شاعیر: سەیدی هەورامی کتێب: دیوانی سەیدی هەورامی سەرناو: ژیاننامە سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی سەید مەلا مامەد سلێمان کوڕ سەید ماموود خانەقاهی ناسیاێ وە سەیدی هەورامی (صەیدی هەورامی) (١٧٨٤ زایینی لە خانەقا لە پاوە - ١٨٤٨ لە کرماشان) ھەڵوەسوان کورد خەڵق هەورامان بۊە ک ھەڵوەسەیلێگ وە زوان کوردی ھەورامی، فارسی و عەرەبی وەتیە. بەناوی خوای گەورەو ميهرەبان شيعرو شاعيرەكانمان له ڕۆژنامەی «ژين»ی ژماره «١٣٨١»ی ڕۆژی ١٣/٢/١٩٥٨ی زاينيدا له ژێر ناوی «شيعرو شاعيرەكانمان»ا وا نووسرابوو: «صەيدی» كه به «صەيدی هەورامی» بەناوبانگه له دوا ڕۆژەكانی پازدەهەمی ميلاديدا واته «٤٥٨» ساڵ لەمەو پێش، كۆچی دوايی كردووه، وه له شاری «ڕەزاو»دا نێژراوه. «صەيدی» بێجگه لەوەی كه زاناو شاعيرێكی پايەبەرز بووه، له هونەری پزيشكيشدا دەست درێژ بووه، وەكوو ئەڵێن: له گوڵی «وەنەوشه»و هەندێ گژوگيای كوێستان شەربەتێكی دروست كردووەو بەوه نەخۆشی «ڕەشه گرانەتا»ی چاك كردووەتەوه. ئەم هەڵبەستەی خوارەوه نموونەی شيعرەكانيەتی: ١ـ خەم خەڵاتمەن، خەم خەڵاتمەن خەمكێش‏و خەمناك، خەم خەڵاتمەن ٢ـ بای موراد پەی دەرد موشكڵاتمەن دەردی داخی دۆست دور وڵاتمەن ٣ـ حەسرەت جه لام جەم، پەی دووری يارم خاتر پوڕ جه دەرد، دڵ پوڕ ئازارم ٤ـ گرفتاری دەرد جای نەڕەستەنان حەسرەت مەندی‏يەن، ئاوات واستەنان ٥ـ تاقەت لێم بڕيان، نەمەندەن تابم هوون مەشۆ جه جەرگ، كزەی كەبابم داخەكەم «ژين» ناوی نووسەری وتارەكەو ئەو سەرچاوەيه كه ئەو شتانەی لێ وەرگرتوه نەی‏نووسيوه. بەلای منەوه هەڵه زۆره له ساڵی ژيانيا، بەتايبەتی كه به تەواوی روون بوەتەوه «صەيدی» له زەمانی شێخ «عوسمان»ی «تەوێڵه»دا بووه، وه تا ساڵی١٢٦٥ی كۆچی ژياوه، خانوەكەشی له شاری «هەورامان»ی «تەخت» له كوردستانی ئێرانايەو تا ئێستاش هەر ماوه. جا بۆ زانين لەم رووەوه با سەيری مێژوی ژيانی «صەيدی» بكەين: *** (صەيدی) دەربارەی «صەيدی»و ژيانی، وه بۆ كۆكردنەوەی هۆنراوەكانی ماوەی ٢٧ ساڵ زياتر به هەموو جۆرێك خەريكم؛ ئەوەی كه بۆم ڕوون بووەتەوه به خوێندنەوەی ئەو پەرتووك‏و بەيازو كەشكۆڵی شاعيرانەی كه لەلامن، وه به پرسيار كردن له زانايان‏و پيران‏و شارەزايان، ئەوەيه كه: «صەيدی» شاعيرێكی بەرزی «هەورامان»ه؛ له ساڵی ١١٩٩ی كۆچی تا ساڵی ١٢٦٥ی كۆچی ژياوه. وه زياتر له ١٥٠٠ هۆنراوەی هەيه، زۆريان به شێوەی هەورامی كۆنی «هەورامان»ی «تەخت»ەو بەعزێ له هۆنراوەكانی به تێهەڵكێشی «فارسی»و «هەورامی»يه، وه له يەك دوو هۆنراوەشا تێهەڵكێشی «هەورامی»و «عەرەبی»شی هەيه. وەكوو: ١ـ ئەر سەراسەر زێڵو من گێڵيش پۆنه «غَيْرُ حُبِّك فِي فُؤادي لَيْسَ شَی‏ء» ٢ـ شێخ‌‌‌و پير، مەڵڵاو مير گرد عاشقۆ «ما عَلَيْهِمْ لَوْمَةٌ اِلاّ عَلَی» واته: ١ـ ئەگەر سەراسەر دڵی من بپشكنی، جگه له خۆشەويستی تۆ هيچی‏تری تيا نيه. ٢ـ شێخ‌‌و پيرو مەلاو مير هەمويان عاشقن، بۆ ئەوان هيچ لۆمەو شتێ نيه، تەنيا بۆ من هەيه لۆمەم ئەكەن. «صەيدی» له تێهەڵكێشی «فارسی»و «هەورامی»يا دەستێكی باڵای بووه. بۆ نموونەی ئەمەش ئەم چەند هۆنراوەيه ئەنووسين: ١ـ ته هەر زۆن ماچێوەت مێژۆ گيۆنێ «در اين سودا نباشد چون و چندِ» ٢ـ ڕيۆنێ مونگەڵه، ديمێ بێ نەوەردێ «خدايت يار باد از هر گَزندِ» مانای ئەم دوو هۆنراوەش به شێوەی «سۆرانی» ئەمەيه: ١ـ تۆ ماچێكت هەرزانه به گيانێ، لەم شتەدا مەعامەلەو سەوداو زيادو كەم نيه. ٢ـ «ڕێحان»ی ڕوومەت «مانگ»ی بێ وێنه، يەزدان بت‏پارێزێ له هەموو ناخۆشی‏و پەژارەيەك. «ڕێحان» ناوی يارەكەيەتی. شيعرەكانی «صەيدی» هەموويان باسی عيشق‏و دڵداری‏و جوانی ديمەنی شاخ‏و باخەكانی هەورامانه، له كاتی سەيران‏و شادی‏يا؛ وه له هەر چوار وەرزی ساڵا بەتايبەتی له بەهاران‏و هاوينانا، وه كاتێ كەژو كێو به گوڵو گوڵاڵه ئەڕازێنەوه. «صەيدی» به هۆنراوەكانيا وا دەرئەكەوێ حەزی له سێ كچی جوانی «هەورامان» كردبێ. يەكەميا كچی «بارام» ناوێك بووه له «ژيوار» كه دێيێكه له هەورامان، وه ناوی ئەم كچەش «نيشات» بووه. يەكێتريان ناوی «شيرين» بووه، كه له زۆر هۆنراوەيا ناوی بردووه. سێيەميشيان ناوی «ڕێحان» بووه كه له هۆنراوەكانيا به «ڕيۆن» ناوی ئەبا. له «هەورامانی تەخت» ئێستاش به «ڕێحان» «ڕيۆن» ئەڵێن. له هۆنراوەيەكی تريا باسی «وەنەوش» ناوێك ئەكات، ڕەنگه حەزی لەويش كردبێ. عەشق‏و جوانی ئەم كچانەو ديمەنه جوانەكانی شاخ‏و باخاتی هەورامان له چوار وەرزی ساڵا، له كاتی بەفرو باران‏و بەهارو سەيران‏و چوونه سەر پيرو شاخی «عەوداڵان»و «كۆساڵان»و كاتی دەرهاتنی گوڵو گوڵاڵه، «چنوور»و «سووره هەراڵه»، هاژه هاژی بەفراوو قاسپه قاسپی «كەو»و ئاسمانی شين‏و كانياوی ڕوون‏و دەنگی گۆرانی‏و «بلوێر»ی شوان لەسەر لوتكەی سەرشاخان‏و ديمەنی بێ وێنەی «كوردستان» له كاتی ئێوارەو بەيانيان، ئەمانه هەموويان «صەيدی»يان كردووه به شاعيرێك كه هەرگيز لەبير نەچێتەوه. بەتايبەتی لای ئەوانەی كه «هەورامی» ئەزانن وه حەز به خوێندنەوەی هۆنراوه جوانەكانی ئەكەن، كه لەسەر شێوەی هەورامی كۆنه. زۆر جار نموونەی شيعری ئەم شاعيرەم له گۆڤاری «گەلاوێژ»و لاپەڕەكانی «ژين»دا بڵاو كردووەتەوه، وه له بابەت ژيانی ئەم شاعيرەوه شتم نووسيوه. بەعزێ له خوێندەواران‏و شارەزايانی كوردستانی «ئێران» ئەڵێن كه: «صەيدی» دووان بوون، يەكێكيان زۆر كۆنه، ئەوی‏تريشيان تازەيه. بەڵگەشيان بۆ ئەمه تەنيا ئەوەيه: كه هۆنراوەكانی «صەيدی» بەعزێكيان به شێوەی هەورامی كۆنه، باقيشيان بەو شێوه كۆنه نيه. بەڵام من وائەزانم كه «صەيدی» هەر يەكێكه، توانيويه به هەردو شێوەكه هۆنراوەی جوان‏و ڕێك‏و پێك دانێت. ئەگەر دووان بن ماوەی بەينی ژيانيان ٥٠٠ ساڵێك ببێ. هەرچۆنێ بێ «صەيدی» شاعير له شاری «هەورامانی تەخت» دانيشتوه، خانوەكەشی تا ئێسته ماوه، به پرسيارو بيستن‏و به خوێندنەوەی: ١ـ پەرتووكه دەس‏نووسەكەی مەلا «حامدی» كوڕی مەلا «عەلی» «بێسارانی» كه له ٧٠٠ لاپەڕه زياتره، وه هێشتا لەچاپ نەدراوه، وه ناوی «رياض المُشتاقين»ه. ٢ـ به سەير كردنی دەفتەرو كەشكۆڵی شيعری مامم شێخ «حسام الدّين» كوڕی شێخ «بَهاءَ الدّين». قدس‏سرهم ٣ـ به خوێندنەوەو پيا چوونەوەی دەفتەری شيعرو بەيازی مامم شێخ «صادق» كوڕی شێخ «بَهاء الدّين». قدس‏سرهم ٤ـ به سەير كردنی دەفتەری شيعری «صەيدی» كه مەلا «عبد الكريم مُدرِّس» نووسيبوويەوه له «بەغدا» پێی دام لەگەڵ دەفتەره دەس‏نووسەكەی «محەممەد»ی مەلا «ساحێب» كه شيعری «صەيدی» تيا نووسيوەتەوه بۆ مەلا «عبد الكەريم»ی ناردووه. «خوا پايەی بەرزتر بكاتەوه» ٥ـ به خوێندنەوەی دەفتەری شيعرەكانی سەييد «نور الدّين» كه خزمی «صەيدی»يەو ئێستا له قەزای «هەڵەبجه»يه، هۆنراوەی زۆری «صەيدی» تيايه. ٦ـ به سەير كردن‏و پياچوونەوەی ئەو نامانه كه خزمانم له هەموو لايەكەوه بۆيان نووسيوم، وه ژيان‏و هۆنراوەی «صەيدی»يان بۆ ناردوم. به خوێندنەوەی ئەم هەموو سەرچاوانه، وه پرسيار كردن له ماوەی ٢٧ ساڵدا، بۆم دەركەوت كه «صەيدی» ناوی مەلا «محەممەد سڵێمان» كوڕی حاجی سەييد «مەحمود»ەو له دێی «خانەگا»له دايك بووه. لەلای زۆر مەلای «هەورامان»و بناری «شارەزوور» خوێندوويەتی. وەكوو بۆم ڕوون بووەتەوه: دواپلەی خوێندنی «صەيدی» لای مەلا «جەلال»ی «خورماڵ»ی بووه، وه لەلای ئەو ئيجازەی عيلمی وەرگرتووه. «صەيدی» پاش تەواو كردنی خوێندن ئەچێته هەورامان، وه له شاری «هەورامانی تەخت» جێگير ئەبێ، ژن دێنێو به مەلايەتی‏و دەرس وتنەوەو ئيش‏و كاری باخەوه خەريك ئەبێ. وەكوو بيستوومەو له گۆڤاری «برايەتی»دا له ژماره ٢ی ساڵی ١ی «تەمووز»ی ١٩٧٠دا نووسيومه: «صەيدی» دەرسيشی به شێخ «عوسمان»ی «تەوێڵه» وتووه، بيستنەكەشم له مامم شێخ «صادق» وه «ئەحمەد هەورامی» بووه. «صەيدی» له تەمەنی ٦٠ ساڵی‏يا ئەبێ به خەليفەی شێخ «عوسمان»، وه له وەڵامی نامەيەكی شێخ «عوسمان»دا هەڵبەستێك به ناوی «ياشێخ سەنعانم...» دائەنێو بۆ شێخی ئەنێرێتەوه. ئەم هۆنراوه پاش ئەوه بووه كه موريدو سۆفی‏يەكانی شێخ له هەورامانەوه دێن بۆ «تەوێڵه»، وه به شێخ ئەڵێن: قوربان «صەيدی» بۆ خەليفەيەتی دەس نادات، هەر خەريكه شيعر به ژنانا هەڵ ئەدات. هەڵبەستی «ياشێخ سەنعانم...» بريتی‏يه له ١٤ هۆنراوەی جوان، بۆ نموونه لێرەدا ئەم دوو هۆنراوەيان ئەنووسين: ١ـ گشت جه من فێشتەر حاڵشان فەنان داخم هەر ئێدەن، هەر پەی من مەنان ٢ـ ئەر عاشق نەبان يەكسەر مەڵڵاو شێخ فتوا بۆ «صەيدی» سەربڕان به تێخ مانای ئەم دوو هۆنراوەش به سۆرانی ئەمەيه: ١ـ هەموويان له من زياتر حاڵيان بەرباده له عەشقا، داخم هەر ئەوەسه كه هەر لۆمەی من ئەكەن. ٢ـ ئەگەر مەلاو شێخەكان عاشق نەبن، فتوا بێ «صەيدی»ش سەربڕن. «صەيدی» وەك وتمان ناوی مەلا «محەممەد سڵێمان»ه نازناوی «صەيدی»يه به «صاد» نەك به «سين» وەك له بەعزێ پەرتووك‏و گۆڤارا نووسراوه. وه «صەيدی» له «صَيد»ەوه هاتووه به مانا ڕاو. وەكوو خۆی لەم هۆنراوەيا وتوويەتی: عەرزه داشت بەندەی دڵمەندو ڕەنجوور «صەيد»ی دامی عەشق، به «صەيدی» مەشهوور واته: بەندەی دڵمەندو دڵ گيرو دڵ زامار عەرزی هەيه، ئەو بەندەش كێيه؟ ! «صەيدی»يه كه بووه به داوی عەشقەوه. به «صەيدی» ناوبانگی دەركردووه. وه له هۆنراوەيەكی‏ترا به فارسی ئەڵێت: الهی صيديم كُن، صَيد جنّت اگرچه بار عصيان صد هزارم «صەيدی» له هەڵبەستێكدا كه تێهەڵكێشی «فارسی»و «هەورامی»يه به ناوی «جڤۆنيم شڕه» وه ١٣ هۆنراوەی نووسيوه، ئەم ٥ هۆنراوەی خوارەوه بەشێكه لەو هەڵبەسته: ١ـ جڤۆنيم شڕ، مەزۆن لاو كێ بەروو داد «خلل اندر اساس عُمر اُفتاد» ٢ـ چوار پۆزێم ژمۆرێ، ساڵو ئەمريم «گهی با شادی و گاهی به ناشاد» ٣ـ «گر از اِحسان و طاعتم تو پُرسی؟» سەروو پووشێ نه ئێدەم هەن، نهۆ ئاد ٤ـ بەرەم ئەمرێ فراوان پێسه زۆنه «ازين شصته رسيدم تا به هفتاد» ٥ـ خەڕه پی دۆنيه مايەی بێ وەفانه «كه هيچست و ندارد هيچ بُنياد» واته: ١ـ جوانيم كەلوو كۆم‏و شڕ بووه، نازانم داد بۆلای كێ ببەم، بناغەی عومرو تەمەنم لەق‏و لۆق بووه، بەرەو خراپی ئەڕوات. ٢ـ چوار پانزەييم له تەمەنی خۆم ژمارد، بەعزێ وەخت به خۆشی، وه هێندێ جار به ناخۆشی ژيانم ڕابوارد تا تەمەنی ٦٠ ساڵی. ٣ـ ئەگەر هەواڵی چاكەو خراپەم ئەپرسی؟ ، بەقەد سەره پووشێك نه ئەمم هەيه، نه ئەو. ٤ـ ئەگەر تەمەنم زۆر درێژتر بێ وا بزانه ده ساڵی‏تر ژيام‏و گەييمه حەفتا. ٥ـ بەم دنيايه كه بێ وەفايه دەس‏خەڕۆ مەبه، چونكه هيچ‏و پووچ‏و بێ بناغەيه. لەم هۆنراوانەدا بۆمان ڕوون ئەبێتەوه كه «صەيدی» ٦٠ ساڵ ژيانی به خۆشی‏و ناخۆشی ڕابواردووه. ئەم هەڵبەستەی له كاتێكا وتووه كه هێشتا نەبووه به خەليفەی شێخ «عوسمان»ی «تەوێڵه»؛ بەڵگەشم بۆ ئەمه ناتەواوی ئەم هەڵبەستەيه كه ئەڵێت: ١ـ فره گێڵوو حەكيمێ يۆزو پەی وێم «كه صادق باشد اندر فنّ اِرشاد» ٢ـ حەكيمێو هەن پێسەو «لوقمۆن»، ملوو لاش «كه پيش او مُريدانَند و زُهّاد» ٣ـ ملوو، بەڵكم به من كێشۆ چلێوه «شود پاك اين تَن مُردار فَساد» ٤ـ ئەگەر ته پيرو، پيرت بۆ تكاكار «شوی «صيدی» ز نار دوزخ آزاد» مەعنای ئەم هۆنراوانەش به «سۆرانی» بەم جۆرەيه: ١ـ زۆر ئەگەڕێم تا پزشكێكی دينی ئەدۆزمەوه بۆ خۆم كه باش‏و ڕاست‏گۆ بێت له هونەری ئيڕشادا، تا ڕێگای خوا پەرەستی‏و دينداريم نيشان بدات. ٢ـ پزشكێكی دينی هەيه وەكوو «لوقمان» وايه ئەچمه لای، كه ئەو پزشكه سۆفی‏و موريدی دينداری زۆره. ٣ـ ئەڕۆم، بەڵكو به من «چله»يێك بكێشێ، تا ئەم لەشەی مردارەوه بووەم پاك بێتەوه. «چله» ئەوەيه كه چل ڕۆژ لەسەر يەك هەر خەريكی عيبادەت‏و ڕۆژوو بن. ٤ـ «صەيدی» تۆ خۆت پيرو، پيرێكی دينيشت ببێ به تكاكار، وا له ڕۆژی قيامەتا له ئاگری دۆزەخ ڕزگار ئەبيت. پاش ئەم هەڵبەسته چووەته خزمەت شێخ «عوسمان»ی «تەوێڵه»، وه بووه به خەليفەی، چونكه بەم هۆنراوەدا وا دەرئەكەوێ پاش تەمەنی ٦٠ ساڵی ئەمجا ئەڵێ: ئەڕۆم ئەگەڕێم تا پيرێكی دينيم باش پەيا ئەكەم. وه ئەوەی كه پێويسته بيڵێم: له زەمانی «صەيدی»دا له هەورامانا جگه له شێخ «عوسمان» شێخی‏تر نەبووه، تا «صەيدی» بچێته لای. وه لەلای هەموو پيرو شارەزايانيش كه «صەيدی» خەليفەی شێخ عوسمان بووەو هيچ گومانی تيا نيه كه «صەيدی» هۆنراوەی «يا شێخ سەنعانم»ی بۆ شێخ عوسمانی تەوێڵه وتووه. به شكات كردنی وشكه سۆفی‏يەكان، دەرئەكەوێ كه ئەبێ «صەيدی» ماوەيێك به خەليفەيەتی شێخ «عوسمان» له هەورامانا مابێتەوه. يانێ: تا تەمەنی ٦٥، يا ٦٦ ساڵی. يانێ: ٥ ـ ٦ ساڵێ خەليفه بووه. ئەوەی كه شايانی باسه: «صەيدی» له ساڵی ١٢٧٤ی كۆچيدا له ژيانا نەبووەو بەر لەو ساڵانه وەفاتی كردووه. چونكه مەلا «حامد»ی كوڕی مەلا «عەلی» بێسارانی له پەرتووكه دەس‏نووسەكەيا له لاپەڕەی ٣٦٣وه تا لاپەڕەی ٣٧٠ باس‏و ناوی خەليفەكانی شێخ عوسمانی نووسيوەو ئەڵێت: شێخ «عوسمان» زياتر له ٢٠٠ خەليفەی بوون، لەمانه كه خوێندەوارن‏و وان له ژيانا ناويان ئەنووسم، له كاتی نووسينی ئەم پەرتووكەدا كه هاوكاتی ساڵی ١٢٧٤ی كۆچی‏يه. خاوەنی كتێبی «رياض المُشتاقين» ناوی ٨٠ مەلاو خوێندەواری نووسيوه كه خەليفەی شێخ عوسمان بوون، لەگەڵ ناوی چەند مەلاو خوێندەوارێكی‏تر كه ئەوانيش خەليفەی شێخ عوسمان بوون، وه پێش مردنيان مەلا حامدی كوڕی مەلا عەلی بێسارانی خۆی چاوی پێ كەوتوون. له ناو ئەو هەموو ناوانەدا ناوی «صەيدی» يا مەلا «محەممەد سڵێمان»ی تيا نيه. ئەمه وامان بۆ دەرئەخات: ئەبێ «صەيدی» پێش ساڵی ١٢٧٤ی كۆچی وەفاتی كردبێ به ده ساڵێك يا كەمتر. بەمەدا ئەتوانين ڕوونی بكەينەوەو بڵێين كه: ئەبێ «صەيدی» لەبەينی ساڵی ١٢٠٠ـ ١٢٦٥ی كۆچيدا ژيابێ. ئەمه ئەگەر تەمەنی به ٦٥ ساڵی دانێين. خۆ ئەگەر ٦٦ ساڵ ژيابێ وا ئەبێ لەبەينی ساڵی ١١٩٩ـ ١٢٦٥ی كۆچيدا بووبێت. وه بەلای منەوه ئەمه نزيكترين ماوەيه كه دەس‏نيشان بكرێت بۆ ماوەی ژيانی «صەيدی» ئەو خانووەی كه «صەيدی» شاعيری تيا بووه له هەورامانی تەخت تا ئێستاش ماوه، بەمەشا بۆمان دەرئەكەوێ كه «صەيدی» نابێ زۆر كۆن بێت. «صەيدی» پاش خۆی دوو كوڕی لێ بەجێ ماوه، ناويان: مەلا «شەريف» وه مەلا «مەحمود»ه، نەوەی ئەمانيش له هەورامانی تەختا ئەژين. هۆنراوەكانی «صەيدی» وەك وتمان زۆريان باسی زوڵف‏و كوڵم‏و چاوو برۆو ليمۆی جوانانه. هيندێكيشيان هەڵبەستی ئايينی‏و باسی خواو پێغەمبەره. له ديوانەكەشيا هەڵبەستی وای تيايه كه باسی ديمەنه جوانەكانی «كوردستان»ه له كاتی «بەهار»و «پاييز»و «زستان»و «هاوين»ا. ئەوەی كه شايانی باسه: تا «مايس»ی ١٩٦٣ی زايينی زياتر له ١٤٥٠ هۆنراوەی «صەيدی»م كۆ كردەوه، بەڵام داخەكەم هەروەكوو له گۆڤاری «برايەتی» ژماره ٢ی ساڵی ١ی «تەمووز»ی ٩٧٠دا نووسيبووم، ئەو ديوانی «صەيدی»يه لەگەڵ ٨٠٠ پارچه هەڵبەستی خۆما كه هێشتا بڵاو نەكرابوونەوه، وه لەگەڵ زۆر كتێبی كوردی ترا هەموويان كران به خۆراكی ئاگر. پاش ئەوه دووباره كەوتمەوه بيری كۆ كردنەوەی «صەيدی»، وه له ماوەی ٧ ساڵا توانيم دووباره ١٠٠٠ شيعری‏تری ئەم شاعيره بەناوبانگه كۆ كەمەوه، وەكوو لەم پەرتووكەدا ئەبينن ١٠٣٤ هۆنراوەم نووسيوەتەوه، وه توانيم مانای هەموو هۆنراوەكانيش به شێوەی «سۆرانی» شی كەمەوەو وشه گرانەكانی لێك بدەمەوه بەو جۆره كه مامۆستا مەلا «عبد لكەريم» ديوانی «مەولەوی» پێ لەچاپ داوەو بڵاوی كردووەتەوه. مەبەستيشم لەمه ئەوەيه كه ئەوانەی «هەورامی» نازانن به سەير كردنی ئەو وشانەو ماناكانيان‏و شی كردنەوەی هۆنراوەكان، كەمێك شارەزايی له زمانی هەوراميدا پەيا كەن، وه به خوێندنەوەی شيعره جوانەكانی «صەيدی» لەززەت وەرگرن، وه تێ بگەن كه «هەورامان» شاعيری وای بووه. هيوادارم منيش بەم ئيشه بچووكه توانيبێتم خزمەتی گەل‏و نيشتمانه خۆشەويستەكەم كردبێ. ئيتر دەس له دەس‏و هێز له «يەزدان» *** سلێمانی: «كانوون»ی دووەمی ١٩٧١ی زايينی كاردۆخی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەز ئورۆمۆن... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ئەز ئورۆمۆن مەكانم بێ وەڵاتم سەرو پيری خوای گێرتەن خەڵاتم١ بەرۆ دەروێش لوۆ سەيرۆ وەڵاتۆ نەنيشتۆ هيچ وەڵاتێونه، نەساتم٢ لوۆ ژيوار، مەبوو شێت‏و نيشاتێ نيشاتێ شێوناش عەيش‏و نيشاتم٣ نيشاتۆ كاكه «بارۆم»ی خجڵنۆ خەمێش بەرگم، پەژارەش بۆ خەڵاتم٤ چەنۆ ئاخ‏و خەم‏و من پەی نيشاتێ سيواو ئاخۆ، نيۆ هيچ دەسەڵاتم٥ نيشات ئەر ميرو مەڵڵای، پەرسه دادم شكاتو تۆن، شكاتو تۆن شكاتم٦ نەژيڤانۆ، مەژيڤو بێ ته ساتێ حەياتەمنی، حەياتەمنی، حەياتم٧ نيا پەی تۆ قەرارو ژيو تاڵا بەرێنی شەكەرم، قەندم، نەباتم٨ تەخۆ نەبره وەفات هەرگيز چەنی من بيناييم بێ، وەفاييت، بەر وەفاتم٩ ئەز ئەر دێڤانه تۆ، ئەر شێت‏و سەرسام پەكەم تۆنی، تەڤستەن موشكڵاتم١٠ تەمەم بەستێنەنێ ئا چاڵو زنجێ كه دەی چا كەوسەرەی، ئاوۆ حەياتم١١ لڤۆنۆڤه سەرو تۆف‏و جەحێڵی دەرەك پير نو، شرەن وەخت‏و سەعاتم١٢ ته فەرزادەی زەكات‏و نازەنينيت ئەزيچ دەروێش‏و ته، سا ده زەكاتم١٣ ١. ئەز: من. ئورۆمۆن: هەورامان. سەرو پيری: جێی پيری هەورامان، يانێ نيشتەجێی «پير شاليار». خوای گێرەن خەڵاتم: خوا كردوويەتی به خەڵاتم. واته: من هەورامان شوێنم بوو، لای «پير شاليار»، نزيكی ئەو خوا كردی به خەڵاتم. ٢. بەرو دەروێش: وەكوو دەروێش. لوۆ: ڕۆيشتم، گەڕام. وڵاتۆ: وڵاتان. نەنيشتۆ: دانەنيشتم، دڵم دانەمركا. نەساتم: نەم ساچان، ئيسراحەتم نەكرد. واته: وەكوو دەروێش به هەموو وڵاتێكا گەڕام، وه له هيچ شوێنێك دانەمركام‏و نەمامەوه. ٣. «ژيوار»: شوێنێكه له «هەورامان»، دێی ماڵی «نيشات»ەيه؛ نيشات ناوی كچێكی جوان بووه له «ژيوا»ا. شێوناش: پەشێوی كرد. ٤. كاكه «بارۆم»: كاكه «بارام»، باوكی «نيشات»ه. خجڵنۆ: سەرگەردانم ئەكات. خەمێش: خەمی. پەژارەش: پەژارەی. ٥. چەنۆ: لەگەڵ. نيۆ: نيه. ئاخ‏و: ئاخ‏و داخ. سيواو ئاخۆ: جگه له ئاخ‏و داخ. ٦. واته: «نيشات»، ئەگەر تۆ ميری يا مەلای، دادم بپرسه، شكاتی تۆيه، شكاتی تۆيه، شكات كردنم هەر له دەس تۆيه. ٧. نەژيڤانۆ: نەژياوم. مەژيڤو: ناژيم. بێ ته: بێ تۆ. واته: نەژياوم‏و ناژيم بەبێ تۆ يەک سەعات، تۆی ژيانم، تۆی ژيانم، هەر تۆی ژين‏و ژيانی من. ٨. نيا: نيه. پەی ته: بۆ تۆ. ژيو: ژيان. تاڵا: تاڵه. بەرێنی: بردت، لەناوت برد هەموو شەكرو قەندو نەباتم نەماوه. ٩. تەخۆ نەبره: تۆ وەفات نەبووه. چەنی من: لەگەڵ من. هەرگيز: هيچ وەختێ. بيناييم بێ، وەفاييت: وەفا كردنت ڕووناكی چاوم بوو. ١٠. واته: من ئەگەر دێوانەو شێت‏و سەرسامم بۆ تۆ، هەر هۆی تۆيەو تۆی كەوا ئەم تەنگ‏و چەڵەمەيەت بۆ پەيا كردوم. ١١. تەمەم بەستێنەنێ: تەماعم كردووەته. ئا چاڵو زنجێ: ئەو چاڵی زنجته، [«زنج»: چەناكه]. كه دەی: كه پێم بدەی. چا: لەو. كەوسەرەی: كەوسەره. ئاوۆ حەياتم: ئاوی حەياتم. ١٢. لڤۆنۆڤه: ئەچوومەوه، يا ئەگەڕامەوه سەر. تۆف‏و جەحێڵی: جۆشی گەنجيەتی. دەرەك: بەدەرەك. واته: ئەگەر لەو ئاوی كەوسەرەی چاڵی زنجته بخۆمەوه، يا بم‏خواردايێتەوه، ئەگەڕامەوه سەر جۆشی گەنجيەتی، ئەگەرچی پيرو كەنەفتم. ١٣. واته: تۆ فەرزه زەكاتی جوانی خۆت بدەی، چونكه جوانيت ئەوەنده زۆره زەكاتی ئەكەوێ، منيش دەروێش‏و هەژاری تۆم، جا كەوابوو زەكاتی جوانی خۆتم بدەرێ، دەسا دەی. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەز ئاشك بێنێ... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ئەز ئاشك بێنێ، گێرێم ياوو ئەشكێ گرينێو سۆچنێم من «ياو»و ئەشكێ١ نەبێ حاڵم وەرۆ ئەشكێ عەزيمێ ڕوێو كۆمم كياستم پەی حەكيمێ٢ ديۆم چێش يارم ئۆما وەختێ شۆمه ئەرەجيێ «مۆنگه»نه، مۆنگێ تەمۆمه٣ من ئێشەو هۆمدەميم سا سێ نەبۆ كەس شەريك‏و هۆمدەميم يارم وەسۆ وەس٤ مەمەڵجێش «نار»ه، كوڵمێش سووره «ساو»ه وێش ئەجيێ «سەڵوينه» مدرێنه پاوه٥ نەتاوانم وەرو چا ساوو نارێ دەمێو كۆمم چەنيش گيرۆ نەزارێ٦ دەمێو نيشته چەنيم، دەسته زرۆنێ وەنەش لاڵام، وه «ياسين»و «كرۆن»ێ٧ دەمێو نەزڵەم بێ ئەز واچێنێ مێرۆ شوكر ژيۆوه دۆسەم كارێ گێرۆ٨ من ئێشەو «مێره» بێنێ ئاده «ئيسا» دەواش گێرۆ، بەرۆوه زينده، ئيسا٩ دەموو ڕۆی يارەم ئێزاوەو لواوه حەكيمێ چەو دما نيشتمەره لاوه١٠ رەگش گرت‏و دەمێو دەستش فشارۆ سەرەش لكناوه واتش: ئينەنه يارۆ تەبيب‏و تۆ چمان دۆستت برێنه نيۆت هيچ «صەيدی» ته دەرووت شرێنه١١ ١. ئاشک: عاشق. بێنێ: بووم. گێرێم: ئەی‏گرتم. گرينێ: ئەکوڵام. ياو: تا، [«تا» نەخۆشی‏يێکه]. سۆچنێم: ئەسوتام. «تا هۆنراوەی چوارەم ماناکانيان پێکەوه دێ» ٢. نەبێ حاڵم وەرۆ: کەس نەبوو خەمم بخوات. ئەشکێ عەزيمێ: فرمێسکی زۆر. ڕوێو: ڕۆژێک. کياستم: ناردم. پەی حەکيمێ: بۆ پزيشکێ. ٣. ديۆم: ديم. ئۆما: هات. شۆمه: شام، ئێواره. ئەرەجيێ: وەکو. مۆنگێ: مانگێ. تەمۆمه: تەواو. واته: من عاشق بووم تای عيشق گرتمی، ئەکوڵام‏و ئەسووتام به تاوی عەشق، کەس نەبوو خەمم بخوات، فرمێسک به چاوما به زۆری ئەهاته خوارەوه، تا ڕۆژێک هەواڵم نارد بۆ ئاوات بەجێ هێنەرم که پزيشکمه، ئەبينم ئەو يارەم له وەختی بانگی شێوانا هات وەکوو مانگی چواره خۆی کرد به ژوورا. ٤. هۆمدەمم: هاودەمم. سا سێ نەبۆ کەس: سا با کەس نەبێ. ٥. مەمەڵجێش: مەمکه بچوکەکانی. ناره: هەناره. ساوه: سێوه. وێش: خۆی. سەڵوينه: سەوڵه، [«سەوڵ» ناوی گيايەکه]. مدرێنه پاوه: به پێوه وەستاوه. ٦. نەتاوانم: نەم توانيوه. وەروو: بخۆم. چا: لەو. ٧. دەمێو: ماوەيێک. نيشته چەنيم: دانيشت لەگەڵما. دەسته زرۆنێ: دەستەو ئەژنۆ. وەنەش لاڵام: لێی پاڕامەوه. وه ياسين‏و کڕۆنێ: به «ياسين» و «قورئان». ٨. نەزڵەم بێ: له گيان کەنشتا بووم. واچێنێ: ئەم وت. مێرۆ: ئەمرم. ژيۆوه: ئەژيمەوه. ٩. مێره بێنێ: مردوو بووم. ئاده: ئەو. (ئيسا)ی يەکەم: عيسا. دەواش: دەرمانی. بەرۆوه زينده: زيندوو بوومەوه. (ئيسا)ی دووەم: ئێستا. ١٠. واته: دوای ئەوه دەمەو بەيانی پزيشکێ هات لەلام دانيشت. ١١. پزيشکی تۆ «صەيدی» دۆستەکەتەو تۆ هيچ ناخۆشی‏و دەردت نيه، «صەيدی» جگه له عەشقی شيرين هيچ دەردێکت نيه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەرێ ڕەندەكەم... