایە بەحاڵمدا ئەگەرچی زۆر لەمێژساڵە لە دووت دەخشێم وەکو سایە دەزانی بۆچی من هێندە پەرێشان و خەفەتبارم لە بازاڕی ژیان غەیری هونەر نیمە چ سەرمایە بەتوو تووش تووشی مەکتەب بۆ دەهاتم من کە زانیبام خەفەت، مەینەت، کەسەر، حەسرەت، بەشی ئینسانی زانایە لەگەڵ چارەڕەشی و دوورەبەشی و نەگبەت دەبێ هەڵکەم لەمێژە چارەنووسی شاعیرانی کوردی هەر وایە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ڕقی پیرۆز سەبارەت: ١٩٧٤/١٣٥٣ دەمگرێ، ئەمما لەگرتووخانە ڕق ئەستوور ترم لێم دەدا، ئەمما لەسەر داوا ڕەواکەم سوور ترم دەمکوژێ، ئەمما بەگژ جەللادەکەم دا دێمەوە کوردم و ناتوێمەوە، ناتوێمەوە، ناتوێمەوە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: پەیامی ڕانەگەیەندراو سەبارەت: ٢١-٣-١٣٥٣ پەیامی من بە گوێی ئەم دڵبەرە نازدارە ڕاناگا نەسیم بێ سیم دەبینێ، شل دەبێ، بەم کارە ڕاناگا گوتی سەبرت هەبێ دووبارە دێمەوە دیتنت ئەمما لە کورتی دا تەمەن، وا دیارە بەو دیدارە ڕاناگا وەکو پەروانە دەوری لێ دەدەن لاوانی خۆوڵاتی گوڵی ئێرە بە ژوانی بولبولی ئاوارە ڕاناگا نەخۆش و دەردەدار و دڵ بریندارم، پەرستارێک بە حاڵی ئەم دڵە پڕ ژان و پڕ ئازارە ڕاناگا دەکەی ماچی دەم و لێوان ئەگەر هێز و گوڕێکت بێ دەنا جوانێک بە دەردی ئاشقی بێ چارە ڕاناگا هەتا کۆمتر دەبێ پشتم پتر هەڵدەکشێ مینی ژۆپ ئیتر دەستم بە داوێنی کچی ئەم شارە ڕاناگا دەبێ بولبول لە من فێربێ غەزەل خوێنی، بەڵام چبکەم گرفتارم، چریکەم بەو گوڵ و گوڵزارە ڕاناگا ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دڵی شاعیر دڵی شاعیر وەکو ئاوێنە دەچێ گوڵەکەم! تۆ دڵەکەم مەشکێنە ڕاستە زۆر ناسکە، ئەمما کە شکا وەکو خەنجەر دەبڕێ ئاوێنە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: تەرجەمە لە ئەنوەریەوە هەر بەڵایەک لە ئاسمانەوە بێ با لەوێشڕا نەهاتبێ بۆ من کە گەیشتە زەوی دەکا پرسیار ئەرێ لە کوێیە ماڵی مام هێمن؟ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بۆ چمن ئەی خودای گەورە! خالیقی بێ چوون ئەی ئەوەی دات بە ئێمە زار و قوون یا ئەوان بگرە یا بکە تێرم تێر نەبم بۆ چمن سەر و ژێرم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بۆ کچە کوردێک کچە کوردێکی نەشمیل و لەباری بەوەی نییە ماوەیێکە چوویە شاری ئەگەر پێت خۆشە هەروا بتپەرستم نەکەی لادەی لە دابی کوردەواری ++++++++++++++++++++++ سەرناو: پەری ئازادی شینم گەلێک گێڕا و شادیم کەم دیوە خۆشی دەڵێن هەیە، بەڵام نەمدیوە هەڵوەدا بووم لە دووی پەری ئازادی تووشی نەبووم نە لەودیو نە لەمدیوە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بۆ خانمی لازار ژیانی دووبارە دەبەخشیەوە بە مردووی عیشقت تۆ مەسیحا نەفەسی خۆزگە منیش لازار بام ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دیلی دیل ئەسیری بسکی ئاڵۆزی کچە کوردێکی نەشمیلم تەماشا کەن چ سەیرێکە بەدەستی دیلەوە دیلم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شنە شنە نەبزێوی سەری بسکی ڕەشی کە لەسەر ڕوومەتی ئارامی گرت گوێ مەدە ئەو قسە کۆنەی کە دەڵێ: لەشکری کافرە ئیسلامی گرت ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بۆ ئاغای لبادی دارایی بە لباد دەبڕێ سەری پیاوی لبادیە کوێرە یاڕەبی کەس نەخەیە داوی لبادیە کوێرە ئەی ئەوەی شاخ بە کەر و باڵ بە پشیلە نادەی بۆچی سۆمایی هەیە چاوی لبادیە کوێرە؟ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ماچی شیرین سەبارەت: تەورێز - ١٣٣٨ بە منداڵی لە لێوی ئاڵی تۆم ئەستاندووە ماچێ بە پیریش لەززەتی ئەو ماچە شیرینەم لەبیر ناچێ بەسەد دکتۆر و دەرمان و پەرستار ناکرێ چارەی کەسێک تیری مژۆڵی ئەو کچە کوردەی لە دڵ ڕاچێ دەکا گیرۆدەتر پیرانی دڵتەڕ ئەو کچە کوردەی بچێتە مەکتەب و بسکی بە مۆدەی تازە هەڵپاچێ خەم و دەردی زەمانە پیری کردم وشک و بێ زەوقم کە شاعیر وشک و بێ شۆر بوو لەناو خەڵکی دەبێ لاچێ لە گۆشەی بێکەسیدا ئێستە وا دڵتەنگ و خەمبارم نییە باکم ئەگەر ماڵم بە جارێکی بە قوڕدا چێ بەشی کوردێکی زانا لەم وڵاتە مەینەت و دەردە ئەوەی نەتویست بڵێ ڕەببی بە دەردی کوردی زانا چێ لەناو بازاڕی ئەوڕۆکەی ئەدەبدا شێعری تۆ (هێمن) وەکوو پووڵی چرووکە، هیچ ڕەواجێکی نییە، ناچێ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: هێلانەی بەتاڵ سەبارەت: مەهاباد - ١٣٣٩ نییە باکم ئەگەر زاڵم شکاندوویەتی باڵی من ئەوە سەختە کە وا ناگاتە گوێی کەس ناڵەناڵی من بەهار هات و تەبیعەت حوکمی ئازادی مەلانی دا لەناو کونجی قەفەزدا دیارە چۆنە ئێستە حاڵی من لە گوڵزاری ورینگەی بلبلی سەرمەست و شەیدا دێ بەڵام نایە جریوێکیش لە هێلانەی بەتاڵی من لە سەر ناچێتە دەر ساتێ خەیاڵی بسکی خاوی تۆ ئەگەرچی تێگەیشتم چاوەکەم خاوە خەیاڵی من ئەرێ ئەی ئاسکی ناسک هەتا کەی دەستەمۆ نابی؟ ئەرێ پیرۆزەکەی خۆشفەڕ هەتا کەی نایە ماڵی من؟ گوتت: بۆت دێمە جێژوانێ، هەزار سوێندت بە شاڵم خوارد لە ئاهی ئاشقانەی من بترسە، نەک لە شاڵی من کە ماڵت بێ کەماڵت بۆ چییە لەو شارە وێرانە کە ماڵی دەوڵەمەندی دی، گوڵم نەیویست کەماڵی من ئەگەر دەیزانی مانای خۆشەویستی ئەم کچە کوردە بە سەد یاقووت و گەوهەر نەیدەدا فرمێسکی ئاڵی من ڕەش و تار و درێژ و پڕ لە ئازار و خەم و دەردە بەڵێ شەوگاری دووری بوو سەراسەر ژینی تاڵی من ++++++++++++++++++++++ سەرناو: گلێنەی شاعیر سەبارەت: ١٣٤٠ ئەگەر خەرمانی عومرم ئێستەکانە پاکی با بیبا بە مەرگی تۆ مچوڕکیشم بە دڵدا نایە، با بیبا هونەر گەر خۆی پەرێشانی نەبایە لەم وڵاتەیدا بەشی من بۆ دەبوو چارەڕەشی و خانەخەرابی با لەکوێ حاڵی من و تۆ وا دەبوو ئەی خۆپەرست ئێستا ئەگەر دنیا ئوسوول و قاعیدە و نەزم و حیسابی با بە جامێ بادە تێر نابم، گەر مەیلت هەیە ساقی گڵێنەی خۆم دەنێرمە خزمەتت، بۆم تێکە تا بیبا وەبەر من نایەڵێ لێرەش مەی و ساقی جەنابی شێخ دەنا لەولا شەراب و حۆری با هەر بۆ جەنابی با هەموو عومری ئەبەد تێیدا نییە خۆشی دەمێک مەستی خدر ئاوی حەیاتی بۆ چ بوو؟ فێری شەرابی با ++++++++++++++++++++++ سەرناو: گێژەڵووکەی خەزان سەبارەت: مەهاباد - ١٥ی بەفرانباری - ١٣٤١ گێژەڵووکەی بەسام و توندی خەزان کە پەلاماری دایە باخ و ڕەزان دەشکێنێ نەمامی شلک و تەڕ گوڵی بۆنخۆش و تەڕ دەکا پەڕپەڕ ئەو گوڵەی باخی پێ دەڕازاوە داخەکەم ئێستا هەڵپرووکاوە هەروەها دەستی بێ بەزەی تەقدیر نایەڵێ چووک و گەورە جوان و پیر تازەلاوان لە خوێن دەگەوزێنێ جەرگی دایکی هەژار دەبرژێنێ زەبری توندی زەمانی بەدکردار شاری کردینە شاری پڕئازار هەرچی دەیبینی دەس بە ئەژنۆیە لە هەموو لاوە شین و ڕۆڕۆیە بزە نابینی تۆ لەسەر لێوێ چاوە فرمێسکی خوێن دەپاڵێوێ سەربەقوڕ، مل بەکوینە گەورە و چووک خەنە شۆرایەوە لە پەنجەی بووک مەرگی ئەو سێ جەوانە بێ مرادە ماتەمی خستە ئەو مەهابادە گەرچی (یوسف) ئەسیری بەندی گڵە ئێستە لەو (میسرە) هەر عەزیزی دڵە گەرچی بۆخۆی خرایە چاڵی گۆڕ شوێنەواری بەنرخی ماوە لە گۆڕ خزمەتی خەڵکی زۆر بوو ئەو لاوە جا چلۆن دادەمێنێ لەولاوە؟ گەر (سولەیمان) نەما لە کۆڕی خەبات نەگەیشتووە بە ئارەزوو و ئاوات زیندووە تا ئەبەد لەناو خەڵکی چونکە بۆ کۆمەڵێک هەبوو کەڵکی خزمەتی عیلمی کردە پیشەی خۆی خوێندەوار کۆڕی شین دەبەستن بۆی ڕەنگە شاگردی کوردی وریا و ژیر دەرسی ئەو لاوەیان بمێنێ لە بیر کاکە (داوود) ئەگەر لە ڕێی ژیانا گیانی شیرین و پاکی خۆی دانا فێری کردین دەبێ لە کارکردن نەبەزین تاکو سەردەمی مردن *** یادی دوو پیاوی چاکی زەحمەتکێش یانی کاکە عەزیز و مام دەروێش خەڵکی ئەم شارە قەت لەبیر ناکەن خەڵکی ئەم شارە ئۆگری چاکەن ++++++++++++++++++++++ سەرناو: گوڵی هیوا ئەختەر کچی کوردی چاومەست! ئیلهام بەخشی شێعری پڕ هەست! ئەی پێشمەرگەی میللەت پەرەست کە دیتمی تفەنگ بەدەست زانیم گوڵی هیوا پشکووت بەیانی ئازادی ئەنگووت ئەختەر پێشمەرگەی کۆڵنەدەر! ئەختەر ئەی گوڵی نێو سەنگەر! خوێنت دەتکێ لە دمی خەنجەر دەگری بەری هێرشی ئەسکەر سێرەت گرت بەو چاوە جوانە لە کەلەکەی ئەم بیژوانە شەقت هەڵدا لە زێڕ و جل تووڕت داوە کلدان و کل توندت کردووە پشتێنی شل فیشەکدانت کردۆتە مل پساندت بازنە و پاوانە دەستت دا تفەنگ پیاوانە ناڕێژی چاو، سوور ناکەی لێو شانە ناکەی بسکی پەشێو یەکجاری فڕێت دا چارشێو ئەوە ڕووت کردە چڕ و کێو دەبڕی جەرگی دوژمنی زۆڵ بەسەرنیزە نەک بە مژۆڵ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ڕەق هەڵاتم سەبارەت: ١٣٤٧ من لە داخی خزمی خوێڕی و ئاشنای ئەحمەق هەڵاتم من لە ترسی زاق و زووقی ئەمنیەی چاوزەق هەڵاتم کوا بەخۆشی خۆم بەجێ دێڵم وڵاتی خۆشەویستم؟ من لە ترسی زللە و باتووم و دار و شەق هەڵاتم هەر بەپێیان و بەکۆمەکۆمە گەیمە ئەم وڵاتە ڕەنگە پێت وابێ بەسواری مایەنی گوێ لەق هەڵاتم (نۆکەری بێگانە ناکەم) هاتە جێ فەرمایشی خۆم وا لە برسان و لەبەر بێ بەرگی ئیمڕۆ ڕەق هەڵاتم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ڕاوە بەراز تفەنگی ڕاوێ ئەستێنراوە یەکسەر بە قەولی کاک هەژار، بێ ڕاوە ڕاوکەر مەفەرموو ڕاو نەما لەو شارە تازە کە سەیری ڕاوکەران ڕاوە بەرازە ئیتر دەرچوو بڵێن باوی کوڕانە نەخێر باو باوی (سۆنە) و (دوو کوڕانە) قورینگ و (ڕەش بەشە) و (دوڕنا) و (هەڵەتانج) نە ئاغایان لەکن پیاوە نە کرمانج بەکەیفی خۆی لەسەر ئەو ئاوە ڕوونە دەکا گاڵتە و قوماری (پێ بەقوونە) سەری چۆن لێ دەشێوێ سی لە قۆپی کە ڕاوکەر چونکە بێ ڕاو ماوە تۆپی (بنە) ڕووخان و (سیپە) چۆل و هۆلن بڵاون ڕاوکەر و باڵندە پۆلن ڕفاندوویە (قەلەسابوونی) سابوون کە هەستی کردووە لاگیریە قانوون ئەوا (کەروێشکە)کەی سیخوار لەپشتە قوڵەشینی بەهەست و گورج و گشتە لە لانا کەوتووە و نایێتە بیری کە جاران شۆرەتی بوو سەنگەسیری دەکا سمکۆڵ و چاوی هەر لە کۆیە کە نێری تێگەیی پارێز درۆیە ئیتر کەس ڕووی نەماوە بچتە کێوی بە شێر گاڵتە دەکا ئەوڕۆکە ڕێوی لەسەر بەردی دەخوێنێ (کەو) بەدەستە دەڵێ ڕاوکەر ئەگەر پیاوی دە هەستە لە چاوان هەڵوەرین فرمێسکی گوڕگوڕ کە دێ و دەڕوا بەدەستە (چرگ) و (کوڕکوڕ) هەوێردە و (زڕڕەکەو) دێنە ڕەپستە بەڵام چ بکەم چەکم پللار و مستە لە سوور کێڵان دەنیشن پۆلەکۆتر لە جاران زۆرتریش و سەربەخۆتر (فەقێ ڕەحمانی) ئاواڵت چلۆنە؟ چلۆن بێ ڕاو دەژی کالیارە کۆنە؟ گەرم داهاتووە وەک پیرە لۆکی لە سوێ ساچمەزەنی کۆنەڕەشۆکی ئەوی زۆر تووڕە بێ (دەروێش کەریمە) کە پیری ئێمەیە و پیاوی قەدیمە گەلێکی دی هەرا و بەزم و تەق و تۆق چرای ژینی نەبوو وەک ئێستە بێ شۆق بزەی نایێتە سەر لێوی وەکو میر ڕەبی بێ ڕاو نەبی قەت ڕاوکەری پیر وەکو (ئەحمەد) گوتی ئەی پیری مەشهوور مەخۆ خەم بۆ تفەنگی عەهدی تەیموور ئەوەی چابوو لە شانی ئێوەدا بوو بەڕەحمەت بێ دەنا بۆ بستە چابوو دەبێ حاڵی چبێ (کاخدری) خۆمان کوڕی کێوان و ڕۆڵەی بەند و چۆمان مەگەر نۆکان بخوات و بچتە ڕاوێ دەنا تازە دەوێرێ ساچمە باوێ ڕەبی دوژمن بەحاڵی (بەهمەنی) بێ لە داخا ڕەنگە لووتی داژەنیبێ کەسێکی بچتە لای و کەڵپی بێشێ وەها پەرتە خلێنەی بۆ دەکێشێ جەنابی (ئەردەلان) شێواوە حاڵی وەکو جیبی منە ساکی بەتاڵی ڕەئیسە گەورەکەی کانوونی ڕاو بوو ئەویشی چوو لە دەس دەستە شکاو بوو (رهاکرد است او خوی پلنگی) نەماوە پوز و فیز و زەبر و زەنگی کە سایەی کەم کراوە ئەو لە سەرمان لەسەر کێ لێ دەدا ئەو جارە فەرمان؟ گەلێکی گۆشتی کێوی خوارد بەمفتە لە گۆشت کەڵ ساز بکا با ئێستە کفتە یەقین (مەحموود) با نادا سمێڵی سمێڵ بادانی پێ حەیفە بەدێڵی کە ڕاوکەر بێ تفەنگ ئەڵبەتتە دێڵە لە هەمووان دێڵتریش (مەحموود سمێڵە) دەڵێن دوکتۆر خەوی نایە شەوانە لە تاوی ڕاوی (مالۆس) و (یەکانە) نییە هۆشی لە کەس وەربگرێ ویزیت دەدا دەرمانی (تیفۆس) بۆ (بڕۆنشیت) لەکن خانم یەقین نامێنی نازی لە کووپەی ببڕێ قاورمەی بەرازی بەشی ئێمەی نەدا لەو خەست و خۆڵە مەسیحی گەورە ئەستاندوویە تۆڵە (مەمی خان) چاکە هەر ماوە جەفەنگی ئەوەش قازانج و سوودی بێ تفەنگی بەڵام (میرزا حەسەن) کاری کراوە تفەنگێکی کڕی و تەحویلی داوە لە دەستی مفتی زادە کێ دەکا خێر تفەنگی دایە، ڕاوی پێ نەکرد تێر تفەنگی تازە هێنابوو حیجازی بەڵام مەودای نەبوو بۆ تورکتازی فەڕوفیکی ئەوە گرتی هەموومان لە داخانی دەبوو بگرن هەموو مان چلۆنە کەیفەکەت ڕەحمانی قازی دەخۆی ئێستاش کەبابی جەرگی قازی ئەوێستاش لێ دەنێی تۆ سەنگەسیران دەنێری کاسە سفرە بۆ فەقیران مەزەی وودکاتە هێشتا سینگی باڕی نەوەڵڵا هێندە برسی بەرد دەهاڕی ئەوەت چاکە لە قەسسابخانە دوور نی وەکوو عەوڵای برات بۆ گۆشت زەروور نی هەڵەم کرد لێم ببوورە تاکوو مابی هەڵۆی و کاکە بۆ کۆللارە نابی ئەتۆ پەڕکووری توند و تیژ و دڕ بووی ئەتۆ سوڵتانی شاخ و کێو و چڕ بووی زەمانە داخەکەم باڵی شکاندی لەناو داڵ و قەل و کوندی خزاندی حەیف ئەی شاهەڵۆ بۆ باڵ و چەنگت حەیف سەد حەیف بۆ دەست و تفەنگت حەیف ئەی نابیغەی ڕاوی موکریان کە باڵندە لەترسانت دەگریان دەبینم ئێستەکانە چەک کراوی دەترسم چاوی تۆ کوێرکەن مراوی ڕەفیقان چاکە ئێوە خەڵکی شارین وەکوو من نین، بەشی زۆرتان ئیدارین «بیحەمدیللا» هەتانە کار و بارێک بەڕۆژ کار و بەشەو گاڵتە و قومارێک ڕەفیقێک، خەمڕەوێنێک، ئاشنایەک کتێبێک، تەختە نەردێک، سینەمایەک بەلای ماڵی خەلیفەیدا گەڕانێک لە خزمەت ئەرمەناکیش ئیستیکانێک بەڵام من خەڵکی لادێم سەگ بەحاڵم دژ و داماو، کەنەفت و دەس بەتاڵم پەرێشان و کزم بێ کاروبارم بە بێ ڕاویش بەجارێک کۆڵەوارم کە زۆری بۆ دەهێنام دەرد و مەینەت دەچوومە ڕاو و ئامێزی تەبیعەت خودایە تازە چۆنی بگوزەرێنم کە تەنیا تۆپەڕەش بوو خەمڕەوێنم لە ژوورێ دادەنیشم هێندە، دەمرم کە دەچمە دەشت و مەزرا سەکتە دەگرم لە ناو داچێندراوی سەوز و شینم هەزار جاش و کەر و گوێلک دەبینم لە باغمدا هەیە سەد بزنە گڕوێ بزن ئازاد کرابێ، ڕیشە دەڕوێ! بەجوتیاری بڵێم چاکت نەکێڵا دەزانم دەسبەجێ ڕۆبۆتە تێڵا بەگاوانێ بڵێم زیانێ مەفەرموو دەڵێ لاچۆ بڕۆ وەختی بەسەرچوو بەشوانی گەر بڵێم مەیکە لە مێشە دەڵێ دیارە دەمت ئێستاش لەپێشە لە ناو دێدا کە دەچمە بەربەرۆچکە دەدەن دەورم مناڵی سەر بەکۆچکە ئەوەندە گوێ لەمست و توند و تۆڵن ئەگەر زوو هەڵنەیەم چاوم دەکۆڵن خەریک بووم ڕاگرم دوو گۆڵە تاجی بەوان ڕاوێ بکەم بۆ ناعیلاجی حیسابم کرد کە نیمە نانی خۆشم بەبارانێ ڕزی ئەو ساڵ کڵۆشم چەلان چابوو هەمان بوو تەختەدامە بەڵام ئەو ساڵ لە دێ دامە حەرامە ئەگەرچی زۆر لەمێژە دامە فێرم بەڵام زەحمەت بەمام سۆفی بوێرم چلۆن ئاغای بکەم ئێستا لە سۆفی کە سۆفی تازە ئاغای هەڵگڵۆفی بڵێم ئاغا دەڵێ سندان، دڵەدەرد دەوێری ناوی ئاغا بێنی نامەرد! لە مەڵبەندێ کە ئازادی نەبێ پیاو بە ساچمەزەن بچێتە کێوی بۆ ڕاو سەگی تێ ڕی چ نرخێکی هەیە ژین ستەم تا کەی، مەگەر ئێمە بەشەر نین ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئامێزی ژن سەبارەت: ١٩٧٠ جاران پەناگای شەوانم ئامێزی ئاوەڵای ژن بوو گەرمی و نەرمی ئەو ئامێزە مایەی حەسانەوەی من بوو دەردی ژیان، ڕەنجی خەبات ماندووبوونی ڕۆژی ناخۆش بەشەو لە ئامێزی ئەودا هەمووم دەکردن فەرامۆش نیگای چاوی، بزەی لێوی برینی دەکردم ساڕێژ برینی ئەو دڵەی دوژمن بەتیر دەیکرد دابێژ دابێژ نازی، تۆرانی، زیزبوونی لاواندنەوەی، ئاشت بوونەوەی هەموو لە جێی خۆی شیرین بوون زۆر سەختە لە بیرچوونەوەی بەڵێ سەختە، یەکجار سەختە دووری لە ژن، نامرادی بەڵام لە ژن خۆشەویستتر لە لای من ئەتۆی ئازادی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ترۆپکی ڕزگاری سەبارەت: ١٩٧١ ڕێبوارێکم ئازا و بەزیبک و زاکوون دەبڕم چۆڵ و چیا و پێدەشت و بێروون بەرهەڵستم دەکەم هەپروون بەهەپروون دەڕۆم بەرەو ئاسۆ، بەرەو ئاسۆی ڕوون دەڕۆم دەڕۆم تا ترۆپکی ڕزگاربوون کەند و کۆسپ هەنگاوم پێ ناکا شل بێتە سەر ڕێم هەزاران گابەردی زل بەهێزی شان و باهۆ پێی دەدەم تل دەڕۆم بەرەو ئاسۆ، بەرەو ئاسۆی ڕوون دەڕۆم دەڕۆم تا ترۆپکی ڕزگاربوون پێم گرتەوە، دەرچووم لە دارەدارە ڕێم گرتەوە ڕێگای «قازی» و «ئاوارە» نامترسێنی گوللە، پەتک، سێدارە دەڕۆم بەرەو ئاسۆ، بەرەو ئاسۆی ڕوون دەڕۆم دەڕۆم تا ترۆپکی ڕزگاربوون بەو خوێنانەی لەو ڕێبازە ڕژاوە گوڵی ئاڵی سەربەستی کورد ڕواوە منیش بەدڵی پڕ لە هیوا و بڕواوە دەڕۆم بەرەو ئاسۆ، بەرەو ئاسۆی ڕوون دەڕۆم دەڕۆم تا ترۆپکی ڕزگاربوون ڕۆڵەی کوردم فێری هەوراز و لێژم تا زۆر بڕۆم زیاتر ئارەق بڕێژم کورتتر دەبێ ڕێگای دوور و درێژم دەڕۆم بەرەو ئاسۆ، بەرەو ئاسۆی ڕوون دەڕۆم دەڕۆم تا ترۆپکی ڕزگاربوون ناڕەومەوە لە داوەڵ و تارمایی زۆرم دیوە بوولێڵ و تاریکایی دێنم بەو شەوگارە ڕەشە دوایی دەڕۆم بەرەو ئاسۆ، بەرەو ئاسۆی ڕوون دەڕۆم دەڕۆم تا ترۆپکی ڕزگاربوون من پەروەردەی بن سێبەری ئەشکەوتم گەلێک جاران لە چاڵاوی ڕەش کەوتم هاتمە دەرێ، هەدام نەدا، نەسرەوتم دەڕۆم بەرەو ئاسۆ، بەرەو ئاسۆی ڕوون دەڕۆم دەڕۆم تا ترۆپکی ڕزگاربوون ++++++++++++++++++++++ سەرناو: تەپڵی ئەمان سەبارەت: ١٩٦٣ قەڵەم سەرکێشە، بیریش مووقەڵێشە بەڵام یاڕەببی ڕووی ڕەش بێ زەمانە دڵی تەنگم لە دەستانی هەمیشە مەکۆگەی مەینەت و دەرد و خەمانە هەموو تیری بەڵای ئەو ڕۆژگارە دەکا بۆ سینگی پڕ زامم کەمانە برا و خزم و کەسوکارم بەجارێ ئەوان لێم بوونەتە داسی ڕەمانە لە ماڵی خۆم دەکەم بۆنی غەریبی کە بێزارم لە هەرچێکی هەمانە ئەوی خۆشم دەویست وەک گیانی شیرن تەماشای بۆتە مشتەی ناو هەمانە لەڕاس من دێڵەڕێوی ترسنۆکیش وەها ڕاسا دەڵێی فیلی دەمانە ئەوی دایم لە ژێر خەڵکا ژیاوە لەسەر من پاڵەوان و قارەمانە دەمی خۆشم لە ژینمدا نەدیوە بخوازم تاکوو خۆزگەم بەو دەمانە گەمەی تۆشم بەلاوە سەهلە خوێڕی گەلێکم پێ کراون لەو گەمانە هەمە هیوا بەدواڕۆژێکی ڕووناک بەشی ئینسانی بێ هیوا نەمانە بەشیوەن چاری کاری ئێمە نایە خەبات، کەڵکی نییە مامەخەمانە لەبەر تۆ چارەنووسی شووم و بەدفەڕ ئەوی قەت لێی نەدەم تەپڵی ئەمانە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: سنوور سەبارەت: ١٩٧٣ ئەی ئەو کەسەی دەتپەرستم و لێم ونی تۆ خودا نی، تۆ خۆشەویستی منی *** لە ئاسمان نی تا وێت ڕانەگا دەستم لە قاف نی کاڵەی ئاسنت بۆ هەڵبەستم *** تۆی لە من ون کرد و منی لە تۆ دوور ئەو بستۆکەی دوژمن ناوی نا سنوور ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شەنگەبێری سەبارەت: ١٩٦٨ - چیا شەنگەبێری! ساڵی ساڵان لە کوێستانی، لەناو مەڕی بۆ مەڕدۆشین هەڵت دەکرد ئەو باسکی سپی مەڕمەڕی لەبەر هاڕەی گۆبەرۆک و گوارە و کرمەک و ژێرچەنە نیوەڕۆیە لەبەر بێرێ کۆڕی مەڕی ڕادەپەڕی *** کە ئێواران کەزیت دەکردن سێ بەنگێ و چاوت دەڕشت بەو کەزی و چاوە نەرمانە بێ ڕەحمانە شوانت دەکوشت شەنگەبیزا بەسروەبا سوژدەی دەبردە بەر بەژنت ئاخر تۆش هەوای کوێستانی ئەو کوردستانەت هەڵدەمشت *** چێشتەنگاوان لە دەراوان کە خۆت لێ دەکرد پێ خاوس بە لەنجەولاری کیژانەت شەرمەزار دەبۆوە تاوس ئاهەنگی ژین و شادی بوو بەیانی کە تێکەڵ دەبوو شمشاڵی من، خرمەی بازن، گرم و هۆڕی مەشکەی گاوس *** شەنگەبێری گراوی خۆم وێنووسی جەماڵ و جوانی؟ ئێستاش پاڵێنێ وەک جاران لە شوان و مێگەل دەڕوانی؟ وا من پێشمەرگەم دەجەنگم بۆ وڵاتی لە تۆ شیرنتر نەم دەدا بەتەختی شایی دەنا بەردەبێری شوانی *** ڕاستە تۆ جوانی، لەباری، نازداری، شۆخی، نەشمیلی کوڵمت گەشترن لە گوڵ و خاڵت ڕەشترن لە زیلی جیابوونەوەت دەردە، بەڵام تۆش دەزانی تامی نییە ژوان و شەوڕاو و دڵداری، ڕاز و نیازی بە دیلی *** زۆری نەماوە بێتە بەر نەمامی هەوڵ و خەباتم لە داگیرکەر پاک بێتەوە خاکی پیرۆزی وڵاتم چەک دادەنێم، گۆچانەکەی جارانم هەڵدەگرمەوە تۆ هەر بێری بە، من هەر شوان، فریشتەی تاسە و ئاواتم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شەوگاری تەنیایی سەبارەت: ١٩٧٤ هەتا نێڵەی نەیە ئاورگی دڵ، چەم پڕ لە نەم نابێ هەتا نەم دانەبارێ تینی ئەم ئاورگە کەم نابێ لەناو ئاورینگ و ئاونگا شەوم ڕادەبرێ بێ هەمدەم بەڵێ شەوگاری تەنیایی بەبێ فرمێسک و خەم نابێ ستەمکاری منی دوور خستەوە لەو یارە شیرینەم ئیتر من چۆن ڕقی زۆرم لە ئازار و ستەم نابێ؟ ئەوی سەربەرزە لەم وێرانەدا تووشی خەم و دەردە چیای سەرکەش ببینە قەت سەری بێ هەور و تەم نابێ لەناو دەریای خەیاڵم دیمەوە من گەوهەری نایاب هەمە گەوهەر، ئیتر چاوم لە دینار و درەم نابێ وەرە ناو باوەشی گەرم و گوڕ و پڕ تاسە و مەیلم رەدیفیش تێک بچێ پێم خۆشە من دەستم لە مەم دابێ وەرە با هەڵمژم ئەو لێوە شیرینە بە کەیفی خۆم لەپاش ئەو تاڵییە با من دەمێک شەکرم لە دەم نابێ پەلەت بێ، چاوەڕێتم، زوو وەرە، بەس خۆت بخافڵێنە هەزار جار هێمنیش بم بۆ ویساڵت چۆن پەلەم نابێ؟ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ناسۆری تەشەنا سەبارەت: مەهاباد - ١٩٦٧ وەرە مەیگێڕ دەمەوێ ئەوشۆ خەمی دڵ کەم کەم لووزەوم بەردە سەرێ نامەوێ جورعەی کەم کەم تەشەنا بۆتەوە ناسۆری دەروونم دیسان زامی کۆنە و بەمەیی کۆنی دەبێ مەڵهەم کەم مشتوماڵی دەوێ ئاوێنەیی ژەنگاوی خەیاڵ مەست و گێژم کە، هەتا گاڵە بەجامی جەم کەم ئێستە بۆ چاری خەمم گۆشەیی مەیخانەیە جێم من کە ڕۆژێک دەمەویست میللەتەکەم بێ خەم کەم تا نەڕووخاوە، بڵا پڕ بێ لە خۆشی و مەستی تازە پێی ناوێ ئەمن هۆدەیی خۆم مەحکەم کەم چۆن نەبەم بۆ مەی و مەیخانە پەنا تێ گەییوم لەو وڵاتە هەموو شت زۆرە، بەنی ئادەم کەم پیر و زورهانم و ئێستاش دڵەکەم هەر دەیەوێ سەر و ماڵم بەفیدای خاڵ و خەت و پەرچەم کەم داستانی مەم و زین کۆنە، کچێکم گەرەکە شلکەڕانی بگوشم بۆنی لە سینگ و مەم کەم من لە جوانی دەگەڕێم، تێپەڕە زستانی دزێو کچ کە ڕووم نادەنێ، با سەیری گوڵ و شەونەم کەم شەڕەبایە لە چیاکان و هەوا تووشە دەنا وەکوو شێتان دەمەویست ڕوو لە چیای ئەستەم کەم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: یادم بکەن سەبارەت: ١٩٧٣ لەو دەمەیدا پیاڵە دەدرێن لە پیاڵە لەو دەمەیدا لێوتان بەبادە ئاڵە لەو دەمەیدا کۆڕی شادی دەبەستن لەو دەمەیدا سەرخۆش و مەستی مەستن لەو دەمەیدا کە دەگرن باز و دەروان لەو دەمەیدا دەس دەگێڕن لە بەروان لەو دەمەیدا دەس لە بەژنان وەردێنن لەو دەمەیدا بەرکۆژە دەترازێنن لەو دەمەیدا گەڕی ڕەشبەڵەک گەرمە لەو دەمەیدا دەکوشن کام پەنجە نەرمە لەو دەمەیدا دۆ دەکەونە خۆڕانان لەو دەمەیدا کە دەکوشن گوڵمەی ڕانان لەو دەمەیدا تامەزرۆن لە جێژوانان لەو دەمەیدا بەخۆوە دەکوشن جوانان لەو دەمەیدا گڕ دەگرێ مەیل و تاسە لەو دەمەیدا تێک هەڵدەنگون هەناسە لەو دەمەیدا کە دەمژن شەکرە لێوان لەو دەمەیدا نەبێ لەمپەر و نێوان لەو دەمەیدا پۆلی بێریان ڕادەبرن لەو دەمەیدا کیژ چاوتان لێ دادەگرن لەو دەمەیدا گوێ هەڵدەخەن بۆ تارێ لەو دەمەیدا «ماملێ» دەڵێ قەتارێ یادم بکەن، یادی منی دوور وڵات یادی منی ڕێبواری ڕێگای خەبات یادی منی بێ بەش لە خۆشی و شادی یادی منی سەوداسەری ئازادی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: گەرمەشین سەبارەت: ١٩٦٨ بۆ شەهیدێکی کە گەوزیوە لەنێو خوێن دەگریم بۆ هەڤاڵێکی کە چوو بێ سەر و بێ شوێن دەگریم بۆ هەموو پیر و جوانێکی لەسەر کوردستان چوونە بن دارێ بەبێ وەی کە بشلوێن دەگریم بۆ کوڕێکی نەبەزیوی کە لە سەنگەردا مرد نەک بە سەرشۆڕی و بێ شەرمی لەسەر نوێن، دەگریم ماچ دەکەم ئەو مەچەکانەی بە کەلەبچە دێشن بۆو سەرانەی بەگرێی قەمچی دەگروێن دەگریم گەنجی کوردی وەکوو گەنجینە لە هەردی خستن دوژمنم، تاکوو نەزانم هەموو لە کوێن، دەگریم شۆڕەژن سەربەقوڕ و گەورەکچیش مل بەکوێن تا بمێنێ سەری بەقوڕ و ملی بەکوێن دەگریم بۆ ژنێکی کە لەسەر تەرمی کوڕی تاقانەی شین دەکا، جەرگ و دڵی لەت لەت و توێ توێن، دەگریم دوور لە ئازادی لە زیندانی ڕەش و بۆگەندا بۆ کەسانێکی دەژین چڵکن و دژوێن دەگریم بووکی کۆست کەوتوو دەبینم لە پەژارەی زاوا سەری کوڵمانی دەڵێی زەردەیی سەر سوێن، دەگریم بۆ پەنا سیلە و بن گیشە و جێ ژوانی چۆڵ بۆ گڕاوی و کوڕە حەیرانی کە لێک جوێن دەگریم بۆ وڵاتێکی بەفرمێسک و بەخوێن دێرابێ من کە سەیرانی دەر و دەشتی دەکەم، خوێن دەگریم تا وەکوو موڵگە و پێشێلی سوپای دوژمن بێ کێڵگە پڕ پیتەکەم و بەندەنی بژوێن، دەگریم تا گوڵاڵەی گەشی بۆنخۆشی ترۆپکی کوێستان بەگڕی مووشەکی بێگانە بپروێن، دەگریم بەسیەتی دووبەرەکی و ملهوڕی و لاساری تا برایانە هەموو پێکەوە نەدوێن، دەگریم دەمەوێ ڕێگەیی ڕزگاری تەخت بکرێ دەنا تاکوو نسکۆیە بەرن، تاکوو هەڵەنگوێن دەگریم تا کرێکار و فەلا، ڕەنجبەر و ڕۆشنبیر دەست لە یەک نەگرن و پیاوانە نەبزوێن دەگریم تا لە ژێر ڕەشبەڵەکی کیژ و کوڕی ڕق هەستاو جەندەکی دوژمنی بەدکارە نەپەستوێن دەگریم تاکوو بۆ تۆڵەیی ئەو ڕۆڵە شەهیدانەی کورد خەنجەری ڕۆڵەیی ئازا هەموو نەسوێن دەگریم تا بەداسی دەسی ئەو پاڵە بەکارەی کوردی دڕک و داڵی سەرەڕێ گشتی نەدروێن دەگریم تاکوو نەسڕێتەوە فرمێسکی هەتیوباری هەژار تا هەتیو لێوی وەکوو خونچە نەپشکوێن، دەگریم تا بەدەستی پەری ئازادی لەسەر گۆڕی شەهید گوڵە شللێرە لەگشت لایەکی نەڕوێن دەگریم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شەوی شاعیر سەبارەت: ١٩٧٤ بابە تاهیر! منیش دەڵێم وەک تۆ «ئاخ لەدەس دیدە، وای لەچەنگی دڵ» دڵی جوانی پەرست و چاوی هەوەس شەو هەتا ڕۆژ بەمن دەدەن گینگڵ کێ دەزانێ بەشەو لە من چ دەکا ئەو خەیاڵە پەشێو و ئاڵۆزەم؟ کێ دەزانێ کە چیم بەسەر دێنێ ئەو دڵە پڕ بڵێسە و سۆزەم؟ کێ دەزانێ چلۆن بەیان دادێ لە منی شێت و شاعیری دڵتەڕ؟ کێ دەزانێ خەیاڵی بن لێفەم چۆن بەسەر کەوشەنا دەکا شەوپەڕ؟ ئەرێ ئەی بەدری ئاسمانی جەمال هیچ دەزانی چلۆنە حاڵی من؟ شەو هەتا ڕۆژ لە کونجی تەنیایی وەک هیلال ئاوەڵایە باڵی من؟ گیانە! هێشتاکە دانەمرکاوە ئاگری عیشقی توند و سەرکەشی من لەشی گەرم و گوڕی دەوێ هەر شەو بۆیە وا ئاوەڵایە باوەشی من لێوی وشک و بەباری من دەیەوێ هەڵمژێ لێوی گۆشتن و ئاڵت دەستی سارد و تەزیوی من دەیەوێ بیکوشێ مەمکی وەک بەهێی کاڵت دەمەوێ بەو سمێڵە زوورانەم ئارەقی سینگ و باخەڵت بسڕم دەمەوێ بسکە نەرمەکەت بگرم دەمەوێ چاو لە چاوەکەت ببڕم دەمەوێ گوێم لە دەنگی نەرمت بێ دەمەوێ هەست بکەم هەناسەی تۆ دەمەوێ من بگەم بەکاوی دڵ دەمەوێ دابمرکێ تاسەی تۆ دەمەوێ هیممەت و هومێدی من ئەتڵەسی ناهومێدی دابدڕێ دەمەوێ پەنجەکەت بەئەسپایی تۆزی غوربەت لە ڕوومەتم بسڕێ ئەی هومێد ئەی ڕەفیقی دێرینەم تۆ نەبی کێم هەیە منی بێکەس؟ گەر هەموولا لە من بهارووژێ نابەزم تۆم لەگەڵ بمێنێ و بەس تۆم هەبی ئەو شەوانە ڕادەبرن تۆم هەبی دوایی دێ بەڕۆژی ڕەش تۆم هەبی هەر دەگەم بەئامانجم تۆم هەبی ئەو دەگرمەوە باوەش ++++++++++++++++++++++ سەرناو: فریشتەی پەڕیوە سەبارەت: ١٩٧٢ سەرنجم گەر دەبڕمە بەژن و باڵات کچی جوان! بۆچی ڕووگرژی چ قەیدی؟ منم ئەو شاعیرە جوانی پەرستە کە چاوی من جگە لە جوانی نەیدی بەمنداڵی کە پەروەردەی چیا بووم کەوم دی، پۆڕ و سوێسکە و ئاسکم دی بە لاوچاکی لە شاری کوردەواری کچم دی، نازەنین و ناسکم دی گەڕاوم چۆم و نواڵە و مێرگ و بژوێن بەماه و زەردی ئەستەم هەڵگەڕاوم تەماشای سوێسن و بەیبوون و شللێر بە دینی جوانی ڕاهێناوە چاوم لەبەر تاوێ لەسەر پشت ڕاکشاوم لەدەم جۆگە لەسەر فەرشی وەنەوشان لەسەر گوێسوانە کردم چاوەبڕکێن لەگەڵ گەورەکچی بەردەرکی حەوشان بەڕۆژی سارد و ساو دیومە بە زستان ترووسکەی بەفری بەرتیشکی هەتاوێ شەوی هاوین لەناو ئەستێرەکاندا گەلاوێژم دەدی پرشنگی داوێ لەناو گۆم و گەرمک و چۆم و قۆپی بەپۆلم دین قورینگ و سی و هەڵەتا! لەبەر بێر و لە هاویر و لە پاراو گەلێکم دیوە کیژی شۆخی کرما! لەمەیدان دیومە نێسکەی ئەسپی خۆشبەز لەگەڵ دەستوجلیتی شۆڕەسواران گەڕی شاییم لەپێش چاوی گەڕاوە لەرەی مەم، سووکە ڕەوتی گوێ بەگواران خوڕینی شوور و بازی مامزم دی شەپۆڵی گۆم و کەف هەڵدانی تاوگە بە مێڕۆژ و سیاسووتی بەهارێ گەلێک شەو ماومەوە تا ڕۆژ لە ڕاوگە لەسەر دوندی چیای سەربەرزی هەڵگورد ڕەوەی هەورم لەژێر پێمدا بەدی کرد تەماشای دیمەنی سەوزی وڵاتم منی سەرسام و شاگەشکە و خەنی کرد بەهەشتە کوردەواری من، بەهەشتە فریشتەم من، فریشتێکی پەریوە بە جوانی تۆ دەژیم لەم دوور وڵاتە وەرە لێم مەبڕە ئەو تەنیا بژیوە بەڵێ تۆ کیژی، نازداری، لەباری منیش پیرێکی زورهان و دزێوم بەڵام شیرنترە لەو شەکرەلێوە وشەی کوردی کە هەڵدەڕژێ لە لێوم ++++++++++++++++++++++ سەرناو: مەتەرێزی شەرەف سەبارەت: ١٩٦٨ - چیا لێرەش لەنێو ئەو لێڕ و شاخ و بەردە لێرەش لەگەڵ ئەو هەموو داخ و دەردە لێرەش لەنێو شۆڕشی خوێناویدا لێرەش لە سەرکەوتن و تەنگاویدا لێرەش لەنێو زەبر و زەنگی زاڵمدا لەنێو ساچمە و دووکەڵی ناپاڵمدا لێرەش لەنێو گڕ و ئاگر و ئاسندا لە بەرامبەر تانک و تۆپی دوژمندا لێرەش لەنێو دەریای ڕقی بێ بەستێن لێرەش لەنێو کوڕانی تۆڵەئەستێن لێرەش لەنێو شەپۆڵی خوێن و کەفدا لێرەش لەنێو مەتەرێزی شەرەفدا خۆشەویستم لەبیرم ناچی تاوێ دەم فڕێنێ باڵی خەیاڵم تا وێ هەرچەند دوورم، بەڵام خۆش بێ خەیاڵم ئاوارە نیم وا دەزانم لە ماڵم *** هەر بینا دیت ڕمی کۆشکی زۆرداری گەیشتینە لووتکەی چیای ڕزگاری ڕەوی تەمی خەم و مژی پەژارە بووژانەوە ئەو هەتیوە هەژارە کوتکی کاوە و هێزی پێشمەرگەی دڵسۆز ڕۆژی ڕەشی کردە نەورۆزی پیرۆز مێشکی پژا ئەژدەهاکی مێشکخۆر جەللادەکەی ئەستۆی کەوتە بەر ساتۆر گیرا، ڕووخا، خاپوور بوو قەڵای سەختی وەبەر پێلاقان درا تاج و تەختی هەترەشی چوو ئەرتەش لە ترسی لاوان خوێڕی بەزین، هاتەوە ڕۆژی پیاوان نەترەی نەما دوژمن لەبەر پێشمەرگەم لەگشت لاوە هەڵات و نەیگرت بەرگەم زۆردارت دی هەڵاوەسرا سەرەوبن ئۆخژنی هات دڵی گەرمی بێوەژن خوێنڕێژت دی گەوزی لەنێو خاک و خوێن ڕازایەوە گڵکۆی شەهیدی بێ شوێن توانەوە دەسبەند، کەلەپچە، زنجیر کرانەوە دەرکی قەفەز لە یەخسیر ئەستڕاوە فرمێسکی ڕۆڵە کوژراو ئەستێنراوە تۆڵەی بێ کفن نێژراو بزەی هاتێ لێوی لە خۆشی بێ بەش جلکی گۆڕی سۆرانی شین، بەرگ ڕەش لە شینگایان گەڕا گەڕی ڕەشبەڵەک «شەم» و «شەمزین» گرتیانەوە دەستی یەک گەڕانەوە ئاوارە بۆ جێژوانان گرانەوە لە خەنە پەنجەی جوانان جا ئەو کاتە بە هەتوانی ئازادی ساڕێژ دەبێ برینی نامرادی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شەپۆڵی تۆڵە سەبارەت: ١٩٧٠ کوردە ئەی کوردی لە خۆشی بێ بەش! بەس نییە کۆیلەتی دێوەزمەی ڕەش؟ باژوێ ئەسپی هەوەسی خۆی هەروا بتگری بتکوژی وا بێ پەروا؟ ئەو «قزل قەلعە» کە بۆتە «باستیل» هەردەبێ پڕ بێ لە یەخسیر و دیل؟ تاکوو کەی نەشکێ کەلەپچە و دەسبەند؟ زەجر و ئازار و شکەنجە تا چەند؟ خوێنی لاوانی بەبیر و بڕوا هەر دەبێ بڕژێ، بەفیڕۆ بڕوا؟ هەڵوەرێ گەوهەری فرمێسکی هەتیو دەربەدەر بێ کوڕی ئازا و نەبەزیو؟ بێوەژن تەڕ بێ بەگریان چاوی کچ نەبینێتەوە شۆڕە لاوی؟ *** وەختی وەی هاتووە خۆت ڕاپسێنی تۆڵە وەرگریەوە، هەق بستێنی ڕاپەرە، هاتەوە دووبارە هەلت سەر و ماڵت بکە قوربانی گەلت کۆبەوە ڕێککەوە، لێک بەستە پشت ڕاکە مەیدانی خەبات گورج و گشت هاتەوە کاتی خەباتی شێلگیر هەڵبڕە بەندەک و کۆت و زنجیر کوڕبە، ئازابە، نەبەزبە، ڕۆڵە گژەبای ڕق بە، شەپۆڵی تۆڵە تووڕەبە، سووربەوە لێی وەک پۆلوو ئاگری دە وەکوو پووش و پووشوو *** ئەو لە خوێن مژتنی تۆ تێر نابێ تۆ دەبێ بۆ بەزەییت پێی دابێ لە هەموو لایەکەوە پێی دادە ڕاوی نێ، زوو لە وڵاتی ڕادە دەس و خەنجەر کوتوپڕ ڕاکە سەری وەدەری نێ وەدەری نێ وەدەری هەڵمەتی بۆ بەرە وەک شێری دڕ لەشکری لێ بکە دابڕدابڕ کۆستەکی خەنجەری تۆ بترازێ ئەو بەسەرنیزە کولەی نانازێ ویزە گوللەی چەکی تۆی بێتە گوێ ناپەڕێنێ لە سنووریشت سوێ بیتەزێنە بە پەلاماری توند بیبەزێنە لە چیاو شار و گوند بەندەن و دەشت و چڕی لێ بتەنە نەوەکوو دەرچی پڕی لێ بتەنە مەپرینگێوە لە ئاگر و ئاسن تێدەگەی چۆن بەگەلت ناناسن؟ تاکوو شۆڕش نەکرێ توند و تیژ تاکوو سەنگەر نەگرێ لاو و کیژ نادرێ مافی گەلی کوردی دلێر هەردەبی وا لە قەفەزدا بێ شێر ئەو ڕق و قین و بەگژداچوونە تاقە ڕێگایەکی ڕزگاربوونە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شینی گۆران سەبارەت: مەهاباد - ١٩٦٢ هەر لە بۆتانەوە هەتا سۆران هەموو سۆرانی شینە بۆ گۆران هەر لە کوێستانەوە هەتا گەرمێن یەخەمان دادڕاوە تا دامێن لە جزیرە هەتاکوو بەحری ڕەش نییە کیژێ سەری نەنابێ لە هەش لە دیاربەکرەوە هەتا ورمێ سەر بەقوڕ، مل بەکوێنە نێر و مێ هەر لە کەرکووکەوە هەتاکوو سنە شین و ڕۆڕۆ و فغانی پیاو و ژنە لە مەریوانەوە هەتا زێبار وەک زرێبارە چاوی کوردی هەژار هەر لە زاخۆ هەتاکوو کرماشان پرسەیە، ماتەمە، بەخۆدادان لە مەهاباد هەتا سلێمانی ناڵە ناڵە لەباتی گۆرانی هەر لە بێجاڕەوە هەتا شەمزین کچ و کوڕ، لاو و پیری کورد شەمزین لە شنۆوە هەتاکوو سەنجابی تووشی کوردێکی بێ کەسەر نابی هەر لە هەولێرەوە هەتا پاوە نەتەوەی کورد پەشێوە، تاساوە جا چلۆن دڵ بەخەم نەبین، نەگرین جا چلۆن کۆڕی شینی بۆ نەگرین شاعیرێک بوو بەنرخ و بێ وێنە بیری ڕۆشن بوو، چەشنی ئاوێنە شاعیرێک بوو بەجەرگ و هەڵکەوتوو پێشڕەوی گەل بوو نەک لە گەل کەوتوو تاکی کەم بوو لە جوان پەرستیدا وەکوو مێو بوو وشە لە دەستیدا هەستی پاک، مێشکی تازە، بیری نوێ شێعری پڕ سۆز، قسەی بەتام و خوێ دڵتەڕ و خۆش خەیاڵ و ناسک بین بەهونەر، شارەزا، وشە ڕەنگین پێم پەری شێعر و مۆسیقا تۆران بۆیە بردیانەوە سەرێ گۆران یا خودای جوانی تووڕە بوو لێمان ئەو چرایەی ڕەوا نەدی پێمان ڕۆژگار گەوهەری وەبن گڵ دا داخی ئەو مایەوە لە ناو دڵدا داخەکەم ئەو بڵێسە دامرکا کە خەریک بوو وڵاتی ڕوونتر کا ڕۆیی گۆرانی خۆشەویست ڕۆیی شین و ڕۆڕۆی گەلی نەبیست ڕۆیی ڕۆیی بێ وەی گەلی بگا بەمراد ڕۆیی بێ وەی ببینێ کورد ئازاد ڕۆیی ئاواتی بردە بن گڵی ڕەش ڕۆیی کورد ماوە بێ کەس و بێ بەش حاجی، گۆران و پیرەمێرد مردن «داخەکەم کوردی ئێمە هەر کوردن» کوردن و تووشی ڕۆژی تەنگانەن مەردن و دیلی دەستی بێگانەن ++++++++++++++++++++++ سەرناو: کاروانی خەبات سەبارەت: ١٩٧٣ زەردە پەڕی، سوور بوو ئاسۆ خەریک بوو سێرە هەڵگیرێ لەباتی قاسپە قاسپی کەو دەهات قرمژنی شێست تیرێ ئاوری بەردەدا لە بەندەن گڕی خومپارە و بازووکا کام گوڵ گەش بوو، کام گیا شلک بەو بڵێسە هەڵدەپرووکا داوەستا لەو خڕ و شیوە دووکەڵ و بۆگەنی بارووت نەمامی ناسک و ساوا بەدەسڕێژ دەبوونە بزووت دەیشێلا هەڵاڵە و سوێسن ناڵچەی پۆتینی ژاندەرم نێرکی بیزا و مەندۆکی تەڕ دەپەڕین بەگوللەی گەرم کێوی لە حەوت کێوان تەقین هەڵۆ دای لە شەقەی باڵان کەروێشک تەماڵی هەڵگرت ڕێوی خوشی بۆ کەنداڵان کۆترە شینکەی قەدی شاخی لوور بوونەوە ناو ئەشکەوت سوێسکە لە بن پنچک خزا چۆلەکە لە جریوە کەوت خۆی لە رەندۆڵان هەڵکێشا لە ترسان مار بەپەلەپەل لە پەڕ پەڕۆچکەی ئاسمانێ دیاری دا تارمایی خەرتەل هەر چوار تەنشتی گیرابوو لە سەنگەرێکدا بەتەنێ ئەو لاوەی بەڵێنی دابوو هەتا مردن چەک دانەنێ پشوو سوار و گەروو وشک گەرم ببوو چەکی دەستی بەڵام هێشتا نەلەرزی بوو دڵی پڕ لە هیوا و هەستی هەرچەندە ئاڵقەی گەمارۆ هەر وا دەهات تەنگتر دەبوو ئەستێرەی هیوای دەدرەوشی تا وەخت درەنگتر دەبوو پەندی کوردانەیە و کۆنە کە شەو قەڵاتی مێرانە هەروا تاریکان پەیدا با دڕی پێ دەدان شێرانە ڕووناکبیرێکی تا ئیمڕۆ دەچوو بەرەو ئاسۆگی ڕوون ئێستا هیوای بە بوولێڵ بوو بۆ لە گەمارۆ دەربازبوون بڵێسەی دا لوولەی چەکێک تێک هەڵگڵا لاوچاکی کورد ئەفسەر یەک بەخۆی قیژاندی به پیش به پیش گلولە خورد لەبن پەسیوان دەرپەڕین هێزی ڕەش و ئەهریمەنی دێرا بەخوێنی شەهیدێک «کوردستان» مێرگ و چیمەنی دیسان خوێنی قارەمانێک نەخشاندی ڕێگای ڕزگاری دیسان لاپەڕەیەکی ڕەشتر کەوتە سەر مێژووی زۆرداری دوا نیگای بڕیە لای ئاسۆ بەمۆلەق ڕاوەستا چاوی شنەبای شەو هات ئەستڕی وەک پەنجەی جوانێک جواناوی لەناو خوێندا دەتلێنەوە لاوی بەزیپک و بەسبات بەڵام هەروا دەچێتە پێش بێ وچان کاروانی خەبات ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شەو و شەیتان سەبارەت: ١٩٧٢ ئەستێرە یەک یەک ڕاخوشین ڕەش هەڵگەڕا ئاسمانی شین هەورێک شۆڕابەی بەرداوە دەڵێی لە قیڕیان وەرداوە تاریکانە، شەوەزەنگە وڵات بێ هەست و بێ دەنگە گۆڕستانی خامۆشە شار تێیدا نەماوە زیندەوار نە ڕادەژێ گەڵای دارێک نە دێ هەستی پێی ڕێبوارێک هەرچی کۆڵان و شەقامە دەڵێی کاولاشی بەسامە دنیا دەریای بێ شەپۆلە لاو داماوە، جێژوان چۆلە پەردەی کۆشکان دادراوە ڕۆچنەی کۆختانیش گیراوە لە تالار و سەر سەرایان بڕا ترووسکەی چرایان شەمی سەرچاکیان لابردن مردووش هێندەی دیکە مردن دامرکا، بوو بە ژیلەمۆ لە ناو ئاورگاندا پشکۆ ژیان ڕووگرژە و مچ و مۆڕ دێ بۆنی کفن و تات و گۆڕ شەو زرینگاوە، ڕاشکا شەیتان سامی لە خوا شکا کەڵپی خوێناوی گڕ کردن فریشتەی پشووبڕ کردن خەم و خەفەت دادەبێژێ شادی و ئازادی دەنێژێ داسی مەرگ و نەمان دەسوێ هەوەڵ گەوزی داوێتە کوێ؟ دێن و دەچن بە ئەسپایی لە چوارچرا چەند تارمایی خێوی شەو و خودای شەڕن بێچووە شەیتانی بەدفەڕن ئاخ، دیسان سێدارە چەقی کوردی چۆ بن لەسەر هەقی لەپڕ دەنگێکی نێرانە نرکەی کوڕانە و شێرانە پەردەی بێدەنگی دادڕاند خەواڵووی لە خەو ڕاپەڕاند خەڵک هەمووی ئەو دەنگەی بیست دەیگوت «پێشەوای» خۆشەویست: کە من مردم کورد نامرێ دەس لە خەبات هەڵناگرێ هارووژا وەکوو پوورەی هەنگ «مەهاباد» گۆڕخانەی بێ دەنگ لە دەوروبەری چوارچرا هەزاران سەر لە قوڕ نرا کام نازداری شۆخ و جوانە دای لە خم لکی کۆڵوانە لە چاوی کیژی مل بەکوێن بەخوڕ دەهات فرمێسکی خوێن شۆڕەلاو هاتە کۆڕی شین ئەویش سۆرانی کردن شین پیرەپیاو بانگ دەکا ڕۆڵە لەبیر نەکەن تۆڵە، تۆڵە تێکڕا دەڵێن درشت و ورد: کورد نەمرد، پێشەواش نەمرد با تەرمیشی بخرێتە گڵ چۆن یادی دەردەچێ لە دڵ؟ *** شادبە ئەی پێشەوای نەمر هەتن ڕۆڵەی ئازا و خوێنگر بۆ فیداکاری ئامادەن ڕێگای ڕاستی تۆ بەرنادەن پەڕکووری ڕق ئەستوورە کورد لەسەر تۆڵەی تۆ سوورە کورد کچ و کوڕ و ژن و پیاوی دەکا خەباتی خوێناوی تا مافی ڕەوای دەستێنێ ئاواتی تۆ وەدی دێنێ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: پەری شێعر سەبارەت: مەهاباد - ١٩٦٣ ئەی کچی جوان! کچی لەبار! ئەی کچی زانا و خوێندەوار! ئەی گوڵاڵەی نواڵی کوێستان! مایەی شانازی کوردستان! تیشکی هیوای دواڕۆژی ڕوون! ساڕێژکەری زامی دەروون! گەلاوێژی بەشۆقی گەش! ڕووناک کەرەوەی شەوی ڕەش! بەهاری خێر و بێر و هات! گزنگی بەیانی ئاوات! شێعرت دەوێ لە منی پیر لە منی پیری گۆشەگیر لە شاعیری زمان بڕاو لە شاعیری دەفتەر دڕاو لە شاعیری بەساڵا چوو لە شاعیری وشک هەڵاتوو شێعرێکی تەڕ، شێعرێکی خۆش شێعرێک دڵان بێنێتە جۆش شێعرێک دامرکێنێ دەروون بە برینان بێنێ گۆشتە زوون شێعرێک وەک خوناوەی باران شێعرێک وەک سرتەی دڵداران ناسکتر لە هەودای خەیاڵ شیرنتر لە بزەی مناڵ وەک ئارەقەی هەنیەی جوانان وەک دڵەخورپەی جێ ژوانان وەکوو کەشم و نەشمی بووکێ وەک ڕەنگ و بۆنی گوڵووکێ بێ خەوش وەک ئاونگی گوڵ پڕپڕ لە هەست و سۆز و کوڵ لە ئاوی کانی ڕەوانتر لە پەلکەزێڕینە جوانتر شێعرێک وەک سێبەری بژانگ وەکوو خەرمانەی دەوری مانگ ڕێکتر لە گەڕی ڕەشبەڵەک خۆشتر لە خرمژنی کرمەک لە کوشینی دەستی دۆ خۆشتر لە مەکە و ئەیەڕۆ خۆشتر وەک نیگای چاوی خەواڵوو بە لەشاندا بێنێ تەزوو وەک شەراب بگەڕێ لە خوێن خەمڕەوێن بێ و نەشەبزوێن شێعرێک وەکوو دەریای بێ بن گەرمتر لە باوەشی ژن شێعرێک سروودی شادی بێ شێعرێک دەنگی ئازادی بێ شێعرێک مزگێنی نەجات بێ شەوچەلەی کۆڕی خەبات بێ شێعرێک ڕەق بێ، ڕق بێ، قین بێ گڕ بێ، بڵێسە بێ، تین بێ شێعرێک سەنگچنی سەنگەر بێ شێعرێک بریقەی خەنجەر بێ هێزێک بێ دوژمن بەزێن بێ مستێک بێ گورچوو تەزێن بێ بڵێسەی گوللەی هەڵمەت بێ شەپۆڵی ڕقی میللەت بێ شێعرێک نووستوو ڕاپەڕێنێ شێعرێک دوژمن داپەڕێنێ بشکێنێ دەرکی باستیلان ئازاد بکا کۆیلە و دیلان هەڵبڕێ قەفی زەنجیران چەک بداتە دەست یەخسیران بپەڕێنێ دەستی جەللاد بهاڕێ ساتۆری بێداد نرکەی سینگی کرێکار بێ ئاڵای شۆڕشی جووتیار بێ هەروەک گڕی ئاگری نەورۆز ڕەمزی ئازادی بێ و پیرۆز هەزاران کاوەی زەحمەتکێش پاڵ پێوە بنێ بەرەوپێش شێعرێک هەم توند بێ و هەم ورد بێ یانی شێعری ئەوڕۆی کورد بێ بەڵام ئەی فریشتەی جوانی ڕەنگ بێ ئەم نوکتە نەزانی پەری شێعر وەک کچی جوان بۆ پیاوی پیر نایەتە ژوان ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئارەق و تین پێش ئەوەی گزنگی هەتاو ترۆپکی چیا بنگێوێ پێش ئەوەی شنەی بەیانی بسکی بەرەزا ببزێوێ پێش ئەوەی قاسپەی خاسەکەو لە زەرد و ما دەنگ داتەوە پێش ئەوەی بلبل بخوێنێ خونچە دەمی بکاتەوە پێش ئەوەی سیڕەی هەڵۆیان پەردەی بێدەنگی دادڕێ پێش ئەوەی چووڕە پۆپنەکی بەرەو ڕووناکی هەڵفڕێ پێش ئەوەی شەمی سەر چاکی ئاخر فرمێسکی هەڵوەرێ پێش ئەوەی گژەبای تووڕە ژیلەمۆی پەپوولە بەرێ پێش ئەوەی لاوی بەختەوەر دەم ڕاگوێزێ لەسەر خاڵان پێش ئەوەی شەوگەڕی دڵتەڕ وەڕەز بێ لە ماڵە و ماڵان پێش ئەوەی بێری شل و مل چاوی خەواڵووی هەڵبێنێ پێش ئەوەی شوان مەڕی شەوێن وەگێڕێ، بەردا دەسبێنێ پێش ئەوەی پۆلی نەشمیلان شل شل داگەڕێن بۆ کانی پێش ئەوەی سەرکانی و دەراو ژاوەی بێ لە پەری جوانی پێش ئەوەی حاجی سەلەمخۆر هەژارێک هەڵنێ بە تەماڵ پێش ئەوەی ڕێچکە ببەستن بۆ مزگەوتێ شان بەبەرماڵ پێش ئەوەی دەروێشی چڵکن پەنجەی خەلیفەی کوشیبێ پێش ئەوەی شێخ وەک تارمایی بەرەو خانەقا خوشیبێ پێش ئەوەی گزیری بەدفەڕ لە دیوەخان پاروو بادا پێش ئەوەی خاتوونێک بەناز پەردەی کۆشکی ئاغا لادا من کاوی خۆم لە کار دیوە من جەرگی زەویم دڕیوە من شیلەگەم هەڵبڕیوە من یەک سەریم ئاخنیوە من ڕیزە سواڵەم داناوە شەغرە وێنجەم پێوە داوە من گاگێرەم تێر کراوە یا خۆیانم وەرگێڕاوە هاوین و پایز و بەهار هەتاو لێی نەداوم بێکار من جووتیارم، من جووتیارم من لەگەڵ هەتاو هاوکارم من بەئارەق و ئەو بەتین دامان ڕشتووە بناخەی ژین باسکی من و تیشکی ئەوی بژیو دەستێنن لە زەوی گەر جووتیار ئارەق نەڕێژێ گەر هەتاو تیشک ناوێژێ دانیشتووی ناو کۆشک و قەڵا دەخۆن نانی گەڵا گەڵا؟ بەڵام حەیف ئێستاش لێرە من برسیم و کەسێک تێرە نە قەت ئارەقی ئەسڕیوە نە قەت گەوزی هەڵبڕیوە نە مەچەکی جەمام بووە نە چۆڵەمەی لە جێ چووە نە ئەنگوستی ڕاگیراوە نە داسوو لە چاوی داوە نە دڵی پێی دڕ دڕ بووە نە بن هەنگڵی خڕ بووە نە کەفی دەردا بە کڵۆ نە پەنجەی دەری کرد دڵۆ نە دەستی پاشبارەی ناسی نە ساوێکی دا لە داسی نە بەگەرما داهێزاوە نە خەوی لە چاوی زاوە نە بەسەرمایە تەزیوە نە لە کای پایز خزیوە نە نووسەکەی پێوە نووسا نە لەبەر بارانێ خووسا نە زوقمی بەسەردا باری نە لە قوڕدا کەوت باری نە دی شەو و شەونخوونی نە چێشتی دەردی نەبوونی تا کەی وا بم، تا کەی وا بم دەس بەتاڵ و ڕە! بە با بم تاکەی ڕەنجی شان و پیلم بۆ دوژمن بێ، بۆ من دیلم؟ نا نا، تازە ڕاپەڕیوم ناتوانن بدەن فریوم ڕێبازی شۆڕش بەرنادەم مەودا بەداگیرکەر نادەم لە شان و باهۆی خۆم ڕادی هەڵگرم ئاڵای ئازادی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بناری هەڵگورد سەبارەت: ١٩٧٤ لە خەودا دیم لەسەر هەڵگورد لەسەر چیای سەرکەشی کورد ماندوو، خەستە، شەکەت، کفت لەسەر تەختێکی زێڕ کفت لەبن لێفەی ئەتڵەسی سوور لەسەر دۆشەگێکی ئەستوور بۆ حەسانەوە درێژ ببووم بەبۆنی گوڵان گێژ ببووم کەوی گرتبووی دەوروبەرم غوڕڕەکەو بوو لەبن سەرم شنە کاکۆڵی دەبزاوتم گزنگ ڕوومەتی دەنگاوتم لە فریشتان بەرزتر بوو جێم هەور دەڕەوێن لەبەر پێم هەوایەکم هەڵدەمژی کورد و کەودەری پێ دەژی گەیبوومە پۆپەی ئاواتم لێم دیار بوو هەموو وڵاتم وڵاتی باب و باپیرم جێی هەڵدانی خۆم و بیرم وڵاتی جوان و دڵگرم هەزار جاری دەبەر مرم وڵاتی ڕەنگین و نەخشین وڵاتی سوور و سپی و شین خێری خودا، باخی بەهەشت کوێستان و بەندەن و پێدەشت تەلان، گەوە، بانوو، بستوو کانی، زنە، رنوو، پزوو مێرگ، نواڵە، دەریا، ڕووبار نەرمان، هەڵەمووت، لێڕەوار ئاوهەڵدێر، خوڕێن، گۆمی مەند کێڵگە، بەیار، بژوێن، زەمەند جێ جێ کۆدە، جێ جێ ڕووتەن جێ جێ چێنک. جێ جێ ڕەقەن جێ جێ ئاوگر، جێ جێ شۆنە جێ جێ شوورە و قەڵاکۆنە کوردستانی بەخێر و بێر «پێی ڕوون دەبۆوە چاوی کوێر» *** پۆلێکی پەری شل و مل بەرموور و ملوانکە لە مل برژانگ درێژ و چاو بەکل شان بەکۆڵوانە شەدە شل ناسک و نازدار و شۆخ و شەنگ تەنک و شلک و جوان و چەلەنگ بەژن باریک و خڕ و پڕ سەری کوڵمەیان دەیدا گڕ نەشمیل، ڕەزا سووک، نازەنین لەبەر دڵان و خوێن شیرین چاویان مەست و پڕ شەرم بوو بسکیان ئاوریشمی نەرم بوو لەشیان بەتین و گەرم بوو باسکیان سەرینی سەرم بوو *** یەکێک خۆی لەباڵ دەخزاندم یەک یەخەی بۆ دەترازاندم یەک بەناز خۆی ڕێ دەخستم یەک مەمکی دەنا لە مستم یەک دەیشێلام ئارام ئارام یەک قانە قدیلەی دەدام یەک بۆی دەگوتم گۆرانی بەچریکەی خۆشی ئاسمانی یەکێک سەمای بۆ دەکردم یەک دەستی لەستۆ دەکردم یەک بەبالۆران دەیدواندم یەک بەسپایی ڕایدەژاندم *** لەو خەوەدا هێشتا لاو بووم هێشتا بەنموود و بەرچاو بووم هێشتا مابوو گوڕ و هێزم هێشتا گەرم بوو ئامێزم هێشتا هەمبوو باهۆی قەوی ڕەوەکم دەکردن کەوی لە جێژوانێ خۆم ڕادەگرت مێزم بەبزۆزاندا دەگرت هێشتا پێم دەکرا دەسبازی گراویم دەکردن ڕازی هێشتا کەنفت و پیر نەبووم «لە باڵ جواناندا تیر نەبووم» *** دڵتەڕ و جوانی پەرست بووم شاعیرێکی خاوەن هەست بووم هێشتا دوور نەبووم لە هەڵگورد کیژم دەهاتن لە شەوگورد لەپڕ لەو خەوە ڕاچەنیم بەحاڵی زارم پێکەنیم لە نێو ماڵێکی بێ ژندا لە بن لێفێکی چڵکندا لەسەر تەختێکی ڕەق و تەق سەرتاپام شەڵاڵی ئارەق پیر و کەنەفت و کەلەلا هەموو لەشم هەلا هەلا پشتم ڕەق و باسکم تەزیو پێم نەدەکرا ئەم دیو ئەودیو کز و گۆد و سڕ و بێ ناز پێچم دەدا وەک مارانگاز تازە کوا خەو دەمباتەوە؟ ! هەستام وەبیرم هاتەوە ئاوارەم و دوورە وەتەن بێ تەماڵ و سەڵت و ڕەبەن سەرم وڕە و گیانم دێشێ کەس نییە نازم بکێشێ چم کردووە بۆ وام بەسەر هات؟ بۆچی تەرە بووم لە وڵات؟ بۆ هێلانەم لێ شێواوە؟ ئەو هەموو ڕێگەم پێواوە؟ بۆ لە خۆشی دوورە بەشم؟ بۆ ئەوەندە چارەڕەشم؟ چییە گوناه و تاوانم تەریدەم؟ جەردەی کاروانم؟ پیاوکوژم؟ ڕێگرم؟ دزم؟ بۆ دوورم لە کەس و خزم؟ تاوانم ئەوەیە کوردم خەڵکی بناری هەڵگوردم بەو هەوایە پەروەردە بووم بۆیە تووشی ئەم دەردە بووم کۆیلەتیم بەلاوە نەنگە بۆیە وڵاتم پێ تەنگە دەڵێم مافی خۆمم دەنێ ڕەپێم دەنێ بۆ بەندەنێ دەڵێم ئینسانم، بەشەرم ئەو پەندە دێنێ بەسەرم *** بەڵام هەڵگوردە و نانەوێ بەڵام کوردە و مافی دەوێ هەزاری وەکوو من بمرێ دەست لە خەبات هەڵناگرێ زۆر کەسی وەک من نەمێنێ ئەو مافی ڕەوای دەستێنێ ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دەسکەوتی خەبات سەبارەت: ١٩٧٣ نە بلوێرژەن دەتووڕێنێ لە بلوێر نە شۆڕەژن ورینگەی دێ لەبەر بێر نە نارەناری کیژی مەشکەژێنە نە سیڕەسیڕی شمقاڕ و شەهێنە نە بۆڕە بۆڕی مانگای تازە زاوە نە شڵقەشڵقی مەشکەی نیوەژاوە نە فیتەفیتی شوان و کاڕەیی مەڕ نە باللۆرەی کچی چاومەست و دڵتەڕ نە ئۆحە ئۆحەکەی گاوانی باسک نە بگرە بەردەکەی کابانی ناسک نە کۆڕژنی حدوودی سووکە سواران نە خرمژنی هەیاسەی گوێ بەگواران نە قاڕەی سی و چریکەی باز و پەرکوور نە دەنگی ئاسمانی و شادیی شالوور نە گرمەی هەور و هاژەی ڕێژنە باران نە سروەی با و شنەی سوورە چناران کەوی کێوی نە قاسپەی ما نە سیڕە بەرەو گەرمێن فڕیوە زەردەزیڕە لە هێلانەی خزی و بێ دەنگە سێروو دەڵێی خۆشخوانی کوردە و نیەتی ئێروو گوڵاڵە و سوێسنە و خاو و کەنێرە هەموو پرزەن، زەمان کردوونی گێرە نەماوە ڕەنگ و بۆی بەیبوونی نواڵە کرانە گزرە مێژوەرد و هەڵاڵە پەڕیوە سوورگوڵ و پێ خوستە سونبوڵ ڕزیوە نووسەکە و خاو بۆوە پێکوڵ کرانە دەستەچیلە لاسکە گۆگەم خەزانە و جوانی ناوێرێ بڵێ هەم کەما و مەندۆک و هەڵز و لۆ پەڕیون لە ترسی با لەناو قووڵکە و پەسیون لە باخ و چڕ ئەوی دار و درەختە هەموو زەردن لە ترسی هێرشی شەختە چەمەن کاڵ بۆتەوە ڕوخساری ئاڵی لەسەر گۆنەی وەلاچوو دەنکە خاڵی «گوڵ و حاجیلەکانی دەشتی هاموون» بەجارێکی بەتاڵانی خەزان چوون مەلای گوندە چیا، نەک شێخی ورگن هەیەتی مێزەرێکی بۆر و چڵکن کەوا سەوزی لەبەر داماڵدراوە سیواک و تەیلەسانیشی نەماوە چ بێ نازن، هەوارگەی خۆش و زەنوێر چ ناسازن چیا و لاپاڵ و هەڵدێر خەزانە بێ بەزە و ناخۆش و تووشە مژە و زوقمە و کەڕەسیسە و پرووشە لە کوێستانی نەماوە خێر و خۆشی تەبیعەت هەر بینا کفنیشی پۆشی ئیتر کەس ناگرێ داوێنی کێوان لە جێیان باری خەم نیشتووە لە لێوان بەڵام بنواڕە ئەوڕۆ شارەکەی کۆ «قوبەی کشمیری دا بەر شەق وەکوو گۆ» ئەوا پڕ بوو لە خۆشی و کامەرانی بەهاری شامە ئەییامی خەزانی دەر و دیواری شادی لێ دەباری خەزانی خۆشەویستە وەک بەهاری قریوە و داوەت و چۆپی و سەمایە گەپ و گاڵتە و زەماوەند و هەرایە تریقە و پێکەنینە و چەپڵەڕێزان هەموو بەشداری بەزمن خاو و خێزان هەموو چاوێک گەشە، گشت کوڵمە سوورە کەسەر لەو شارە بێ ئازارە دوورە دەبینی تۆ ئەگەر چاوێک بگێڕی کچی وەک دوڕ، کوڕی جوانتر لە زێڕی کە دەچنە داوەتێ سەرمەست و دڵخۆش فڕێ دراوە پەچە و ڕووبەند و سەرپۆش هەلە هەڵکەوتووە بۆ کیژ و لاوان نییە ئەوڕۆکە باخی سینە پاوان چلۆن ئەوڕۆ نەبێتە ڕۆژی جێژن؟ چلۆن خەڵکی کوڵ و کۆیان نەڕێژن؟ لەلای ئازادیخواز و کوردی دڵسۆز بەڕێزتر بۆ نەبێ ئەوڕۆ لە نەورۆز؟ کە پاش ئەو ڕە! و دەرد و کفتوکۆیە دەبینن کۆتەڵی «حاجی» لە کۆیە دەبینن کۆتەڵی شاسواری کۆیی کە ڕۆژێکی بەپێیان لێرە ڕۆیی چلۆن بۆ سورمە نابێ خاکی شارێک کە حاجی پێی لەسەر دانابێ جارێک *** ئەوە کۆتەڵ نییە ڕەمزی نەجاتە ئەوە دەسکەوتی چەند ساڵەی خەباتە ئەوە ڕووگەی هەموو کوردێکی پاکە ئەوە جێگای نیازە، پیرە، چاکە بوتی ساحەب دڵانی دڵ بەسۆیە کە ئەوڕۆ پێی دەنازێ شاری کۆیە *** سڵاو ئەی حاجی ئەی ڕۆڵەی زەمانە! لە سایەی تۆوە هەرچێکی هەمانە هەموو ژینت لە ڕێی گەلدا بەخت کرد هەتا ڕێگای خەباتت بۆ تەخت کرد گەلێکت دی غەریبی و تاڵ و سوێری نەبوو ساتێ لە خزمەت خۆ ببوێری بەگژ بێگانە و خۆمانەدا چووی لەگژ دێوەزمە و دێوانەڕا چووی نەترسای و نەخەجڵای و نەلەرزی چ مەشهووری، چ ڕووسووری، چ بەرزی هەموو شاگردی تۆن شیرن کەلامان لە تۆ فێر بوون خەبات قازی و مەلامان بەدەنگی تۆ خەواڵوو ڕاپەڕیون لە ترسی تۆیە دوژمن داپەڕیون گەرای ئەفکاری تۆیە باڵی گرتن کەوا ڕۆڵەی گەلت سەریاڵی گرتن بەئازایی، بەزانایی، بەوردی چەکت دا دەستی شۆڕشگێڕی کوردی پەڕی دیوانەکەت گەنجە و خەزێنە وشەی شیرینی تۆ دوژمن تەزێنە هەموو پەندن قسەی سووک و دزێوت وەکوو باڵی پەری پاکە جنێوت بەنرخە، تازەیە، بەرزە، بەهێزە ئەوەی فەرمووت لە بارەی پیاوی دێزە «ئەگەر کوردێک قسەی بابی نەزانی موحەقەق دایکی حیزە و بابی زانی» کە شێعری تۆ بزاوتی هەستی هەستان هەموو سەوداسەری سەربەستی هەستان لە کوردستان گەلێک شۆڕش بەرپا بوون کوڕی کوردی بەگژ بێگانەدا چوون لەمێژساڵە دەڕێژن ئارەق و خوێن بەڵام داخی گرانم هێشتە لە کوێن؟ ئەوێستاش دەردەکورد نەکرا عیلاجی ئەوێستاش کوردی کۆیلە ماوە حاجی گەلی کوردت نەبوو هێشتا نەجاتی بەخوێنی لاوەکان سوورە وڵاتی ئەوێستاش دوژمنی لاسار و بەدفەڕ دەکووژێ کوردی بێ تاوان و لاشەڕ ئەوێستاش هەر دەمانکەن تیرەباران دەنەخشێنن بەخوێن کۆڵانی شاران ئەوێستاش پڕپڕن زیندان لە لاوان بەغەیری وەی کە کوردن نیانە تاوان ئەوێستاش گۆڕ غەریب زۆرن وەکوو تۆ ئەوێستاش بێ نەسیب زۆرن وەکوو تۆ ئەوێستاش بێ کەس و دوورە وەتەن هەن ئەوێستاش شاعیری پیر و ڕەبەن هەن ئەوێستاش شێعری وردی کوردی دەدڕن زمانی شاعیرانی چاکی دەبڕن *** بەڵام تۆ دڵنیابە پیری زانا! بناغێکی وەهات بۆ کوردی دانا ئیتر سەنگەر بەتاڵکردن مەحاڵە ئیتر کورد و بەزین خەون و خەیاڵە ++++++++++++++++++++++ سەرناو: لە کوێوە بۆ کوێ؟ (بەشی ١) سەبارەت: پێشەکی - ١٩٧٤/١/٢٣ من بۆ خۆم وام، ڕەنگە زۆر کەسیش وابێ، کە شێعری شاعیرێک یا نووسراوەی نووسەرێک دەخوێنمەوە «چ زیندوو چ مردوو» پێم خۆشە خۆشی بناسم. بزانم کێیە؟ خەڵکی کام وڵاتە؟ کاری چییە؟ چۆن دەژی و ئەگەر مردووە چۆن مردووە؟ لە کوێ نێژراوە؟ بۆیە بڕیارم دا سەرگورشتەی خۆم لە سەرەتای ئەم بەشەی دیوانەکەمدا بنووسم. بە کێم گووتبا ئەو سەرگورشتە بنووسێ؟ کێ من لە خۆم باشتر دەناسێ؟ پێوە بووم زۆر درێژی بنووسم. تەماشام کرد دەبێتە چیڕۆکێکی درێژ و شیرین و پڕ کارەسات. چ چیڕۆکێک لە بەسەرھاتی ئینسانێک لە واقیع نیزیکترە؟ ئەویش بەسەرھاتی ئینسانێکی نیزیکەی پەنجا ساڵی لە ساڵەکانی چەرخی بیستەم، ئەو چەرخە سەیر و سەمەرەیە، ئەو چەرخە پڕ کێشە و شەڕ و شوورە، ئەو چەرخە پڕ لە کارەسات و پەلامارە، ئەو چەرخە پڕ شۆڕش و ئاڵوگۆڕە وەبیر بێ. بەتایبەتی ئەگەر ئەو ئینسانە کورد بێ. کوردێکی بێ بەش و چارەڕەش بێ و تا ڕادەیەک لە خەباتی ڕزگاریخوازی نەتەوە زۆرلێکراوەکەیدا بەشداربووبێ. بەڵام بەداخەوە بۆم نەکرا. بەشی زۆری لەبەر تەوەزەلیی خۆم. با بمێنێ بۆ ھەلێکی تر ئەگەر مام وازی لێ ناھێنم. خوێنەری خۆشەویست! پێت وا نەبێ لێفەم لەسەر ھەتیوان ھەڵداوەتەوە و لە بنی کوولەکەم داوە و ھەرچیی ھەیە نووسیومە. نا ھەر وا کورتە سەرگورشتەکەمت بۆ دەگێڕمەوە. شاعیری ھیچ قازانجی بۆ من نەبووبێ ئەو قازانجەی ھەبووە کە ئەو ناوە دوور و درێژەی «سەید موحەمەد ئەمینی شێخەلیسلامیی موکری» ی لە کۆڵ کردوومەتەوە. باوکم ناوی سەید حەسەنی شێخەلیسلامیی موکری بوو، لە تۆرەی مەلا جامیی چۆڕی بوو کە سێ سەد ساڵ لەوەپێش ھاتۆتە سابڵاخ و بنەماڵێکی گەورەی لەو مەڵبەندە پێک ھێناوە. دایکم ناوی زەینەب و کچی شێخی بورھان بوو کە ئێستا بنەماڵەیەکی گەورەی موکریانن. بەھاری ساڵی ١٣٠٠ی ھەتاوی (١٩٢١ی زایینی) بە شەوی جێژنی بەراتێ لە گوندی لاچین نیزیکی سابڵاخ لەدایک بووم. مێژوکم لە مەمکی دایکم نەکردووە و فرچکم بە شیری دایەن گرتووە. دایکم زۆر جار بە چاوی دادەدامەوە و دەیگوت: تۆ پێوقەدەم ڕەش بووی. ھەر تۆم وەزگ کەوت لەشی ساغم بە خۆمەوە نەدی. نەخۆشیم پێوە نووسا، کوێرەوەری و پەژارە ڕووی تێ کردم. لەسەر مانگ و ڕۆژی خۆم بووم کە ناچاربووین بڕەوین و بچینە لادێ. کە بەر بوویەوە، نە من تڵپاتی تەڕم لە مەمکیدا بوو، نە باوکت سیپاڵێکی لە ماڵێدا مابوو. لەشکری شکاک ئێمەشی وەک ھەموو خەڵکی سابڵاخ ساف لە ساف تاڵان کرد و گەسکی لەو ناو ماڵە دا کە سێ سەد ساڵ بوو وەسەریەک نرابوو و بە میرات بۆ باوکت بەجێ مابوو. منیش جارجار بە پێکەنینەوە دەمگوت دایە گیان سووچی من چییە؟ دایەنەکەم ناوی یاسەمەن و خەڵکی ئازەربایجان بوو. لەلەکەم کە ناوی عیزەت بوو خەڵکی تورکیا بوو، ئەو دووانە لەبەر ھەژاری و نەداریی خۆیان پەڕیوەی کوردستان ببوون و لە گوندەکەی ئێمە گیرسابوونەوە و لە سەروبەندی لەدایکبوونی مندا منداڵێکیان ببوو. منداڵەکەی ئەوان لە من بەختەوەرتر بوو، نەژیابوو و تووشی کوێرەوەریی دنیا نەھاتبوو و عەمری درێژی بۆ من بەجێ ھێشتبوو و پارووی دایک و بابیشی لە ڕۆنی ھاوێشتبوو. ئەو ژن و پیاوە ھەژار و ئاوارە بە دڵ و گیان منیان بەخێو دەکرد و زۆریان خۆش دەویستم. منیش ئۆگری ئەوان ببووم وەک دایک و بابی خۆم خۆشم دەویستن. لەبیرمە زمانی ئەوانم وەک بلبل دەزانی، جا نازانم تورکیم دەزانی یا ئازەری؟ ڕەنگ بێ ئازەری بووبێ، چونکە منداڵ زمانی دایکی باشتر فێر دەبێ. مردنی عیزەت و تۆرانی یاسەمەنم باش وەبیر دێ. ئەم ڕووداوە یەکەم زەبری توند بوو کە وەھەستی ناسکی منداڵانەی من کەوت و یەکێکە لە بیرەوەرییە ھەرە تاڵەکانی ژیانم. لە ڕاستیدا من دوو جار ھەتیو بووم و دووجارم دایک و باب مردوون: جارێک بە ساوایی و جارێک بە پیری. بابم ھەم دەوڵەمەند بوو، ھەم بەدڵ و دەسبڵاو، چاکی بەخێو دەکردین، پێنج خوشک و دوو برا بووین، کاکم و خوشکێکم لە من گەورەتر بوون. بە منداڵی زۆر تێروتەسەل و کۆک و پۆشتەبووم. بەڵام کۆیلە و دیل بووم، کۆیلەی ناو قەفەزی زێڕ، کۆیلەی ڕێوشوێنی کۆن. ڕێوشوێنی بنەماڵەکەمان ئیجازەی نەدەدا من لەگەڵ ھاوتەمەنەکانم گاڵتەوگەپ بکەم. چونکە من کوڕە دەوڵەمەند بووم و ئەوان کوڕە ھەژار. من کوڕی شێخەلیسلامیی بەناوبانگ بووم، ئەوان کوڕی لادێییەکی بێ ناوونیشان. من بەر و پشت ئەتڵەس بووم و ئەوان کەڕەکرمانج. من کۆک و پۆشتە بووم و ئەوان ڕووت و ڕەجاڵ. ئاخ... گەورەکانم تێ نەدەگەیشتن من چەند پەرێشان و کەلەلام، ئەوان نەیاندەزانی بەو کردەوەی خۆیان چۆن ھەستی من بریندار دەکەن، برینێک کە دەبێتە گریمانەی ڕووحی و تا مردن ساڕێژ نابێ. ئێستاش کە وەبیرم دێتەوە کزەم لە جەرگی دێ و خەمێکی گران دام دەگرێ، کە من لە ھەموو خۆشیی سەردەمی منداڵی بێ بەش بووم. لەپێش چاوی من منداڵەکانی گوندەکەمان، ئەو ڕەش و ڕووتانەی ھاوشانی من نەبوون! بە ئازادی و بێ باکی گاڵتە و گەمەیان دەکرد، لە خاک و خۆڵ دەگەوزین، لە سەربانان ھەڵدەبەزین، لە قوڕ و چڵپاودا غارغارێنیان دەکرد، لەسەر تەپۆلک و کۆپەین ملانەیان دەگرت، لەسەر سەھۆڵ خلیسکیان دەکرد، لەسەر لۆدە کا بازبازێنیان دەکرد، بەگژ یەکدا دەچوون، پێک ھەڵدەپڕژان، ئاشت دەبوونەوە، ئاورۆچکەیان دەکردەوە و خانووچکەیان دروست دەکرد. ھێلانە چۆلەکەیان دەردەھێنا، تەبکەیان دەناوە. ھەلووکێن، تۆپێن، ھەمزەل، ھەنگڵەشەلە، دایە من مەدە بە گورگی، ھەڵوای بەشەپان، قەرەقەری و دەیان جۆرە گاڵتەی دیکەیان دەکرد. بەڵام من بەو تاوانەی کە نەجیبزادە بووم دەبوو وەک گەورە گەوران لە دیوەخان لەسەر چۆک دابنیشم و متەقم لەبەر نەیەتە دەر! بۆ بەدبەختی لە ماڵی ئێمەدا نێرینەی لە من بچووکتر نەبوو. دەبوو لەبەر ھەموویان یەک پێ ھەستم و تا ئیزنم نەدەن لەبەر دەستیان ڕاوەستم و دانەنیشم، لەدوای ھەمووان نان و چام بۆ دابنێن. چەندم پێ خۆش بوو نە کەوای مەخمەر و تاقە و قوتنی و خەزەلم لەبەردا با، نە پانتۆڵی ئاڵمانی زەردم لە پێدا با، نە کاڵەی شەمامەبەندی ئاوریشم چنم لە پێدا با و نە شەدەی سەوزم لەسەر با و نە پشتێنی پەشمینەی کەسکم لە پشتدا با و وەک منداڵە ڕووتەڵانەکان ئازاد بام. نەڵێن ماشاڵڵا کوڕەکە لەو تەمەنەشدا ئازادیخواز بووە و ھەستی بە جیاوازیی چینایەتی کردووە و ڕقی لێ بووە، نەخێر نەوەڵڵا نە ئازادیخواز بووم و نە تڕەماش، وازم لە گەمە و یاری بوو و بڕاوە. تەنیا بیرەوەرییەکی خۆشم لە زەمانی منداڵیم ھەیە، ئەویش ئەوەیە شەوانە دەچوومەوە ژوورێ و سەرم وەسەر ڕانی دایە مرۆت دەکرد و ئەویش حیکایەتی بۆ دەکردم، تا خەو دەیبردمەوە. دایە مرۆت پیرێژنێکی دنیادیدەی کۆنساڵ بوو. بۆ خۆی نەیدەزانی تەمەنی چەندە، بەڵام بێگومان زۆری لە سەد ساڵ ھەڵبواردبوو. شەش پشتی بنەماڵەی ئێمەی دیبوو، سەرسپی و ھاودەمی دایکم بوو. ڕووح سووک، قسەخۆش و نوکتەباز بوو، ھەزاران نەقل و نەزیلەی خۆشی دەزانی و بۆی دەگێڕامەوە. زۆر شتی بەنرخ لەو فێر بووم کە لە ژیاندا کەڵکم لێ وەرگرتن. ڕووحی شاد بێ. ئەلفوبێم لە خزمەت مامۆستا سەعید ناکام خوێند، کە ئەودەم مێرمنداڵ بوو. کاکم کە مامۆستای تایبەتی بۆ ڕاگیرابوو، زۆر لە خوێندن دەترسا و خەریک بوو منیش بترسێنێ و بە مەرەدی خۆی بەرێ. بەڵام مامۆستا ناکام نەک ھەر سامی لە خوێندن شکاندم، بەڵکە تێی گەیاندم خوێندن خۆش و شیرینە. پێش ئەوەی ئەلفوبێم پێ بناسێنێ بزنۆکە و مەڕۆکەی حوسێن حوزنیی ئەوەندە بۆ خوێندبوومەوە ھەمووم لەبەر بوو. کتێبی ئەنجومەنی ئەدیبانی ئەمین فەیزیمان ھەبوو. شێعرە گاڵتەکانی شێخ ڕەزای فێر دەکردم. لەبیرمە قەسیدە درێژەکەی عارف سایبم کە وا دەس پێدەکا: «ئاوارەیی خاکی وەتەن و سەیر و سەفا خۆم» لەسەرڕا بۆ خوارێ لەبەر بوو، وەک تووتی دەمخوێندەوە و لە مانای نەدەگەیشتم. کە سامم شکا بابم ناردمیە سابڵاخ تا لە مەدرەسەی دەوڵەتی بخوێنم. لەپێشدا زۆرم پێ خۆش بوو. لە مەدرەسەی «سەعادەت» ناونووسیم کرد. بەڵام کە ڕۆژی ھەوەڵ چوومە سەر کلاس تۆقیم و وەختابوو شێت بم. من منداڵێکی لادێیی نازداربووم، لە کوردی بەو لاوە ھیچ زمانم نەدەزانی لە مەدرەسەش کەس نەیدەوێرا بە کوردی قسە بکا. من لە ژیانمدا ڕۆژی ڕەش و تاڵم زۆر دیون، بەڵام ڕۆژی ڕەشتر و تاڵترم لەو ڕۆژە نەدیوە کە چوومە مەدرەسە. مامۆستاکەم کە خۆی کورد بوو و دوایەش تێگەیشتم فارسی باش نازانێ، بە فارسی تێی ڕاخوڕیم ھیچی تێ نەگەیشتم. ھاودەرسەکانم کە ھەموویان لە من باوخۆشتر بوون پێم پێ کەنین، زۆر بە خۆمدا شکامەوە. ماوەیەک بە شەو لەبن لێفەدا لە ترسی مەدرەسە دەگریام و بەیانی بەقرخەمەرەسی دەچوومەوە. منداڵ ھەموو گاڵتەیان پێ دەکردم و پێیان دەگوتم «کرمانج». لە مەھاباد بە خەڵکی لادێ دەڵێن کرمانج و بە وشەیەکی سووکی دەزانن. دوایە بۆیان گێڕامەوە دەیانگوت بە فارسی جنێومان پێ داوی و حاڵی نەبووی. چابوو سێ چوار کوڕەپوورم لەو مەدرەسە دەیانخوێند و لەسەریان دەکردمەوە. دەنا منداڵە وردکە لەوانە بوو شێتم بکەن. ئێستاش نازانم کوێڕا فارسی فێر بووم و لەگەڵ وەزعەکە ڕاھاتم. مەدرەسەکەمان خانووێکی گەورە و کۆن و کەلاوە بوو. تاقە چاوەیەکی ئاودەست ھەبوو قەت وەبەر نەدەکەوت. مزگەوتمان لێ نیزیک بوو، بەڵام نە فەڕاشی مەدرەسە دەیھێشت وەدەرکەوین و نە مجێوری مزگەوت ڕێگای دەداین بچینە ئاودەستی مزگەوت. بۆشکەیەک ئاوی چۆمی بۆگەن لە بن دیوارێک داندرابوو. دەفرێکی تەنەکەیان لەسەر دانابوو، ئەو ھەموو منداڵە بەو دەفرە ئاویان دەخواردەوە. ھەمیشە لەسەر چوونە ئاودەست و ئاوخواردنەوە شەڕ لەنێو شاگردەکاندا پەیدا دەبوو و «نازم» ی مەدرەسە، کە پیاوێکی زۆر زاڵم بوو بیانووی وەگیر دەکەوت کە دارکاریان بکا. ژووری دەرس خوێندنمان تەنگ و تاریک بوو. پەنجەرێکی تێدا بوو کە لەباتی شووشە کاغەزی لێ درابوو. بۆ ئەوەی ڕووناکتر بێ کاغەزەکەیان بە ڕۆن چەور کردبوو. کورسییەکانی چەپرەک و شکاو بوون. مێز و کورسی مامۆستاش لە ھی ئێمە باشتر نەبوو. مامۆستاکەمان پیرەپیاوێکی کوێرەمووشەی زۆر تووڕە و تۆسن بوو. ھەمیشە سێ چوار شووڵی ئاڵووباڵووی لووس و لێک و ئەستووری لەسەر مێزەکە داندرابوو. ھەر کەس دەرسی نەزانیبا یا ورتەی لەبەر ھاتبا دەر زۆر بێ ڕەحمانە وەردەگەڕا سەروگوێلاکی. تا فێری فارسی بووم دوو سێ جاری بیراز کردم. بەڵام لەدواییدا لێی نەدام. کە مامۆستا چووبا دەر شاگردێک کە پێیان دەگوت «موبسیر» لە جێگای ئەو دادەنیشت. ئەرکی ئەوەبوو ھەر کەس بزۆزی بکا بە مامۆستا بڵێ. ھەموومان لە موبسیر پتر دەترساین تا لە مامۆستا. ھۆی ئەوەبوو مامۆستا ڕقی لە کەس نەبوو و لە خۆڕا لە کەسی نەدەدا، بەڵام موبسیر ئەوەی نەدەزانی ڕقی لە ھەر کەس بایە با ھیچیشی نەکردبا شکایەتی لێ دەکرد و مامۆستاش بێ لێپرسینەوە و پێ ڕاگەیشتن دەیکوتا. بەرنامەی دەرسەکانیشمان تازە فیکری لێ دەکەمەوە زۆر گران بوو. ئەو ساڵی وام ڕابوارد و لە ئاخری ساڵێدا یەکێک بووم لە باشترین شاگردەکانی کلاس و لە ئیمتیحانی ئاخری ساڵدا زۆر باش دەرچووم. ھاوینێ چوومەوە گوند. حەیف مامۆستا ناکام لەوێ نەمابوو. بەڵام میرزایەکمان ھەبوو زۆر لە مامۆستاکەی مەدرەسەم خوێندەوارتر بوو. لەکن ئەو و بابم کتێبی دووەمم تەواو کرد. بەرنامەی ئەودەمی وابوو دەبوو ھەموو کتێبەکە لەبەر بکەی و من ھەمووم لەبەر کردبوو. ساڵی دووەم زۆر ئاسوودە بووم. ھەر مەشق و حیساب و دیکتە مابوو لەوانیشدا باش بووم. بۆیە ھەر لە ھەوەڵەوە یەکێک بووم لە شاگردە باشەکان و پێم وانییە لەو ساڵیدا لەسەر دەرس لە شووڵێک زیاتریان لێدابم. وەزعی مەدرەسەش لە پار باشتر بوو، ژوورەکەمان لە ھی پار زۆر خۆشتر و ڕووناکتر بوو، مامۆستاکانیشمان باشتر بوون. بەڵام یەکیان کە کورد بوو و دەرسی فارسی پێ دەگوتین زۆر توند و بەزاکوون بوو، ھەموو ڕووحمان لێی تۆقیبوو. مامۆستای حیسابمان ئازەری بوو. فارسی ئەوەندە خراپ دەگوت کە ئێمەی منداڵ گاڵتەمان پێ دەکرد. بەڵام حیسابی باش فێر کردین. لەبیرمە ئێوارێک جەدوەلی زەربی بۆ نووسینەوە و ھەریەکە دانەیەکی داینێ و حاڵی کردین چۆنی لەبەرکەین. گوتی سبەینێ ئێوارە لێتان دەپرسمەوە و ھەرکەس ڕەوانی نەکردبێ غەڵەت و شوولی لێ دەدەم. من ئەو شەوەی نەنووستم تا لەبەرم کرد. سبەینێ لێی پرسینەوە، کەس نەبوو بە تەواوی لەبەری بێ و وێی نەکەوێ. تەنانەت من کە زۆر چاکم لەبەر کردبوو شوولێکم ئافەریمانە ھەر خوارد. خۆش ئەوە بوو مامۆستای حیسابمان بۆ خۆی لێی نەدەداین و مامۆستاکەی ترمان ئەو زەحمەتەی لەباتی ئەو دەکێشا. چوار کلاسم لە مەدرەسەی سەعادەت و پەھلەوی خوێند. ھاوینانیش لە گوند لەکن بابم تۆمار و کتێبی ئینشام دەخوێند و لەبەر خەتی ئەمیر نیزامی گەرووسی و میرزا حوسێنی ڕەشەم دەنووسیەوە. ئینشای فارسی باش فێر ببووم و خەتم یەکجار خۆش بوو، زۆر لە ئێستام خۆشتر دەنووسی. دەڵێن دەعبای زیرەک بە دندووکێ پێوە دەبێ. بابم کە خەت و ئینشای منی دیت، گوتی ڕۆڵە بوویە میرزا و خوێندنی مەدرەسە بەسە، بچۆ لە مەدرەسەی دینی بخوێنە و جێی مەلا جامی چۆڕی بگرەوە. زۆرم پێ ناخۆش بوو دەست لە خوێندنی مەدرەسە ھەڵبگرم، نازانم بۆ ھیچ پێم خۆش نەبوو ببمە مەلا. ڕقم لە بەرگەکەیان بوو. کەوای درێژ و تەشک و پاڵدێمی مەلایانەم پێ جوان نەبوو. بەڵام چار چبوو؟ حوکمی حاکمە و دەردی موفاجا. تەسریفی زەنجانیان لەبن ھەنگڵ نام و ھەی دێ بۆ خانەقای شێخی بورھان تا دەس بکەم بە ڕایەڵە کردن و ئالێ باباگوتن. جا پاش ماوەیەک کەوای ئاودامێن لەبەر بکەم و سیواک لە لاسەر بچەقێنم و شاڵی گەڕگەڕی لەسەر ببەستم و جێگای مەلا جامی چۆڕی بگرمەوە و وەجاغی بنەماڵەکەمان کوێر نەکەمەوە. چوار ساڵ لە خانەقا خوێندم یا باش ئەوەیە بڵێم نەم خوێند. بەڵام تۆڵەی کۆیلەتی ساوایەتیم ئەستاندەوە. لەگەڵ گەلی خاڵۆزاکانم کە وەک بەرانی سوڵتان مەحموود بەرەڵڵا و تەرخان بوون و لە ھیچ جێگایەک دەنگ نەدەدران و کەس بەرپەرچی نەدەدانەوە، گەلێکم بەدفەڕی و بزۆزی و دەس بزێوی کرد. نەوەشێخ، ئەویش نەوەشێخی چل ساڵ لەوەی پێش ئەگەر کەس دەستی وەبەر نەیەنێ و بەرپەرچی نەداتەوە لە سەروبەندی بلووغدا چ دەمێنێ نەیکا؟ ئەو چوار ساڵە خۆشترین ساڵەکانی ژیانی منن. زۆر خۆشمان ڕادەبوارد. دەستەیەکی ٨ - ٩ کەسی ھاوتەمەن بووین، ھەموو خاڵۆزا و پوورزا بووین. ھەر ھەژارمان بێگانە لەگەڵ بوو کە لە خۆمان ھەڵنەدەبوارد. ئەویش بۆ خۆی زۆر قسەخۆش و خوێن شیرین بوو و باوکیشی پیاوێکی زۆر ماقووڵ و لە خانەقا زۆر خۆشەویست بوو. شاعیرێکی فارس دەڵێ: مرد خردمند هنر پیشه را عمر دو بایست در این روزگار تا به یکی تجربه آموختن با دگری تجربه بستن به کار بۆ پیاوی خاوەن ھونەر و زانا دوو جار ژیان پێویستە تا لە یەکیاندا تەجرەبە وەسەریەک بنێ و لەوی تریاندا تەجرەبەکەی لەکار بێنێ. دەستی شکاو و ڕانی وردم، ئەوی ئێستای دەزانم ئەگەر ئەودەم دەمزانی کار لە جێگایەکی دیکە بوو و منیش شتێکی تر بووم. بەڕاستی خانەقا زانستگایەکی گەورە بوو و دەمتوانی زۆر شت فێر بم. خانەقای ئەو سەردەمە زۆر ئاوەدان بوو. خەڵک دەھات و دەڕۆیی و کەس ھەقی بەسەر کەسەوە نەبوو. فەرق و جیاوازی زۆر کەم بوو. جارێکی دیکەشم گوتووە و دووپاتەی دەکەمەوە دەتگوت کەشتی نووحە. لە ھەموو تۆو و تۆرە و ڕەگەزێکی لێ بوو، پەنای بێکەسان و لێقەوماوان و ئاواران بوو. پیاوچاک، خۆپارێز، دیندار، موسڵمان، مەلا، سەید، زانا، خوێندەوار، چەتە، دز، پیاوکوژ، نەزان، شێت، بێکارە، پەککەوتە، کوێر، شەل تەنانەت بێ دینیش لە بن میچێکدا کۆ ببوونەوە و پێکەوە دەژیان و ھەموو یەک جیرەنانیان وەردەگرت. ئەفغانی، فارس، تورک، ئازەری و تەنانەت ھیندیشی لێ بوون. کوردی ھەموو ناوچەکانی کوردستانی لێ ھەبوون. کە بە شێوەی جۆربەجۆر قسەیان دەکرد و ھی وا ھەبوون بە زەحمەت تێک دەگەیشتن. پیاوی گەورە و زانا بەناوبانگەکانی ئەو سەردەمەی موکریان وەک مامۆستا فەوزی، سەیفی قازی، پێشەوا قازی موحەمەد، حاجی مەلا موحەمەدی شەرەفکەندی، عەلیخانی ئەمیری بەتایبەتی ئاغا خوێندەوار و زاناکانی فەیزوڵڵابەگی ھاتوچۆی خانەقایان دەکرد و بە مانگ و دوو مانگ لەوێندەرێ دەمانەوە. مەلای گەورە گەورەی لێ بوون و دەرسیان دەگوتەوە. پڕ بوو لە سوختە و موستەعیدی باش. کەسێک ویستبای بخوێنێ و شت فێر بێ جێگای خوێندن و شت فێربوون بوو. بەڵام من لە کیسم چوو و ڕەفاقەتی خاڵۆزاکانم و فیز و ھەوای نەوەشێخی نەی ھێشت لەو ھەلە کەڵکی پێویست وەرگرم. بێجگە لەوە لە ماوەی ئەو چوار ساڵەدا دووجار خراپ نەخۆش کەوتم و لە خوێندن بووم. جارێک کەوتووییم گرت و لە مردن گەڕامەوە. تەنانەت دەیانگوت ئاومان بۆ گەرم کردووی و کفنمان بۆ بڕیوی. جارێکی تر کوانێکی گەورەم لە لامل ھات و شەش مانگ لەبەری کەوتم و پاشان عەمەلیان کرد و ماوەیەکی دوورودرێژ بناوبوێر بووم. ئەو کوانە بە جارێک ھێز و بڕستی لێ بڕیم و ھەرگیز وەک خۆم لێ نەھاتەوە. من بە منداڵی قەڵەو و پتەو و بەھێز و ھەرەکەت بووم. کەم منداڵی ھاوتەمەنی خۆم بە زۆرەوانی دەرۆستم دەھاتن. بەڵام کە ئەو کوانەم لێ ھات ئیتر ھێز و توانام لە کەمایەسی دا. ئەو دەمی لە سابڵاخ دەمخوێند ھەژارم دەناسی، ھاتوچۆی دوکانی بابی ھەژارم دەکرد. مەلایەکی پیری زۆر قسەخۆش بوو. کە چوومە خانەقا یەکترمان گرتەوە و بووینە دۆست. جاروبار خۆمان لەگاڵتەوگەپ دەدزیەوە و شێعرمان دەخوێندنەوە. ھەموو شوێنەوارەکانی سەعدی و حافز و مەولەوی و کەلیم و سایب و شاعیرە بەرزەکانی فارسمان پێکەوە دەخوێندەوە و ھەر تێگیراوێیەکی ھەشمان با ڕەھاکردنی ھاسان بوو. خانەقا ئەدیبی زۆر گەورەی لێ بوون، لێمان دەپرسینەوە. مەلا قادرێکی پیری لەرزی دەنگ نووساوی لێ بوو، ھەر بە حاڵ مابوو. ئەگەر بڵێم ئەو مەلایە ئاساری سەعدی لە خودی سەعدی باشتر دەزانێ پێم وایە موبالەغەم نەکردووە. کەیفی بەوە دەھات شێعرێکی سەعدی لێ بپرسیەوە، جا بەو دەنگە نوساو و لەرزە سەعاتێک بۆت شی بکاتەوە. خۆ شێخ موحەمەدی خاڵم چ ئەدیبێک بوو من ناتوانم تاریفی بکەم. ئەودەمی شەڕەشەقی ژیان وای لێ نەکردبووم ناوی خۆشم لەبیر بچێتەوە. ھەر شێعرێکم خوێندباوە دەستبەجێ دەھاتە بەرم. ھەزاران شێعری فارسیم لەبەر بوو. شێعری کوردیشمان ھەرچی وەگیر کەوتبا لەگەڵ ھەژار دەمان نووسیەوە و لەبەرمان دەکرد. لە ئاخریدا من و ھەژار بە تەواوی لە تاقمی کوڕە شێخەکان جوێ بووینەوە و شەو و ڕۆژ خەریکی شێعر خوێندنەوە بووین. چەند چیڕۆکی گەورە و چووکی وەک ئەسکەندەرنامە و ئەمیر ئەرسەلان و شیرۆیە و حوسێنی کوردمان پەیداکردن و خوێندمانەوە. شەوی سێشەممو و جومعەی وا ھەبوو ھەموو فەقێیەکانی خانەقا دەکەوتنە لایەک و من و ھەژاریش لەلایەک و شێعرێنمان دەکرد. بڕوا بکەن بۆڕمان دەدان. ئەو ھەموو شێعر خوێندنەوە و ڕەفاقەتی ھەژار و ھاتوچۆی مەجلیسی ئودەبای خانەقا زەوقی ئەدەبی لە مندا بە وجوود ھێنا و تەنانەت شێعری فارسیشم دەگوت. بەڵام تەنیا لەڕووم ھەڵدەھات بۆ ھەژاریان بخوێنمەوە. ئەو خوداگرتووەش لەباتی ئەوەی بۆم چاک بکا و ھانم بدا گاڵتەی پێ دەکردم. لەبیرمە جارێکی شێعری شاعیرێکی فارسم دزیبوو و لەناو شێعری خۆم ئاخنیبوو، بۆم خوێندەوە. گوتی وەڵڵا ئەوانی خۆت زۆر خراپن، بەڵان ھینەکەی ئیبنویەمین زۆر باشە. زۆر بە خۆمدا شکامەوە و دەستم لەو کارە ناڕەوایە ھەڵگرت. خەریک بووم شتێک بە شتێک بکەم کە بابم تێگەیشت ئەو ماوە عومرەم بە زایە چووە و لە خانەقا نەمخوێندووە، ڕای گوێزتم بۆ کولیجە. ئەویش مڵکی خاڵم بوو و مامۆستا فەوزی لەوێ مەلایەتی دەکرد. دەبێ بڵێم من دەسکردی فەوزیم. ئەو ھەڵی وەشاندمەوە و تێکی ھەڵشێلام و سەرلەنوێ دروستی کردمەوە. ئەو دەرکی زانین و فێربوونی بۆ کردمەوە. ئەو ڕێگای ژیانی پێ نیشان دام. بێگومان ئەگەر نەچووبامە خزمەت فەوزی و لەکن ئەو مامۆستایەم نەخوێندبا ڕێبازی ژیانم ئەو ڕێبازە نەدەبوو کە گرتم و پێیدا ڕۆیشتم و ئێستاش بەرم نەداوە. ئەو تێی گەیاندم من ڕۆڵەی کوردم و کوردیش نەتەوەیەکی بێ بەش و چارەڕەش و زۆرلێکراوە و دەبێ ڕۆڵەکانی لەپێناوی ڕزگارکردنیدا فیداکاری بکەن و لەخۆبوردوویی نیشان بدەن. ئەو فێری کردم زەوقی ئەدەبیم چۆن تیف تیفە بدەم و مشتوماڵی بکەم. ئەو فێری کردم چۆن بنووسم و چۆن شێعر بڵێم. ئەو فێری کردم وڵاتەکەم خۆش بوێ و پێی ھەڵبڵێم. ئەو حاڵی کردم کوردی زمانێکی ڕەوان و بەربڵاو و دەوڵەمەندە و دەکرێ ئەدەبێکی گەورە و دنیا پەسندی ھەبێ. ئەو حاجی قادری کۆیی، نالی، کوردی، سالیم، مەولەوی، حەریق، مەحوی، ئەدەب و، وەفایی پێ ناساندم و شێعرەکانی ئەوانی بۆ شی کردمەوە. ئەو فێری ڕۆژنامەخوێندنەوە و ڕۆمان خوێندنەوەی کردم. ئەو دیوانی شاعیرە شۆڕشگێڕەکانی فارسی بۆ پەیداکردم و ھانی دام بیانخوێنمەوە و شتیان لێ فێربم. بەڵام سوێندی دام قەت بە فارسی شێعر نەڵێم و ھەتا بۆم دەکرێ بە کوردی بنووسم. ساڵ و نیوێک لە خزمەت ئەو خوێندم. بەیانان لەگەڵ گزینگ دەکەوت، دەچوومە ماڵی مامۆستا و زۆر ڕۆژی وا ھەبوو، تا بانگی نیوەڕۆی دەدا و مامۆستا ھەڵدەستا بۆ نوێژ دەرسم دەخوێند و ھیچمان ماندوو نەدەبووین. کەم وابوو لەسەر کتێب دەرسم پێ بڵێ، دوڕوگەوھەری نایابی لە دەریای قووڵ و بێ بنی زانستی خۆی دەردێنان و لە کۆشی منی ھەژاری چاو لەدەستی دەکردن. بەڕاستی مامۆستا و شاگرد نەبووین پیر و مورید بووین. من تا ڕادەی پەرستن ئەوم خۆش دەویست و ئەویش منی بە کوڕی خۆی دەزانی. ئەگەر ڕۆژێک نەمدیبا ئارەزووم دەکرد. جومعە و سێشەممۆمان نەبوو. ئەو لە پێگەیاندنمدا بە پەلە بوو، منیش تامی تێگەیشتنم کردبوو و قەت لە خوێندن و خوێندنەوە و گوێ ڕاگرتن لە مامۆستا وەڕەز نەدەبووم. پاش نیوەڕۆیانیش لەباتی مامۆستا دەرسم بە کچ و کوڕە گچکەکانی خاڵم دەگوت، ئەویش دوو قازانجی ھەبوو. ھەم زانیاری خۆم بەرەو ژوور دەچوو و ھەم زەحمەتی مامۆستام کەم دەکردەوە. فەوزی بە بڕوای من یەکێکە لە گەورەپیاوانی مێژووی کوردستان، کە داخەکەم شوێنەوارەکانی فەوتان و خۆشی لەبیر چۆتەوە. ئەو لاوە کوردانەی لە سەردەمی پاتشایەتی ڕەزاخانی پەھلەویدا کە بە تەقلیدی ئاتاتورک خەریک بوو گەلی کورد لە کوردستانی ئێراندا بتوێنێتەوە و یەکێک لەو سێ کوچکە ئاورە بوو کە پەیمانی سەعدئابادی پێک ھێنابوو، ئازایانە کوردایەتیان دەکرد، یا ڕاستەوخۆ شاگردی فەوزی بوون یا شاگردی شاگردەکانی ئەو. بەتایبەتی پێشەوا قازی موحەمەدی شەھید شانازی بەوەوە دەکرد کە شاگردی فەوزی بووە. مەلا ئەحمەدی فەوزی یا مەلای سولێمانی کێ بوو؟ چکارە بوو؟ بۆ پەڕیوەی مەڵبەندی ئێمە ببوو؟ نازانم. من ئەودەمی ئەوەندەم مەبەست نەبوو ئەوانە بزانم. لە ڕووشم ھەڵنەدەھات لێی بپرسم، بۆ خۆشی ھیچ باسی خۆی بۆ نەکردووم. ئەوەندە دەزانم دەیانگوت خەڵکی شاری سولێمانییە و لە کوردستانی عێراقەوە لەگەڵ شێخەلیسلامی گەورەدا کە لە پێش بابمدا شێخەلیسلامی موکریان بووە و ھەر لە بنەماڵەی مەلا جامی بووە، ھاتۆتە موکریان. پاش مردنی شێخەلیسلام ژنەکەی ئەوی مارە کردبۆوە و کچێکی لێ ھەبوو کە بە جوانەمەرگی مرد. ژنێکی دیکەشی ھێنا و کچێکی تریشی لەوی بوو. وا بزانم ماوە و مێردی کردووە. بۆ خۆی لە ساڵی ١٣٢٢ (١٩٤٣) دا لە گوندی حاجی کەند مرد و لە خانەقای شێخی بورھان نێژراوە. کتێب و نووسینەکانی وەگیر زاواکەی کەوتن کە ھیوادارم نەفەوتابن. وەک بیستوومە پاش مردنی ١٤٠ تمەن دراو و دوو ماینی میرات لێ بەجێ ماوە. فەوزی زانایەکی گەورە، ئەدیبێکی کەم وێنە، کوردێکی پاک و بێ باک بوو. بەڵام شاعیرێکی باش نەبوو. بیرێکی تیژ و وردی ھەبوو، ئەمما تەبعەکەی ئەوەندە ڕەوان نەبوو بتوانێ بیخاتە ناو چوارچێوەی شێعری عەرووزییەوە. ئەو دەمیش شێعری سپی نەببووە باو. جاروبار شێعری خۆی بۆ دەخوێندمەوە. بەڵام ھیچ بەدڵم نەبوون. جارێکی قەسیدەیەکی درێژی فارسی بۆ خوێندمەوە و نەشیگوت پێت چۆن بوو؟ گوتم باش نەبوو. وا دیار بوو خۆشی زۆری خۆش نەدەویست پێکەنی و گوتی: ھی خۆمە. بەڵام بۆ کەس وەک تۆ بیر و بڕوای خۆی دەرنابڕێ و بۆ ھەرکەسم خوێندۆتەوە گوتوویانە زۆر باشە؟ گوتم قوربان لەسایەی تۆوە من وام لێ ھاتووە شێعری باش و خراپ لێک بکەمەوە. ئەوجار قاقا پێکەنی و گوتی دیارە نەک ھەر باش نین، بەڵکە خراپیشن و کاغەزەکەی ورد ورد کرد. درۆ نەبێ لە خۆیم نەبیستووە، بەڵام بیستوومە زۆر دۆستی عاریف سایب بووە. ئەوەشم بیستووە چەند جار مەحموود جەودەت ھاتۆتە موکریان و لە ماڵی ئەودا خۆی شاردۆتەوە و لەگەڵ خەڵک تەماسی سیاسی گرتووە، تەنانەت بیستوومە کۆمەڵەی ژینەوەشیان دروست کردووە. بەڵام ھەر گوتەیە و زۆر جێگای متمانە نییە. مامۆستا غەزەلێکی حافزی تەخمیس کردبوو کە لەناو شێعرەکانیدا پەسندم کردبوو. ئەوەش بەندێک لەو تەخمیسەیە کە بە بڕوای من وەستایانەیە. گهی شوی ز امیران پادشه محسوب گهی وزیر و بدرگاه پادشه محبوب گهی شوی بسر دار ناگهان مصلوب به چشم عقل دراین رهگذار پرآشوب جهان و کار جهان بی ثبات و بی محل است بێجگە لە فەوزی من لە کولیجە مامۆستایەکی دیکەشم ھەبوو کە زۆری لی فێر بووم. سەید عەوڵای سەید مینە پیاوێکی یەکجار دزێو و ناشیرین و زۆر ناقۆڵا و نالەبار و زۆر شپڕێو و ئاڵۆز بوو. نەخوێندەوار بوو، بەڵام زۆر زانا و تێگەیشتوو بوو. ڕەنگە بڵێن نەخوێندەوار و زانا وەک کۆڵە و شاخدارە و چۆن شتی وا دەبێ؟ بەڵێ ئەو پیاوە نەیخوێندبوو، تەنانەت حەرفێکیشی نەدەناسی. بەڵام لە ئەدەبی فارسی و کوردیدا دەستێکی باڵای ھەبوو. ھەرچی جارێکی گوێ لێ بووبا دەھاتە بەری و قەتی لەبیر نەدەچۆوە. بەشی زۆری شانامەی فیردەوسی، خەمسەی نیزامی، مەسنەوی، غەزەلیاتی سەعدی و بەتایبەتی سەرتاسەری دیوانی حافزی لەبەر بوو. خۆ باسی شێعری شاعیرەکانی کورد ھەر ناکەم. کام شێعری ھەرە گرانت لێ پرسیباوە وردترین مەعنای لێ دەداوە. لەبیرمە جارێک کۆنە مەلایەک ئەو شێعرە فارسییەی لێ پرسیمەوە. آنچه بر من می رود گر بر شتر رفتی ز غم می زدندی کافران در جنت الماوا قدم من ئێستاش و ئەو دەمیش ئەو جۆرە شێعرانەم پێ خۆش نەبوون و نین، نەمزانی و مەلا گاڵتەی پێ کردم. لە خاڵ عەوڵام پرسییەوە گوتی ھەی لەمنت نەکەوێ، ئەوە ئیشارە بەو ئایەتەیە کافر ھەنگین دەچنە بەھەشت کە وشتر لە کونی دەرزییەوە بچێ. یانی ئەوی لە شاعیر قەوماوە ئەگەر لە وشتر قەومابا وا باریک دەبوو لە کونی دەرزییەوە دەچوو و کافریش بە بەھەشت وەردەبوون. بۆ خۆشی شێعری دەگوت و بە خوێندەوارێک دەینووسینەوە. شێعرەکانی وەک شێعری شاعیرەکانی پێشوومان پڕ بوون لە وردەکاری شاعیرانە و وشەی بێگانە. بەڵام لە گۆرانی گوتندا بەندی وای دەگوتن سەربەسەر گەوھەریان دێنا. وشەی ساکاری کوردی و قافیەی جوان و مانای وردیان ھەبوو. ئەو دوو شێعرەی ئەوم لەبیر ماون. جەفا و وەفا، ڕاستی و درۆ بوونە کردەوەی ئەمن و ئەتۆ جەفا پیشەی تۆ وەفا پیشەی من ئەمن ڕەپ و ڕاست ئەتۆ درۆزن سەڵت و ڕەبەن بوو، لە دیوەخانی خاڵم دەژیا. بە تەواوی مەعنای کەلیمە ھونەرمەند بوو. گوێی نەدەدا سەر و بەرگ و دەموچاوی، زۆر بەرزەفڕ بوو، چاوی لە بەرات و خەڵات و شاباش و دیاری نەبوو. دەنگی خۆش بوو، بۆ خۆی و بۆ دڵی خۆی گۆرانی دەگوت. بۆ خۆی وازی لێ نەبا، شاش لەبەری پاڕاباوە متەقی لێ نەدەھات. چاک لەگەڵ من ڕێک کەوتبوو. شەوانە پێکەوە لە دیوەخان دەماینەوە. من کتێبم بۆ دەخوێندەوە و ئەو بەیتی بۆ دەگوتم. من لەو بەیتانەوە فێری وشەی ڕەسەنی کوردی بووم. ئەگەر مامۆستا فەوزی شاعیرە بەرزەکانی کوردی پێ ناساندم و ئەدەبی فارسی فێرکردم، سەید عەوڵاش فۆلکلۆری ئەدەبی کۆنی نەتەوەکەمی پێ ناساندم و فێری وشەی ڕەسەنی کوردی کردم. ھاونشینیی سەید عەوڵا تەئسیرێکی قووڵی لە ژیانی ئەدەبی مندا ھەبوو و ئێستاش ھەیەتی. ئەو پیاوە نەخوێندەوارە یەکێکە لە مامۆستا ھەرە گەورە و بەنرخەکانی من. با ئەوەش بڵێم من لە کولیجە بۆ یەکەم جار و ئاخر جار ئاشق بووم، عیشقێکی پڕ سۆز و کوڵ و ئەفلاتوونی، عیشقێکی پاک و خاوێن و ئاسمانی، عیشقێکی ساکار و منداڵانە و دوور لە ھەوەس و ھەوا. بەڵام ئەو عیشقە زۆری نەخایاند، زۆری دەوام نەکرد. ئەو گڕوکفە زوو دامرکا و خۆڵەمێشی فەرامۆشی دایپۆشی. گراویەکەم گاڵتەی بە ھەستی پاکی من کرد. ئەو لە من بەئەزموونتر بوو، ئەو ھەوەسباز بوو نە عاشق. بەڵام ھەرچی بوو ئەو گڕوکفەش تەئسیری لەسەر قریحەی شاعیرانەی من بوو. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: لە کوێوە بۆ کوێ؟ (بەشی ٢) سەبارەت: پێشەکی - ١٩٧٤/١/٢٣ ساڵی ١٣١٧ کە لاوێکی ١٧ ساڵە بووم، مامۆستاکەم لە کولیجە ڕۆیشت و منیش دەستم لە خوێندن ھەڵگرت و چوومەوە ماڵێ و دەستم کرد بە کار و کاسبی. ئێستا ماڵمان لە گوندی شیلان ئاوێ بوو، بابم سامانەکەی جارانی نەمابوو. بەڵام ھیمەتەکەی ھەر مابوو. برا و ئامۆزاکانی لێ جوێ ببوونەوە و ھەر گوندێکی بۆ مابۆوە. چاک خەریکی کاسبی بووم و زوو فێری کاری کشتوکاڵ کرام. بە ڕۆژ کارم دەکرد و بە شەو موتاڵا. ھەرچەند کتێب و ڕۆژنامەم کڕیبا بابم دەستی وەبەر دەستی نەدەھێنام. زۆر شەوی وابوو تا بەری بەیان نەدەنووستم و تەماشام دەکرد. بڕوام پێ بکەن ژوانی لەگەڵ کیژانم لەبەر خوێندنەوەی کتێب لەبیر چۆتەوە و لێم تۆراون و گلەیییان لێ کردووم. ئەو ڕۆژەی پیاومان لە شار دەھاتەوە و کتێب و ڕۆژنامەی بۆ دێنام نیوێکی ڕێگای بە پیرەوە دەچووم. چاپەمەنی ئەو سەردەمی ئێران پێشکەوتوو نەبوو. چەند گۆواری وێنەدار و جوان دەردەچوون، کە لەلایەن سەفارەتی ئاڵمانی نازییەوە یارمەتی دەدران و بە قازانجی نازیسمیان دەنووسی. کتێبی سیاسی ئەودەمی ھەموو لەبارەی ھیتلەر و مۆسۆلینیدا بوون. ڕۆژنامەکانیش تەبلیغاتیان بۆ ئاڵمان دەکرد و بە بەژن و باڵای پەھلەوییان ھەڵدەکوت. تەنیا ڕۆژنامەیەک کە ئەودەمی شیرین بوو و تا ژیاش ھەر شیرنتر بوو و نەحلەت لەو کەسەی مراندی تەوفیق بوو. ئەو ڕۆژنامەیە ڕۆژانی پێنجشەممو دەردەچوو و لە ھەموو ژمارەیەکدا دەینووسی: «شەوی جومعە دوو شتت لەبیر نەچێ. دووھەم ڕۆژنامەی تەوفیق». من ڕەبەن بووم، دەنا ئەویتریشم لەبیر دەچوو. بەڵام شەوی جومعە تەوفیقم لەبیر نەدەچۆوە. ئەو چیڕۆکانەی تەرجەمە دەکران زیاتر پۆلیسی بوون. چیڕۆکنووسی زۆر چاک ھێشتا لە ئێران پەیدا نەببوو. بەڵام من بۆژۆم نەدەکرد و ھەموو شتم دەخوێندەوە. ھاتوچۆی مەھابادیشم دەکرد و دۆست و ئاشنای چاکم پەیدا کردبوون. جارێ ئەوە ئەرکێک بوو بابم پێی ئەسپاردبووم ھەرچەند جارێ چووبامە شار دەبوو بچمە مەحکەمەی قازی موحەمەد و دیوەخانی میرزا ڕەحمەتی شافیعی و سڵاوی بابمیان پێ بگەیەنم. ئەو دوو جێگایە قەوغاترین دیوەخانی مەھاباد بوون و خەڵکیان زۆر لێ دەبوو و وردە وردە چاو و گوێم دەکراوە و گەورەپیاوەکانی وڵاتم دەناسین و ئەوانیش لەبەر خاتری بابم حورمەتیان دەگرتم. بێجگە لەو دوو جێگایە کە ئەگەر لەبەر قسەی بابم نەبا ھێندە نەدەچووم، جێگایەکی تریش ھەبوو کە ناکرێ ناوی بێنم. ئەو جێگایە مەکۆی ئەو لاوانە بوو کە ھەوای نیشتمانپەروەرییان کەوتبووە سەر. زەبیحی و ڕەسولی میکاییلی قزڵجی و نانەوازادە و ئیلاھی و سەیدی و زۆر کەسی ترم لەوێ ناسین. ھەژاریش ھەرچەند جاری ھاتبا شاری بەماڵی ئێمەدا دەھات. ئەو ڕەفیقانە کۆڕی ئەدەبی بچووکی کوردیان پێک دێنا و بە نھێنی شێعری کوردییان دەخوێندەوە. دەیان ناردە کوردستانی عێراق و ھەرچی کتێبی لەوێ چاپکرابان بۆیان دەھات و دەیان دا بە منیش. قەت نەم پرسی کێ بۆتان دەنێرێ و کێ دەیانھێنێ؟ من کاڵەک خۆر بووم نە بیستان ڕن. چەند شاعیریش ھەبوون شێعری خۆیان بە نھێنی بڵاو دەکردەوە. بەتایبەتی شێعرەکانی سەیفی قازی و... ئاگریان دەکردەوە. ساڵی ١٣٢٠-١٩٤١ من لاوێکی پێگەیشتوو بووم. لە کاروباری کشتوکاڵ و ئاژەڵداری کارامە ببووم و لە ئەدەبیاتی فارسی و کوردیشدا شارەزایی تەواوم پەیدا کردبوو. بۆ خۆشم شێعرم دادەنا. دیوانێکی گەورەم دروست کردبوو. بابم ئەگەرچی بۆ خۆی ئەھلی زەوق بوو و شێعری زۆر پێ خۆش بوو، زۆری پێ ناخۆش بوو من ببمە شاعیر. لەکن ئەو ببڕای ببڕای باسی شاعیری خۆم نەدەکرد. دەفتەری شێعرەکانم وەک بێچووە پشیلە لە بابم دەشاردەوە. ڕۆژێک خەریکی شێعر نووسینەوە بووم. کارێکم ھاتە پێش وەدەرکەوتم و دەفتەرەکەم لە گۆڕێ بەجێ ھێشت. ترسی وەم نەبوو بابم لەو وەختەدا بێتە دیوەخان. زۆرم پێ نەچوو کە ھاتمەوە دەفتەرە سوور دیار نەبوو. پرسیارم کرد گوتیان بابت دەستی دایە و بردی، لە پشتێن بەرەژێرم مرد. پێم وا نەبوو بە ھاسانی نەجاتم دەبێ. زانیم خراپم لێ قەوماوە. شێعرەکانم پوختە نەبوون، لاسای شاعیرە کۆنەکانم کردبۆوە. ھەموو جۆرە شێعرێکم دانابوو. تەنانەت لە فڕھاوێشتندا لاسای شێخ ڕەزا و ئیرەج میرزای فارسیشم کردبۆوە. بۆیە ھەقم بوو بترسم. گاڵتە نەبوو، من ھەم شاعیر بووم و ھەم ئیعترافم بە گوناھ کردبوو، با بە خەیاڵیش بێ. منیش وەک شێخ ڕەزا بوختانم بە خۆم کردبوو و بابم شتی وای پێ قبووڵ نەدەکرا، بەڵام وا دیاربوو نەی خوێندبوونەوە. چوومەوە ژوورێ و گوتم ئەگەر کارەکە گەند بوو دایکم دەکەمە تکاکار. پرسیم گوتم کوا بابم؟ گوتیان بە تووڕەیی چووە متبەخ. خۆم وەپەنا دا، بە بۆڵەبۆڵ ھاتەدەر و لەبەر خۆیەوە دەیگوت: خوێڕی کارم بۆ فێر بووە. شاعیری شاعیری! دەیەوێ لەبرسان بمرێ. خۆم بەمتبەخدا کرد، تەماشام کرد دەفتەرەسوور لەسەر کڵی تەندوور بۆتە قەقنەس. ئەو دەمی زۆرم پەرۆش بوو. بەڵام پاشان گوتم دەستی خۆش بێ. چونکە بێگومان ئێستا مابان بۆ خۆم دەمسووتاندن. ڕاستە ھەموو مەوزوون بوون و قافیەیان ھەبوو. بەڵام لاساکردنەوەی تەواوبوون و ھەستی شاعیرانەی خۆمیان کەم تێدابوو. پاشانیش زۆری وام فڕێ داون. بێجگە لە کاروکاسبی ڕۆژانە و موتاڵا و خوێندنەوەی شەوانە لە دێ سەرگەرمی دیکەشم بوون، سواری و تەقڵە و ڕمبازی و ڕاوە کەو و ڕاوە تاژی و ڕاوە تفەنگ. بابم ئەسپی زۆر ڕەسەن و باشی ھەبوون کە زۆری خۆش دەویستن و باشی ئاگا لێ بوون. من و کاکم ھەمیشە ئەسپ و ماینی تایبەتی خۆمان ھەبوو. ھیچمان ھەقمان نەبوو سواری ئەسپی ئەوی تر بین، دیارە کاکم سەرپشک بوو و ئەسپی باشتری بۆ خۆی ھەڵدەبژارد. بەڵام لە دواییدا ھەمیشە ئەسپی من باشتر دەردەچوون. چونکە لەوی ھێدی تر بووم و کەمترم ماندوو دەکردن و لەوی بەمشوورتر بووم و چاکترم ئاگا لێ دەبوون و باشترم بەخێو دەکردن. زۆرجاریش گڕنەی تێ دەھاڵاندم و ئەسپەکەی لێ دەستاندمەوە و یەکی دیکەی دەدامێ. بەڵام بابم بۆی تێ ھەڵدەھێنامەوە و ئەسپ و ماینەکانی تری دەدا بە من سواریان بم و تەعلیمیان بدەم. سوارێکی باش بووم و وڵاغم چاک دەعاملاندن. بەڵام قەت ڕاوکەری چاک نەبووم. نە تەماڵ و دیاردیم باش دەدیتەوە، نە شوێنم چاک دەگێڕا، نە داوم بە پەلە بۆ دەچەقا، نە تفەنگم باش دەنگاوت. دیارە بە تاپڕ کەم وابوو لە ھەردی ببوێرم. بەڵام نەمدەگەیاندە ئەو تفەنگچیانەی لە ھەوا نەیان دەبوارد. ڕۆژانی جێژن و بووکھێنان و خەنەبەندان و کچ بە مێرد دان داوەت و ڕەشبەڵەکمان دەگرت. ھەموو جارێ پیاوێکی ماقووڵ و ڕدێن سپیمان دەناردە کن بابم و ئیجازەمان لێ وەردەگرت. ھەموو جارێ موخالەفەتی دەکرد. بەڵام ھێندی لەبەر دەپاڕاینەوە دەھاتە ڕەدایە و بەو شەرتەی لە نەدیوی دیوەخانی ئێمە داوەت بگیرێ ئیزنی دەداین. بەڕاستی خۆش بوو، کچ و کوڕ و ژن و پیاوی گوندەکەمان ھەڵدەپەڕین. من ئەو ڕەسمەم لە ڕەشبەڵەکی لادێدا زۆر پێ جوان بوو کە پیاو مەگەر ژن بۆ خۆی بانگی کردبا، دەنا ھەقی نەبوو بچێتە دەستی دۆیان. پیاو دەبوو ھەمیشە لەپێشەوەڕا بچێتە نێو گەڕی داوەت، دەنا عەیب بوو. بەڵام دۆ دەبوو لە پاشەوەڕا بێتە ناو داوەت و ھەڵبژاردن بە خۆی بوو. ئەو ڕەسمە دەگەڕێتەوە سەر ئەو زەمانەی کە ژن لە کوردەواریدا ئازادی پتر بووە. بۆ شەوداوەت ئیجازەمان لە کەس وەرنەدەگرت. شەوی مانگەشەوی ھاوین لە حەوشەی مەڕی کچ و کوڕی ئاوەدانی تێکەڵ دەبوون و داوەتیان دەگرت و ھەمیشە لەدووی منیشیان دەنارد. زستانان لە ئاخەل و ھۆڵاندا شەوداوەتمان دەگرتن. جارجارە سۆفی شەیتان و شۆفار خەبەری ئەو شەوداوەتانەیان بە بابم ڕادەگەیاند. ئەویش لەپێشدا جنێوی بە من و دوایە بە چەند کوڕەجحێڵەی دێ دەدا و کەمێکی ھەڕەشە لێ دەکردین و دەبڕاوە. بەڵام بە قسەی شەیتان و شۆفار دەستمان لە شەوداوەت ھەڵنەدەگرت و جنێوی گەورانیش بە قەولی کوڕەجحێڵەکان خەڵات بوو. زستانان بە شەو جۆرابێن و کاڵەمستێن و فەلەی بێدەنگ و کۆسەبازی و تەڕکی بن بەڕەیان لە مزگەوت دەکرد و بە ڕۆژ جگێن و ماتێن و مێشێن و ھێلکەشکێن و شێروخەتیان دەکرد. من تا کتێبم وەگیر کەوتبایە لە دیوەخانی خۆمان وەدەر نەدەکەوتم و نەدەچوومە سەیری ئەوانە. بەڵام سەرە بەھاران ھەموو ڕۆژێ دەچوومە تۆپێن. لە مانگی خەرمانانی ١٣٢٠-١٩٤١ ڕۆژێکی چووبوومە سەر خەرمانان. کرێکارەکانمان خەریکی مالووسک و زرینگاندنەوە و باڵەکەو بوون و منیش لەکنیان دانیشتبووم و ئەسپەکەم وەسەر کوێزر کردبوو. ئەودەمی فڕۆکە و ماشێن زۆر کەم بوون و خەڵک پێی سەیر بوون. لە پڕ دوو فڕۆکەی ڕەشی زەلام پەیدا بوون. ئێمە تا وێستا فڕۆکەی ئەوەندە زلمان بە ئاسمانەوە نەدیبوو. ھەموو دەستیان لە کار ھەڵگرت و تەماشای فڕۆکەکانیان دەکرد. دیمان فڕۆکەکان نیزیک بوونەوە و نەوی بوون و کاغەزیان بەردانەوە. ھەموویان ڕایان کرد بزانن چییە؟ ژنێک لەپێش ھەموواندا گەڕاوە و کاغەزێکی دامێ و گوتی ھا بە قوربانت دەبم بیخوێنەوە بزانە چییە و چێ تێدا نووسراوە؟ بڕوا بکەن وەختابوو لە خۆشیان باڵ بگرم. ئەو کاغەزە بەیاننامێک بوو کە بە زمانی کوردی نووسرابوو. چۆن ئەوە خەونە، یا ڕاستییە؟ دەوڵەتێکی گەورەی وەک یەکێتی سوویێتی بە زمانی کوردی بەیاننامە بڵاو بکاتەوە؟ بۆ من ھەروا کەم نەبوو. بۆ من کە شێت و شەیدای زمانی کوردی بووم ئەو پەڕە کاغەزە بەس بوو کە لە خۆشیان شاگەشکەم بکا. ئەو دەمی وا وردم لێک نەدابۆوە، بەڵام لە واقیعدا لە باری سیاسییەوە ئەو کارەی دەوڵەتی شوورەوی ئەوپەڕی ئازادیخوازی تێدا بوو و نیشانەی ئەوەبوو کە ئەو دەوڵەتە ئیعتراف بە بوونی گەلانی جۆربەجۆری ئێران دەکا. ئەو بەیاننامە بۆنی شەڕی لێ دەھات. دیاربوو لەشکری سوور ھاتبوو دەئێرانەوە. ھەرچەند لە بەیاننامەکەدا دڵخۆشی خەڵکیان دابۆوە و ھەڕەشە و شتی وای تێدا نەبوو، بەڵام ئێمە زۆر لە ڕووسان دەترساین. پیرەکان نەقڵی بەدفەڕی و بێ ڕەحمی و دەستوەشێنی لەشکری تەزاریان لە شەڕی یەکەمدا بۆ گێڕابووینەوە. لە سەرتاسەری ڕۆژگاری حکوومەتی پەھلەویدا ڕۆژنامەکانی ئێران ھەر شتی خراپیان لە دژی شوورەوی نووسیبوو. باڵشویک لەو سەردەمەدا لە ئێران گەورەترین جنێو بوو. خۆ بەتایبەتی پاش ئەوەی شەڕ لەنێوان ئاڵمانی نازی و یەکێتی سووێتیدا ھەڵگیرسا، چاپەمەنی ئێران ھەموو نووسینەکانیان بە سوودی ئاڵمان و بە زیانی شوورەوی بوو. ماوەیەک بوو شارەوانی مەھاباد ڕادیۆیەکی ھێنابوو و بەرنامەکانی «بیڕلەنی» بە زمانی فارسی بڵاو دەکردەوە، کە سەرتاپا جنێو بە کۆمۆنیزم و باڵشوێزم بوو. بەڵام ئەوانە ھیچی بۆ من لەو وەختەدا گرنگ نەبوون. گرنگ ئەوە بوو کورد میللەتێکە دەوڵەتان دەیناسن و بەیاننامە بە زمانی ئەو بڵاو دەکەنەوە. نازانم چۆن خۆم گەیاندە ئەسپەکەم و سواربووم و پێم پێوەنا و لەسەر جڵەوان چوومەوە ماڵ، بەیاننامەکەم بۆ بابم خوێندەوە. بەڵام ئەو بە پێچەوانەی من ڕەنگی بزڕکا، شڵەژا و بە کاوەخۆ گوتی: ڕۆڵە قەوما، وا دیارە ڕووس ھاتوونە دەئێرانەوە. شەڕ و کێشە پەیدا دەبێ، وڵات دەشێوێ. کوڕی خۆم تۆ نەت دیون و نایانناسی. زۆر خراپن، زۆر پیاوکوژ و بێ بەزەیی و دەستڕەشن. من کوشتاری سابڵاخم بە چاوی خۆم دیوە و لە بیرمە چۆن خەڵکی بێ دەرەتان و لێقەوماویان بەشیران شەق و پەق دەکرد. دەبێ زوو خۆمان خڕ کەینەوە و خۆ بگەیەنینە قایمە. خودا بمانپارێزێ. ڕۆژی پیاوانە، بۆ ئەو ڕۆژە بوو دەمگوت فێری سواری و تفەنگ ھاویشتن بن. بۆی مات بوو و دوو سێ جار لەبەر خۆیەوە گوتی: «ھەرزن و بزن چیایە مەزن». بابم ھەقی بوو نیگەران بێ. چونکە ئەو لەشکری تەزاری دیبوو. ئەو کوشتاری بێ ڕەحمانەی ژەنەراڵە کۆنەپەرستەکانی ڕووسی لە کوردستاندا دیبوو. ئەو وەکو زۆربەی ئێرانییەکان ئاگای لە ئاڵوگۆڕی پاش شۆڕشی ئۆکتۆبەر لە یەکێتی سوویێتیدا نەبوو. نەیدەزانی لەشکری سوور چۆن عاملاوە؟ بۆ ئێوارێ چەند پیاوی ماقووڵی مەھاباد پەیدا بوون. ئەوانیش دۆست و ھاوتەمەنی بابم بوون. شەڕی یەکەمیان وەبیر دەھات. زۆر لە بابم پتر نیگەران بوون. یەکیان گێڕایەوە و گوتی نۆ کەس لە بنەماڵەی ئێمە بە ڕۆژێک بەدەستی ساڵداتی ڕووس کوژراون. ئەو قسانە منیشی بڕێک نیگەران کردبوو. بەڵام لە خۆشی بەیاننامەکە ھەر شاییم لە دڵدا دەگەڕا. خەریکی خزمەتی میوانەکان بووم. بەڵام ھەر دەمە نادەمێک بەیاننامەکەم دەردێنا و دەمخوێندەوە و سەرلەنوێ لە تەنکەی گیرفانم دەناوە. شەو کاکم و پیاوەکانمان چوون و ژن و منداڵی ئەو میوانانە و خزمەکانی خۆمانیان لە شار ھێنادەر. بەیانی دوو فڕۆکە ھاتن و چەند نارنجۆکی بچووکیان بەشار دادا، ئەرتەشی شاھەنشاھی، ئەو ئەرتەشەی لە کوشتنی میللەتی ئێراندا لاسای داگیرکەرانی مەغوول و نازی دەکردەوە، تاوێکی بەربەرەکانی نەکرد و پێش ئەوەی لەشکری سوور بگاتە مەھاباد چەکی فڕێ دا و وەک تۆوی ھەرزن بڵاو بوو. ھەژار لەو بارەوە ھەر ئەودەم چەند جوانی گوت: «بەبڵاوبوونی دوو پەڕ ئاگاھی» «بوو بڵاو ئەرتەشی شەھەنشاھی» تفەنگی بڕنۆیان دەدا بە نانێک. ئەویش ئەوی ئازایان، دەنا ئەوی ترسەنۆک بەرتیلی دەدا تفەنگەکەی لێ وەرگرن. بەشی زۆری خەڵکی مەھاباد ڕوویان لە گوندەکەی ئێمە کرد. بابم پێشوازێکی باشی لێ کردن و ھەرچی ھەمان بوو لە ئیختیاری نان. عەمباری گەنمی کردەوە و ئاشەکانی گوندەکەمانی دا بە خەڵک و ھەرکەس ھەرچەندی ئارد ویستبا دەیاندایە. ھەموو ڕۆژێ جاڕیان دەکێشا ھەر کەس ھەرچی پێویستە بێ لەڕوودامان و شەرمکردن داوا بکا. خەڵکی مەھاباد ئەو پیاوەتییەی بابمیان لەبیر نەچوو و تا ما زۆریان ئیحترام گرت. چوار پێنج ڕۆژ کەس بەسەر کەسەوە نەبوو. لەپێشدا لەشکری ئینگلیس گەیشتە سابڵاخ و دەستێکیان ڕەسەر بارخانە خست و چەکی قورسیان برد. دوایە لەشکری سوور ھات. بە پێچەوانەی ئەوەی چاوەنۆڕی دەکرا نە کەسیان کوشت، نە کەسیان تاڵان کرد، نە ئازاریان بە کەس گەیاند. ئەوەندە باش لەگەڵ خەڵک جوولانەوە کە کەس بە لەشکری داگیرکەری نەدەزانین. نەقڵێکی خۆشم وەبیرھاتەوە: لە زەمانی پەھلەویدا کابرایەکی دز و چەتە و پیاوکوژ و خراپ پەیدا بوو. بە تاقی تەنێ کەڵەگایی لە خەڵک دەکرد. کەتە پێنج تیرێکی کۆنی پێ بوو و لەو ناوەدا دەگەڕا و ھەرچی وازی لێ با دەیکرد. پۆلیسی ئێران بۆی نەدەگیرا. بەڵام زانیبای چۆتە ھەر ماڵێک خاوەن ماڵەکەی دەگرت. کابرایەکی پیریان بەو تاوانە گرتبوو کە شەوێک «سۆغرە» یانی ئەو چەتە پیاوخراپە نانی لە ماڵی خواردبوو، دوو ساڵ بوو لە ورمێ گیرابوو. کە ھاتەوە پێوەی چووم و گوتم مامە چۆنت نەجات بوو؟ گوتی چووزانم، فریشتێکی سووری چاوشین ھات و دەرکی لێ کردمەوە و گوتی بڕۆ. لەشکری تاران لە موکریان نەما. لەپێشدا عەشیرەتەکان تا ڕادەیەک ئاڵۆزییان کرد و یەکتریان کوشت. بەڵام وردە وردە وڵات ئارام بۆوە و وەزعێکی لەبار بۆ جوولانەوەی سیاسی پێک ھات. ئێمە یانی ئەو پۆلە لاوەی لە زەمانی پەھلەوییەوە یەکترمان گرتبوو و دۆستانە پێکەوە کارمان دەکرد. مەیدانمان بۆ ئاوەڵا بۆوە و چالاکی خۆمان پەرە پێدا. دەمانناردە عیراق ڕۆژنامە و گۆواری کوردییان بۆ دەھێناین و دەمانخوێندەوە. من شێعری خۆم و شێعری شاعیرەکانی ترم بە خەت بۆ لاوەکان دەنووسینەوە و بڵاوم دەکردنەوە. دڵشادی ڕەسووڵی لە عیراقەوە ھاتبۆوە. ئەو ئیملای کوردی لە ھی ئێمە باشتر بوو و خەتیشی خۆشتر بوو و زۆریشی شێعری بێکەس و پیرەمێرد و ئەحمەد موختاری جاف و حەمدی لەبەر بوون و بە خەت بڵاوی دەکردنەوە. گۆواری گەلاوێژ ڕۆڵێکی باشی یاری کرد و لاوەکانمان فێری کوردی خوێندنەوە بوون. ھەلومەرج بۆ پێکھاتنی حیزبێکی ناسیونالیستی کوردی لە مەھاباد پێک ھاتبوو. پاش دامەزراندنی حیزبی تودەی ئێران چاپەمەنییەکانی ئەو حیزبەش ئاڵوگۆڕێکی فیکرییان لەناو کۆمەڵی کوردەواریدا پێک ھێنابوو. تەنانەت چەند کەسی کورد و ئەرمەنی تێکۆشان لکی ئەو حیزبە لە موکریان دابمەزرێنن. بەڵام خەڵک پێشوازی لێ نەکردن. حیزبێکیش بە ناوی حیزبی ئازادی بە بەرنامەیەکی چەپییەوە سەری ھەڵدا و نەژیا. تا ڕۆژی ٢٥ی گەلاوێژی ١٣٢١ - ١٦ی ئابی ١٩٤٢ کۆمەڵەی «ژ. ک» دامەزرا. ئەوانی ئەو کۆمەڵەیان دامەزراند دۆستانی پێشووی من بوون. من لەو سەروبەندیدا لە تەورێز بووم و لە ڕۆژی دامەزراندنی کۆمەڵەدا حوزوورم نەبوو. کە ھاتمەوە بەھۆی زەبیحی کە لەمێژ ساڵ بوو دۆست بووین بە کۆمەڵە ناسێندرام. لە ماڵی یەکێک لە دۆستەکانی خۆم کە پاشان زانیم ئەندامی ژمارە یەکی کۆمەڵەیە و بەڕاستی تێکۆشەرێکی بەجەرگ و ئازا و نەبەز و کۆڵنەدەر بوو، بە قورئان و بە ئاڵای کوردستان و بە شەرەفی خۆم و بە شمشێر سوێندیان دام کە بە زمان و بە قەڵەم و بە ئیشارە خەیانەت بە نەتەوەی کورد و ئەندامی کۆمەڵە نەکەم. ناوی نەھێنی حیزبیم «ھێمن» بوو و ژمارەی ئەندامەتیم «٥٥». من ھەقم نەبوو ھیچ لەوان بپرسم. بەڵام ئەوان ئەوەندەیان موتمانە بە من بوو، پێم بڵێن ھەژاریش ئەندامی کۆمەڵەیە و خۆت لەکن ئەو مەشارەوە ئەوەش بەو ڕادەگەیەنین. بەو جۆرە من لە ژیانی کۆمەڵایەتی و سیاسی و ئەدەبیمدا پێم نایە قۆناخێکی نوێ. ئەندامەتی کۆمەڵەی «ژ. ک» گۆڕانێکی سەیری بەسەر مندا ھێنا. شەو و ڕۆژ لە بیری کۆمەڵەدا بووم کە ئەویش ئامانجی ڕزگارکردنی نەتەوەکەم بوو. ھەموو ئاوات و ئارەزووی تایبەتی خۆم وەلا نا. ئیتر نەتەنیا دەستم لە شەوداوەت و ھەڵپەڕین و ڕێبازگرتن و لەسەر سوانە وەستان ھەڵگرت، بەڵکو وەک سۆفی تۆبەکار تووشی ھەر کیژ و ژنێکی کورد دەھاتم سەرم دادەخست و چاوم لێ نەدەکرد. چونکە ئەوەشم بە خەیانەت دەزانی. بۆ خاتری کۆمەڵە من دەستم لە یارێک ھەڵگرت کە بە گەورەترین مەحروومییەتی ژیانمی دەزانم و ڕابردنی زەمانیش لەبیری نەبردوومەوە و ناسۆری لە دڵمدا ھەر ماوە. لەو ساڵانەی دواییدا دۆستێکم کە باش لە شێعر بەتایبەتی لە سەبکی شاعیری من دەگا، گوتی: تۆ بۆ گوتووتە: ئاشقی چاوی کەژاڵ و گەردنی پڕ خاڵ نیم؟ گوتم کاکە من قەت درۆم لەگەڵ ئیحساسی دەروونی خۆم نەکردووە. ئەگەر تۆ دەتزانی من ئەو شێعرەم لە چ ھەلومەرجێکدا گوتووە، بڕوات دەکرد ھەستی دەروونی خۆم دەربڕیوە و بەڕاستی لەو کاتەدا من لە خەیاڵی چاوی کەژاڵ و گەردنی پڕ خاڵدا نەبووم. «کۆمەڵە» بێجگە لەوەی کۆمەڵەیەکی سیاسی بوو کۆمەڵەیەکی کۆمەڵایەتی و ئەخلاقیش بوو. زۆربەی ئەندامانی کۆمەڵە بڕوایان بەو سوێندە ھەبوو کە خواردبوویان و دەستیان لە ئاکاری دزێو ھەڵگرتبوو. دزی، خراپە و نێوان ناخۆشی لە کزی دابوو و دەتوانم بڵێم لە ھێندێک جێگایان ھەر نەما. ھێندەی پێ نەچوو کۆمەڵە سەرانسەری کوردستانی ئێرانی تەنیەوە و پەلی ھاویشت بۆ پارچەکانی تری کوردستان، بەتایبەتی لە کوردستانی عێراقدا لکی کۆمەڵە زۆر پەرەی گرت و بەھێز بوو. ئەندامانی کۆمەڵە لە ھەموو چین و توێژەکانی کۆمەڵی کوردەواری پێک ھاتبوون و جیاوازی بیروباوەڕی سیاسی و فەلسفەییان ھەبوو. ئەگەر چاوێک بە ئۆرگانی کۆمەڵەدا بخشێنن ئەو ڕاستییەتان بۆ دەردەکەوێ، کە من لێرەدا مەجالم نییە بۆتان شی بکەمەوە. بەڵام ھەموو لەسەر شتێک ڕێک کەوتبوون. ئەویش ڕزگاری کوردستان بوو. ئەندامی کۆمەڵە خاوەنی ھەر بیروبڕوایەک با و لە ھەر چین و توێژێک بایە بۆ فەرمانی لای سەروو نەک ئامادە بەڵکە بەڕاستی فیدایی بوو. داھاتی کۆمەڵە تەنیا و تەنیا مانگانەی ئەندامان و فرۆشی چاپەمەنییەکان و داھاتی تیئاتر و نومایشەکانی بوو. کەچی زۆر بە باشی بەڕێوە دەچوو. ھۆی ئەوە بوو ھەموو کەس بەو پەڕی دڵخۆشییەوە مانگانەی دەدا و چاپەمەنی کۆمەڵەی بە چەند ھێندەی نرخی دیاریکراو دەکڕی. من خۆم دیومە ژمارەی «نیشتمان» یان بە ٢٠٠ ئەوەندەی نرخەکەی کڕیوە، نیشتمان قەت دانەیەکی نەدەماوە. کۆمەڵە لەپێشدا کتێبێکی بچووکی شێعری بڵاو کردەوە بە ناوی دیاری کۆمەڵەی «ژ. ک» کە شێعرە نیشتمانییەکانی حاجی قادر و مەلای گەورەی کۆیە و ھەژار و شێخ ئەحمەدی حیسامی تێدا چاپکرابوون و دەسبەجێ تەواوبوو. دوایە گۆواری نیشتمانی وەک ئۆرگانی کۆمەڵە چاپ کرد. یەکەم شێعری من لە ژمارە دووی نیشتماندا بە ناوی م. ش. ھێمن بڵاو کرایەوە و ئیتر بوومە ئەندامی دەستەی نووسەرانی ئەو گۆوارە و لە ھەموو ژمارەکانیدا شێعر و وتارم بڵاو کردەوە. زەبیحی سەرنووسەری نیشتمان بوو و بەڕاستی لە چاپکردنی ئەو گۆوارەدا زەحمەتی کێشا و وریایی نیشان دا. جگە لە زەبیحی و چەند کەسی باوەڕپێکراوی تر کەس دەستەی نووسەرانی نیشتمانی نەدەناسی و نەیدەزانی ئەو گۆوارە لە کوێ چاپ دەکرێ. ئەندامی کۆمەڵە وەک ئەندامی حیزبێکی نەھێنی و بە دیسپلینی توند ھەر ئەوەندەی دەزانی کە پێویست بوو بیزانێ. لەبیرمە نیشتمانم بۆ بابم دەخوێندەوە. بەتایبەتی شێعرەکانی خۆم و دەیگوت کوڕە ئەو ھێمنە کێیە؟ لەدڵی خۆمدا پێدەکەنیم، بەڵام نەدەکرا بڵێم ئەو کەسەیە کە تۆ دەفتەری شێعرەکانت لێ لە تەندووری بە کەمران ھاویشت. کۆمەڵە گۆواری ئاواتیشی چاپ کرد و من لەویشدا نووسیم. تیئاتری «دایکی نیشتمان» گەورەترین تەبلیغاتی بۆ کۆمەڵە کرد. ئەو تیئاترە کە زۆریش ساکار بوو و دەتوانم بڵێم لەباری ھونەری و تەنانەت فیکرەوە ناتەواویش بوو. سێ چوار مانگ لە مەھاباد و شارەکانی تری موکریان لەسەر شانۆ مایەوە. کەم کەس ھەبوو نەچووبێ و ھەر کەسیش چووبا دەگریا و ھەستی کوردایەتی دەبزووت. لە دێھاتی زۆر دوورەدەستەوە خەڵک بۆ دیتنی ئەو نومایشە دەھاتن. بێجگە لە تەبلیغاتی سیاسی لەباری ماددیشەوە داھاتێکی زۆری ھەبوو و کۆمەڵەی دەوڵەمەند کرد. کۆمەڵە ھەر بەو داھاتانە توانی چاپخانەیەکی دەستی بکڕێ و لە مەھاباد دای بمەزرێنێ. تا زیاتر لە کۆمەڵەدا کارم دەکرد پلەی زانیاریشم پتر دەچووە سەر و لە پیاوی زانا و ئەدیبی وەک پێشەوا قازی موحەمەد و کاکە ڕەحمانی موھتەدی نیزیکتر دەبوومەوە و شتیان لێ فێر دەبووم. ھیچ کام ئەو پیاوە گەورانەی کورد کە لە پارچەکانی تری کوردستانەوە دەھاتن لە من شاراوە نەبوون. ھەمزە عەبدوڵڵا، مستەفا خۆشناوی شەھید و میرحاج و قودسی شەھید و زۆری ترم لەو تێکۆشەرانە دیتن و ئاڵوگۆڕی فیکریم لەگەڵ کردن. چاپەمەنییەکانی ئێران پێشکەوتووانەتر بوون و شتی تازەیان تێدا بوو. بەتایبەتی چاپەمەنییەکانی حیزبی تودەی ئێران لە ڕوونکردنەوەی بیروڕای سیاسی مندا کاریان کرد. ڕەوابیتی فەرھەنگی ئێران و شوورەوی لقی لە مەھابادیش دامەزرا. منیش یەکێک لەوانە بووم کە لەوێدا کارم دەکرد. ھەرچەند بەداخەوە ئەو بنکە پێشنیارەکانی منی جێبەجێ نەکرد و ھیچی بە کوردی بڵاو نەکردەوە، بەڵام زۆر شتی بە نرخی بە فارسی بڵاو دەکردەوە و کەڵکم لێ وەردەگرتن. شێعر و نووسراوی کوردی بە ئازەری و ڕووسی تەرجەمە دەکران و ئەوەش دەسکەوتێکی باش بوو بۆ ئێمە. یەکێک لەو شتانەی تەرجەمە کران و منیش لە تەرجەمەکردنیدا بەشدار بووم ئاڵەکۆکی ھەژار بوو، کە لەلایەن ئینسانێکی واقیعی و شاعیرێکی باشی ئازەربایجانی شوورەوی مامۆستا جەعفەر خەندانەوە بە ئازەری و بە شێعر تەرجەمەکرا. شەڕی ماڵوێرانکەری دووەم بە تێکشکانی فاشیزم و نازیسم و شرت و گوم بوونی ھیتلەر و کوژرانی مۆسۆلینی و گیران و لەناوچوونی شەڕ ھەڵایسێنەکان تەواوبوو. ھیوا و ھومێدی گەلانی ژێردەست و زۆرلێکراو گەشەی پەیدا کرد. لەشکری ھاوپەیمانەکان لە ئێران چوونەدەر. لە حاڵێکدا کە جوولانەوەی ڕزگاریخوازی گەلانی ئێران ڕۆژ بە ڕۆژ پەرەی دەگرت. گەلی کورد یەکێک بوو لەو گەلانەی کە ھیوای بە دواڕۆژی گەشەداری خۆی دەم بە دەم پەرەگرتر دەبوو. دەستەیەک لە ڕووناکبیران و ئەندامانی کۆمەڵەی «ژ. ک» ھاتنە سەر ئەو بڕوایە، کە جێبەجێکردنی بەرنامەی کۆمەڵە لە ھەلومەرجی ئێستای جیھان و کوردستاندا ئیمکانی کەمە. بۆیە بەرنامەیەکی کورت و نوێیان کە لەگەڵ ھەلومەرجی ئەو سەردەمیدا دەگونجا گەڵاڵە کرد و لە ڕۆژی سێی خەزەڵوەری ١٣٢٤ - ١٩٤٥ یەکەم کۆنگرەی حیزبی دیموکراتی کوردستان لە شاری مەھاباد گیرا و ئەو بەرنامە پەسندکرا و ڕێکخراوی حیزبی دیموکراتی کوردستان ھەر لەسەر بناخەی ڕێکخراوی کۆمەڵەی «ژ. ک» دامەزرا و تەنیا لە کادری ڕابەریدا ئاڵوگۆڕێک پێکھات و پێشەوا قازی موحەمەد کە ئەندامێکی سادەی کۆمەڵە بوو و ناوی نەھێنی «بینایی» بوو بە پێشەوای حیزب ھەڵبژێردرا و سەرۆکی کۆمەڵە کە پیاوێکی زۆر تێکۆشەر و ئازا و پاک بوو لە کادری ڕابەریدا نەما. ئەم ئاڵوگۆڕە ھیچ کاری نەکردە سەر ئەو پیاوە و لە ڕیزەکانی خوارەوەی حیزبدا درێژەی بە خەبات و کاری خۆی ھەر دا و ڕەنجێکی زۆری کێشا. لە کۆبوونەوەکانی کۆنگرەدا من بۆ یەکەم جار لە ژیانمدا لە بەرامبەر خەڵکدا شێعرم خوێندەوە. کاتێک بەڕێوەبەری کۆبوونەوە گوتی: ئێستا «ئاغای ھێمن» شێعرتان بۆ دەخوێنێتەوە و من بۆ شێعر خوێندنەوە بە شەرمەوە چوومە سەر مینبەری مزگەوتی سووری مەھاباد، ھەموو کەس تەنانەت پێشەواش واقی وڕما و لە خۆیان دەپرسی: چۆن ھێمن شاعیر و نووسەری نیشتمان «سەید موحەمەد ئەمینی شێخەلیسلامی» بوو و ئێمە نەمان دەناسی؟ بابیشم کە ئەوەی بیستەوە لە گفتی خۆی پەشیمان بۆوە و گوتی ھێمن شاعیرێکی باش نییە. حیزبی دیموکراتی کوردستان کۆڕێکی بە ناوی «ھەیئەتی ڕەئیسەی میللی» ھەڵبژارد کە منیش یەکێک بووم لە ئەندامەکانی. لە ھەڵبژاردنی ناوخۆدا حاجی بابەشێخ کە پیرترین ئەندام بوو، بە سەرۆک و من کە لاوترین ئەندام بووم بە سکرتێر ھەڵبژێردراین. چەند مانگ لەو کۆڕەدا کارم کرد. کارێکی گران بوو. ھەر من بە تەنێ بە کارەکان ڕادەگەیشتم و حاجی بابەشێخی ڕەحمەتی ھەر ئەوەندەی لەسەر بوو ئەوی من دەینووسم ئیمزای بکا. ھەرچەند لەبارەی دەستەڵات و ناوبانگەوە کارێکی گرنگ بوو، بەڵام لەگەڵ زەوقی من ڕێک نەدەکەوت. بەتایبەتی بەڕێ چوون لەگەڵ حاجی بابەشێخی خۆبەزۆرگر و کەللەڕەق کارێکی ھاسان نەبوو. لێرەدا کە باسی حاجی بابەشێخ ھاتە گۆڕێ دەمەوێ شتێکی مێژوویی ڕوون بکەمەوە. لە نووسراوی چەند پیاوی بێ خەبەردا دیومە و لە خەڵکی ساکاریشم بیستووە تاوانی خەیانەت وەباڵ حاجی بابەشێخ دەدەن. من حاجی بابەشێخم خۆش نەدەویست. چونکە لەگەڵ ئەوەشدا دەیانگوت لە علوومی دینیدا زۆر شارەزایە و ڕیازیاتی کۆن زۆر دەزانێ، پیاوێکی زۆر کۆنەپەرست و کەللەڕەق و خۆپەرست و ناشارەزا بوو. بەڵام زۆر ڕاست و پاک و ئازا و بە بیر و باوەڕ بوو. بە ھیچ بارێک تاوانی خەیانەتی پێوە نانووسێ. لەکاتی وتووێژ لەگەڵ نوێنەرانی دەوڵەتی مەرکەزیدا دوور نییە فریوی خواردبێ و بە ھەڵە چووبێ. بەڵام لە ڕێگای ڕاست لای نەداوە. بڵاوە پێدانی گەمارۆی دەوری سەقز و سەردەشت و خوڕخوڕە کە تاوانەکەی دەخەنە سەر حاجی بابەشێخ پێوەندی بە مەسەلەیەکی قووڵ و نەھێنی سیاسییەوە ھەیە کە لێرەدا جێگای باسکردن نییە و با جارێ دەرخۆنەی لەسەر دابنێین و زۆر لە دەستەڵاتی حاجی بابەشێخ بەرەژوورتر بوو. حاجی بابە شێخ ئەوەندەی دەستەڵات نەبوو فەرماندەیەکی دەوروبەری ئەم شارانە بە قسەی بکەن و بکشێنەوە. خۆ ئەو ھیچ مەسئوولییەتی لەشکری نەبوو، لەشکری کوردستانیش وەک لەشکرێکی ڕەسمی بە قسەی فەرماندەکانی خۆی دەکرد نە بە قسەی سەرەک وەزیرێکی بێ دەستەڵاتی غەیرە نیزامی. ھیوادارم بەم کورتە نووسینە خوێنەرەکانم ڕوون کردبێتەوە. من وازم لە سکرتێری ھەیئەتی ڕەئیسەی میللی ھێنا و لە کومیسیونی تەبلیغاتی حیزبدا دەستم بە کار کرد. لە ھەموو چاپەمەنییەکانی حیزبدا دەستم بە نووسین کرد. لە ڕۆژنامەی کوردستان و گۆواری کوردستان و ھاواری کورد و ھاواری نیشتمان و گڕوگاڵی منداڵان و گۆواری ھەڵاڵەدا شێعر و وتارم بڵاو دەکردنەوە و لە میتینگەکانی حیزبدا بەشدار دەبووم. لە دەستەیەکدا کە بۆ دانانی کتێبی کوردی بۆ فێرگەکانی کوردستان کاریان دەکرد، ئەندام بووم. ئەندامە ئەسڵیەکانی ئەو لیژنە وەک لەبیرم مابێ، زەبیحی و ھەژار و برایمی نادری و دلشادی ڕەسولی و من بووین. پێشەوا بۆ خۆی و چەند مامۆستای شارەزاش یارمەتیان دەداین. ھەرچەند ھیچمان لەو کارەدا پسپۆڕ نەبووین، بەڵام چونکە زۆر بە دڵسۆزییەوە کارمان دەکرد پێم وایە کتێبەکان کە بەداخەوە چاپ نەکران خراپ نەبوون. ڕۆژی بیست و شەشی سەرماوەز ئاڵای کوردستان لە مەھاباد ھەڵکرا و ڕۆژی دووی ڕێبەندانی ١٣٢٤ کۆماری کوردستان دامەزرا. من نامەوێ لەو بارەوە بدوێم چونکە زۆری باس کراوە و تەنیا دەڵێم من لەو ڕۆژە پیرۆزانەدا بەشداربووم و شێعرم خوێندەوە. لەو ماوەدا من و ھەژار یەکماڵ بووین، شەو و ڕۆژ پێکەوە دەگەڕاین. ماوەیەکیش قزڵجیمان لەگەڵ بوو. کاتی بێکاری و سانەوەمان زۆر خۆش ڕادەبوارد. من کە پایەی خوێندەواری و زانیاریم زۆر لەوان کەمتر بوو، لە ھاونشینی ئەوان کەڵکم وەردەگرت و شت فێر دەبووم. چونکە من و ھەژار بۆ ھەموو جێگایەک پێکەوە بووین و لێک ھەڵنەدەبڕاین، زۆر کەس نەیدەزانی کاممان ھەژارە و کاممان ھێمن و ئەگەر یەکمان بە تەنێ گەڕاباین دەیانگوت کوا ئەوی تر؟ پاش دووی ڕێبەندان و پێکھاتنی کۆماری کوردستان کوردەکانی پارچەکانی تری کوردستان ڕوویان لە مەھاباد کرد و من و ھەژار لەگەڵ ھەموو پیاوە بەناوبانگەکان پێوەندی دۆستایەتیمان دامەزراند. مامۆستا قانیعیشم ناسی و لە ئەزموونی ئەدەبی ئەویش کەڵکم وەرگرت. زۆرم بیرەوەری خۆش لە ھاونشینی مامۆستا قانیع ھەیە کە بەداخەوە لێرەدا مەجالی گێڕانەوەیان نییە. دایکم لەمێژ بوو دەیویست ژنم بۆ بێنێ و تا نەمردووە من بە زاوایی ببینێ. بەڵام من ملم ڕانەدەکێشا و نەدەچوومە ژێر بار. خۆم بە خوێندەوار دەزانی و پێم وابوو ھەق نییە دایک و بابم ژنم بۆ بێنن. بۆ خۆشم لە ھەڵبژاردنی دەزگیراندا دڕدۆنگ بووم و ھەتا گەورەتر دەبووم ئەو دڕدۆنگییەم زیادی دەکرد. لەو ئاخیرانەدا ھاتبوومە سەر ئەو خەیاڵە کە ئەسڵەن ژن نەھێنم و بە ڕەبەنی بمێنمەوە. ھیچ کچێک تەبعی جوانی پەرستی منی ڕازی نەدەکرد و ڕەنگ بێ ئەگەر دایکم نەبووبا ئێستاش بوخچەی نەکراوە بووبام. بەڵام دایکم ئەو ساڵی پێی لێ لە کەوشان کردم و گوتی: ئیللا بیللا، پێت خۆش بێ و پێت ناخۆش بێ ژنت بۆ دێنم. لەولاشەوە ھەژاری لێ دنە دابووم و شەو و ڕۆژ لەبن ھەنگڵمدا بوو. ھەژار بەتەمەن چی وا لە من گەورەتر نەبوو. بەڵام سارد و گەرمی ڕۆژگاری لە من زۆر پتر چێشتبوو. دوو جاری ژن ھێنابوو و ئەزموونی لەو بارەوە زۆر بوو. توندی و سەرەڕۆیی دایکم و نەرمە نەرمە و دنەدانی ھەژار دڵیان نەرم کردم. دایکم برازایەکی خۆی کە کچی پیاوێکی بەدەستەڵات و دەوڵەمەند بوو بۆ خواستم کە نە دیبووم و نە دەمناسی. درۆ نەبێ جارێکی دووربەدوور لەبەر مانگادۆشین دیبووم. ئەویش ڕوخسارم نەدیبوو. بەڵام دەمزانی کورتە باڵایە. ئەوەش سەیر بوو من ئەو خۆوێژە نەبووم کە گوتوویەتی: «سەد نەحلەت لە حاڵەتم ھەر ئیی کورتم خۆش دەوێن» من لە ژندا ئەوی لە ھەموو شت پتر سەرنجم ڕادەکێشێ بەژن و باڵای ڕێکوپێک و بەرزە. ئەوەشم بە دایکم گوت. گوتی: ڕۆڵە ئەو قسانە چن؟ زێڕیش بچووکە. دایکم ژنێکی دنیادیدە و بەئەزموون و کارامە و زۆر بەدەستەڵات بوو. خزم و کەسوکار و دۆست و ئاشناشمان زۆر بوون، لەناو ئەو ھەمووانەدا ئەو برازایەی ھەڵبژاردبوو. دیارە ئەو بەدوای کچی شۆخ و شەنگ و جوان و چەلەنگدا نەگەڕابوو. ئەو دەیویست بووکێکی ئاکارباش و ڕەفتارچاک و وریا و بەمشوور و ماڵداریکەری ھەبێ. شایی ھێمن دەست پێکرا، ھەژار ھەڵبەزی، سەرچۆپی کێشا، دەستی دۆی ناسک و نازداری گوشی، چاوی لە کیژۆڵان داگرت و شەوانەش بەو قسە قۆڕانەی خۆی کۆڕی دیوەخانی وەپێکەنین دەخست. بەڵام ھێمن نیگەران بوو، نیگەرانی دواڕۆژی خۆی و بیری لەوە دەکردەوە چۆن لەگەڵ ژنێک کە ھەڵبژاردەی دایکیەتی و بۆ خۆی نەیدیوە و نایناسێ، دەتوانێ ژیان بەرێتە سەر. نەیدەزانی تۆقی لەعنەتی بۆ دێنن یا فریشتەی ڕەحمەت. ڕۆژی ٢٥ی خەزەڵوەری ١٣٢٥ بووکیان بۆ دابەزاندم. دیارە ئەو پەری ناسک و نازدار و شۆخ و شەنگ و جوان و چەلەنگە نەبوو کە خەیاڵی شاعیرانەی من بەشوێنیدا دەگەڕا و ھێشتاش تووشی نەبووە. بەڵام زۆر زوو توانی خۆی لە دڵی مندا جێ بکاتەوە و وا لە خۆی بکا کە لە قووڵایی دڵمەوە خۆشم بوێ و ببێ بە یاری ھەمیشەیی و خەمڕەوێنی ڕۆژانی تاڵ و تفتی ژیانم. بیست و سێ ساڵ پێکەوە ژیاین و لە پەنا ئەودا ھەستم بەسانەوە دەکرد. قەتی ئەوەندە دڵ نەشکاندم ڕۆژێک تا ئێوارە لێی زیزبم و دەنگی لێ بگۆڕم. زۆر لە ژیانی ژن و مێردایەتیم ڕازیم. ئیقرار دەکەم ژیانی خۆشی ژن و مێردایەتیمان زیاتر ئەو پێکی ھێنابوو. چونکە من دەزانم حەساس و تووڕە و تەنانەت بیانووگر و جینگنۆکەم، بەڵام ئەو ھێدی و ئارام و ژیر بوو و بیانووی نەدەدا دەستم. تاقە کوڕێکمان بوو ناوی نا «سەلاح»، ئەوە ماوەیەکی زۆرە لە دیداریان بێ بەشم و دەردی دووری دەچێژم. یادیان بە خێر. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: لە کوێوە بۆ کوێ؟ (بەشی ٣) سەبارەت: پێشەکی - ١٩٧٤/١/٢٣ ھێشتا مانگێک بەسەر شەوی زاوایەتیمدا ڕانەبردبوو و بە قسەی ئەوڕۆ مانگی ھەنگوینم تەواو نەکردبوو، کە بەداخەوە ئەوەی نەم دەویست ڕووبدا ڕووی دا و ئەوەی پێم خۆشبوو بمرم و نەیبینم دیتم. ڕیسەکەمان لێ بۆوە خوری. ھێلانەکەمان لێ شێوا و کۆمارەکەمان ڕووخا و دوژمن بەسەرماندا زاڵ بۆوە. ماوەیەک بوو ھەست بە مەترسی دەکرا. جەبھەی سەقز و سەردەشت قایمتر دەکران. چەند دەرەبەگی بەناوبانگ و خاین ڕایان کردبوو بۆ عێراق و یەک دوو مەلا و شێخی خوێڕیەپیاو دەسبەسەر کرابوون. حکوومەتی ئازەربایجان لەشکرێکی ساز و تەیاری بۆ پشتیوانی پێشمەرگە ناردبووە جەبھەی سەقز، چونکە وا بەراورد کرابوو کە تەنیا لەو جەبھەڕا ترسی پەلاماری دوژمن ھەیە. لەپێشداش چەند جار لەو جەبھەڕا دوژمن پەلاماری ھێنابوو، بەڵام زۆر خراپ شکابوو و زەبری دەستی پێشمەرگەی کوردستانی چێشتبوو. ئازەربایجان حکوومەتێکی گەورەتر و بەھێزتر و زۆر تەیارتر و پڕ چەکتر بوو لە کوردستان. خەتی دیفاعی ئازەربایجانیش زۆر قایمتر بوو. کەوابوو کەم کەس بە خەیاڵیدا دەھات لە ڕێگای ئازەربایجانەوە پەلامار بۆ سەر جوولانەوەی ڕزگاریخوازی گەلانی ئێران بھێنرێ. ماوەیەک بوو بۆ ئەوەی کارەکانی حیزبی باشتر ڕابپەڕن پاش ئەوەی شەوانە پێشەوا کە زۆر شەو تا درەنگ لە دەفتەری حیزبدا دەماوە دەچۆوە ماڵی خۆی، کادرێکی حیزبی لە دەفتەری حیزبدا دەماوە بۆ ئەوەی ڕاپۆرتی خوارەوە ئەگەر پێویست بوو بە پێشەوا ڕابگەیەنی و دەستوراتی پێشەوا بۆ خوارەوە بنێرێ. ئەو شەوی نۆرەی منی تازە زاوا بوو. لە دەفتەری حیزب دانیشتبووم و خەریکی نووسینی مەقالەیەک بووم بۆ «کوردستان»، ئەفسەرێکی بچووک بەڵام دۆستێکی گەورەی من و ئەندامێکی زۆر بەوەفای حیزب ھاتە ژوور. زۆرم پێ ناخۆش بوو کە دەستی بۆ ڕادیۆکەی سەرمێزەکە برد. چونکە نووسینەکەی لێ تێک دەدام. بەڵام چم نەگوت و قەڵەمەکەم دانا. لەپڕ شتێکی وامان گوێ لێ بوو کە وەختابوو پێمان بە عەرزەوە وشک بێ. ڕادیۆ تاران تەلگرافی پیرۆزبایی دوکتور جاوید وەزیری ناوخۆی ئازەربایجانی دەخوێندەوە کە بەبۆنەی گەڕانەوەی ئەرتەشی شاھەنشاھی بۆ تارانی ناردبوو. دوایە خەبەری ڕاکردنی «موتەجاسیرین» ی ڕاگەیاند. موتەجاسیر و ماجەراجوو دوو ناو بوون کە لەو شەوەڕا بەسەر بەڕێوەبەرانی جوولانەوەی ئازادیخوازی کوردستان و ئازەربایجاندا بڕان و ئێستاش دەزگای تەبلیغاتی ڕێژیم دووپاتەیان دەکاتەوە و دەیانھێنێتەوە کاوێژ. دەسبەجێ بە تیلفوون ئەو خەبەرەم بە پێشەوا ڕاگەیاند. گوتی بۆ خۆت وەرە ئێرە و بە ئەوانی تریش ڕابگەیەنە بێنە ئێرە. بەدوای ئەوانمدا نارد و بۆخۆم چووم بۆ ماڵی پێشەوا. سەدری قازی برای پێشەوا کە نوێنەری مەجلیس بوو لە تاران و بە ڕواڵەت نەدەبوو لەو واقیعە بترسێ، لە ھەموو کەس پتر شڵەژابوو. ئەو دەسبەجێ گەڕاوە بۆ تاران و لەوێ گرتیان و ھێنایانەوە مەھاباد. ئازەربایجانی وا تەیار و پڕ چەک بە لەشکری ساز و پەرداخ و فەرماندە لێزانەکانیەوە بۆ وا زوو تەسلیم بوو؟ پیشەوەری کارامە و شۆڕشگێڕ و کۆنەپیاو و ئازا و ڕابەرەکانی تری ئازەربایجان بۆ وا بە پەلە ڕایان کرد؟ پرسیارێکە کەس بە تەواوی جوابی نەداوەتەوە و منیش جوابم بۆ نادرێتەوە. بەڵام دڵنیام ئەگەر فیدایی دەستی کردباوە و ئەگەر فیرقە بەربەرەکانی بکردایە، لەشکری شڕوشپڕێوی تاران نە تەنیا پێی لە تەورێز نەدەنا و ئەو ھەموو کوشتارەی نەدەکرد، بەڵکە تارانیش دەشێوا و لەوانەبوو لە سەرتاسەری ئێراندا جوولانەوەی ئازادیخوازی بەسەر کۆنەپەرستیدا سەرکەوێ و تەنانەت نفووزی ئیمپریالیزم لە ڕۆژھەڵاتی ناوەڕاستدا زووتر بنەبڕبێ. بەڵام وەک زانایان گوتوویانە مێژوو ئەوەیە ڕوو دەدا نەک ئەوە کە ئێمە دەمانەوێ. بەڵێ کوتوپڕ تەورێز گیراوە و کوردستانیش لە ھەموو لاوە گەمارۆ درا. پاش ئەوەی سەدری قازی نازانم بۆچی بەرەو تاران گەڕایەوە ڕابەرانی حیزبی دیموکراتی کوردستان لە ماڵی پێشەوا کۆبوونەوە و ئەو شەوی ڕووحیەی ھەموو کەس دەتوانم بڵێم باش بوو. شورای جەنگ بە سەرۆکایەتی حاجی بابەشێخ پێک ھات و سورەت جەلسەی یەکەم ئیمزا کرا و قەراری بەربەرەکانی درا. بەڵام ھێشتا مەرەکەبی بڕیارنامەکە وشک نەببۆوە کە خەبەر ھات یەکێک لە ئەندامەکانی ئەو شورایە ڕای کردووە. بۆ بەیانی وەزع گۆڕا و بڕیاری بەربەرەکانی ھەڵوەشاوە و بە پێشمەرگە دەستوور درا بێ دەستکردنەوە پاشەکشە بکا و ڕێگا بۆ ئەرتەش بەتاڵ بکا و خەڵک دەستێکی کەوتە ئەولای و یەکێکی کەوتە ئەملای. پێشمەرگە لە جەبھەی سەقز و سەردەشتەوە بە ڕێکوپێکی پاکشەی کرد. بەڵام فیدایییەکان کە فەرماندەکانیان ڕایان کردبوو وەک مەڕی بێ شوان بڵاوبوون و عەشایر لێیان وەخۆکەوتن و ھەموویان داپڵۆسین و نەیانھێشت تاقە فیشەکێک لەگەڵ خۆیان بەرنەوە. بەڵام نەوێرانە پێشمەرگە. تەنیا لەناو مەنگوڕان پێشی دەستەیەکیان گرت کە بە فەرماندەیی زێڕۆی دەگەڕاوە، زێڕۆش کە بۆ خۆی شڕەخۆرێکی وەک ئەوان بوو، دەستی نەدا و بەگژیاندا ھاتەوە و تەنانەت چەند گوندیشی تاڵان کرد و گەیشتەوە مەھاباد. ئەوانی فیدایییەکانی ئازەربایجانیان ڕووت کرد کەسیان نەکوشت. ئەوی من وەبیرم بێ لەو کارەساتەدا تەنیا پێشمەرگەیەکی کوردی عێراق شەھید کرا و ھێندێکیشیان ناپیاوانە ڕووت کردن. فەرماندەی ئەرتەش بێ ھیچ زەحمەت گەیشتە گوندی حەمامیان و پێشەوا لەوێ دیتی. لەو ماوەدا من ھەمیشە لەگەڵ پێشەوا بووم. دیارە لەگەڵی نەچوومە حەمامیان، بەڵام لە شاری بەجێم نەھێشت. دەمدیت پەشۆکابوو. بەڵام نەک لە ترسان، بەڵکە لە داخان و لەبەر ناھومێدی. من لەمێژ بوو پێشەوام دەناسی و لە ڕۆژی تەنگانەدا دیبووم. بە دەست و تفەنگی خۆی پیاوێکی زۆر ئازا بوو. پێش دامەزراندنی کۆماری کوردستان چەند جار عەشایر ھاتنە سەر مەھاباد و پێشەوا بۆخۆی لە یەکەم سەنگەردا بۆ دیفاع ئامادەبوو. ئەدی چۆن بوو ئەوجار تەسلیم بوو؟ بۆخۆم لێم بیست گوتی لەسەرمانەوە ناچن و دەمانکوژن. بەڵام پێم خۆش نییە گەلەکەم بەجێ بێڵم و دەمەوێ لەناو ئەواندا بمرم. ڕاستە کوردستان پاش گیرانەوەی ئازەربایجان و لەدەستدانی ئەو ھاوپەیمانە بەھێزە لە ھەموو لایەکەوە گەمارۆ درابوو، ڕاستە بەشێکی عەشایر گوێیان لە کڵاو پەڕاندبوو و چاوەنۆڕی خراپەیان لێ دەکرا، ڕاستە خەزێنەی کۆمار بەتاڵ و حەتاڵ بوو و ھەمووی درابوو بە تووتن و ھێشتا نەفرۆشرابۆوە و لە عەمباردا مابۆوە، ڕاستە لە ھەموو یارمەتییەکی دەرەوە ھیوابڕاو کرابوو، بەڵام من بەش بە حاڵی خۆم لەو بڕوایەدام ئەگەر دەستەوەکەری کرابا و ئێمە ئەزموونی شۆڕشگێڕیمان ھەبا مێژووی کۆماری مەھاباد بەو جۆرە دوایی نەدەھات کە ھات. ڕۆژی ٢٦ی سەرماوەزی ١٣٢٥-١٩٤٦ ئەرتەشی شڕوشپڕێوی شاھەنشاھی تەواو ساڵەوەختێک پاش ھەڵکردنی ئاڵای کوردستان شاری مەھابادی گرتەوە. ھێندێک لە بەڕێوەبەران و کادرەکانی حیزب ڕایان کرد و خۆیان شاردەوە و ھێندێکیش دانیشتن و چاوەنۆڕی گرتن بوون. من ئەو ڕۆژی لە شار وەدەرکەوتم و چوومە خانەقای شێخی بورھان. لەوێ شێخ موحەمەدی خاڵم حەشاری دام و لەبن باڵی خۆی گرتم. لە خانەقا بووم کە خەبەری گیرانی پێشەوا و ڕابەرانی حیزب و کۆمارم بیست. پیاوم وەدووی ھەژار خست بیبینمەوە و پێکەوە تەگبیرێک بکەین. ئەویش بۆی دەرچووبوو و بۆم نەدۆزراوە. نەخۆشی کەوتوویی لە خانەقا ھەبوو، زۆر کەس گرتبووی و چەند کەسیشی کوشتبوو. من جارێکی تر ھەر لەو خانەقایە ئەو نەخۆشییەم گرتبوو و زۆری لێ دەترسام. گوتوویانە ھەرچی بترسێ ناخەلسێ، ھێندە پێ نەچوو گرتم و کەوتم. بەفرێکی یەکجار زۆر و ئەستوور کەوتبوو، ھیچ دوکتۆرێک بەو بەفرە نەدەگەیشتە خانەقا. دوو مانگی ڕەبەق بۆی لەسەر ڕەقی پشتی کەوتم. ئەسپەک لەسەری دام و قسەی ھاتەران پاتەرانم دەکرد. ھەموو بەندەنم بەنوێنانەوە چوو و توێخی ھاویشت. بەڵام ئەوجاریش لە دەست ئیزرائیل ڕزگاریم ھات. کە لە نەخۆشی ھەستامەوە بەفریش کەم ببوو، ڕێگا کرابوونەوە. وایان بە مەسڵەحەت زانی بۆ ئەوەی کەمێک ژیوەلە ببمەوە و گورد بگرمەوە بە دزی بچمەوە ماڵی خۆمان کە لە شار نیزیک بوو و دەرمان و خواردنی باشتری لێ وەدەست دەکەوت. چاک لەبیرم نییە چەند ڕۆژان لە ماڵێدا تەماڵم ھەڵگرت و خۆم مەڵاس دا. ڕۆژێک لە ژوورێ دانیشتبووم و کتێبم دەخوێندەوە، لەپڕ لەناو دێدا بوو بە شین و گابۆڕ. ناردم بزانم چییە؟ قاسید بە گریان و لەخۆدان ھاتەوە و گوتی ئەوانەی لە شاری ھاتوونەوە دەڵێن دەوری شار گیراوە و نایەڵن کەس بچێتە ناو شار یا وەدەرکەوێ و دەنگۆیە و دەڵێن پێشەوا شەھید کراوە. ھێندەی پێ نەچوو قسەکە دڕا و مەعلووم بوو پێشەوا و سەدری قازی برای و سەیفی قازی ئامۆزای لە چوارچرا لەدار دراون. ئەو ڕووداوە دڵتەزێنە و ئەو کارەساتە جەرگبڕە ھەموو کوردێکی بەشەرەفی خەمناک و تازیەبار کرد. بەتایبەتی دڵی منی بە ناسۆر ئەنگاوت. ناسۆرێک کە بۆتە تیراوێ و ئێستاش ھەر وەبن دەداتەوە و ھەڵدەداتەوە و بێگومان ساڕێژ نابێ و لەگەڵم دێتە بن گڵ. من پێشەوام لە دڵەوە خۆش دەویست. بە ڕابەرێکی دڵسۆز و ژیرم دەزانی، بە کوردێکی پاک و چاکم دەناسی و بە موسلیحێکی یەکجار گەورە و مەزنم دەزانی. دەمزانی نەتەوەکەی خۆی چەند خۆش دەوێ و چەندی پێ خۆشە خزمەتی بکا. چەند بە ئاواتەوە بوو کورد بگاتە ڕیزی نەتەوە بەختەوەرەکان. زۆرم ھیوا پێ بوو گەلەکەمان بە پەلە بەرێتە پێش و وڵاتەکەمان زوو ئاوەدان بکاتەوە. لەو ماوە کورتەشدا دەزانین چەندی خزمەتی بەکەڵک کردن. بەڕاستی مەرگی پێشەوا نەک ھەر بۆ نەتەوەی کورد بەڵکە بۆ جوولانەوەی ئازادیخوازی و دژی ئیمپریالیستی سەرانسەری ئێران زیانێکی گەورە بوو. دەریایەک زانست و ئەدەب، دەریایەک فیکر و بیر، بەدەستی زۆردارێکی سەرەڕۆ و نەزان وشک کرا و لەناوچوو. سێ ڕۆژ پاش شەھیدبوونی پێشەوا یانی ڕۆژی سێزدەبەدەر قەلفڕم بۆ کرد و لەگەڵ پیاوێکی ھەژار و ھاواڵێکی زۆر بەنرخی حیزبی بەرەو کوردستانی عێراق وەڕێ کەوتین. بە دوو ڕۆژ و دانێک سنوورمان پەڕاند. لەوبەری جۆگەوە بازم دا ئەوبەری جۆگە بە ڕواڵەت ھیچ فەرقێکم نەھاتە پێش چاو. بەڵام لە واقیعدا سنووری سیاسی وڵاتێکم پەڕاندبوو و چووبوومە وڵاتێکی دیکە. گەیشتمە شاری قەڵادزە، وەنێو بازاڕ کەوتم و نەکەوتم بە بەرگ و لیباس پۆلیس ناسیمی و زانی لەو دیوڕا ھاتووم. پیلیان گرتم و خەریک بوون تێکمەوە پێچن. بەڵام مەلایەک و حاجییەک بێ ئەوەی بمناسن باڵیان بەسەردا کێشام و نەجاتیان دام. نەقلەکە ڕاست لە من ڕووی دابوو لە ترسی ئاگر پەنام بۆ مار بردبوو. مەلا پێی خۆش بوو بمناسێ. منیش لەگەڵ ئەوەشدا پێم خۆش نەبوو کەس بمناسێ و ناوی خۆم بە کەس بڵێم خۆم پێ ناساند. دیاربوو مامۆستا منی لە دوورەوە دەناسی. ئەو شەوەی زۆری حورمەت گرتم و لە حوجرەی فەقێیان نووستم و بەیانی بۆخۆی وەپێشم کەوت و بردمی بۆ گوندی گردبوداغ. من بە ھیوا بووم سۆراخی ھەژار و زەبیحی و قزڵجی و دڵشاد بکەم و قسەی خۆمان بێ لە دڵی خۆمدا وام دانابوو یەک بگرینەوە و سەرلەنوێ دەستبەکار بینەوە. دیارە ئەو قسەم بە مامۆستا عەرز نەکردبوو، بەڵام پێم گوت دەمەوێ ئاواڵەکانم ببینمەوە. مامۆستا گوتی جارێ ڕووبار زۆرن و بوار نین و بێجگە لەوە ئەو کوردانەی ئێرە کە ھاتبوونە ئێران ھاتوونەوە و دانگەریزە دەکەنەوە بۆ لای شاران و پۆلیس ئامادەیی ھەیە. جارێ ماوەیەک لێرە بە تا وڵات کەمێک ئارام دەبێتەوە. ھاوڕێیەکەم ناردەوە و بۆ خۆم دەستم کرد بە خوێندن و سەرلەنوێ بوومەوە فەقێ. زۆر چاکم دەخوێند. ھەم خۆم دەخافڵاند و وەڕەزی خۆم دەشکاند و ھەم دەمویست ئەوی لە سووریم دۆڕاندووە لە کایەی تێ ھەڵبێنمەوە. ھێشتا لاو بووم و ئەگەر خوێندبام دەمتوانی شتێک بە شتێک بکەم. بەڵام خوێندنەکەم زۆری نەخایاند. بیستم وەزعی ئێران ئارام بۆتەوە و دەستیان لە خەڵک گرتن ھەڵگرتووە و لێکم داوە پاش ئەوەی لێرەش ھەر قاچاغم و ناوێرم بگەڕێم بۆ سەرێک لە وڵاتی خۆمان نەدەمەوە؟ ئەگەر زانیم دەحاوێمەوە ئەوە ھەر لەوێ خۆم حەشار دەدەم. بە تاقی تەنێ ڕووم لە کوێستانە خۆشەکانی کوردستان کرد بە نێو چادر و ھۆبە و گوڵ و گوڵزاراندا گەڕام. شەنگەبێری کێل گەردنم دین. لەو گەشت و گەڕانەدا بووم کە پارچە شێعری بەھاری کوردستانم گوت، کە بۆخۆم ئێستاش زۆرم خۆشدەوێ و بە شاکاری دەزانم. ژاندارم و پۆلیس لە ھیچ کوێ تووش نەبووم و بێ سەدەمە گەیشتمەوە گوندەکەی خۆمان. ڕاوەستام تا شەو بەسەر دەستاندا ھات و بە تاریکی چوومە ماڵێ. یەکسەر چوومە پشت دەرکی ژووری بابم. بۆ یەکەم جار لە ژیانمدا خۆم گرت. چونکە بابم خۆ لە خەڵک گرتن و گوێ لە قسەی خەڵک ھەڵخستنی زۆر پێ ناخۆش بوو. تەنانەت ژنی ماڵی ئێمە لە ترسی بابم قەت نەیان دەوێرا شەمۆڵە بگرنەوە کە ئەودەم لە لادێدا زۆر باو بوو. لە درزی دەرکەوە دیتم بابم بە حەواوە ڕاوەستاوە و لەگەڵ ئەو پیاوەی کە لەگەڵم ھاتبوو بۆ کوردستانی عێراق قسە دەکا و پێی دەڵێ ڕۆڵە پێم بڵێ لە کوێیە بۆخۆم پیاو دەنێرم. ئەویش دەڵێ دوو ڕۆژی دی بۆخۆم دەچم و دەیھێنمەوە. قەولم پێداوە جێگا و شوێنی ئەو بە کەس نەڵێم. بابم کەمێک بە تووڕەیییەوە گوتی چۆن بە منیش ناڵێی. گوتی نەخێر بە تۆش ناڵێم. بە دایکیشی ناڵێم، قەولم پێداوە و قەولی خۆم دەبەمە سەر. ماندوویی ڕێگا و کوێرەوەری غەریبی و لێ قەوماویم لەبیر چۆوە و لە دڵی خۆمدا گوتم چۆن زەحمەتکێشانی کورد کوڕی وایان لێ پەیدا بووە؟ بەڵێ زۆر قارەمانی وا لە خەباتی ڕزگاریخوازی گەلەکەماندا ھەن کە بە شەرەفەوە ژیاون و بە شەرەفەوە دەمرن و مێژووش لەبیریان دەکا. ئەو پیاوە، پیاوێکی ھەژار و زەحمەتکێش و نەخوێندەوار بوو. لە سەرەتای کۆمەڵەوە بە بڕوایەکی قایم و تەواوەوە ھاتبووە ناو کۆڕی خەبات و بێ ئەوەی خۆی ڕانێ خزمەتی زۆر گەورەی کردبوون و کەسیش باشی ناناسێ و منیش لێرەدا ناوێرم ناوی بەرم. چونکە نازانم ماوە یا نەماوە و دەشزانم ئەگەر مابێ تووشی دەردی سەر دەبێ. چیدی خۆم پێ ڕانەگیرا و چوومە ژوورێ. دایکم و بابم و کابرا واقیان وڕما. دایکم ئامبازم بوو و تێڕوپڕی ماچ کردم. بەڵام بابم ئەو بابەی کە قەت ڕووی نەدەدامێ و لەبەر ھیچ کارەساتێک نەدەچۆما و بەمەتانەت و خۆڕاگری لە وڵاتدا ناوبانگی ھەبوو و ھەتا ما یەکمان جگەرەمان لەکن نەکێشا و بێ ئیجازە دانەنیشتین. خۆی پێ ڕانەگیرا و بە لووزە و فرمێسکی لە چاو ھاتە خوار و ھەتا ماوەیەک ھیچ قسەی بۆ نەکرا. دوایە بۆ یەکەم جار و ئاخر جار لە ژیانمدا بەخێرھاتنی کردم و گوتی چاک بوو ھاتیەوە. ئەوە لە دوام دەناردی عەفوی عمومی بۆ عەشیرەتان دەرچووە. ڕاستە ئێمە عەشیرەت نین. بەڵام خەڵکی گوندین و دەتوانین لەو دەرفەتە کەڵک وەرگرین. ماڵی دنیام زۆرە و ئێستا ھەموو شت بە بەرتیل دەکرێ. جارێ ماوەیەک لە ماڵێ دانیشە و ھاتوچۆی شاروباران مەکە تا بزانین دنیا چی لێ دێ. لە ماڵێ دانیشتم و چ باس نەبوو وردە وردە خەڵکیان بەردا. منیش دەستم کردەوە بە جووت و گا و ئاژەڵدارییەکەی خۆم و ھاتمەوە سەر حووللەمەرەسێ. حیزبی تودەی ئێران بە ئاشکرایی خەباتی دەکرد و ڕۆژ بە ڕۆژ کۆمەڵانی خەڵکی ئێرانی زیاتر لێ کۆ دەبوونەوە. لە ڕۆژنامەکانی خۆیدا ئیمپریالیزم و کۆنەپەرستی بە توندی دەکوتا و تیئۆری زانستی بڵاو دەکردەوە. حیزبی دیموکراتی کوردستانیش کەم کەم بووژاوە و کادرە لاوەکانی دەستیان کردەوە بە خەبات. پیاو ھەق بڵێ حیزبی تودە لەو سەردەمەدا لە بووژاندنەوەی حیزبدا ڕۆڵێکی باشی یاری کرد. تەنانەت لە پاراستنی ناوی حیزبدا. چونکە ھێندێک لە لاوە ئازادیخواز و کەم ئەزموونەکان خەریک بوون ناوی حیزب بگۆڕن و بیکەنە کۆمەڵەی کۆمۆنیستی کوردستان و وەک بیستوومە بەڕێوەبەرانی حیزبی تودە مانیع بوون. ژمارەیەک نیشتمان بڵاو بۆوە و گەیشتە دەستم و ھومێدم پەیداکرد کە خەباتەکەمان پەرە بگرێتەوە. ھەرچەند ڕاپۆرتیان لێ دام کە لە نووسینی ئەم گۆوارەدا دەستم ھەیە و بڕێکیان ئەمبەر ئەوبەر پێکردم و بەخوای دەستێکیشیان بە یاڵ و بژیدا ھێنام و پوڵ چایەکیان لێ ئەستاندم. بەڵام ئەوە چوو و ڕابرد نەمزانی لە کوێ چاپ کرا و ھەر بە شێوە نووسین نووسەرەکانم ناسین. ژمارەیەکیش ڕێگا دەرچوو و پێم گەیشت. یەکێک لە نووسەرەکانم دیت و بەڵێنی ھاوکاریم پێدا، بەڵام بەداخەوە ئەویش تێداچوو. لە ڕۆژی ١٥ی ڕێبەندانی ١٣٢٧ ناسری فەخرارایی لە دانیشگای تاران شای وەبەر دەمانچان دا تۆزکاڵێکی دەم و لێو و پشت ڕووشاند. ئەو تاوانەیان ھاوێشتە سەر حیزبی تودە و ئیجازەی ڕەسمی کارکردنی ئەو حیزبەیان ھەڵوەشاندەوە و ڕابەرەکانیان گرتن و دەرکی ڕۆژنامەکانیان داخستن و لە سەرتاسەری ئێراندا حکوومەتی نیزامی دامەزرا. ئەوەش زەبرێک بوو کە بە نەخشەی ئیمپریالیزم و بە دەستی کۆنەپەرستی وەجوولانەوەی ڕزگاریخوازی ئێران کەوت. بەڵام زۆری پێ نەچوو ڕۆژنامەکانی حیزبی تودە بە نھێنی دەرچوونەوە و ڕابەرانی حیزب توانیان لە زیندان ڕابکەن. سەیر ئەوە بوو پاش ڕووخانی کۆماری مەھاباد من بۆ یەکەم جار دوو ڕۆژ پێش واقیعەی دانیشگا وێرابووم بە ئاشکرایی بچمە مەھاباد و بە ڕۆژی ڕووناک بگەڕێم کە ئەو ڕووداوە لە تاران قەوما و لە مەھابادیش دەستیان کردەوە بە خەڵک گرتن. ناچار منیش خۆم شاردەوە. لەو خۆشاردنەوەدا شێعرێکی زۆر باشم لەژێر عینوانی «ژوانی ئاغا» دا گوت کە بە داخەوە خۆم نەمماوە و تکا لەو کەسانە دەکەم کە ھەیانە بیپارێزن و ئەگەر کرا بۆم بنێرن. ساڵی ١٣٢٧ ساڵێکی یەکجار تووش و شووم بوو. من بە عومری خۆم زستانی وا سەختم لە وڵاتی خۆمان نەدیبوو. پازدە ڕۆژی پایز مابوو بەفرێکی ئەستوور و وشک باری. یەک نوا لە ھەموو جێگایەک لە میترێک پتر بوو. وشکەبەند و سەرما و ساییقەی بەدوادا ھات و یەکسەر بوو بە ڕوو، بەفری دیکەشی بەسەردا بارین، ڕێ و بان گیران، قات و قڕی پەیدا بوو، ئاو وشک بوون و خەڵک ناچار بوو بەفر بتوێنێتەوە و بیخواتەوە. نەوت و ئاوردوو وەگیر نەدەکەوت. ئاژەڵ و ماڵات قڕانی کرد. ڕەپستە ڕزین و نەوەندە گنخان و گرانییەکی زۆر بەسامی بەدوادا ھات. من بۆخۆم لە ئەزموونی پیاوێکی دنیادیدە و کۆنساڵ کەڵکم وەرگرت و توانیم بەشێکی زۆر لە دەغڵودانی خۆمان لە ڕزین و زایەبوون ڕزگار بکەم. بەھار درەنگ بوو، ھەوا گەرم ببوو. بەڵام بەفر ئارەقیشی نەدەکرد. ڕۆژێک چوومە مزگەوت تەماشام کرد پیرەپیاوێک بەتەنێ لە تەنیشت سۆبە سارد و سڕەکە ھەڵکورماوە. ھەر منی دیت گوتی: منداڵی ئەو زەمانە ئێمەیان پێ خەرفاوە. گوتم مامەگیان چ قەوماوە؟ گوتی: بەسەری تۆ ئەوە چەند ڕۆژە بەو ھەتیوە گێژانەی خۆم دەڵێم بچن بەفری سەر ڕەپستەکەمان کون کون بکەن گوێشم نادەنێ. گوتم جا بۆ کون کونی بکەن؟ گوتی بۆ تۆش نازانی؟ گوتم نەوەڵڵا. گوتی بیلامانێ کە ساڵ درەنگ بوو ھەرد گەرم دادێ و ھەڵمێ دەکا. بەفریش نایەڵێ ھەڵمەکە بێتەدەر و لەناو خۆیدا دەگەڕێتەوە و دەغڵەکە دەسووتێ. ئەگەر کون بکرێ ھەڵمەکەی دێتەدەر و ناسووتێ. قسەی مامەپیرەم بەدڵیەوە نووسا، چەند ڕۆژان پیاوم ھەڵگرتن و چوومە زک بەفر کون کردن بەڵام کارەکە زۆر گران بوو. بەفرەکە ئەوەندە ڕەق بوو بەلۆسە کون نەدەکرا. بەڵام پاشان تێگەیشتم پەندی پێشینیان چەند ڕاستە کە گوتوویانە «دەستی ماندوو لەسەر زگی تێرە». بەشی زۆری دەغڵی ئێمە ئەو ساڵی نەڕزی و نان و تۆوی خۆمان بوو. ئەو ساڵی لە ھیچ کوێ دەغڵ نەبوو. ئەو جووت بەندانەی زەوی ئاویژەیان بەدەستەوە بوو، ھەرزن و گەنمەشامییان چاند و نیوەنانیان پەیداکرد. منیش ھەرزن و گەنمەشامی زۆرم چاند و بەرھەمێکی باشیان دا. بەڵام لە گوندەکەمان ھیچ داھاتمان وەگیر نەکەوت، چونکە بۆخۆیان ھیچیان نەبوو تا بەشی ئێمە بدەن. بۆ زستانی داھاتوو گرانییەکی بەسام سەرانسەری ئێران بەتایبەتی کوردستان و ئازەربایجانی داگرت. دەغڵی فرۆشتن ھەر نەبوو، ھەشبا لە کڕین نەدەھات. ھیچ شتی تریش دراوی نەدەکرد. دوو مەڕی داشتی پووتە گەنمێکی نەدەکرد. کەویژە گەنمێکیان بە جووتێک کەڵی خاوێ نەدەدا. ھاواری سەروماڵ بوو، برا ئاوڕی وەسەر برا نەدەدا. بەڵام من نەمدی و نەمبیست لە کوردستان کەس ڕاستەوخۆ لەبرسان بمرێ، ھەرزن و گەنمەشامی خۆوڵاتی و گەنم و جۆ و خورمای عێراق ھۆیان داوە. لەگەڵ ئەوەشدا دەزگای تەبلیغاتی پادشایەتی ئێران لەو ساڵانەدا شەو و ڕۆژ و وەخت و بێ وەخت پەلاماری دەبردە سەر دەوڵەتی شوورەوی، ئەو دەوڵەتە وەک جیرانێکی باش و دڵسۆز گەنمێکی زۆری دا بە ئێران. ئەویش چ گەنمێک بە ڕوحی پیاوی پێدەکەنی. بە ھاتنی ئەو گەنمە خەتەر کەم بۆوە و قاتوقڕی لە شاران نەما. دەوڵەت لە دابەشکردنی ئەو گەنمەدا دێھاتیشی لەبیر نەکردبوو و لە ڕووی شوناسنامە میقدارێکی گەنم بۆ ھەر خێزانێک دانابوو. بەڵام دەبوو ئاغا بە قەرزی سەرخەرمان وەری بگرێ و سەنەد بدا، جا بەسەر خەڵکی گوندەکەدا دابەشی بکا. ئاغاکان گەنمەکەیان بە زیادەوە وەرگرت و وەک پیاوی چاک لەپێش چاوی کاربەدەستانی دەوڵەت بە سووت و سەلەم خۆرەکانی شاریان فرۆشت و دراوەکەیان نەخد و پوخت لە تەنکەی گیرفان قایم کرد. ئەوان ئەنگڕان، سووت خۆری شار قازانجیان کرد، سمێڵی پیاوی دەوڵەت چەور کرا و ئەوی لەو ناوەدا ھیچی پێ نەبڕا ھەژار و نەداری لادێ بوو. لە بەھاردا خەڵکی دێھاتی ئازەربایجان لە حاڵێکدا کە وەک خەزەڵی پایز لەبرسان ھەڵدەوەرین و پیاو ئاگری بۆ تێ بەردەبوون بە کوردستان وەربوون. گەلی کورد جارێکی دیکەش پیاوەتی و نان بدەیی و میوانداری خۆی نیشان دا. ھەر دەستەیەک ڕووی لە ھەر ئاوەدانییەک دەکرد، خەڵکی ئەو ئاوەدانییە بەپیریانەوە دەچوون و ژەمێکیان تێر دەکردن و بەڕێیان دەکردن. زۆر ماڵی وا ھەبوون ئەو ژەمە بۆ خۆیان ھیچیان نەدەخوارد و دەیان دا بەو میوانە ڕەش و ڕووت و برسی و خورێنانە. ژاژ و پەنیر و لۆرک تایبەتی ئەوان بوو. ماڵی زۆر لەچەر و پیسکە نەبا ئەو ساڵی ڕزقی بۆ نەگیرا. ئەگەر گەلی کورد بۆخۆی لە وەزعێکی وادا نەبوو بتوانێ میوانەکانی خۆی باش بەخێو بکا، کە بەھار کامل بوو نیشتمانەکەی، کوردستانی ڕەنگین و بژوێن باوەشی دایکانەی بۆ ئەو برسی و ڕەشوڕووتانە، بۆ ئەو لاواز و لەجەرانە، بۆ ئەو لێقەوماو و دەربەدەرانە کردەوە. لە نواڵە زەنویرەکانیدا سفرەی نیعمەتی بەھەڵز و مەندۆک و بیزا و کارگ و کوڕادە و زرەمەندی و سیوەڵووکە و وێنجە کێویلکە و کەنگر و ڕێواس و ئەسپنک و ئاڵەکۆک و دۆری و ترشۆکە بۆ ڕازاندنەوە. بەڵێ دیتم لە چەرخی بیستەمدا، لەو چەرخەدا کە ئینسان ئەتۆمی شکاند، ڕاداری دروست کرد، تەنانەت مانگی داگیر کرد، ئینسانیش وەک ئاژەڵ و وڵسات لە کێو و کەژ بلەوەڕێ. دەمدیتن بە گیاخواردن بایان دەکرد. بەڵام نەدەمردن. ئەو مێگەلە شپرزە و سەرگەردان و بێ شوانە بە چیا سەرکەشەکانی کوردستانی ئێراندا ھەڵکشا و گڵۆپکی ئەو گیایانەی ھەڵپساند و خۆی پێ تێر کرد و شۆڕبۆوە بۆ گەرمەسێری کوردستانی پڕ خێر و بەرەکەتی عێراق و وردە وردە دانگەرێزەی کرد تا بەسەر خێر و خۆشیاندا کەوت. لەوێ کەوتە فەرعانە. دەغڵودان فەریکە ببوو، خانەخوێش ھەر کورد بوو، بەدڵ بوو، بەبەزەیی بوو، ئینسان بوو و دڵسۆزانە میوانداری کرد و بەخێوی کرد. من لە ماوەی ئەو گرانییەدا پیاوەتی ئەوتۆم بە پیاوی نەدار و زەحمەتکێشەوە دیتن کە بەڕاستی مایەی شانازی ئینسانیەت بوون. بەڵام بەداخەوە کارەساتی زۆر دڵتەزێن و دیمەنی زۆر دزێویشم دیتن. من بە چاوی خۆم دیتم ئینسان لەبرسان مرد. من ئینسانم دیت لەبەر موحتاجی خەریک بوو نووری چاوی خۆی بە ئارد سەودا بکا و ھەروەھا زۆر حەیوانی دووپێی وام دیتن بە ڕواڵەت ئینسان بوون کەچی لەو وەزعە نالەبارە بۆ ئاخنینی گیرفان یا دامرکاندنی ھەوەسی خۆیان کەڵکیان وەرگرت. ڕۆژێک لەبن دیوارێکی خواروخێچ خۆم لەبەر بەڕۆچکە ھەڵخستبوو و چیلکەم لە ھەردی دەوەژاند، ھێشتا خاکەلێوە بوو وڵات نەخەمڵیبوو. بیرم لە حاڵی ئەو خەڵکە ھەژارە دەکردەوە، چەند منداڵی دێ ھاتنە لام یەکیان گوتی: فڵانەکەس خەریکە ژن بێنێ. ئەو فڵانە کەسە پیرەپیاوێکی دڵڕەش و کۆنەگزیرێکی بەدفەڕ بوو. کەس کچی نەدەدایە و بێ ژن مابۆوە. پێکەنیم و گوتم: ئای لەو درۆیە! منداڵ تێکڕا وەجواب ھاتن، بە پەلەپەل و سوێند و قوران خواردن گوتیان درۆ ناکەین. ئەوە خەریکە کچی ئەو کابرا حەجەمە بکڕێ و لە خۆی مارە بکا. ماشاڵڵا جوانیشە. - چی، چی بیکڕێ؟ ! - بەڵێ، بەڵێ، بیکڕێ و لە خۆی مارە بکا. وەک فیشەک لە جێی خۆم دەرپەڕیم و منداڵ کەوتنە شوێنم. کە چوومە حەوشەی کابرا، دیتم بۆخۆی لەسەر کورسییەک دانیشتووە و لاقی ھاوێشتۆتە سەر لاق و ھەروا بزەی سمێڵانی دێ. پیرەپیاوێکی کەڵەگەت و تەژە و وشک و ڕەق، بەڵام بە داروبار لەبن دیوار ھەڵترووشکاوە و چوار منداڵی ڕەشوڕووت و کز و لەجەر لە دەوروبەری کەوتوون. کچێکی باڵابەرز و ئەسمەر و چاو و برۆ جوان، بەڵام لەڕولاوازیش پاڵی وەکۆڵەکەی بێڵاکە داوە. چارەڕەشی و نەگبەت لەو دیمەنە دەباری. - ھا کوێخا ئەوە چییە؟ - قوربان چت لێ وەشارم ئەو کچەم لەو پیرەمەشەدییە کڕیوە. - کڕیوتە؟ بە چەند؟ وەڵڵا قوربان بە گران، بە پووتێک ئارد. (زەردەخەنەیەکیشی بۆ کرد). ئاگرم لە جەرگ بەربوو، مچوڕکێکم لەبەری پێوە ھات و لە تۆقی سەرم دەرچوو، بەری چاوم تاریک بوو خەریک بووم بەگژ ئەو پیاوە دڵڕەشەدا بێم، بەڵام پیشم خواردەوە، خۆم ڕاگرت و لە مەشەدیم پرسی: ئەو کچە بۆ دەفرۆشی؟ ملی بەلاوە نا، ھەناسێکی ساردی ھەڵکێشا، ئاوی لە چاوی گەڕا و گوتی: دایکی دوو ڕۆژ پێش لە برسان مرد. بۆخۆشی کەنەفت بووە و ھەر بینا سلار بۆوە. دەستی بۆ لای منداڵەکان ڕاداشت و گوتی: ئەوانەش برسین. بۆیەی دەفرۆشم تا بۆخۆی لەبرسان نەمرێ و ئەوانەش بژێوی چەند ڕۆژێکیان ھەبێ. سەربەسەر بە زێڕم نەدەدا و ئێستا بە ئاردی دەفرۆشم. لە کچەکەم پرسی: تۆ بەو کارە ڕازی؟ مێرد بەو کابرایە دەکەی؟ فرمێسکی بە چاوە جوانەکاندا ھاتە خوار، بە شەرمەوە گوتی: «نینم ئوشاقلار ئاچدلار». - چ بکەم منداڵەکان برسین - گوتم ئەگەر خێرۆمەندێک ئەوەندە ئارد بدا بە باوکت ھێشتا حازری مێرد بەو کابرا پیرە بکەی؟ بە بێزارییەوە گوتی: «یوخ وەڵڵا» -نە بە خودا -. لەو کەین و بەینەدا ژن و منداڵی ئاوەدانی ئاپۆرەیان لە دەوری من دابوو. لە قسەکانمان نەدەگەیشتن. نەقڵەکەم لەسەرڕا بۆ گێڕانەوە، ژنەکان تێکڕا گوتیان: ئەیەڕۆ، چ خێر بوو کافرستانییە؟ گزیرە پیرەیان تف باران کرد و ھەموویان بەغار چوونەوە ماڵی خۆیان. ئینسانییەت گەیشتە ئەوپەڕی، دەوڵەمەند و ھەژار کەس بەدەستی بەتاڵ نەگەڕاوە. ھەریەکە لە قەدەر خۆیان، نان، کولێرە، ئاردی گەنم، جۆ، گەنمەشامی، ھەرزن، ماش، نۆک، نیسک، تەنانەت برینج و ڕۆن و جلکە کۆنیان لەگەڵ خۆیان ھێنابوو. زگی منداڵەکانیان تێر کرد و توورەکەی مەشەدییان ئاخنی. ئەو وەختە من لە خۆشیان گریام کە دیم منداڵە قۆشمەکانی دێ کە لەسەر دوو شایی میشێن و جگێن و شێر و خەت سەری یەکترییان دەشکاند، بە پەلەپەل و ھەلەھەل زارکی کیسە پەڕۆکانیان دەکردەوە و ھەرچی قەرەپووڵی ھەیانبوو لە مستی پیرە مەشەدییان دەکرد و بۆخۆیان مافنگی دەمانەوە. ھەستی ئینسانی ئەو کیژە کوردانە ئاواتی شەیتانی ئەو دیوەزمە بلەوەزەی کردە بڵقی سەر ئاو کە قرمی لەو کچۆڵە بێ دەرەتانە خۆش کردبوو. باربووی ئەو ئینسانە ساکار و پاکانە چەند ئەوەندەی ئەو نرخە بوو کە ئەو گورگە پیرە دەیویست ئەو بەرخۆڵە بێ ئازارەی پێ بکڕێ. چەند دڵخۆش بووم کە بە ھەمووان نەمانھێشت لە گوندە خونچیلانەکەماندا ئینسان بە ئارد سەودا بکرێ. تەنگانە بەریان کورتە. گرانی دوایی ھات. قاتوقڕی تەواو بوو. خەڵک کەوتەوە سەر کار و کاسبی. بەڵام زۆر کەس لەبرسان مردن، زۆر پیاو لە پیاوەتی کەوتن، زۆر ماڵ لە ماڵ بوون، زۆر کەس لەسەر ساجی عەلی دانیشتن و زۆر ناکەس پێگەیشتن. زۆر گیرفان ئاخندران. زۆر کۆشک قوت بوونەوە و زۆر مافوورە ڕاخران و زۆر ماشێن کڕدران. لە وڵاتێکی بێ سەرەوبەرەدا، لە ڕێژیمێکی کۆنی دەرەبەگایەتیدا ھەمیشە بەڵای تەبیعەت زوڵم و زۆر و خراپە و دزی و دەسدرێژی پیاوخراپانیشی لەگەڵە. ئەو ڕووداوە ناخۆشە زۆری کار کردە سەر ھەستی ناسک و شاعیرانەی من و ھەروەھا زۆریشی تەئسیر کردە سەر وەزعی ئابووری و کۆمەڵایەتی و تەنانەت سیاسی کوردەواری. وەزعی خراپی ئابووری و کۆمەڵایەتی و سیاسی وڵات و نەداری و دەستکورتی زۆربەی خەڵک و زۆرداری کاربەدەستانی دەوڵەت و تاوان و خەیانەتی چینی دەستەڵاتدار بوو بەھۆی ڕاپەڕینێکی فیکری بێ وێنەی زەحمەتکێشانی کوردستان و ھەست بە مەسئوولیەتکردنی ڕووناکبیرانی شۆڕشگێڕ و لەخۆبوردووی نەتەوەکەمان. ئەو ڕاپەڕینە فیکرییە و ئەو ھەست بە مەسئوولیەتکردنە بوون بەھۆی ئەوە کە چینی چەوساوە و توێژی ڕووناکبیری کورد زۆر لە جاران بەبڕواتر و ئامادەتر لە دەوروبەری حیزبی دیموکراتی کوردستاندا کۆ ببنەوە. پاش ڕووخانی کۆماری مەھاباد قەت وەک ساڵەکانی ٢٩ و ٣٠ و ٣١ و ٣٢ ھەلومەرجی لەباری عەینی و زەینی بۆ خەباتی ڕزگاریخوازانەی گەلی کورد لە کوردستانی ئێران ھەڵنەکەوتووە. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: لە کوێوە بۆ کوێ؟ (بەشی ٤) سەبارەت: پێشەکی - ١٩٧٤/١/٢٣ ھەرچەند لەو ساڵانەدا حیزبی دیموکراتی کوردستان لەژێر تەئسیری حیزبی تودەی ئێراندا بوو و ئەوەندە بەرەو خەباتی چینایەتی دەڕۆیشت کە لە خەباتی نەتەوایەتیدا کەمتەرخەمی دەنواند و ئەوەندە بۆ ڕووخاندنی کۆنەپەرستی و دامەزراندنی دیموکراتی لە ئێراندا تێ دەکۆشا کە ئەستاندنی مافە ڕەواکانی گەلی کوردی لە پلەی دووەم دادەنا، بەڵام دیسان بە پشتیوانی چین و توێژە چەوساوەکانی گەلی کورد پشت ئەستوور بوو. من ھەرچەند بەپێی توانای خۆم لەو خەباتەدا بەشدار بووم. بەڵام لەبەر نەبوونی چاپەمەنی کوردی نەمتوانی ھونەرەکەم وەک پێویستە لە ڕێگای خزمەتی گەلەکەمدا لەکار بێنم. لەوکاتەدا کە ڕۆژنامەکانی فارسی بە نەھێنی بڵاو دەبوونەوە و پۆلیس نەیدەتوانی بیان دۆزێتەوە، بێگومان دەشکرا چاپەمەنی کوردی بڵاو بێتەوە. بەڵام بەڕێوەبەرانی ئەو سەردەمی حیزب لەبەر بێ ئەزموونی ئەوەیان بەلاوە گرینگ نەبوو. ئەودەمیش بڕوام وابوو و ئێستاش ھەر لەسەر ئەو بڕوایەم کە دەبێ زەحمەتکێشانی کورد بە زمانی خۆیان بدوێنین و دەبێ ڕووناکبیرانی کورد بە زمانی ساکارترین ئینسانی کورد مەسایلی سیاسی و کۆمەڵایەتی بنووسن و کۆمەڵانی گەلەکەیان ڕێنوێنی بکەن. بەڕاستی ھەم لەباری خزمەتکردن بە زمان و ئەدەبی کوردی و ھەم لە باری ڕووناک کردنەوەی بیروڕای سیاسی چینە چەوساوەکانی کوردستان ھەلێکی گەورەمان لەدەست دا. حیزب و ڕێکخراوە سیاسییەکانی ئێران بەتایبەتی حیزبی تودەی ئێران و جەبھەی میللی و پیاوە ئازادیخوازە سەربەخۆیەکان خەباتێکی ڕێکوپێکیان دەست پێکردبوو. ڕۆژنامەکان حەقایقیان ڕوون دەکردەوە و تاوانەکانی ڕێژیم و گەندەڵ فێڵی ئیمپریالیزمیان ئاشکرا دەکرد. کۆنەپەرستی لە مێژینەی ئێران ڕۆژ بە ڕۆژ پاشەکشەی دەکرد و سەنگەرەکانی لێ دەستێندران. دەوڵەتەکانی دەستکردی ئیمپریالیزم و نوێنەری کۆنەپەرستی خۆیان نەدەگرت و یەک بە دووی یەکدا دەڕووخان. ڕەزم ئارا ئەفسەری بەھێز و بەدەستەڵاتی ئەرتەشی ئێران وەک ئاخرین تیری تەرکەشی کۆنەپەرستی ھاتە سەر کار. بەڵام بێگومان ئەگەر نەشکوژرابا نەیدەتوانی بەری لافاوی بە تەوژمی خەباتی ئازادیخوازان بگرێ و قازانجی شیرکەتی نەوت بپارێزێ و دەستەڵاتی دەرباری کۆنەپەرست و سەر بە ئیمپریالیزم بێنێتەوە سەر دەقی جاران و ئەویش ھەر تێدا دەچوو و مێژووش ڕێگای خۆی ھەر دەبڕی. خەباتی شێلگیر و بێ وچانی گەلانی ئێران نیشتمانپەروەری بەناوبانگ دوکتور موسەدیقی ھێنا سەر کار. ئەو پیاوە بەجەرگ و نەبەزە خەباتی گەلانی ئێرانی ژیرانە ڕابەری کرد و توند بەگژ ئیمپریالیزمدا چوو. سەنگەرەکانی یەک یەک پێ بەتاڵ کرد تا بە جارێکی پشتی شکاند و نەوتی ئێرانی میللی کرد و دەستەڵاتی شوومی شیرکەتی نەوتی ئینگلیسی لەناو برد کە لەمێژساڵ بوو وەک دەوڵەتێکی گچکە و بەھێز لەناو دەوڵەتی بێ ھێزی ئێراندا ڕەگی داکوتابوو. بە بڕوای شەخسی من ئەو پیاوە مەزنە ھەڵەیەکی مێژوویی کرد، ئەویش ئەوە بوو ئەوەندەی بەگژ دوژمنی دەرەوەدا چوو بەگژ دوژمنی ناوخۆدا نەچوو. ئەو کەسەی لە ڕۆژی ٣٠ی پووشپەڕی ١٣٣١دا ئەو فیداکاری و گیانبازی و پشتیوانییەی لە گەلانی ئێران دیبوو نەدەبوو بەسەر کۆنەپەرستییەوە بچێ و دەبوو ڕەگوڕیشەی دەربھێنێ. کۆنەپەرستی لە ھەموو شوێنێکی جیھاندا بۆ پاراستنی دەستەڵاتی خۆی دەست لە ھیچ تاوانێک ناگێڕێتەوە. بۆیە دەبێ ئازادیخوازانیش لە دەرفەتی ئەوتۆدا دەستی لێ نەپارێزن. دەیتوانی ھەر لە ڕۆژەکانی پاش ٣٠ پووشپەڕی ١٣٣١دا شوێنەواری کۆنەپەرستی لە ئێراندا نەھێڵێ و ئەوەندەی بێ ھێز بکا کە نەتوانێ ڕاست بێتەوە و سەرلەنوێ وەک داردەستی ئیمپریالیزم بێتەوە سەر کار. بەدرێژایی حکوومەتی دوکتور موسەدیق کۆنەپەرستی لە ئێراندا بەرەو کەم ھێزی دەچوو و لە ھێندێک جێگادا تەواو بێ دەستەڵات ببوو. بەڵام بەداخەوە لە کوردستاندا ھەرچەند ھێز و گوڕی جارانی نەبوو ھێشتا بەتەواوی لێ نەکەوتبوو. ئەرتەش بە پشتیوانی دەرەبەگەکانی خۆوڵاتی زۆرجار بەرەنگاری خەباتی گەلی کورد دەبوو و زەبری لێ دەوەشاند. جووتیارەکانی کوردستانی ئێران لە ساڵی ١٣٣١-١٩٥٢دا لە دژی زوڵم و زۆر و چەوساندنەوەی دەرەبەگەکان ڕاپەڕین و بۆ یەکەم جار لە مێژووی کوردستانی ئێراندا ناتەبایی چینایەتی گەیشتە ڕادەی تەقینەوە و چینی چەوساوەی وڵاتەکەمان بۆ ماوەیەکی کورت لە بەشێکی کوردستاندا توانی بەسەر چینی دەستەڵاتداردا زاڵ بێ. جووتیارەکان ھەر بەھێزی خۆیان توانیان لە بەری فەیزوڵڵابەگیان و چۆمی بۆکان و چۆمی مەجیدخان و شامات و بەشێکی محاڵ بێ خوێن ڕێژی و ئازاردان و خراپە لەگەڵ کردن ئاغاکان لە گوندان دەربکەن و بەخاووخێزانەوە لە شاری بۆکانیان پەستێون و لەوێشدا گەمارۆیان بدەن و بە پەلە خەریکی چەکداربوون بن. بێگومان ئەگەر لەو سەردەمەدا ڕابەرایەتی حیزبی دیموکراتی کوردستان درۆشمی خەباتی چەکدارانەی ھەڵبگرتبایە و ئەزموونی شۆڕشگێڕانەی ھەبایە و جڵەوی ئەو ڕاپەڕینەی بەدەستەوە گرتبایە و چین و توێژەکانی دیکەی بۆ یارمەتی و پشتیوانی جووتیاران ھان دابایە، ئەو ڕاپەڕینە زۆر زوو دەبوو بە ناوەندی شۆڕش. شۆڕشێکی ڕەسەن و بەرین، شۆڕشێکی سەرانسەری کوردستان و لەوانەبوو زۆر زوو بتوانێ مافە ڕەواکانی گەلی کورد لە چوارچێوەی ئێرانێکی دیموکراتدا بچەسپێنێ و جووتیارانی کوردستان ڕزگار بکا. داخی گرانم ئەو ھەلە لەبارە و ئەو دەرفەتە باشە کەڵکی لێ وەرنەگیرا. بێ ئەزموونی خۆمان پتر لە ھەموو ھۆیەک شۆڕشی کوردستانی ئێرانی وەدواخست. چین و توێژەکانی دیکەی کوردستان یارمەتی ڕاپەڕینی جووتیارانی کوردستانیان نەدا و دەستیان لەسەر دەست دانا. سەرتیپ موزەفەری فەرماندەی تیپی مەھاباد بە سوپا و لەشکر و تانک و تۆپەوە بە ھاواری دەرەبەگەکانەوە چوو و ڕاپەڕینی جووتیاران و وەرزێرانی زۆر بێ ڕەحمانە و بە توندی سەرکوت کرد. دەرەبەگەکانی فەیزوڵڵابەگی و دێبوکری بە پشتیوانی ئەرتەش و یارمەتی قوڵەئاغاکانی محاڵ و شاروێران لە وەرزێران وەخۆکەوتن. لێیان دان، دەریان کردن، تاڵانیان کردن و کوشتیانن و لاشەی دەیان وەرزێری شۆڕشگێڕ و تێکۆشەریان بە چۆمی بۆکان دادا. حکوومەتی نیشتمانی موسەدیق نەیتوانی پێشی ئەو تاوان و جینایەتە ئاشکرایە بگرێ. حیزبی تودەی ئێران بەو ھەموو ھێزەی کە ئەو سەردەمی ھەیبوو نەیتوانی ئەو ڕاپەڕینە بپارێزێ و بچووکترین یارمەتی پێ بگەیەنێ. جارێکی تر بە چاوی خۆم تێشکانی ڕەسەنترین ڕاپەڕینی گەلەکەم دی. ئەگەر گوتم ڕەسەنترین ڕاپەڕین پێم وایە بە ھەڵە نەچووم، چونکە ئەو ڕاپەڕینە لەناو زەحمەتکێشترین چینەکانی خەڵکی کوردەواری و لەخۆوە ھەڵقوڵیبوو. یەک دوو کەس نەبێ نوێنەری ھیچ چین و توێژێکی کوردستان تەنانەت وردە بۆرژوازیشیان لەگەڵ نەبوو. ڕاستە بەشی زۆری ئەو وەرزێرانە ئەندامی بەوەفای حیزبی دیموکراتی کوردستان و دۆستی بەئیمانی حیزبی تودەی ئێران بوون. بەڵام بەداخەوە ڕابەرایەتی حیزبی دیموکراتی کوردستان درەنگ جوولایەوە و نەیتوانی ئەو ڕاپەڕینە ڕەسەنە بەچاکی بەڕێوەبەرێ. بێگومان ئەگەر ئەو ڕاپەڕینە باش ڕابەری کرابا لەو کاتەدا کە کۆنەپەرستی لەوپەڕی بێ ھێزیدا بوو زۆر زوو دەیتوانی ھەموو کوردستان بتەنێتەوە و ببێتە سەرەتای شۆڕشێک کە پێم وایە درێژخایەن نەدەبوو. لە ساڵی ١٣٣٢دا خەباتی گەلانی ئێران بەڕابەرایەتی موسەدیق سەرنجی دنیای بۆ لای خۆی ڕاکێشا و موسەدیق بە یەکەم شەخسی ساڵ ناسرا. خەباتی حیزبی دیموکراتیش بارێکی لەبارتری بە خۆیەوە گرت و تا ڕادەیەکی زۆر پێشی چەپڕەوی منداڵانە کە ڕاست و ڕاست بە قازانجی کۆنەپەرستی تەواو دەبوو گیرا. منیش پاش چەند ساڵ تووشی لاوێکی ڕووناکبیر و تێکۆشەری کورد ھاتم کە چونکە ئازادیخوازێکی شێلگیر بوو بڕوای بە چارەسەرکردنی مەسەلەی نەتەوایەتی ھەبوو و لە زمانی یەک دەگەیشتین. من لەمێژ بوو ھاوارم دەکرد، بابە ڕاستە ڕۆژنامەکانی سەر بە حیزبی تودە ڕۆژنامەی چاک و بەکەڵکن (بەڕاستیش وا بوون)، بەڵام دەردی ئێمە دەرمان ناکەن. بەشی زۆری گەلەکەمان فارسی نازانێ و لە مەبەستی ڕۆژنامەکان ناگا و لەسەر مەساییل ڕوون نابێتەوە، بەڵام بەداخەوە زۆرم گوێ نەدەدرایە و تەنانەت چەپڕەوی وامان ھەبوون کە لە عەینی نەخوێندەواری و نەزانیدا گاڵتەیان بەو جۆرە بیروبڕوایە دەکرد و بەردیان لە ئەژنۆی خۆیان دەدا. ئەو لاوە لە قسەم گەیشت، دەستەڵاتیشی زۆر بوو. بڕیارمان دا ڕۆژنامەی «کوردستان» ڕۆژنامەی حیزبی دیموکراتی کوردستان یادگار و خۆشەویستی پێشەوای نەمرمان سەرلەنوێ چاپ بکەینەوە و بە زمانی ساکاری کوردی لەگەڵ زەحمەتکێشانی گەلەکەمان بدوێین و لەسەر مەساییل ڕوونیان بکەینەوە. خەریک بوو ئاواتی لەمێژینەی من بێتە دی، کە بەداخەوە کودێتای شووم و ڕەشی ٢٦ی گەلاوێژ بۆ ماوەیەکی دوور و درێژ لێکی جوێ کردینەوە و وەک بابردەڵە ھەریەکەی بۆ لایەک ھەڵداشتین. ئەو لاوە تێکۆشەرە پاش چەند ساڵ ئاواتی منی ھێنا دی و توانی ڕۆژنامەی کوردستان چاپ و بڵاو بکاتەوە. چوار ژمارەی ئەو ڕۆژنامەم پێگەیشت. بەڵام ژمارەی پێنجی ھەرگیز نەگەیشتە دەستم، چونکە ئەو کەسەی ڕۆژنامەکەی بڵاو دەکردەوە بەخۆی و ڕۆژنامەکەیەوە گیرا و ھەموو ژمارەکانی لەناو چوون. من ئەگەرچی زۆرم پێ خۆش بوو لەگەڵ ئەو ڕۆژنامە ھاوکاری بکەم و شتی بۆ بنووسم، ھەلومەرجێکی نەھێنی ئەوتۆ لەگۆڕێدا بوو کە پێ ڕانەگەیشتم ھیچی بۆ بنووسم. زۆر شت لەسەر کودێتای ڕەش و شوومی ٢٨ی گەلاوێژ نووسراوە و گوتراوە و دووپاتەکردنەوەیان لێرەدا بێ جێیە. بەڵام چونکە ئەو کودێتایە تەئسیری ڕاستەوخۆی لەسەر ژیانی من ھەبووە و منیش یەکێکم لەو کەسانەی وەبەر پەلامار ھاتم و زۆرم ڕەنج و کوێرەوەری و ئازار دیت و گەلێکم زیانی ماڵی پێگەیشت و دەرد و سزام چێشت، ویستم ھەروا بەسەریدا تێنەپەڕم. لە ڕیفراندۆمی موسەدیقدا ھێزی کۆنەپەرستی و ھێزی ئازادیخوازی زۆر باش ڕادەی دەستەڵاتیان دەرکەوت، بەتایبەتی لە کوردستاندا، بۆ نموونە لە شاری مەھاباد کە دەنگدان ئازاد بوو و وەک گوتم ھێشتا کۆنەپەرستی و ئەرتەش کەم تا کورتێک جوولەیان مابوو، تەنیا دوو کەس بە قازانجی دەربار دەنگیان دا، ئەویش وەک شاھیدێکی زیندوو ئاگام لێ ھەیە لاوێکی زۆر پاک و چاک لە داخی چەپڕەوی ئەندامێکی بێ کەڵکی حیزب دەنگی دا و پتر لە پێنج ھەزار دەنگ بە قازانجی موسەدیق درا. بەوەڕا دیارە خەباتی دژی ئیمپریالیستی چەندەی پەرە گرتبوو. خەڵک لەمێژبوو خەریک بوو جێژنی دامەزراندنی حیزبی دیموکراتی کوردستان بگرێ. کەچی خواوڕاستان لەڕۆژی ٢٥ی گەلاوێژی ١٣٣٢دا جێژنەکەیان بوو بە دوو جێژن. لەو ڕۆژەدا بوو کە شا لەبەر تەوژمی شەپۆڵی تووڕەیی خەڵک خۆی نەگرت و ڕای کرد و بەرەو بەغدا ھەڵات. لەوێش نەگیرساوە و ھەی دێ بۆ ئیتاڵیا. بەڕاستی ڕۆژێکی خۆش بوو. دوکان و بازاڕ داخران و خەڵک ڕژانە ناو کووچە و خەیابان. بوو بەھوڕاکێشان و چەپڵەڕێزان و سەما و ھەڵپەڕین. ژن و پیاو و گەورە و بچووک لەو زەماوەندەدا بەشداربوون. کۆبوونەوەیەکی گەورەی حیزبی لە مەیدانی شار کرا. منیش پاش ڕووخانی کۆماری کوردستان بۆ یەکەم جار شێعرم بۆ خەڵک خوێندەوە. دیارە شێعرەکانم بەپەلە دروست کردبوو و لە باری ھونەرییەوە زۆر باش نەبوون، بەڵام چونکە ئیلھامم لە خەڵک وەرگرتبوو و بۆ خەڵک بوون، دوو سەعات پێ نەچوو گەورە و بچووک و ژن و پیاو و منداڵی شارەکەمان سەربەندی شێعرەکەمیان دەخوێندەوە و دەیانگوت «دەبڕۆ ئەی شاھی خائن بەغدا نیوەی ڕێیەت بێ». سێ ڕۆژان دەنگی دەھۆڵ و زوڕنا و تریقەی پێکەنین و ڕمبەی ھەڵپەڕین لە مەھاباد نەبڕایەوە. بەڵام بەداخەوە ئەم کەیف و نەھەنگ و بەزم و زەماوەندە زۆری درێژە نەکێشا و ڕۆژی ٢٨ی گەلاوێژی ١٣٣٢ کودێتای شووم و ڕەش و دژی گەلی - دالیس - ئەشرەف - زاھیدی سووک و ھاسان سەرکەوت. زاھیدی ئەو ئەفسەرە فاشیست و کۆنەپەرستەی کە ڕۆژگارێک بەتاوانی جاسووسی ئاڵمانی نازی لەلایەن ئینگلیس و ئەمریکاوە گیرا. ئێستا بەقازانجی ئەوان و دەرباری کۆنەپەرست ڕابەری کودێتای بەدەستەوە گرت و بەسەرکردەیی ژمارەیەکی کەم لە ئەفسەرانی کۆنەپەرست و دەرکراوی ئەرتەش و دەستەیەک پیاوخراپ و کەتەوکۆشە و بەپشتیوانی ئیمپریالیزمی ئینگلیس و ئەمریکا توانی جوولانەوەی ئازادیخوازی پەرەگرتوو و بەربڵاوی ئێران سەرکوت بکا و دەوڵەتی نیشتمانی موسەدیق بڕووخێنێ و دەستەڵات بداتەوە دەست کۆنەپەرستی و شای ڕاکردوو، شای بەزیو و شای خوێنڕێژ و پیاوکوژ بگەڕێنێتەوە سەر تەختی شوومی پاشایەتی و ڕۆژی ٢٨ی گەلاوێژ بکا بەسەرەتای سەردەمێکی ڕەش و شووم و خوێناوی مێژووی ئێران. من بۆ خۆم پێم وانەبوو کۆنەپەرستی بە ھەڵاتنی شا لە ئێراندا بنەبڕ دەبێ و ئیمپریالیزمی جیھانی وا سووک و ھاسان دەست لە خەزوبەز و خێروبێری ئێران ھەڵدەگرێ، بەڵام قەت خەیاڵیشم نەکرد وا بە ھاسانی زاڵ بێتەوە. چونکە جوولانەوەی ئازادیخوازی ئێران زۆر بەھێزتر لەوە دەھاتە پێش چاو. من نامەوێ بچمە قووڵایی مەسەلەکەوە. بەڵام ئەوەندە دەڵێم ئەگەر ڕابەرانی جوولانەوەی ئازادیخوازی لە تاران وەدەست دەھاتن و بەرەنگاری کودێتاچییەکان دەبوون، ھەرگیز کۆنەپەرستی نەیدەتوانی بەسەر جوولانەوەی ئازادیخوازیدا زاڵ بێ و شا بگەڕێتەوە ئێران و وڵاتەکەمان بکاتە گۆمی خوێن و ئەو ھەموو ئینسانە بەشەرەفە بکوژێ و ئەو ھەموو خوێنە پاکانە بڕێژێ و ئەو ھەموو خەیانەتە بە گەلانی ئێران بکا. پاش نیوەڕۆی ڕۆژی ٢٨ی گەلاوێژ زۆر بە زەحمەت توانیم خۆم دەرباز بکەم و لە مەھاباد وەدەرکەوم و ملی چیا بگرم. ماوەیەکی زۆر بە کێوانەوە بووم، شەوانە خۆم لە گوندێک دەکوتا و نان و ئاوێکم دەخوارد و بە ڕۆژ وەچیا دەکەوتم. پۆلیس زۆر بە توندی لێم دەگەڕا و ھەڕەشەی کوشتنی لێ دەکردم. بەڵام شوێنی بۆ ھەڵنەدەگیرام. ئەوەش لە سایەی یارمەتیدانی خەڵک بوو. ھەموو کەس ڕای دەگرتم، نانی دەدامێ، دەیشاردمەوە، تەنانەت ئەوانەی زۆر بە شاپەرست مەشھوور بوون بەڕاستی چاکەیان لەگەڵ کردم و زۆریان مەمنوونم. بەڵام بۆیە ناویان نابەم بۆخۆیان ڕەنگ بێ پێیان باش نەبێ. پۆلیس کە دەستی وەمن ڕانەگەیشت کەوتە ئازاردانی بابم. ئەوە منی زۆر ناڕەحەت کرد. بابێکی پیر و موحتەرەم کە ماڵی پەناگای لێقەوماوان بوو، ئێستا لەسەر من سووکایەتی پێ دەکرا. ئێستاش کە ئەوەم وەبیردێتەوە ناڕەحەت دەبم. بەوەشەوە ڕانەوەستان و گیشەی گوندەکەیان تێکڕا سووتاندین. وڵاتی ئێمە زۆر کوێستانە. ساڵی وا ھەیە پێنج مانگ بەفر عەرز بەرنادا و حەیوان و ئاژەڵ لەسەر ئاخوڕ و دانگەیە. لەبەرئەوە ناچارە گیا و وێنجە و کۆدە و گزرە و تفاقێکی زۆر داخا. بەداخەوە لە قەدیمەوە عادەتێکی خراپ لە کوردەواریدا ھەیە ھەر کەس ڕقی لە یەکێک ھەستا و بە ئاشکرایی نەیوێرایە گیشەی دەسووتێنێ. پیاوەکانی پۆلیس بە دزی گیشەی گوندەکەی ئێمەیان کە بەسەر یەکەوە داندرابوون ئاگر تێ بەردا. بێگومان زەرەری ئەو سووتمانە لە سەد ھەزار تمەن زیاتر بوو. ئێستاش کە وەبیرم دێتەوە خەڵکی ھەژار و زەحمەتکێش و بێ تاوان لە سۆنگەی مندا ئەو ھەموو زیانەیان پێگەیشت و بەرھەمی شان و پیلیان بوو بە ژیلەمۆ و ئاژەڵە بەستەزمانەکانیان بێ تفاق مانەوە، کزەم لە جەرگی دێ و لەکن ویجدانی خۆم شەرمەزار دەبمەوە و خۆم بە پشیلەی ڕەجەبە شێت دەزانم. پاش ٢٨ی گەلاوێژ زۆر لە ئەندامانی حیزب ڕوویان لەنێو مەنگوڕان کرد. عەشیرەتی مەنگوڕ بە پانەوە، بە ئاغا و ڕەعیەتەوە، بە نەدار و دەوڵەمەندەوە باوەشیان بۆ کردنەوە. ھەرچەندە ھێندێک لە تێکۆشەران پێشنیاری ھەڵاییساندنی شۆڕشی چەکداریان دا و لە بیرمە کاغەزێکم بۆ ھات کە چاوەنۆڕ بە بەو زووانە چەک بڵاو دەکەینەوە و شۆڕش دەست پێ دەکرێ، بەڵام چ باس نەبوو. بێگومان لەو وەختەدا کە عەشیرەتی مەنگوڕ لەو شوێنە سەخت و قایمەدا ھاوکاری حیزبی دەکرد، دەس پێکردنی شۆڕشی چەکدارانە کارێکی محاڵ نەبوو. پێم وایە دەوڵەت ھەستی بەوە کرد و گیراوەکانی بەردان و خەڵکی دامەزراندەوە. منیش پاش چوار مانگ دەربەدەری توانیم بچمەوە ماڵی خۆم و دامەزرێمەوە. لەو ماوەدا بەڕاستی ڕەنج و کوێرەوەرییەکی زۆرم دی و ھێز و توانام لەدەست دا. ئەوە بوو بەسەرھاتی منداڵی و لاوی من. چونکە ڕەنج و کوێرەوەری ژیان لە ٣٠ ساڵیدا منی پیر کرد، سەر و ڕیشم بۆز بوو، ددانم شاش و واش بوون، چاوم حوکمی کەم بوو، ھێز و توانام ڕۆژ بە ڕۆژ لە کەمایەسیدا، ھەموو شتم بەرەو نەمان چوو. بێجگە لە ھەستی شاعیرانەم کە بە بڕوای خۆم تا ئێستاش ھەر لە زێدەیییە و کەمی نەکردووە. لە ساڵی سی و دووڕا ھەمیشە لەژێر چاوەدێری پۆلیسدا بووم و پۆلێکم جاسووس لە دەوروبەری گەڕاون. ساڵی ١٣٣٨ ساڵێکی زۆر شووم بوو لە مێژووی ژیانی مندا. لەو ساڵەدا سازمانی ئەمنیەت گەورەترین زەبری لە حیزبی دیموکراتی کوردستان و جوولانەوەی ئازادیخوازانەی گەلی کورد وەشاند، کە بێگومان لەو سەردەمیدا دەکرا بە بەھێزترین ڕێکخراوی سیاسی ڕێکوپێکی ئێرانی بزانی. منیش لەو سەردەمەدا تووشی نەخۆشییەکی ڕووحی ھاتم. ناھومێدییەکی ڕەش ئاسۆی ژیان و بیرکردنەوەی داگرتم. ئەو ناھومێدییە زۆر جار تا حاڵی خۆکوشتن پاڵی پێوەنام. نامەوێ ئەو تاوانە باوێژمە سەر ئەستۆی کەس. بەڵام ئەوەندە دەڵێم ناتەبایی و ناکۆکی ناو خێزان و بنەماڵەی خۆمان زۆری کار کردە سەر من. ھەڵەی وام کردن کە نەدەبوو بە ھیچ نرخێک بیانکەم و بەسەر پەلی وادا کەوتم کە دەبوو خۆیان لێ بپارێزم. دوو ساڵی زۆر تاڵ و تفت و پڕ ڕەنج و کوێرەوەریم ڕابوارد و ھەزارجار مەرگم بە ئاوات خواست. بەڵام لەپڕ ئەو مژوھەورە ڕەوی و گزنگی ھیوا سەرلەنوێ لە ئاسۆی ژیانمدا ئەنگوت. لاوێکی ڕووناکبیر و کوردێکی پاک و بەشەرەف کە بەداخەوە ناکرێ ناوی بەرم خۆی و ڕەفیقانی ئەو لەو ماوەدا زۆر لە ھانام ھاتن و زۆرم لەگەڵ ماندوو بوون. لە ساڵی ١٣٤٠دا سەرلەنوێ تێ ھەڵچوومەوە و ھاوکاری ئازادیخوازانم دەست پێکردەوە، دەستەیەک ڕەفیقی تازە و تێگەیشتوو و ڕووناکبیرم پەیداکردن، لەباری ھونەریشەوە شێعرەکانم نەک ھەر باشتر بوون، بەڵکە بە بڕوای خۆم تێیان پەڕاند. لە ساڵی ١٣٤٤دا لاوێکی یەکجار خۆشەویست و خزمێکی زۆر نیزیکم کە لە دەرەوەی وڵات دەژیا و دەیخوێند و ھیوایەکی زۆرم پێ ھەبوو مرد، ئەو ڕووداوە زۆری پەرێشان کردم. ھێندە پێ نەچوو لە سەفەردا بووم کە خەبەری جەرگبڕی مردنی بابمیان دامێ. ناتوانم شەرحی تەئسیری ئەو خەبەرە لەسەر ھەستی خۆم بدەم. ئێستا کە ئەو دێڕانە دەنووسم بە زەحمەت فرمێسکم بۆ ڕادەوەستن. ئەوەندە دەڵێم دەردی باب مردن دەردێکی گرانە و پیاو لە ھەر تەمەنێکدا بابی بمرێ ھەست بە ھەتیوی دەکا. دوو ساڵ پاش دایکیشم مرد. بابم پیاوێکی بەزیبک و زاکوون بوو. قەتی ڕوو نەدەدا منداڵەکانی. تەنانەت بە پیریش من جگەرەم لەکن نەدەکێشا. دایکم زۆر سەر و ڕووخۆش بوو و منی لە ھەموو منداڵەکانی خۆشتر دەویست، کەچی پێم سەیرە مەرگی بابم زۆر پتری کار کردە سەر من و پتری پەرێشان کردم. ساڵی ١٣٤٧ لە حاڵێکدا کە زۆر دەوڵەمەند و تێروپڕ بووم و ماڵ و دەوڵەتێکی زۆر لە پێویستی خۆم زیاترم ھەبوو و پیر و کەنەفتیش بووبووم و دەمەویست گۆشەگیری بکەم و لەناو ژن و منداڵی خۆمدا بحەسێمەوە، زوڵم و زۆری ڕێژیم نیسبەت بە گەلی کورد گەیشتە ڕادەیەک کە بۆ ھیچ ئینسانێکی خاوەن شەرەف قبووڵ نەدەکرا. من چۆن چاوم بەرایی دەدا لاوانی تێکۆشەر و ڕووناکبیری کوردم ھەر بەو تاوانەی داوای مافی ڕەوای نەتەوایەتی خۆیان دەکرد، لە پێش چاو بکوژن و بەوەشەوە ڕانەوەستن تەرمی خوێناوی و کون کراویان بە شار و باژێڕاندا بە چەپڵەڕێزان بگێڕن و داوەت و سەمای لە دەوری بکەن؟ ناچار بە پیری سەری خۆم ھەڵگرت و بە داری دەستی ڕووم لە وڵاتی غەریبایەتی کرد و دەستم لە ژن و منداڵ و کەسوکار و یار و دیار ھەڵگرت. ئەوە پێنج ساڵ و چەند مانگە ئاوارە و دەربەدەر دەخولێمەوە و ھەژار گوتەنی ھەر شەوە میوانی خانەخوێیەکم و ھەر ڕۆژە لە جێیەک. زۆرم کوێرەوەری و چەرمەسەری چێشتووە، زۆرم شەو و شەونخوونی کێشاوە، زۆرم نەداری و ڕووتی دیوە. ئەگەر ژیانی ئەو چەند ساڵە بنووسم خۆی سەدان لاپەڕە کاغەزی بەش ناکا. بەڵام نەھێنی کاری ئیجازە نادا. خوێنەری خۆشەویست ھیوادارم توانیبم تا ڕادەیەک خۆم بە تۆ بناسێنم. دیارە تۆش چاوەنۆڕی ئەوە نی ھەموو ڕازەکانی خۆم بۆ تۆ گێڕابێتەوە. من ئینسانم نە مەلاییکەم و نە پەری، دەخۆم، دەنووم، شاد دەبم، وەرەز دەبم، دەگریم، پێدەکەنم، دەترسم، ناھومێد دەبم، داروبەرد نیم. لەو ماوە دوور و درێژەی ژیانمدا زۆر کاری چاکم کردووە و بەسەر خراپەشدا کەوتووم. تەنیا کارێکی خراپی کە دڵنیام قەتم نەکردووە دزییە. ئەویش قەت ئەوەندە موحتاج نەبووم مەجبوور بم دزی بکەم. بەچی مەعلووم ژیان ئەوەندەم موحتاج ناکا تووشی ئەو گوناھەش بم کە زۆرم پێ گەورەیە؟ نیوەشەوی سێی ڕێبەندانی ١٣٥٢ (٢٤ی ژانویەی ١٩٧٤ و یەکەمی موحەڕڕەمی ١٣٩٤) لە نووسینەوەی ئەو سەرگورشتە بوومەوە. ئێستا لە شارێکی دوور وڵات بە تاقی تەنێ لە ژوورێکی ڕەق و ڕووق دانیشتووم. ھەموو سامانم تەختێک و دەستێک نوێن و دوو دەست بەرگی کۆن و نوێ و چەند کراسی چڵکن و چەمەدانێک و ساکێکی دەستی و چەند جلد کتێب و کۆڵێک کاغەزی بڵاوە و ئەسپێ لە گیرفانمدا سەوزەڵەتان عەرز دەکا. بەڵام زگتان پێم نەسووتێ. ئەو ژیانەم بۆخۆم ھەڵبژاردووە و دەنا دۆستی وام ھەن ئەگەر حەز بکەم پارووی لە زاری خۆیان دەردێنن و لە زاری منی دەنێن. تا ئەو نوختەم دانا زیندوو بووم و پشووم دەھات و دەچوو و ھیچ ڕەنگ مردن نەبووم. جا نازانم کەی سەر دەنێمەوە و کۆچی دوایی دەفەرمووم؟ لێرەشدا دەمەوێ شتێک بڵێم، بەپێچەوانەی زۆر ھونەرمەندی کورد من لە نەتەوەکەی خۆم ڕازیم. کەس تا ئێستا بێ حورمەتی پێ نەکردووم. داوای دراو و ماڵیشم لە کەس نەکردووە تا بزانم دەمداتێ یا نا. لە لێقەومانیشدا نانیان داومێ و ڕایان گرتووم. شێعریشم تەنیا بۆ دەربڕینی ئیحساسی خۆم داناوە و ھیچ ھەقم نییە منەتیان بەسەردا بکەم. ئەوان پێیان ناخۆش بێ یا خۆش من کە شێعرم بۆ ھات ناتوانم نەیڵێم. «گەلێک قسەم لە دڵا بوو، حیکایەتم مابوو کەچی لە بەختی کەچم خامە نووکی لێرە شکا» لەبەر شکانی نووکی خامە نییە کە لە گێڕانەوەی حیکایەتی دڵی خۆم واز دێنم. نا من وەک ھەموو ئینسانێکی کورد بەتایبەتی کوردێکی ئێرانی ھێشتا لە دنیایەکی پڕ لە ئەسراردا دەژیم و ناکرێ ڕازەکانی دەروونم ھەڵڕێژم. تۆ بڵێی کورد بگاتە جێگایەک و منیش ئەوەندە بژیم ھەرچی دەیزانم بینووسم و قازانجی لە زیان پتر بێ؟ ئینسانم. ژیانم پێ خۆشە. پێم خۆشە لە شاری ئاوەدان، لە شەقامی پاک و خاوێن لەگەڵ خۆشەویستان بگەڕێم. پێم خۆشە لە ژووری گەرموگوڕ لەسەر نوێنی نەرم وەرکەوم. پێم خۆشە سەر وەباسکێکی نەرم و نۆڵ بکەم. پێم خۆشە کام خۆراک خۆشە لەپێشم بێ، پێم خۆشە کام شەراب چاکە لە جاممدا بێ. دەمەوێ سەما و ھەڵپەڕینی نازداران تەماشا بکەم. دەمەوێ جوانترین بالە ببینم، بۆ چاکترین ئۆپێرا گوێ ڕابگرم. دەمەوێ بەرزترین سەمفۆنیم بۆ لێ بدرێ. نامەوێ دەربەدەر و سەرگەردان بم، بە تەنێ بە کێو و شاخاندا بگەڕێم. لە ئەشکەوت و زەندۆڵان بخزێم، لەسەر بەردی ڕەق بنووم. قۆنداغی ڕەق و ساردی تفەنگ بکەمە سەرین. نانی وشک و کەڕواوی بخۆم، ئاوی سوێر و گەرم بخۆمەوە، پێم خۆش نییە لاقەفرتە و چەنگەکڕەی نیوەگیانان ببینم، خوێن و فرمێسکم وەبەر چاو بکەوێ، پێم خۆش نییە بە تەقەی تفەنگ و گرمەی تۆپ و ھاڕەی تەیارە ڕابچەنم. - بەڵام: چ بکەم، کوردم کۆیلەم ئەوانە ھەموو و تەنانەت کوژران و کوشتنم پێ لە کۆیلەتی خۆشترە. ھێمن ١٩٧٤/١/٢٣ ++++++++++++++++++++++