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ئەرێ ڕەندەكەم، ئەرێ ڕەندەكەم ئەرێ هەی نازار شۆخی ڕەندەكەم١ ئەرێ نازەنين دڵ پەسەندەكەم تۆ هەر ئەو خواجەو من ئەو بەندەكەم٢ تۆ خۆ شەرتت كەرد بەينەت دارەكەم واتت هەر تۆنی تاسەر يارەكەم٣ ئيسه سەبەب چێش؟ ئەرێ لەيلەكەم؟ ! مەيلت كەردەن سەرد، هەی بێ مەيلەكەم٤ بينايی چەمان بەرگوزيدەكەم من هەر ئەو غوڵام، زەڕ خريدەكەم٥ شەرتم ئەو شەرتەن، هەتا من زيندەم ددانی تەمای تۆ هەر نەكەندەم٦ تۆ به دەستی قەسد، جه «بەد وازەكەم» منت بێ ناز كەرد، ساحێب نازەكەم٧ من «صەيدی» غوڵام قەديم زاڵەكەم وەی من درێغا سيا تاڵەكەم٨ ١. ڕەند: جوان، قسه خۆش. لێرەدا مانای جوانی «جوانی خۆشەويست»م دێت. «تا شيعری چوارەم مانايان پێكەوه دێت». ٢. دڵ پەسەند: دڵگير. خواجه: گەوره، ساحێب يا سەروەر. ٣. بەينەت: وەفات. واتت: وتت. ٤. ئيسه: ئێستا. چێش: چی. سەرد: سارد. واته: ئەرێ خۆشەويسته جوانه نازداره شۆخه ئازيزەكەم، ئەرێ نازەنينه دڵ پەسەندەكەم، تۆ هەر سەروەری، من بەندەتم، خۆ تۆ شەرتت كرد وتت: تا سەر هەر تۆ يارمی، هۆی چيه ئێستا كه بێ مەيلی‏و مەيلت سارده لەگەڵم. ٥. بينايی چەمان: بينايی چاوان. بەرگوزيده: هەڵبژارده، يا خۆشەويست. غوڵام: بەنده. زەڕ: پاره. ٦. هەتا من زيندەم: هەتا من زيندووم. ددانی تەمای تۆ: دانی تەماعی تۆم. نەكەندەم: هەڵ نەكێشاوه، دەر نەهێناوه. ٧. بەدواز: فيتنه جۆ. ساحێب نازەكەم: خاوەن نازەكەم. ٨. سيا: ڕەش. تاڵه: «طالِع»، ناوچاوان. واته: بينايی چاوم، هەڵبژاردەكەم، من هەر ئەو بەندەتم كه به پاره سەندووتم، وه شەرتم هەر ئەو شەرتەيه: هەتا زيندووم دانی تەماعی تۆ هەڵ نەكەنم‏و واز نەهێنم، بەڵام تۆ به عەمدی گوێ ئەگری بۆ بەدگۆو فيتنه جۆو ناحەزەكانم‏و منت بێ ناز كردووه، نازدارەكەم من «صەيدی» بەنده زادەی كۆنتم، ئەی درێغا من ناوچاو ڕەش‏و بەد «طالِع»م. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەزو خەم پێوه... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ئەزو خەم پێوه گرتەنما برايی نه خەم چێمەنه من چاديم جيايی١ گەداو شا چوون يەكا، پەی باس‏و ئەشكی «بەڕ»و «بەحر»ش يوڤۆ لەنگيرو لايێ٢ نەزۆنێنێ ئەوەڵجار دڵ به كێ دەو ته دڵ بەردت ئەزت گێرۆ تەمايێ٣ چه دۆنێنه، نمۆوه قەت من‏و ته من اندر عشق تو دَر بيوفايی»٤ تەماوو تۆم نەبڕيێنەو نمەبڕوش هەزار ساڵێو هەزار پەنجێو دمايی٥ نه ته ئەژنيت پڕوزەو ئۆف‏و سۆتەيم نه لۆمەو خەڵكی، من تۆم بێزيايێ٦ دنێو خەيره پەرێ من خۆ نەمەندەن ڕەقيبی زێڵ سياو، تاكەی جيايی٧ ئەر ئينسافت چەنيم بۆنه، وەگەرنه كه ساچوو ئەز چەنی «خواهی نخواهی»٨ كڵەش سا سێ نەبۆ «صەيدی» ڕەژۆ چەم وەسێشو خاك‏و پاو ته، پەی بينايی٩ ١. ئەز: من. پێوه: به يەكەوه. واته: من‏و خەم پێكەوه برايی‏مان گرتوه، بڕيارمان داوه قەت لەيەك جيا نەبينەوه. ٢. واته: پادشاو هەژار چوون يەكه، يانێ: وەك يەكه بۆ باسی عەشق، عەشق چ دەريای چ وشكايی، وەك يەكەو يەكسانەو هيچ جياوازی نيه. ٣. واته: نەم ئەزانی ئەوەڵجار من دڵ به كێ بدەم تا تۆ دڵت بردم، وا ئيتر ئێستا منيش به تەمای تۆو دڵم. ٤. چه دۆنێنه: لەم دونيايەدا. نمۆوه: نابێتەوه. ته: تۆ. واته: لەم گيتی‏يەدا قەت جارێكی‏تر نموونەو وێنەی من‏و تۆ نابێتەوه؛ من له عەشق بازی‏يا، تۆ له بێ وەفاييدا. ٥. واته: تەماعی تۆم نەبڕيوەو نای‏بڕم، 'هەزار' ساڵو 'هەزار' 'پەنجا' ساڵی‏و دوای ئەوەش هەر به تەمای تۆم. ٦. ئەژنيت: بيستت. پڕووزەو: بۆ پڕووز. سۆنه: سينه. واته: نه تۆ بۆنی سوتان‏و پڕووزانی سينەی منت كردو نه گوێت له ئۆف‏و ئاه و ناڵەم بوو؛ وه نه منيش بيستم‏و گوێم دايه لۆمەو مەنعی خەلقی كه تۆم لێ ببێزرێت؛ وه تەشەرو تانەی خەڵقی نەچوو به گوێما. ٧. دنێو: نەختێك. پەرێ من: بۆ من. زێڵ: دڵ. سياو: ڕەش. يانێ: كەمێك خێرم پێ بكەو چاك‏به لەگەڵما، خۆ نەماوه ڕەقيبی دڵ ڕەشی خراپ ئيتر تاكەی جيايی با بەس بێ. ٨. واته: ئەگەر ئينسافت لەگەڵما ببێ يا نەبێ دەربەس نيم، چونكی من ئەساچێنم‏و ڕازيم به بوون‏و نەبوون. ٩. كڵه: كله. ڕەژۆ: بڕەژێ. چەم: چاو. وەسێشۆ: بەسيەتی. واته: با «صەيدی» كلەی نەبێ چاوی پێ بڕێژێت، خۆ خاكی پێی تۆی هەيه لەباتی كله چاوی پێ بڕێژێت. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئاشك بەرێ، شێوه وەشۆ... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ئاشك بەرێ، شێوه وەشۆ، شەرتێو زەريفت ياره به ته ئا بەينەی بينی چەنيش، يەك شەرت‏و يەك ئيقراره به١ نەك تۆ پەرێش «دێڤۆنه» بی هەكڵيت بەرۆ، بێگانه بی ته پەی «شەمه»ی «پەرڤۆنه» بی، پی تەنەدا سۆتاره به٢ دڵ بۆ، جه گۆشم دارەنێ، مەوزه سەرەت، بێكارەنی تۆ مەگنه «پەی» ئەر يارەنی، با ڤەس چەنيت بێزاره به٣ سووره قوڵێ، غونچه دەمه، با ڕەنگ‏و بۆ، «واشه» چەمه مەشيه پەنەش داره تەمه، وەختێو چەنی تەش قارەبه٤ هەريۆ روڤێ كەفتی خوەش، زۆنات هەنش پێش پەی ته ئێش مشيۆ گيۆن كەری فدێش، ئا دۆسه بەرخوردارەبه٥ ئەز پێكيۆ زۆمم خەتەر، «كيبڵه»م زەڕێو بديەره وەر زامدار خوێت پەرسه خەبەر، تەرسه خوای هۆمواره به٦ «صەيدی» ته هيچت چار نەبێ، تا سەر چەنيت كەس يار نەبێ سا دۆسته تەش كار نەبێ، تەنها ته دۆست دەر كاره به٧ ١. ئاشك بەرێ: عاشق ڕفێن. شێوه وەشۆ: شێوه جوان. ته: تۆ. بەين: پەيمان. بينی: ئەبەستی. واته: ئەی عاشق ڕفێنی شێوه جوان، ئەم شەرته باشەت لەبير بێ: ئەو كەسه كه پەيمانی لەگەڵا ئەبەستی تا سەر لەگەڵيا بەو يەك شەرت به. ٢. پەرێش: بۆ ئەو. دێڤۆنه: دێوانه. هەكڵيت: عەقڵت. شەمه: شەمع، مۆم. پەرڤۆنه: پەروانه. پی تەنه: بەم جۆره. واته: نەك تۆ هەر بۆ ئەو شێت بيت: عەقڵيشت بباو ئاگادار نەبی؛ تۆ بۆ مۆم ئەبێ پەروانه بيت، چۆن پەروانه بۆ شەمع خۆی ئەسوتێنێ، ئەبێ تۆيش بەو جۆره خۆت بسوتێنی بۆ يار. ٣. واته: ئەی دڵ وەره بەگوێم بكه، سەوداو عەشقی جوانان مەخەره دڵو مێشكتەوه، چونكه تۆ بەرگه ناگری‏و بێ كارەی‏و ئەكەويته دەريای بێ بنەوه، با ئەويش ئەوەنده سزات نەداو بێزاری نەنوێنێ. ٤. سووره قوڵێ: سوور كەلانەی جوان، يا سووره گوڵ. واشه: هەڵۆ. واته: ئەی سووره گوڵی غونچه دەم، ئەی ڕەنگ خۆش‏و بۆن خۆشی چاو هەڵۆ، مەڕۆ تەما داری مەكه، ئەگەر لێی زويری وەختێتر عاجزو زوير به. ٥. هەريۆ: هەريەكێ. ڕوڤێ: ڕۆژێك. زۆنات: زانيت. مشيۆ: ئەبێ. گيۆن: گيان. فدێش: به فيدای. واته: هەريەكێ ڕۆژێك بووی به هاودەمی‏و بوو به هاو خووو ڕەوشتت، وه زانيت دەربەسی ئێش‏و ناڕەحەتی تۆ زياتره تا هی خۆی، وه هی تۆی بەلاوه پێش‏تره ئەبێ بۆ ئەو كەسه گيانت فيدا كەيت، ئەوه دۆستی ڕاسته لەگەڵيا بەردەوام به. ٦. ئەز: من. پێكيۆ: پێكراوم. زۆمم: زامم. كيبڵەم: قيبلەكەم. واته: من پێكراوی زامم خەتەره قيبلەكەم، يەك زەڕه بنواڕه به بەرا هەواڵی زامداری خۆت بپرسه، له خوا بترسەو خەمخواری زامدارەكەت به. ٧. «صەيدی» تۆ هيچ چارەت نەبوو، تا سەر لەگەڵتا كەس يار نەبوو، دۆستيش ئيشی به تۆ نەبوو، هەر تەنيا تۆ دەربەستی دۆست بوويت. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بينايی ديدەم... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی بينايی ديدەم شای سۆسەن خاڵان ئی دەسته بەستەی مەستی گوڵاڵان١ بگێره جه دەس ئی كەم تاڵەوه بنيەش بەو گۆنای مشكين خاڵەوه٢ گوڵ پەی گوڵ خاسەن، جەمين جامەنی گوڵ بۆ گوڵ، قامەت گوڵ ئەندامەنی٣ شاباشی تۆ بان گوڵاڵانی مەست «صەيدی» خار خاسەن بگێرۆ وه دەست٤ ١. بينايی: ڕووناكی. ديدەم: چاوم. واته: بينايی چاوم شای سۆسەن خاڵان، ئەم چەپكه گوڵه بەستراوه مەسته وەرگره. ٢. ئی: ئەم. تاڵه: تاليع، [بەخت]. بنيەش: بينێ. واته: ئەم دەسكه گوڵه لەدەس ئەم چاره ڕەشه كەم تاليعه بگرەو بينێ بەسەر ئەو كوڵمه جوانه خاڵدارەتەوه، كه له بۆن‏خۆشيدا وەك موشكی «خوتەن»ه. ٣. گوڵ بۆ گوڵ چاكه؛ بەتايبەتی بۆ تۆ، كه ڕوومەتت له سافی‏يا وەك ئاوێنەيه، بۆن خۆشی وەك گوڵ، وەك دار گوڵی، گوڵئەنداميت. ٤. شاباشی تۆ بان: شاباشی تۆ بن. خار: دڕك. خاسەن: چاكه. واته: با شاباشی تۆ بن ئەم هەموو گوڵو گوڵاڵه مەستانه، «صەيدی»ش واچاكه دڕك بەدەستەوه بگرێت. مەبەستی لەوەيه كه وتراوه: «گوڵ بۆ گوڵ، دڕك بۆ دڕك». ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بادی عەترئامێز... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی بادی عەتر ئامێز، بادی عەتر ئامێز بادی گوڵشەن گەرد، بادی عەتر ئامێز١ پەيک بەری عاشق، نيمه شەوان خێز بۆی نافەی تەتار، نه ڕوی سارا ڕێز٢ چوون عەتار به چين زوڵفی يارەوه ئاما به بۆی عەتر عەنبەر بارەوه٣ پەرسام ئەی عەتار، يه چێش بارتەن؟ ! وات: «بۆی عەتری زوڵف گێسووی يارتەن»! ٤ به تەعجيل ويەرد نەكەرد مودارا شی نه ڕووی دەشت‏و كەش‏و كۆو سارا٥ ساكه بۆی عەترت به گوڵان ياوا گوڵان خێزيان پەی عەزمی داوا٦ «سونبوڵ» چەنی تيپ «وەنەوشه»ی باخان «چنوور» نەپای هەرد «شەوبۆ»ی سەرشاخان٧ قيبلەم تاسەحەر گوفتوگۆشان بێ داوای هامشانی زوڵفی تۆشان بێ٨ ئاخر داواشان «تان‏و پۆش» نەبێ هيچكام بۆی عەتری زوڵفی تۆش نەبێ٩ «سونبوڵ» ماتەم بی بەزاری‏و خەمناك «وەنەوشه» جه شەرم، سوجدەش بەردەن خاك١٠ «چنوور» پەشێو بی، دڵ به دەردەوه «شەوبۆ» شەيدا بی، شەو وه هەردەوه١١ فيدای زوڵفت بام ڕەندی جەمين لاڵ زوڵفی تۆ بازاڕ گوڵان كەرد بەتاڵ١٢ نەك سەودای زوڵفت خاسەی گوڵانەن سەرمايەی داوای دەردی دڵانەن١٣ ئانه كام دڵەن وێش به دڵ زانۆ جه سەودای زوڵفت پەشێو مەمانۆ؟ ١٤ ئەر «شێخ» ئەر «مەڵڵا»، ئەگەر «دەروێش»ەن سەودای زوڵفی تۆ، گرد عالەم پێشەن١٥ «صەيدی» چوون جه داخ تای زوڵفت وێڵەن سادارو سەرسام بيابان گێڵەن١٦ ساكه دێوانەن ئێدەن تەگبيرش تای زوڵفی سيات بۆ به زەنجيرش١٧ ١. بادی عەتر ئامێز: بای بۆن خۆشی عەتراوی. گوڵشەن: باخ‏و گوڵزار. واته: ئەی بايێك كه گەڕاوی به باخ‏و گوڵزاری يارا! ، بۆن خۆشيت لەو زوڵف‏و سينەو ليمۆيانه وەرگرتوه. ٢. پەيك بەر: نامەبەر. نيمەشەوان: نيوه شەوان. نافه: ناوك. ئاهو: ئاسك. واته: ئەی نامه بەری عاشقان، له نيوه شەواندا به زوويی، ئەی ئەو بايەی كه بۆن خۆشی ناوكی ئاسكی تەتار به ڕووی دەشت‏و سارادا بڵاو ئەكەيتەوه. ٣. چون: كاتێ. عەتار؛ «عَطّار»: عەتر فرۆش. ئاما: هات. به بۆی: به بۆنی. [ماناكەی لەگەڵ شيعری پاشەوەيدا دێ] ٤. واته: كاتێ عەتر فرۆش، بازرگان به زوڵفی چين‏چينی يارەوه هات، وه بۆی عەترو عەنبەری به بار بڵاو كردەوه، لێم پرسی: ئەی عەتر فرۆش بارەكەت چيه؟ ! وتی: بۆنی عەتری زوڵفی يارەكەته. «مەبەستی له عەتار: «با» بۆن خۆشەكەيه» ٥. ويەرد: تێپەڕی. نەكەرد: نەی‏كرد. شی: ڕۆيشت. واته: ئەو عەتر فرۆشه به خێرايی ڕۆيشت‏و هيچ گوێی نەدامێ چوو، ئەو بۆنه خۆشەی به هەموو دەشت‏و دەرو شاخ‏و هەردێكا بڵاو كردەوه. ٦. ياوا گەيشت. خێزيا: هاتن ئاڵۆزان. پەی: بۆ. داوا: شەڕ. واته: كاتێ كه بۆنی عەتری تۆ به گوڵان گەيشت، هەموو ئاڵۆزان‏و هەڵسان‏و ڕاست بوونەوه بۆ داواو شەڕ كردن لەگەڵتا كه: ئايا بۆنی تۆ خۆشتره؟ ! يا هی ئەوان؟ ! . ٧. «سونبوڵ»، «وەنەوشه»، «چنوور»، «شەوبۆ»: ناوی گوڵو گيای زۆر بۆن خۆشن، وه هەر چواريان له شاخ‏و باخانی كوردستانا زۆرن، بەتايبەت له هەورامانا. واته: ئەو گوڵو گوڵاڵه بۆن خۆشانه ئاڵۆزان‏و ڕاست بوونەوەو ئەيانوت: بۆنی ئێمه له بۆنی زوڵفی يار خۆشتره، كەواتێكەڵ به «با» بووه. ٨. قيبلەم: لێرەدا به مانا ياره كه وەكوو قيبله ڕووی تێ ئەكرێ بۆ نوێژ خوێندن، منيش ڕووم كردووەته يارو كردوومه به قيبله. واته: ئەی ياره خۆشەويستەكەم ئەی قيبلەكەم؛ ئەم گوڵانه تا بەيانی لەناو خۆيانا گوفتوگۆيان بوو و ئيدديعای هاوشانی زوڵفی تۆيان بوو، هەريەكێكيان وای ئەزانی بۆنی خۆی له بۆنی زوڵفی تۆ خۆشتره! . لەم ڕووەوه شەو تا بەيان لەناو خۆيانا هەر هەراو قڕەيان بوو. ٩. تان‏و پۆ: تانەو ڕايەخ. نەبێ: نەيبوو. واته: له ئاخرا تێگەيشتن كه ئەم داواكاريانەيان بەتاڵەو خەياڵی خاوه، وەك چۆن قاڵی‏يێك يا قوماشێك ئەگەر «تان» يا «پۆ»ی نەبێ، نابێ؛ ئيدديعاكەيان به هيچ دەرچوو هيچ‏كاميان بۆنی زوڵفی تۆيان نەبوو. ١٠. واته: «سونبوڵ»يان بێزارو مات‏و غەمناك بوو، «وەنەوشه»يان له شەرما سەری شەرمەزاری دانەوان‏و سوجدەی برد بۆ خاك‏و گڵی بەردەمی خۆی. ١١. «چنوور» به دەردی دڵەوه تلايەوەو پەشێوو ماتەم بوو، «شەوبۆ»يش به هەردەوه شەيدای تۆ بوو. ١٢. ڕەندی جەمين لاڵ: گوڵ ڕوومەتی جوانی نازدار. كەرد: كردی. واته: فيدای زوڵفت بم ئەی ڕوومەت گوڵی جوانی نازدار، زوڵفی تۆ بازاڕو ڕەواجی هەموو گوڵانی شكاندو نرخی هەموويانی بەتاڵ كردەوه. ١٣. واته: له پەنای زوڵفتا باشترين گوڵ هەيه، ئەو گوڵەش سەرمايەو دەرمانی دەردی دڵی هەموو دڵدارێكه. ١٤. ئانه: ئەوه. وێش: خۆی. مەمانۆ: نامێنێ. واته: ئەوه كام دڵه كه خۆی به دڵ دائەنێ، وه له عاستی سەودای زوڵفی تۆدا ماتەم‏و په شێو نابێت؟ ! . ١٥. واته: ئەگەر شێخه، يا مەلايه، يا دەروێشه، يا هەركەسێكی‏تره، هەموويان مەيل‏و سەودای زوڵفی تۆيان هەيەو هەموويان بۆی موبتەلان. ١٦. واته: «صەيدی» چوون له داخ‏و ئێش‏و ئازاری تای زوڵفی تۆ وێڵ بووەو سەرسام‏و پەرێشان وێڵی هەردو بيابانه. ١٧. دێوانەن: شێته. ئێدەن: ئەمەيه. تەدبيرش: تەگبيری، چارەی. واته: «صەيدی» شێت‏و دێوانەی تۆ بووه، چارەو فكرو تەگبيری ئەوەيه به تای زوڵفی خۆت پێوەن‏و زەنجيری كەی‏و بی‏بەسيتەوه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بينايی چەمان... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی بينايی چەمان بەرگوزيدەكەم من هەر ئەو غوڵام، زەڕ خريدەكەم١ شەرتم ئەو شەرتەن، هەتا زيندەكەم ددانی تەمای تۆ نەكەندەكەم٢ تۆ به دەستی قەسد، جه «بەد وازەكەم» منت بێ ناز كەرد، ساحێب نازەكەم٣ من «صەيدی» غوڵام قەديم زادەكەم وەی من درێغا سيا تاڵەكەم٤ ١. بينايی چەمان: بينايی چاوان. بەرگوزيدەكەم: هەڵبژاردەكەم، خۆشەويستەكەم. غوڵام: بەنده. زەڕ: پاره. واته: بينايی چاوانم خۆشەويسته هەڵبژاردەكەم، من هەر ئەو غوڵامەم كه تۆ به پاره كڕيوتم. لێرەدا «صەيدی» خۆی دائەنێ به غوڵامی يارەكەی. ٢. هەتا زيندەكەم: هەتا من زيندووم. ددانی تەمای تۆ: دانی تەماعی تۆم. نەكەندەم: هەڵ نەكێشاوه، دەر نەهێناوه. واته: شەرتم هەر ئەو شەرتەيه كه كردوومه، وه وتوومه: هەتا ژيانم هەيه هەر به تەمای تۆم، وه دانی تەمای تۆ هەڵ ناكەنم‏و هەتا مردن هەر به تەماتم. ٣. بەدوازەكەم: ناحەزەكەم. ساحێب نازەكەم: خاوەن نازەكەم. تۆ به دەستی قەسد: تۆ به عەمدی. واته: خۆشەويستەكەم تۆ به عەمدی به قسەی ناحەزەكەم منت بێناز كرد، ئەی خاوەن نازەكەم. ٤. سيا: ڕەش. تاڵه: «طالِع»، ناوچاوان. واته: من «صەيدی»م، هەر له مێژەوه، هەر له كۆنەوه غوڵام زادەتم، بەڵام بەداخەوه من تاڵه ڕەش‏و بەدبەختم. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: پێسەو مەجۆڵەی... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی پێسەو «مەجۆڵه»ی ملوونه كۆوه ده «لەيلێ، لەيلێ» وەس بێوەفايی١ تۆ هەر چەنی من «وادێ» مەدەينه گێرو نه دەورم خەرقەی گەدايی٢ سا بديه «ديدەم»، چی بێ تەما بوو؟ ! «ئاشك» چكۆ بۆ پەی بێ تەمايی؟ ! ٣ ببۆنه قەقنەس، سۆچۆنه مێرۆ نەكێشۆ كافر دەردی جيايی٤ ببوو «پەپووله»، پڕوزيەوەنه نەياوۆ سوودێو چی ڕۆشنايی٥ جارێوه «لەيلێ»، تۆ بۆ ديۆنەم با جه تۆ بۆنه، بۆی ئاشنايی٦ تۆ تەبيبم به، من دەوا كەره ئينا لاتەوه، پەی من دەوايی٧ چوون پەی كەس نيا مەعلووم گوناهێ پەی ديای «صُنع»ی خوبی خودايی٨ ١. پێسەو: وەكوو. مەجۆڵه: مەجنوون. ملوونه: ئەڕۆم. واته: وەكوو مەجنوون ئەدەمه كێوان، وه هاوار ئەكەم‏و ئەڵێم: «لەيلێ، لەيلێ» با بەس بێ ئيتر بێ وەفايی. ٢. چەنی من: لەگەڵ من. وادێ: وەعده، بەڵێن. مەدەينه: ئەدەی. واته: تۆ هەر لەگەڵ من بەڵێن ئەدەی وه بەجێی ناهێنی، وه منيش له داخی نەهاتنت خەرقەی هەژاری ئەدەم بەسەرماو هەر به تەمام‏و چاوەنواڕتم، چونكی عاشق هەرگيز تەمای يار نابڕێ. ٣. سا بديه: سا بنواڕه. ديدەم: چاوەكەم. ئاشك: عاشق. واته: سا چاوەكەم بنواڕه بۆم، بۆچی به تەمای تۆ نەبم، عاشق چۆن ئەتوانێ وەيا لەكوێ ئەتوانێ تەمای ياری ببڕێت، تا ژيانی تيايه، به تەمای «بەيەك گەيشتنه». ٤. واته: ئەبێ به «قەقنەس»و ئەسووتێو ئەمرێ، هەركەس كه عاشق بێو له ياری دوور كەوێتەوه، سا خوا بكات كافريش دەردی جيايی نەچەژێ. ٥. ببوو: ببم. پڕوزيەوەنه: هەڵپڕوزێم. نەياوۆ: نيەتی. واته: ببم به پەپوولەو خۆم بسووتێنم چاكتره، چونكه تيشكی ڕووناكی مۆم بۆ «پەروانه» هيچ سوودێكی نيه، ياری منيش وەك ئەو مۆمه وايەو هيچ سودێكی له ڕووناكی‏يەكەی وەرناگرم. ٦. جارێوه: كەڕەتێ. لەيلێ: ئەی لەيل. ديۆنەم: بم‏دوێنه. واته: كەڕەتێ ئەی لەيلی خۆشەويست وەره بم‏دوێنه، با هەر لەتۆ بێت بۆنی ئاشنايی‏و دۆستايەتی. ٧. تۆ تەبيبم به: تۆ پزيشكم به. من دەواكەره: من دەرمان بكه. ئينا لاتەوه: وابەلاتەوه. پەی من: بۆ من. دەوايی: دەرمان. واته: تۆ پزيشكم بەو دەرمانم بكه، چونكی دەرمانی دەردم لای تۆيه. ٨. پەی كەس نيا: بۆ كەس نيه. پەی ديای: بۆ نواڕين. «صُنع»ی: دروست كردن. خوبی: چاكی. خودايی: خوايی. واته: بۆ هيچكەس گوناه نيه تەماشای جوانی بكات، چونكی سەيری «صنعت»ی دروست كردنی «خوا» ئەكات، كه خوا چۆن توانيويه شتی واجوان دروست بكات؟؟! . ئەخۆل: پەچەت لادە ببینم ڕووت ئەمن خۆ سەیری تۆ ناکەم لە ڕووی تۆ تێدەگەم یەزدان چلۆن نەخشی ئەنەخشێنێ شاعيرێكی تريش به «فارسی» لەم بابەتەوه وتويه: نظر بر منظر خوبان حلال است تماشا كردن صُنع جلال است واته: ئەی يار ئەگەر من سەيری جوانی تۆ بكەم گوناهم ناگات، چونكی سەيری قودرەتی خوا ئەكەم كه شتی واجوانی وەك تۆی دروست كردووه. مانای شيعره فارسی‏يەكەش ئەمەيه: سەير كردنی جوانان حەڵاڵه، چونكه تەماشای سنعەتی گەورەيی خوا ئەكەيت. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: چراغم تۆمەن... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی چراغم تۆمەن، چراغم تۆمەن ئێنده من تاسەی ديداری تۆمەن١ نه خاوی شەوان، نه ڕوان ڕۆمەن شەوان هەر ئاخ ئاخ، ڕۆان ڕۆ ڕۆمەن٢ ئەر گەردوون وه شەون خەياڵم وەرۆ... يەک ڕۆ ديدارت نەسيبم كەرۆ... ٣ تەنخوای دوو ديدەی ڕەمەد ڕەسيده درێغ من بيام دوو هەزار ديده٤ وەلێ گشت مايەی نوور بەيا چێشان تا سێر كەردام سەير باڵای تۆ، پێشان٥ 'دوو' چەم ئەر 'سەد' ساڵ تەماشا كەران كەی تاوان سێر سەير باڵات بكەران٦ مەتەرسان جه دەرد دووری دوباره جای زاريشانەن، نەك جای نەزاره٧ «صەيدی» هەركەس داخ هيجرانش وەردەن سێر سەيری ديدار، هەرگيز نەكەردەن٨ ١. چراغم تۆمەن: چرام تۆی، يا تۆی چرام. ئێنده: ئەوەنده. مانای ئەم شيعرەو شيعری پاشەوەی پێكەوه دێ. ٢. خاو: خەو. ڕوان: ڕۆژان. واته: تۆ چراكەم، من ئەوەنده تاسەی چاوپێكەوتنی تۆم كردووه نه به شەو خەوم هەيه، نه به ڕۆژ، به شەوا هەر ئاخ ئاخمەو به ڕۆژانيشا ڕۆ ڕۆمه. ٣. ئەر: ئەگەر. گەردوون: دونيا. يەك ڕۆ: يەك ڕۆژ. تا هۆنراوەی دوايی مانای هەموويان پێكەوه دێت. ٤. [تەنخوای: لەباتی]. ديده: چاو. درێغ: خۆزگه. [ڕەمەد، «رَمَد»: وشەيەكی عەرەبی‏يه به مانا چاو ئێشه]. بيام: بم‏بوايه. ٥. وەلێ: بەڵام. نوور بەيا چێشان: نووريان بوايەو شتيان بديايه. سێر: تێر. سەير: تەماشا. پێشان: پێيان، بەوان. ٦. چەم: چاو. تاوان: ئەتوانن. ٧. مەتەرسان: ئەترسن. نەزاره: ڕوانين. ٨. وەردەن: خواردبێتی، تامی كردبێ. نەكەردەن: نەی كردووه. واته: ئەگەر چەرخی گەردوون به مورادم بێت، ڕۆژێك چاو پێكەوتنی تۆ ببێ به نەسيبم، ئاواتم ئەوەيه كه لەباتی ئەم 'دوو' چاوه كزه نەخۆشانه كه تووشی «رَمَد» [چاو ئێشه] بوون 'دوو هەزار 'چاوم ببوايه، نەك 'دوو 'چاو. به شەرتێ هەموويان ساغ بوونايەو شتيان بديايه، تا تێر سەيری باڵای تۆم پێ بكردايه. چوون 'دوو 'چاو ئەگەر 'سەد' ساڵ تەماشا بكەن، كەی ئەتوانن تێر سەيری باڵات بكەن، ئەترسن له دەردی «دووری دووباره» سەريان لێ بداتەوه، جا لەم حاڵەتەدا ئەبێ بگرين نەك سەيرو تەماشا، فرمێسك بڕێژن نەك بۆت بڕوانن. «صەيدی» هەركەسێ داخی دووری چەشتبێ، قەت تێر تەماشای چاو پێكەوتنی ياری نەكردووه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: چوون كۆی عەوداڵان... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی چوون كۆی «عەوداڵان»، چوون كۆی «عەوداڵان» كۆن؟ كۆيێ دڵگير، چوون كۆی عەوداڵان؟ !!١ «كابه»ی مەقسوودەن، پەرێ نەوهاڵان پەی وايەی موراد وەنەش مەلاڵان٢ كۆی بەرزی بوڵەند، چمان كۆی «قاف»ەن به بەرزی بەرزەن، به سافی سافەن٣ سەر كێشان نه ئەوج چەرخی چەهبەری بۆش نيان نەبۆی «زوهره»و «موشتەری»٤ جای شەو بيداران، سەحەر لاڵانەن تەكيەگای خاسان، «هەفت ئەوداڵانەن»٥ هەر هەفت عەوداڵان، قوتبی ڕووی زەمين چوون «اَصحابُ الكَهف» دايم «غار» نشين٦ مەسكەنشا گرتەن بەو بوڵەند كۆوه «يا مَن هُو» شانەن هەر ڕۆ جه نۆوه٧ تا دونيا وه پشت ماهيش قەرار بۆ ڕوتبەشان بوڵەند، هيممەتشان يار بۆ٨ هانه پای ئەو كۆ ڕەندان، چوون پەری گشت ئامادەی حوسن شۆخی‏و دوڵبەری٩ نەك جه خەم نيشۆ نه دڵشان خارێ كەردەنشان دەستوور، هەر هەفتێو جارێ١٠ وەختی شاخەی «سوبح»، ئەو گرۆی ڕەندان كۆی كڵاف نه دۆش موشكين كەمەندان١١ مەخێزان به عەزم بارگەی «عەوداڵان» مەدان جه نەووه، تەرتيبی خاڵان١٢ چوون «ئاهوی خوتەن»، ڕەوێڵەی تەتار پۆل پۆل نازداران مەبينان قەتار١٣ به ڕەفت‏و هەموار، به ڕێزه ڕێزان مەشان بەو كۆوه، به موراد وازان١٤ وەختێو پا مەنيان وه باڵای كەمەر نه خاكی پاشان گوڵان مەنيان سەر١٥ ئەشەدبۆی «طفيل» سەر نه ڕاشانەن «چنوور» ئامێتەی خاك پاشانەن١٦ «ياللّە» قاپی خەير تۆ كەری گوشاد ياوان به «مەقسوود»، بدەيشان موراد١٧ يا «هەفت عەوداڵان»، كۆی بەرزو بوڵەند ديدەی بەد، پێشان نەياونۆ گەزەند١٨ عەوداڵانی بەرز، بەرز بۆ پايەشان هيممەت يار كەره، حه ق دۆ وايەشان١٩ دايم بەی دەستوور خاتر شاد كەران بەڵكم وەختی سەير، ئێمەيچ ياد كەران٢٠ «صەيدی» تاسەی سەخت، دووری يارشەن نه ئارام، نه سەبر، نه قەرارشەن٢١ يا عەوداڵ «صەيدی» هاوار وه تۆشەن ديدەش به ديدار يار، كەری ڕەوشەن٢٢ ١. چون: وەكو. كۆی عەوداڵان: شاخی عەبداڵان. كۆن: كوا. واته: وەك شاخی عەبداڵان كوا شاخێكی‏تری دڵگيرو خۆش هەوا. «عەوداڵان» ناوی شاخێكی بەرزه نزيكه له هەورامانی تەختەوه، ئەشكەوتێكی تيايه گۆڕی 'حەوت' «عەوداڵی خوا پەرست‏و پياو چاكی» تيايه. شاخێكی دڵگيرو بەرزو جوان‏و خۆشه. ٢. كابەی مەقسوودەن: «كەعبه»ی نيازه. پەرێ: بۆ. نەوهاڵان: جوانان. وايەی: وەعدەی. وەنەش مەلاڵان: لێی ئەپاڕێنەوه. واته: جوانان ئەچنه سەر «عەوداڵان»، كه كەعبەی نيازی جوانانه، لێی ئەپاڕنەوەو دۆعای نيازيان گيرا ئەبێت. لێرەدا «صەيدی» شاخی عەوداڵانی بەرابەری كردووه به ماڵی خوداوه، وەكوو چۆن ماڵی خوا بۆ جێگەی ڕازو نيازو دۆعايه، و نزايش زوو گيرا ئەبێ، شاخی عەوداڵانيش بەبۆن ئەو پياو چاكانەوه قيبلەگای جوانانەو جێی ڕازو نيازو دۆعايه. ٣. چمان: وەك. بوڵەند: بەرز. كۆی: شاخی. واته: شاخێكی بەرزه وەك كێوی «قاف»، لەگەڵ ئەوەشا خۆش‏و به سەفايه. ٤. چەرخی چەهبەری: بەرزی ئاسمان. بۆش نيان: نزيك بووەتەوه له ئاسمان. واته: له بەرزيدا سەری كێشاوه بۆ ئاسمان‏و خۆی نزيك خستوەتەوه له «زوهره»و «موشتەری»، كه ناوی 'دوو' ئەستێرەن له ئاسمانا. ٥. جای: جێگه. خاسان: چاكان. لاڵانەن: لاڵاو پاڕانەوه له خوا. واته: عەوداڵان جێگای ئەوانەيه كه به شەو نانوون‏و خەريكی عيبادەتن، وه بەيانيان له خوا ئەپاڕێنەوه. شاخی عەوداڵان مەنزڵی 'حەوت' عەوداڵانه. ٦. واته: ئەو 'حەوت' پياو چاكانه كه به عەبداڵان ناوبانگيان دەركردووه «قوتب»ی سەر ئەرزن، وه وەكوو 'حەوت' نەمره پياو چاكەكانی ناو ئەشكەوتەكه اصحاب الكهف به دايمی وان لەم ئەشكەوتەدا. ٧. مەسكەنشا گرتەن: شوێنيان گرتوه. «يا مَن هُو»: زيكری خوايه. واته: بەو شاخه بەرزەوەن، وه هەر «يا مَن هُو، يا مَن هُو»يانه هەموو ڕۆژێك. ٨. واته: تا دونيا بەسەر پشتی ماسی‏يەوه بێت! ، خوايا پايەو هيممەتيان بەرزكاو يارمەتی دەری خەڵقی بن. «تێبينی»: جاران وايان زانيوه كه دونيا بەسەر پشتی ماسی‏يەوەيه، وه ماسيش بەسەر بەحرەوەيه. ٩. هانه پای: واله پاڵی. ئەو كۆ: ئەو شاخه. حوسن، [«حُسن» وشەيەكی عەرەبی‏يه به مانا: جوانی]. واته: لەپاڵ ئەو شاخەدا كچ‏و ژنی جوانی وەك پەری كۆبوونەتەوەو هەموو خۆيان ڕازاندووەتەوه، هەموويان شۆخ‏و دڵ ڕفێنن. ١٠. واته: بۆ ئەوەی كه دڵيان خەمبار نەبێت‏و دڕكی ژيان‏و زەحمەت ئازاريان نەدات، كردوويانه به عادەت هەر «حەوتوويەك» جارێ دێن بۆ «عەوداڵان. ١١. شاخەی «صُبح»: بەيانی زوو. ئەو گرۆی ڕەندان: ئەو تاقمه جوانانه. كڵافه نه دۆش: كەمەندی سەر شانيان. كه ڕەوشتی «سۆفی»يەكانه كەمەند هەڵئەخەن لەكاتی خوا پەرستيا. مانای ئەم هۆنراوەيه لەگەڵ شيعری دوايی‏يا دێت. ١٢. واته: ئەو جوانانه بەيانی زوو خۆيان ئەڕازێننەوەو خۆيان خۆش ئەكەن دێن بۆ «عەوداڵان» به كەمەندی مليانەوه، يا به ملەوان‏و مێخەك‏بەندی مليانەوه كه له كەمەند ئەچێت. ١٣. ئاهووی خوتەن: ئاسكی خوتەن. كه «خوتەن» وڵاتێكه له «توركستان». واته: ئەم جوانانه وەكوو ئاسكی خوتەن به گورج‏و گۆڵی قەتاره ئەبەستن‏و پۆل پۆل ڕوو ئەكەنه «عەوداڵان». ١٤. واته: به ڕێگا ڕۆيشتنا ورده ورده سەر ئەكەونه سەر ئەو شاخه، بۆ دۆعا كردن‏و پاڕانەوه كه نيازيان گيرا بێت. ١٥. پا مەنيان: پێ ئەنێن. كەمەر: شاخ. پاشان: پێيان. واته: كاتێ كه ئەو جوانانه بەسەر شاخەكەدا سەر ئەكەون «گوڵ»و «گوڵاڵه» سەری خۆيان دائەنەوێنن‏و پێشوازی‏يان لێ ئەكەن بۆ پێ پيا نانيان. ١٦. ئەشەدبۆ: گيای بۆن خۆشه. «طفيل»: شوێن كەوتوو. واته: گيای زۆر بۆن خۆش به دايم شوێن كەوتوی ڕێگايانه، چنووريش كه گيايێكی بۆن خۆشی كوێستان‏و شاخەكانه تێكەڵاوی خاكی بەرپێيانه. ١٧. قاپی خەير: درگای خێر. كەری گوشاد: بی‏كەيتەوه. ياوان: بگەن. واته: خوايا تۆ دەرگای خێريان لێ بكەيتەوه، به مەرامی خۆيان بگەن‏و ئاواته خوازيان بێته دی. ١٨. ديدەی بەد: چاوی پيس. نەياونۆ: پێيان نەگەيێنێ. گەزەند: چز، يا ئێشی ناخۆش. واته: ئەی 'حەوت 'عەوداڵان، كه لەم شاخه بەرزەدا جێگير بوون، هاوارتان لێ ئەكەم: چاوی پيس‏و ناحەز زيان‏و ناخۆشی‏و زەرەر بەم جوانانه نەگەيێنی. ١٩. واته: ئەی عەوداڵانی پايه بەرز، كه لەم شوێنه بەرزەدا جێگير بوون، پايەی ئەمانه كه هاتوونه سەرتان بەرز بێت، وه لای خواوه دۆعايان بۆ بكەن مەراميان حاسڵ بێت، وه به ئاوات بگەن. ٢٠. واته: دايم بەم جۆره خەم‏و پەژارەيی لابەن‏و بێن بۆ شاخی عەوداڵان تا دڵشاد بن، بەڵكو لەكاتی سەير كردنا بيرو يادی ئێمەش بكەنەوه. ٢١. واته: «صەيدی» زۆر ئارەزووی سەختی دووری ياريەتی، نه ئارام، نه سەبر، نه قەراريەتی، وه هەمووی ئەمانای لێ هەڵگيراوه. ٢٢. يا عەوداڵ: ئەی عەوداڵان. هاوار وه تۆشەن: هاوار له تۆ ئەكات. واته: ئەی عەوداڵان «صەيدی» له تۆ ئەپاڕێتەوەو هاوارت لێ ئەكات: كه چاوی به چاوی ياری ڕووناك كەيتەوه، وه چاوی به خۆشەويستەكەی بكەوێت‏و دڵی بگەشێتەوه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: چراغ جەمينت... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی چراغ جەمينت، چراغ جەمينت سەوگەند به سيمای سافی جەمينت١ تا به ڕووت نەقشەن خاڵی موشكينت پای دڵ ها نه دام زوڵفی چين‏چينت٢ تا ديدەی مەستت، پوڕ سورمەی توورەن ديدەی پوڕ ئەسرم خاو جه لاش دوورەن٣ تا شەمعی ڕووی تۆ نوور مەوارۆ لێش من كۆگای عومرم ئاير مەشۆ لێش٤ تا موژەت شاباڵ نيم نگای نازەن ڕۆحی من چوون تەير، هەر نه پەروازەن٥ نمەبۆ بازاڕ شەوقی تۆ، بەتاڵ تا من مەيلی تۆم مەشۆ نه خەياڵ٦ تۆ هەرسات حوسنت بێ ئەندازەتەر من هەردەم عەشقم جه نەو تازەتەر٧ ئەر فام پێش بيا، دڵەی مەجنوون خۆ بڕياش تەمای لاڵ شيرين ڕازی تۆ٨ بەڵام بێ سوودەن پەی دڵ ئی هەوەس مەحاڵەن جه «قەند» دوور گنۆ «مەگەس»٩ عەشقی تۆ بەی‏تەور، من گرتەن گەردەن هەر ئينام نه دڵ، تاكه ڕۆی مەردەن١٠ سەد ساڵ دمای مەرگ، جه داخت نەوگوڵ مزيۆ نه گڵكۆم، «لاله»ی داخ نه دڵ١١ ئەر بەی بويەری تۆ نه مەزارم ماچوو: ئەی يارم هێمای داغدارم١٢ هێمای جه داخت مەسۆچۆ دەروون هێمای مەڕێزنۆ، ديدەم سەيلی هوون١٣ «صەيدی» زامی عەشق، تۆش هێمای وەسۆن تاسەش به زەروور، پەی ديداری تۆن١٤ ١. چراغ: چرا. لێرەدا به مانا «يار»، يا خۆشەويست دێت. جەمينت: ڕوومەتت. سەوگەند: سوێن. به سيمای: به ڕوومەتی جوان. [ماناكەی لەگەڵ هۆنراوەی دواييدا دێت]. ٢. واته: ئەی يار ڕوومەتت، دڵدار ڕوومەتت، سوێند ئەخۆم به جوانی وه به سافی ڕوومەتت تا خاڵی موشكين له ڕووتا نەقش بووه پێی دڵی منيش پێوەندو بەستراوه به زوڵفی چين چينەوه. ٣. ديده: چاو. ئەسرم: فرمێسكم. خاو: خەو. جه لاش: لەلای. واته: تا چاوی مەستی تۆ به كل‏و سورمەی كێوی «توور» ڕەژاو بێت، چاوی فرمێسكاوی منيش ئەبێ خەوی لێ نەكەوێو له خەو دوور بێ. ٤. نوور: ڕووناكی. مەوارۆ: لێی ئەبارێ. ئاير: ئاگر. واته: تا شەمعی ڕووی تۆ ڕووناكی لێ ببارێ، منيش ئەبێ خەرمانی عومرو تەمەنم ئاگری تێ چێت. ٥. واته: تا شاباڵی برژانگی چاوی تۆ خەريكی ناز بن، ئەبێ گيانی من وەك باڵنده هەر له پەروازو باڵەفڕيدا بێت. ٦. نمەبۆ: نابێ. مەشۆ نه خياڵ: له بيرو خەياڵم دەرچێت. واته: بازاڕی جوانی تۆ بەتاڵ نابێت تا دونيا دونيايه، تا من تۆم له خەياڵ بێ، وه منيش مەيلی تۆ له خەياڵم دەرناچێ تا له دونيادا ماوم. ٧. واته: تۆ سەعات به سەعات جوانيت بێئەندازەتر ئەبێت، وه هەروامنيش عەشقم هەموو ساتێك جوان‏و تازەتر ئەبێتەوه. ٨. فام: عەقڵ. پێش بيا: بی‏بوايه. بڕياش: ئەی بڕی. لاڵ: «لَعل»، لەعل. واته: ئەگەر دڵی شێت‏كارم عەقڵی بوايه، تەمای «لەعل»ی لێوی شيرين ڕازی تۆی ئەبڕی، وه ئەيزانی كه بۆی دەست نادات. ٩. هەوەس: ئارەزوو. مەگەس: مێش. دوور گنۆ: دوور كەوێتەوه. واته: بەڵام بێ فايدەيه، ئەم هەوەس‏و ئارەزوويه له دڵ دەرناچێت، هەروەك چۆن مەحاڵه «مێش» له «شەكر» دوور كەوێتەوه، ئاوايه. ١٠. بەی تەور: بەم جۆره. هەر ئينام نه دڵ: هەر وا له دڵما. واته: عەشقی تۆ بەم جۆره كەمن له دڵم گرتووه، چووەته گەردنم، ئەو عەشقه هەر له دڵما ئەمێنێ تا ڕۆژی مردن. ١١. واته: ئەی جوانی تازه گوڵ 'سەد' ساڵ پاش مردنم لەسەر قەبرەكەم له داخی تۆ «لاله» سەوز ئەبێ، ئەو لاله داغداره كه داخی دڵی منی پێوەيه. ١٢. ئەر بەی: ئەگەر بێی. بويەری: تێ پەڕی. مەزارم: قەبرم. واته: ئەگەر تۆ بێيت بەسەر قەبرەكەما تێ پەڕی هاوارت لێ ئەكەم‏و ئەڵێم هێشتا داغداری تۆم. ١٣. واته: هێشتا له داخی تۆ دەروونم ئەسوتێ، وه چاوم هێشتا دەوای 'سەد' ساڵ فرمێسكی «خوێناوی» ئەڕێژێ. ١٤. واته: «صەيدی» زامی عەشقی تۆی بەسەو بەس، وه تاسەو ئارەزووی به زۆری‏و زەرووری بۆ چاوی پێ كەوتنی تۆيەو بەس. وەيا «صەيدی» زامی عەشقی هاتووەته «سۆ»و ئارەزووی تۆيەتی. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: چراغی سەروەخت... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی چراغی سەروەخت پايزەن خەزان خەزانی زەردەن نه سەر تووڵ «وەزان»١ خەزان پەی فەسڵ پايز نەويدەن جاسووسی پيری، «موويی سفيدەن»٢ نموونەی وەهار، دەوری جوانی‏يەن نيشاتەن، عەيشەن، كامەرانی‏يەن٣ جوانی خۆ لوا، يادش به خێر بۆ به پير شاد نەبۆ، هەركەسێ ژير بۆ٤ نيشانەی پايز، وەختی پيری‏يەن مەلوول، بێ دەماخ، دڵ زويری‏يەن٥ دڵەی پير مەلوول، پايز پەرێشان چەوان هەردوو خۆ، بێزار بوو چێشان؟ ٦ ١. وەزان: گوێزەكان. تووڵ: لق. واته: چرای وەخت‏و كات، وەختی پايزو خەزانه، لەسەر لقی گەڵا گوێزەكان خەزانی زەردو جوان پەيا بووه. ٢. نەويدەن: تازەيه. سفيد: سپی. واته: خەزان بەنيسبەت پايزەوه تازەيه، بەتايبەتی له ئەووەڵی فەسڵی پايزا كه خەزان پەيا ئەبێت. مانای نزيكی ماتەمی‏و ناخۆشی‏يه، هەروەكوو چۆن مووی سپی كه له سەرو لەشا دەركەوت نيشانەی پيری‏يه. ٣. واته: نموونەی بەهاريش دەوری جوانی‏يه، چوون له دەوری جوانيدا مرۆڤ نيشاتی زياترەو به خۆشی‏و كامەرانی ئەژی پايز عەكسی ئەوەيه. ٤. خۆ لوا: خۆ ڕۆيشت. يادش: يادی. به پير: به پيری. واته: جوانی خۆ ڕۆيشت، يادی به خێر بێت، ئەوەی كه ژيره به پيری قەت دڵشاد نەبێت. ٥. واته: نيشانەی پايز وەختی پيری‏يه، ماتەمی‏يه، بێ دەماخی‏يه، دڵ زويری‏يه، مەلوولی‏و عاجزی‏يه. ٦. چەوان: لەوان. چێشان: چيه. واته: دڵی پير مات‏و مەلووله، پايزيش پەرێشانی‏و ناخۆشی‏يه، له هەردوكيان ئەگەر بێزار بم چی ئەبێ؟ ! . ++++++++++++++++++++++ سەرناو: يەك‏و دوو... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی يەك‏و دوو، عەشق‏و پيرين، چێمه سەر دان سيەم پايز، چوهارەم ئاخ‏و دەردان١ به لوتفش مەر كەرۆ حەق، ئێمه چاره ئەگەرنا من خەلاسم، نێ چوهاره٢ جوانيمان ئەگەر ياوێوه لامان به كامێ دڵ بگرتام، تا به دامان٣ شەوو ڕۆ من جه دامان، وەرنەدام دەست بوانام تا جه لاش، هەرچيم نه دڵ هەست٤ جه پيری‏و، داخ‏و دەردێ ڕۆزگارم جه لارو لەنجوو، خه شم‏و قينی يارم٥ ئەر ئی دڵ سەرديه، پيری نەكەردەن پەرێ چێش خاترش يار، چێمه سەدەن٦ جوانی، ئاخ پەرێ تۆ، داخ جه پيری ئەمن پەی تۆ، زويری‏مەن، زويری٧ درەخت‏و دار، جه پايزشان زويرين بەڵام ئێمه، مەلوليمان جه پيرين٨ سيا بادی سەحەر، خێزا نەپای هەرد به تەعجيل ڕووش وەلای باغچەی گوڵان كەرد٩ گوڵشەن كەرد به تۆز بداش به هەمدا ڕەوان بی باغەوان، ئەسرين نەچەمدا١٠ ديا، دێش هيچ نەمەندەن چاخی باغش نه شاديش مەن، نه هۆ كەيف‏و دەماغش١١ كەرەمدار، وادەی سوبحی سەحەردا چه خاس خاس هەوری نەو، پۆشان جه سەردا١٢ عەجەب بادەن، عەجەب هەورەن، عەجەب وەشت چه خاس خاس نم مەدۆ ساراو دەرو دەشت١٣ جه سەرشاخان، كەوان، تۆم ڕێزەشانەن جه گوڵزار، بوڵبوڵان، ئاخێزشانەن١٤ نەداران تابی سەرمای «زەمهەرير»ی مەشان ناچار بەوڵگەی گەرمەسێری١٥ نه گوڵ مەندەن جه گوڵزارا، نه بوڵبوڵ مەدۆ بوڵبوڵ به كاپۆڵدا، پەرێ گوڵ١٦ نه چەمدا ڕەنگی تاريكی كوانەن نەسەردا قەهقەهەی دەنگی كەوانەن١٧ يه پايزەن كوان، تاريك ديارەن كەوان جۆش مەويەران، وادەی ويارەن١٨ رەوان بی شاهی «خۆر»، پەی تەختی ميزان سوپای «هامن» جه سامش بی گورێزان١٩ نەمەندەن ميری هامن، زەوق‏و زينش بيەن سوڵتانی «پايز»، جا نوشين٢٠ به داران شا «سوەيل»، مەرديش نمانان ڕەزان پێشا بيەن، ئەرزان خەزانان٢١ شەهەنشای فەسڵی پايز، نەو سوەيلەن هەميشه لای درەختان نەشوه مەيلەن٢٢ به وێنەی پادشای نامداری سەنگی تەدارەك دان، هەزار دێبای فەرەنگی٢٣ جه دارايی‏و قوماش‏و ئاڵو واڵا جه زەڕ بافت‏و جه شير داخ‏و جه كاڵا٢٤ هەزار لۆنه موهەييا كەرد خەڵاتان خەڵاتانش وەڵا كەردەن وڵاتان٢٥ شەوێ كەردش كەرەم، فەرماش به گەنجوور چەنی نادر خەڵاتان قورمزی سوور٢٦ بەر ئاما سوب جه لای شاری «يەمەن»دا خەزێنش وست نەپای سەحنی چەمەندا٢٧ چو دێبای نادری، نازاری شاران خەڵات پەخشانی شاهيش كەرد به داران٢٨ سوەيل چوون ئين، خەڵات بەخشی خوێش كەرد به هەريۆ شا خەڵاتێ دا، ڕوێش كەرد٢٩ به «وەن» داران كەوای ماهووتی سوور، دا به «وامێ» ئەتڵەسی وەش‏ڕەنگ نەوەردا٣٠ «سماق» پۆشا نه وەر، كاڵای دياری قوماشی زەردو سوور، شيرداخی شاری٣١ به «نەی دار»دا، مەتای ئاڵای سپی ڕەنگ پەرێ فەتح‏و زەفەر، ئاوازی ڕووی جەنگ٣٢ نەمامی «دار وەزان»، وەختی سەحەردا مەتای زەڕڕين، قەبا كەردەن نه وەردا٣٣ يەكايەك دار تووان پۆشان به سەد دەرد ليباسی دەردی خەم، واڵای تەمام زەرد٣٤ سيا «مێوان» به ئەمری پادشاهی بەدەن پۆشان، چەنی كاڵای حەنايی٣٥ نه دەوری باخ، «چناران» سەر بەسەرشان سپی‏و ئيستەبرەقی، پۆشان به وەرشان٣٦ به «نەيدار»، «سوندوس»و كاڵای نەباتش موبارەك شا سوەيل كەردەن خەڵاتش٣٧ غەرەز، هەرچی كه دارەن، يا درەختەن خەڵاتێ پێش مەيۆ ئاماش به جەختەن٣٨ به قەدەری حاڵی وێش هەركەس فره جور خەڵاتی پێش مەدان نيم «زەرد»و نيم «سوور»٣٩ بەڵام داران به وێشان كەس نەنازان خەڵاتان تا وەسەر پێشان نمازان٤٠ «سوەيل» دەوران به كامش بۆ، به كامش بەڵێ، لوتفش نيەن چەندان دەوامش٤١ به مەيل‏و مۆبەتش با كەس نەبۆ شاد غەزەب ئامێزەن ئی لوتفه، جه بونياد٤٢ نمازۆ سوەيل هەفتێو بشۆ پێش مەفەرمۆ «سياو بادی»، بەد ئەندێش٤٣ خەڵاتان جومله مەستانۆ چێشان درەختان مەبان خاتر پەرێشان٤٤ مەبان عوريان بەدەن، داران سەرانسەر مەلولوو بێ دەماخ، بێ ڕەنگ‏و بێ دەر٤٥ سوەيل ئەسڵش نيەن، لوتفی ستێزەش به ڕەشتەی شاد نهۆ ماتەم به ڕێزەش٤٦ به ڕەشتەی ئه و، جه شادی كەس نەدۆ دەم به ڕێزەش هەم نەنيشۆ كەس به ماتەم٤٧ خەزانی پايزان پەی نەونەمامان خەڵاتی ماتەمەن، سەر تا بەدامان٤٨ مەزانی چێش مەدان بادی خەزانی پەرێت واچوو عەزيزم ئەر مەزانی؟ ! ٤٩ به جەستەی ماتەمين بێ كەيف‏و ناشاد به داران تابی خەم، خەمشان مەدان باد٥٠ به فەسڵی پايز، به وەشت‏و واران نيشانەی خەم، گەڵا ڕێزانی داران٥١ به خەمناك‏و مەلوول «صەيدی» چەنی دەرد به ڕوخسار، چوون خەزانی «داروەزان» زەرد٥٢ جه لای داراندا نيشتەن، دڵ پەرێشان مەدۆ خەرمانی خەم، ئەو باد چەنيشان٥٣ ١. واته: 'چوار' شت له من سەری داوەو هاتوونەته لام‏و دڵيان تەنگ كردوم، يەكەمن‏و دووەميان: «عەشق»ەو «پيری»يه، سێيەميان: «پايز»ه، چوارەميشيان: ئاخ‏و داخی دەروونمه. ٢. واته: مەگەر خوا به لوتفی خۆی لەم 'چوار' شته نەجاتمان ببێ، ئەگينا ڕزگار بوونمان لێيان زەحمەته. ٣. ياوێوه: بهاتايێتەوه. واته: ئەگەر دووباره جوانيم ئەهاتەوه لام، ئاواتی دڵم پێك ئەهات، داوێنم ئەگرت‏و ئيتر بەرم نەئەدا. ٤. وەر نەدام: بەرم نەئەدا. بوانام: بم‏خوێندايه. جه لاش: لەلای. واته: شەوو ڕۆژ من دەستم له داوێنی بەر نەئەدا، وه نەم ئەهێشت بڕوات، تا چی له دڵما هەبوو پێم بووتايەو بۆم بخوێندايێتەوه. ٥. واته: له پيری‏و داخ‏و دەردی ڕوژگار، له لارو لەنجەو ڕق‏و قينی يارم هەمووم بۆ ئەگێڕايەوه. ٦. ئەر: ئەگەر. ئی: ئەم. دڵ سەردی‏يه: دڵ ساردی‏يه. پەرێ چێش: بۆچی. واته: ئەگەر ئەم دڵ ساردی ياره پيری بەسەر منيا نەهێناوه! ؟ ! ، بۆچی يارم لەمن دڵساردو بێ موبالاته؟ ! . ٧. پەرێ تو = پەی تۆ: بۆ تۆ، هەردوكيان يەك مانايان هەيه. واته: جوانی، ئاخ بۆ تۆ، داخ له پيری، من بۆ تۆ زويرم، عاجزم، عاجزو پەرێشان. ٨. واته: دارو درەختيش له پايز زويرو عاجزن، ئێمەش مەلوول‏و عاجزو زويری دەستی پيرين. ٩. سيا با: ڕەشەبا. ڕووش: ڕووی. خێزا: هەڵسا. واته: با ڕەشی بەيانيان له كێوو هەردانەوه هەڵسا به پەلەو خێرايی ڕووی كرده باخی گوڵان. ١٠. واته: گوڵو گوڵزاری كرد به تۆزو گەردێك‏و دای بەيەكا، باخەوانيش فرمێسك به چاويا هاته خوارەوه. ١١. ديا: نواڕی. ديش: چاوی پێ كەوت. نەمەندەن: نەماوه. واته: باخەوان كه دی‏و نواڕی وا باخەكەی وای لێ هات، ئيتر نه شادی ما نه خۆشی. ١٢. واته: ئەی يەزدانی خاوەن كەرەم، له بەيانيان زووا چەن جوان جوان هەوری تازه ڕووی ئاسمانی داگير كردووه. ١٣. واته: عەجايب بايێكه! ، عەجايب هەورێكه! ، عەجايب بارانێكه! ، چەند جوان نم‏نم ئەبارێ به ساراو دەرو دەشتا. ١٤. واته: لەسەر لووتكەی شاخەكان «كەوەكان» زيخ دانەوێڵەيانه، چينه ئەكەن له باخ‏و گوڵزاريشا بوڵبوڵەكان خەريكی هەڵسان‏و فڕينن. ١٥. نەداران تابی: ناتوانن بەرگه بگرن. زەمهەرير، [«زمهرير»: وشەيەكی عەرەبی‏يه به مانا مانگی ساردی زستان، يا هەروەختێكی‏تری زۆر سارد]. مەشان: ئەڕۆن. گەرمەسێر: گەرميان. واته: ناتوانن بەرگەی سەرمای زياد بگرن، ناچار ئەچن بۆ گەرميان. ١٦. واته: له گوڵزارا نه گوڵ ماوه نه بوڵبوڵ، بوڵبوڵ به چنگ‏و چەپۆك ئەدابەسەر خۆيا بۆ گوڵ. ١٧. كوان: كێوەكان، يا بەرده زل‏و شاخەكان. كەوان: «كەو»ەكان. واته: له چەو دوڵيشا تاريكايی‏يه، ئەو تاريكايی‏يەش تاريكی كێوو بەردەكانه، له سەريشەوه دەنگی قاسپەی كەوانه. ١٨. واته: ئەمه پايزه كه بەردەكانی تاريك كردووه، كەوەكانيشی هێناوەته جۆش، وا وەعدەی «ويار»ه، ڕاوكەر ئەچێ بۆ ڕاوی «كەو». «ويار» ڕاوی كەوه له وەرزی پايزو بەهارا ئەبێت. ١٩. هامن: هاوين. گورێزان: دەرچوون. واته: پاشای «خۆر» هەڵكەنراو چووه بورجی «ميزان»، لەشكری هاوين له سام‏و ترسی هەڵهات‏و ڕای كرد. لێرەدا بۆمان دەرئەكەوێ كه «صەيدی» عيلمی هەسێرەو فەلەكيشی زانيوه. ٢٠. نەمەندەن: نەماوه. بيەن: بووه. جا نوشين: جێگەدار. واته: ئەميری هاوين زەوق‏و زينەتی نەماوه، پادشای پايز بووه به جێگەداری. ٢١. واته: هەسێرەی «سوەيل» پياوەتی كردووه خەزانی داوه به مێوه ڕەزان، ڕەنگيان سوور هەڵگەڕاوه. ٢٢. واته: ئێستا كه پاشای وەرزی پايز تازه سوەيله، هەميشه مەيلی لای دارو درەختەوەيه. ٢٣. دێبا: قوماش، پارچه. تەدارەك: ئاماده. واته: بەوێنەو شكڵی پاشايێكی ناوداری گەوره ڕازاندويەتەوه ئەم دونيايه، به 'هەزار' نۆع پارچەی ڕەنگاو ڕەنگی جوانی فەرەنگی، ئەويش گەڵا خەزانه. ٢٤. واته: له دارايی‏و قوماشی ئاڵو واڵاو ڕەنگاو ڕەنگی هەمه چەشنه له «زەڕ بافت»و له «شير داخ»، له كاڵاو واڵای هەمه ڕەنگ دونيای جوان كردووه. ٢٥. هەزار لۆنه: هەزار ڕەنگه. واته: به 'هەزار' جۆر خەڵاتی ئاماده كردووه، ئەو خەڵاتانی «شا سوەيل»ه به دونيادا بڵاو بووەتەوه. ٢٦. واته: شەوێك لوتفی كردو به گەنجينه داری خۆی وت: خەڵاتی سوور ببەخشەو بڵاوی بكەرەوه به هەموو لايەكدا. ٢٧. بەر ئاما: دەرهات. سوب: بەيانی. وست: خستی. واته: بەيانێك له وڵاتی «يەمەن»ەوه دەرهات، دەشت‏و دەرو چەمەنی ئاڵو سوور كرد. مەبەستی له «بەيان»، «لەعل»ی يەمەنی سووره. ٢٨. واته: وەكوو پارچەی نادری نازارانی شار خەڵاتی بەخشيەوه بەسەر داراندا. ٢٩. واته: سوەيل، كه ئەم خەڵات بەخشيه كرد، به هەريەكێكيان جۆره خەڵاتێكی ڕەوا بينی‏و بەسەرياندا دابەشی كرد. ٣٠. وەن: قەزوان. وام: بادام. نه وەردا: له بەردا. واته: به دار قەزوان كەوای ماهووتی سووری دا، به بادام كەوای ئەتڵەسی كرده بەر. ٣١. واته: سماقيش كاڵاو دياری خۆی لەبەر كرد، ئەويش قوماشی زەردو سوورو شيرداخی شاری‏يه. ٣٢. به نەيدار: به قاميش. دا: دای. پەرێ: بۆ. واته: به قاميش ئاڵای شپی بەخشی، بۆ سەركەوتن له جەنگ‏و شەڕو شۆڕا. ٣٣. دار وەزان: دار گوێزان. قەبا، [«قَباء»: وشەيەكی عەرەبی‏يه به مانا] «كەوا»يه. نه وەردا: له بەردا. واته: دار گوێز له كاتی سەحەردا كەوای زێڕينی كرده بەر. ٣٤. واته: دار تووەكانيش به 'سەد' دەردو خەمەوه، جلی خەمباری‏يان پۆشيوه، ڕەنگ زەردن هەموويان كاڵای زەردی‏يان لەبەر كردووه. ٣٥. واته: مێوی ڕەش به ئەمری پادشای سوەيل كاڵای خەنەيی‏يان لەبەر كردووه. ٣٦. [ئيستەبرەق، «اِسْتَبْرَق»، «سُنْدُس»: دوو وشەيەی عەرەبی قورئانين، كه له تاريفاتی خەڵاتی بەهەشتی‏يەكانا ناو براون به شتێكی بايەخدارو ڕازاوه]. واته: له دەوری باخاتا چنارەكان هەموويان كاڵای سپی، ئيستەبرەقيان لەبەر كردووه، كه كاڵای بەهەشتيانه. ٣٧. ] سوندوس، «سُنْدُس»: بڕوانه هۆنراوەی پێشوو]. واته: به قاميش كاڵای سوندوسی‏و نەباتی بەخشيوه، به پيرۆزيەوه شا سوەيل ئەم خەڵاتەی كردووه. ٣٨. واته: خۆلاسه: هەرچی دارو درەخته، وا خەڵاتێكی به پەله بۆ دێت... ٣٩. واته: هەركەس بەقەد حاڵی خۆی خەڵاتێكی ئەدەنێ، نيوەيان ڕەنگيان زەردەو نيوەكەی تريان سووره. ٤٠. واته: بەڵام پێويسته دارەكان به خۆيانەوه نەنازن، چونكی ئەم خەڵاتانه تا سەر نايان دەنێو ڕۆژێك لێيان ئەسێننەوه. ٤١. سوەيل: ناوی ئەستێرەيەكه. واته: سوەيل دەوران به كام‏و ئاواتی بێت لوتفی تا سەر بەردەوام نيه. ٤٢. واته: به مەيل‏و لوتفی سوەيل با كەس دڵشاد نەبێت، چونكی ئەم لوتفی ئەوه له بنچينەدا غەزەب ئاوەرو ڕقاوی‏يه. ٤٣. واته: ناهێڵی هەفتەيەكی پێ بچێت، شا سوەيل ئەمر ئەكات به باد بەدئەندێشی ناهەموار، تا خەڵاتەكانيان لێ بسێنێتەوه. ٤٤. واته: هەموو خەڵاتەكانيان لێ ئەسێنێتەوه، دارەكان هەموويان پەرێشان‏و غەمبار ئەبن. ٤٥. واته: هەموويان ڕووت‏و قووت ئەكەون، مەلوول‏و بێ دەماخ‏و بێ ڕەنگ‏و بێ دەرەتان. ٤٦. واته: «سوەيل» ئەسڵەن هيچ لوتفی سزاوار نيه، نه به خەڵات‏و ڕەشتنیگەڵای داران، وه نه به «وەرين» وه ڕووت بوونی گەڵای دارەكان. پێويست نيه نه به خەڵاتی شاد، وه نه به لێ سەندنەوەی غەمگين بيت. ٤٧. واته: به ڕەشتنی ئەو، گەڵای دارەكان سوورو زەرد ئەبن، كەس شاد نەبێت، وه به نەمانی گەڵای دارەكانيش كەس ماتەم نەبێت. ٤٨. واته: خەزانی پايز بۆ نەونەمام، خەڵاتی ماتەمی‏يه له سەر تا داوێن. ٤٩. واته: ئەزانی ئەم بای خەزانه چی به داران ئەدات؟ ! ؛ با پێت بڵێم عەزيزم ئەگەر نايزانی؛ . ٥٠. واته: ئەگەر نازانی وات پێت ئەڵێم: به لەشی بێ كەيفی‏و ماتەمی‏يەوه، بەبێ كەيفی‏و ناشادی‏يەوه، باكان به داران خەمباری ئەدەن، تا خەمی خۆيان لابەن. ٥١. واته: له فەسڵی پايزا به باران بارين‏دا وا دەرئەكەوێ كه پايز فەسڵی خەمباری‏يه، نيشانەی خەم وەرينی گەڵای دارانه. ٥٢. واته: به خەمناكی‏و مەلوولی «صەيدی» لەگەڵ دەردو ئازاردا، به ڕوخسارو ڕوومەتی زەردی وەك خەزانەوه دانيشتووه. ٥٣. واته: لەلای داراندا دانيشتوەبه دڵپەرێشانی‏يەوه خەرمانی خەمانی خۆی به با ئەكات، لەگەڵياندا. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: چراغ دڵ بەستم... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی چراغ دڵ بەستم، چراغ دڵ بەستم جه زەڵ، دڵ وه مەيل وەفای تۆ بەستم١ بادەی عەشقی تۆن من پەنەش مەستم وەردام جه دامان ئی دونيا، دەستم٢ دڵ گيرۆدەی دام، زوڵفی تۆ كەردم پەی خاڵت، جه ماڵ دونيا ويەردم٣ سەر نيام نه ڕات، پام كەردەن جه سەر ڕای بادەی عەشقی تۆم گرتەن نه وەر٤ تيرم بی كەمان، شكستەی كەم زۆر 'پەنجايی' عەمرم بەرمەشۆ نه هۆر٥ نه زۆری بازوو، نه زيندەگانی نه مايەی مەتای عەمری جوانی٦ «صەيدی» هەرچيش بێ، بافتی ڕای تۆش كەرد گەردوون چی ڕانه هاڕەنجەڕۆش كەرد٧ ١. چراغ: چرا. لێرەدا مانای «چراكەم» ئەگەيێنێ، به مانا خۆشەويستەكەم. دڵ بەستم: دڵبەستەی تۆم. واته: چرا خۆشەويستەكەم من له ئەزەڵەوه دڵم به تۆوه بەستووه به مەيل‏و وەفاتەوه. ٢. واته: شەرابی عەشقی تۆيه كه من پێی سەرخۆشم، وه هەر عەشقی تۆيه دەستم لەم دونيايه بەرداوەو هۆش‏و خەياڵم هەر به تۆوه مەشغووڵه. ٣. واته: دڵم گيرۆدەی داوی زوڵفی تۆ كرد، بۆ خاڵه ڕەشەكانت وازم له ماڵی دونيا هێنا. ٤. واته: سەرم نايه ڕێگای عەشقی تۆو ملی رێم گرت، نەك به «پێ»! ، بەڵكو به «سەر» دێم بەڕيدا! . ٥. واته: باڵام كه وەكوو تير ڕاست بوو، ئێستا وا بوو به كەوانی كەم هێزی چەميوه، وه تەمەنم له 'پەنجا' ساڵ تێپەڕيوه، بەرەو ژوور تريش ئەڕوات بۆ '٦٠' ساڵی وه زياتر. «تێبينی»: ئەم هەڵبەستەی پێش هەڵبەستی «جڤۆنيم» دايناوه. ٦. واته: نه هێزی بازووم ماوه، نه خۆشی ژيان، [وه نه مايەی كاڵای جوانيم ماوه] وه نه تای تەمەنی جوانيم ماوه. ٧. هەرچيش بێ: هەرچی بوو. بافت: خەرج. چی ڕانه: لەم ڕێگەدا. واته: «صەيدی» هەرچی هەبوو له ڕێی تۆدا خەرجی كرد، چەرخی زەمانەش هەر لەم ڕێيەدا «صەيدی» ڕەنجەرۆ كرد. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: چراغم، يارم... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی چراغم يارم، چراغم يارم عەمرم، زيندەگيم، چراغم، يارم١ ياری بێ بەينەت، دۆستی دڵدارم تۆ باره تەشريف وه سەر مەزارم٢ ئەر شەرت‏و ئيقرار، وەرين مەندەن پێت ديدەی ئينتيزار من، ئانا نه ڕێت٣ چوون كوشتەی هيجران داخی دووری تۆم سا تۆ دمای مەرگ، بۆ وه سەر گڵكۆم٤ تەماشای گڵكۆی تارم كەر، دوڵبەر دوودی سيای تار، لێش مەيۆ وه بەر٥ تالێت مەعلووم بۆ، سەوڵی خەرامان من جه داخی تۆ، بەی‏تەور پێم ئامان٦ ئەوسا تۆ مەزار قەبرم شكاوای وه حاڵی جەستەی زەليلم ياوای٧ ديای ئايری هيجران جه تەندا چ تەور بەرمەشۆ دووش نه كەفەندا٨ مەزانی نازار، ساحێب شەرت‏و شۆن «صەيدی» كوشتەی داخ، دەردی دوری تۆن٩ ١. چراغم: چرام. هەروەك چۆن چرا ڕۆشنايی ئەداتەوه بۆ دەوروبەری خۆی، لێرەدا ئەم «چراغم»ه به مانا ڕۆشنايی دێت. واته: چرام، ڕۆشناييم، عومرو ژيانم، يارەكەم. قسه لەگەڵ يارا دەكات ٢. واته: ئەی ياری بێ وێنه، دۆسی دڵدارم، تۆ تەشريف بێنه سەر گۆڕم، مەزارم. ٣. وەرين: پێشوو. مەندەن پێت: لەلات ماوه. ديده: چاو. ئاما: هات. واته: ئەگەر شەرت‏و پەيمانی پێشووت ماوه، چاوی چاوەنواڕی من وا له ڕێتا، چاوەنواڕتم. ٤. واته: چونكه كوژراوی هيجرانی داخی دووری تۆم، سا تۆ لەپاش مردنم وەره سەر گڵكۆم. ٥. واته: ئەی دوڵبەرم، سەيری گڵكۆی تاريكم بكه، دووكەڵی تاريكی ڕەشی لێ دێته دەرەوه. ٦. واته: تا لێت ئاشكراو مەعلووم بێ ئەی سەوڵی خەرامان، من له داخیتۆ وام پێ هاتوه. ٧. شكاوای: هەڵت دايەوه. [ماناكەی لەگەڵ هونراوەی دواييدا دێ]. ٨. ئاير: ئاگر. تەن: لەش. دوو: دووكەڵ، «دووش» دووكەڵی. بەرمەشۆ: دەردێ. چ تەور: چۆن. واته: ئەو حاڵه تۆ ئەگەر گۆڕەكەت هەڵدايەوه، سەيری حاڵی لەشی زەليلمت كرد، وه چاوت به من كەوت لەو ناو گۆڕەدا ئەبينی هێشتا ئاگری هيجران‏و دووری له جەستەما هەر ئەگڕێ، وه چۆن دووكەڵەكەی له كفنەكەمەوه دێته دەرەوه. ٩. مەزانی: ئەزانی. شەرت‏و شۆ: شەرت‏و پەيمان. واته: ئەزانی ئەی نازدار «صەيدی» خاوەنی شەرت‏و پەيمانه، وه كوشتەی داخ‏و دەردی دووری تۆيه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دڵه ياد كەره... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دڵه ياد كەره، دڵه ياد كەره فەسڵی جوانيت، ئيسه ياد كەره١ جه دەستی پيريت، ئەمجار داد كەره هەم بكێشه ئاخ، هەم فەرياد كەره٢ مەنزڵ وێرانەن، خاس كەوتەن وازت بگرەوه پەی حاڵ، جەستەی بێ نازت٣ ئيسه بۆ وه هۆش، مەگەر بێ هۆشی جوانيت ويەرد، بديه وه گۆشی٤ ئەر ديدەت وينان، بديه نه جامان جەستەی وێت وينه، جه سەر تا دامان٥ باڵات چوون تير بێ، فەرقت وێنەی قير تيرت بی كەمان، فەرقت بی وه شير٦ كۆن سافی ڕوخسار سەفحەی جەبينت؟ ! كۆن ديدەی پۆڕ نوور موژەی جەمينت؟ ! ٧ چەم چەمەی هووناو ئەسرينش خێزان سەر نێش قولاپ، موژانش ڕێزان٨ عەقدی دوندانت يەك جه يەك، جيان ڕەنگی مرواريت چوون شەوی سيان٩ بديه وه كەمان، چەميدەی چەفتت كۆن تێژی هەڵمەت؟ ، كۆن ڕەختی ڕەفتت؟ ! ١٠ قامەت چەفت‏و لار، دوندان كەفت‏و كەل گێره پای لەنگ، تۆ به دەستی شەل١١ هەڕ ده وه سەردا چوون ئازيز مەرده پەی وەشی وەرين، عومری ويەرده١٢ درێغ هەر نەبيا «صەيدی» جه زەلدا نەک بديا وه حاڵ جەستەی خەلەلدا١٣ ١. واته: ئەی دڵ بير كەرەوەو بێنەرەوه ياد، فەسڵی جوانی‏و دەوری لاويت ئێستا بێنەرەوه بيرو يادی بكەرەوه. ٢. جه: له. داد: هاوارو شكات. واته: له دەستی پيريت شكات‏و داد بكه، ئاخ هەڵكێشەو هاوار كه. ٣. بگرەوه: بگری. جەسته: لەش. واته: خانووی لەشت وێرانه، كەلوو كۆم بووه، بگری بۆ حاڵی لەشی بێ ناز كەوتووت. ٤. ويەرد: ڕۆيی. واته: ئێسته بير بكەرەوەو بێرەوه سەر هۆشی خۆت، ئەگەر بێ هۆش نيت! جوانيت تێپەڕی، سەيری گوێت كه وەكوو جاران باش نابيسێ. ٥. واته: ئەگەر چاوت ئەبينێ! سەيری «ئاوێنه» بكه، سەيری لەشی خۆت بكه له سەر تا بەر پێو داوێنت. ٦. واته: باڵات له ڕاستيدا وەكوو تير وابوو! ، تووكی سەرت وەك قير ڕەش بوو! ، ئێستا كه تيرەكەت بوو به كەمان‏و چەمی‏يەوه، سەريشت وەك شير سپی بوو. ٧. كۆن: كوا. ڕوخسار: ڕوومەت. موژه: برژانگ. واته: كوا سافی ڕوومەتی جارانت! ؟ كوا چاوو برژانگی پڕ نووری بينينت! ؟ . ٨. چەم: چاو. چەمەی: سەرچاوەی. هووناو: خوێناو. ئەسرين: فرمێسك. سەر نێش قولاپ: برژانگی سەر تيژی چەماوەی. ڕێزان: وەريوه. واته: چاوەی چاو تەقيوەو فرمێسكی خوێناوی پيا دێته خوارەوه! ، برژانگی تيژيش وەريوه. ٩. واته: دانەكانت كه چەسپ‏و پێكەوه بەسترابوون، ئێستا لەيەك جوێ بوونەتەوه، ڕەنگی سپی شت كه جاران وەك مرواری بوو، ئێسته وەك شەوی تاريكی لێ هاتوه. ١٠. بديه: بنواڕه. چەميده: چەماوه. چەفت: خوارو خيچ. واته: بنواڕه بۆ لاشەی وەك كەمان چەماوەی خوارو خيچت! ، كوا تيژی هەڵمەتی جارانت! ؟ كوا ڕەوت‏و گورجی جارانت! ؟ كوا؟ ! ... ١١. قامەتت: باڵا. چەفت: خوار. دوندان: دان. بگێڕه: بگره. واته: ئێستاقامەتت لارو چەوته، دانت كەل‏و كۆمه، به دەستی شەلی پەك كەوتووه، پێی لەنگ‏و شەلت بگره. ١٢. هەڕ: قوڕ. پەی: بۆ. وەشی: خۆشی. وەرين: پێشوو. واته: قوڕ ده بەسەر خۆتا، يا قوڕ بپێوه وەك ئەوانەی كه ئازيزيان ئەمرێ، بۆچی؟ بۆ خۆشی پێشووی عومری ڕابوردووت. ١٣. درێغ: خۆزگه. هەر نەبيا: هەر نەبوايه. جه زەلدا: له ئەزەلا. نەك بديا: نەوەك سەيری بكردايه. جەسته: لەش. واته: خۆزگه له ئەسڵا «صەيدی» هەر نەئەبوو، تا به چاو نەی‏ديايه حاڵی جەستەی كەلوو كۆمی خۆی. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دڵه زوخاڵ بای... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دڵه زوخاڵ بای، دڵه زوخاڵ بای به ئاهی قوورەت، به كۆی زوخاڵ بای١ چەنی غەم، خەريك شادی بەتاڵ بای چوون مورغی بێ پەڕ، شكسته باڵ بای٢ ياخوا جه ئاسمان غەزەب وارۆ لێت يه تۆ كەردەن پێم، نەژنەوای سەر شێت٣ چەند واتم به عەشق بارگەی ئيمامان مەگنه وه سەودای نەوتووڵ نەمامان٤ بێ سوودەن سەودای عشقی نازداران نازداران تا سەر وەفا نەداران٥ ئەر تۆ بكێشی سەد ساڵ جەفاشان تا سەر چەنی كەس نيەن وەفاشان٦ نەشنەوای پەندم، چوون ناپەسەندان تا كەفتی چوون «صەيد»، نه دامی ڕەندان٧ تا پێچيای به قەيد بەندی دامەوه تەن به ئێش‏و دەرد، زۆخ‏و زامەوه٨ نه به شەو قەرار، نه ڕۆ خاوت بێ پەی دووری دوڵبەر، گلاراوت بێ٩ دڵه هەر شەيداو وێڵوو نەفام بی جەفای يار كێشای، سا وەفاش كام بی١٠ ئاخر جەلای يار خۆ كەفتی وه بێز پاره پاره بای دەك وه تێغی تێز١١ ناڕەواو كەساس، كەس نەسەندەی وێت چەقيای هەڕگاو، ئەرامەندەی وێت١٢ خجڵيای به دەرد چەرخی پوڕ ستەم هەرگيز ڕۆی شادی نەوينی وه چەم١٣ به دەشنەی قەساب بكێشا قيمەت تۆ «صەيدی»ت كەردەن پووڵی بێقيمەت١٤ ١. زوخاڵ: خەڵووز. بای: ببی. به كۆی زوخاڵ بای: به كۆی خەڵووز بی. واته: ئەی دڵ خەجاڵەت‏و ڕوو ڕەش بی وەك خەڵووز، به ئاهی قودرەت بێ به خەڵووز. ٢. واته: لەگەڵ خەما خەريك بی، شادی بەتاڵ بيت، وەكوو باڵندەی بێ پەڕو باڵ شكاو بيت. له نوسخەيێكی ترا نيوەی هۆنراوەی يەكەم بەم جۆرەيه: «هەردەم سەر جه نۆ شادی بەتاڵ بای». ٣. وارۆ: ببارێ. لێت: له تۆ. نەژنەوای: گوێ نەگر، نەبيسەر. واته: ياخوا لهئاسمانەوه غەزەب بەسەرتا دابارێ، ئەمه تۆ پێت كردم ئەی گوێ نەگری سەر شێت. ٤. واته: چەند جار وتم پێت به عەشقی گۆڕی ئيمامەكان، مەكەوەره سەر عەشق‏و سەودای جوانانی تازه پێگەييوی نەونەمام. ٥. واته: بێفائيدەيه سەوداو عەشقی نازداران، چونكه ئەو نازدارانه وەفايان تا سەر لەگەڵ كەسا نيه. ٦. واته: ئەگەر تۆ 'سەد' ساڵ جەفايان بكێشی بێهوودەيه، وەفايان تا سەر لەگەڵ كەسدا نيه. ٧. نەشنەوای: نەت بيست. پەندم: ئامۆژگاريم. تا كەفتی: تا كەوتی. لەگەڵ هۆنراوەی دواييدا ماناكەيان پێكەوه دێ. ٨. واته: ئامۆژگاری منت نەبيست‏و وەكوو ئينسانی ناڕەسەن‏و ناپەسەند، تا وەكوو نەچير كەوتيته داوی جوانانەوه. تا پێچرايت به داوو زەنجيرەوه، ئێسته جەستەو لەشت دەردەدارو زامدارەو كيم‏و زوخاوو جەراحەت له لەشت دێته دەرەوه. ٩. واته: نه به شەو ئارامت هەيه، نه ڕۆژيش خەوت بوو، بۆ دووری ئازيز، گلاراوته! . ئەم هۆنراوه بەم جۆره بوايه باشتر بوو: نه به ڕۆ قەرار نه شەو خاوت بێ پەی دووری دوڵبەر گلاراوت بێ چونكی ئينسان له شەوا ئەخەوێو ئەنوێ. مومكينه له نوسخه ئەسڵيەكەدا بەم جۆره بووبێ. م. كاردۆخی ١٠. واته: ئەی دڵ هەر شەيداو وێڵو نەفاميت، جەفای يارت كێشا، پێم ناڵێی كامه بوو وەفای! ؟ . ١١. كەفتی: كەوتی. بێز: لەبەر چاو كەوتن، بێزراو. واته: ئاخری لەلای ياريش بێزرايت، وه لەبەر چاوی كەوتی، دەك لەت‏لەت بی، ئەنجن ئەنجنت كەن به تێغی تيژ. ١٢. ناڕەوا: ناڕەواج، به هيچ نەچوو. ئەرامەندەی وێت: داماوی خۆت. واته: ئێستا كه داكەوتووی به بێ نرخ‏و بێقيمەت‏و كەساس، كەس به پووڵێ نات كڕێ، مەشغوڵی قوڕ شێلانی‏و له قوڕا چەقيوی خۆت! ، ئەی داماو. ١٣. واته: ديت كه چۆن چەرخی ستەمكار چی لێ كردوی، چۆن مەشغوڵی كردوی، خوا بكات هيچ كاتێ ڕۆژی خۆشی‏و شادی به چاو نەبينی، ئەی دڵ. ١٤. دەشنه: قيمه كێش. بكێشا قيمەت: قيمەت كەن. كەردەن: كردووته. واته: خوا بكات به قيمه كێشی قەساب قيمەت كەن، تۆ صەيديت كردووه به پارەی بێ قيمەت‏و بێ نرخ لەم دونيايەدا. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دڵەی شەيدای مەست... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دڵەی شەيدای مەست، دڵەی شەيدای مەست ئەر تۆ عاشقنی، شێتی شەيدای مەست١ شەرتی بەقاو بەين «قەيس»ی «لەيل» پەرەست هەرتا زيندەنی تۆ مازەش جه دەست٢ ئەر تۆ گەرەكتەن يار ديدەن كەری هۆر گێره شێوەی قەيسی «عامر»ی٣ شێوەت ئيحسان بۆ چەنی ڕەقيبت تا ديدەن دڵدار بۆ وه نەسيبت٤ «مەجنوون» چەندێ بێ پەی «لەيلێ» وێڵ بێ دێوانەو سەر سام، بيابان گێڵ بێ٥ مەگرەواوسەيلاو نه ديدەش مەوەشت ڕوێو پەی تەقدير كەردش عەزمی گەشت٦ خاتر پوڕ جه داخ، دەروون جه خەم كەيل هۆردارا بێشەرم، فەرياد پەرێ لەيل٧ لەيلش به ئاواز بەو تەور مەلاونا سەدای زاری ئەو، سەنگ مەتاونا٨ بەو دەشت‏و دەردا سێر گێڵا خەيلێ ئاخر شی وەلای هەوارگەی لەيلێ٩ ديش خێڵی لەيلێ نەو جا هۆر كەندەن مەنزڵ وێرانەن كەس تێش نەمەندەن١٠ مەجنوون خۆ وێڵ بێ، بەتەر بی هەرده هەڕ داش به سەردا، چوون ئازيز مەرده١١ ديوارێو دەس چن لەيلی نازار بێ سايەش شيفای دەرد قەيسی بيمار بێ١٢ شی نه پای ديوار مەجنوونی دڵ ڕێش تاسای ئەو كەرۆ، زامانش ساڕێش١٣ ديش سەگێ زەعيف، ڕێشی كوهەن ساڵ ها نەپای ديوار، كەفتەن وه بێ حاڵ١٤ سەر تا پای تەنش چەنی زامان ڕێش زوان كەردەن تێغ پەی زامانی وێش١٥ مەماڵۆ نه زام، زوان چوون نەشتەر وه ڕووی زامی سەخت، مەشانۆ وەشتەر١٦ ئێنده مەشوو مۆر ها نه ڕووی زامش بيەن چوون دەوار، سيا ئەندامش١٧ چەن وەختەن كەسێ نانێ نەدان پێش سازان چەنی زۆخ ئيستخوانی وێش١٨ غەير جه قورسی «بەدر»، مانگی 'دوو' هەفته هەرگيز چەم به شكڵ نانێ نەكەفته١٩ شی به نزيكش قەيس سارا گەرد كێشا پەی حاڵش، ئاخی سيا سەرد٢٠ وات ئەی پاسەبان، سيای خەيمەی يار ئێشكچی شەوگار نه دەوری ديوار٢١ چەرخەچی شەوان، ڕۆ نه دەرو دەشت «بەبر»ی «شێر» شكار، پەرێ «ئاهوو» چەشت٢٢ پوڵنگان ئەوسا فكری تۆشان كەرد حەساری كۆشان، پەرێ وێشان كەرد٢٣ نەعرەتەی دەنگت هەركۆ مەياوا مەنزڵانی چۆڵ مەكەردش ئاوا٢٤ ئينه چه حاڵەن تۆ پەنەت ياوان چمان ئەندامت به تێغ شكاوان٢٥ جه كۆچی لەيلێ، شای بەينەت داران تۆنی جێ مەندەی كۆنه هەواران٢٦ خەيلێ پی دەستوور پەشێو بی پەرێش ئەحواڵی لەيلێ خەبەر پەرسا لێش٢٧ ناگا تەماشای دەشت‏و سارا كەرد ديش كه «صەياد»ی پەيدا بی جه هەرد٢٨ يەك ئاهووش كوشتەن، وستەن نه شاندا مەويەرۆ به جەخت، نەو بياباندا٢٩ شی وەلای «صەياد» قەيسی جەفا كێش تا چوون سائيلان، گۆشت بوازۆ لێش٣٠ واتش ئەی «صەياد» تۆ عەشقی پيرت ببەخشه پێمان، ئارۆ نەچيرت٣١ «صەياد» چوون مەردان، مەردانەگی كەرد لاشەی نەچيرش به مەجنوون سوپەرد٣٢ مەجنوون هۆر گێراو ئاما به شيتاب گنا نه خەياڵ كارسازی كەباب٣٣ ئاهووی «صەياد»ش قيمه كەرد به تێغ لاشەو جەرگ‏و دڵ، پێكا وه ڕووی سێخ٣٤ به دڵەی پوڕ سۆز هيجران وەردەوه به ئاهی دەروون، ئاير كەردەوه! ٣٥ كەبابێ كەردش به سەد سۆزو خەم نمەكاوش كەرد به ئەسرينی چەم٣٦ ئاورد وەلای سەگ، به تەعجيل‏و دەو واتش ئەی زەعيف، بێ خۆراك‏و خەو٣٧ يه تەعمەی كەباب قەيسی چۆڵ گەردەن تۆ زامدارەنی، پەی تۆم ئاوەردەن٣٨ دەسا مەيل كەره، شيفای جەستەت بۆ مەرهەم پەی زامان جەستەی خەستەت بۆ٣٩ چەندێ پی دەستوور كەباب كەرد پەرێش تا كه زامانش يەك يەك بی ساڕێش٤٠ قووەتش جه قووت، كەباب بی تازه تەی بی نه سارا، كەردش جانبازه٤١ ديسان جه نۆوه شی وەلای لەيلێ وێش وست نه دامان خاك پای لەيلێ٤٢ شەو پاسەبانی يانەی لەيل مەكەرد ڕۆ چەنی «شوان» مەگێڵا نه هەرد٤٣ جەو دما هەر وەخت قەيس بێش ئارەزوو تا ديدەن كەرۆ لەيلی عەنبەر بۆ٤٤ سەگ پێش مەزانا، چوون ساحێب فامان مەشی وه پێشواز، مەگرتش دامان٤٥ بەو تەور كه ئەغيار پەنەش نەزانا مەجنوونش وەلای لەيل مەره سانا٤٦ مەجنوون به ديدار لەيلێ مەبی شاد كۆگای خەرمانان، خەم مەداش وه باد٤٧ ئەر پێش مەزانا ڕەقيبی ڕا چەفت ئاخر وەلای لەيل، كەی ڕاگەش مەكەفت٤٨ «صەيدی» داد جه دەس بەدخوويی ڕەقيب نمازۆ ديدار يارش بۆ نەسيب٤٩ ئەر سەد ساڵ چەنيش بكەری خاسی خاسيش هيچ نيەن، غەير جه ناڕاسی٥٠ سەگ پێشەش مەدەی وەفاش پی تەورەن ڕەقيب گەنجش دەی، پيشەش هەر جەورەن٥١ ١. واته: ئەی دڵی شەيدای سەرخۆش، ئەگەر تۆ عاشقی ئەی شێتیشەيدای مەست گوێ گره، ببينه ئەم چيرۆكەی بۆت ئەگێڕمەوه... ٢. واته: ئەو شەرت‏و پەيمانەی كه «مەجنوون»ی «لەيل» پەرەست له سەری بوو، تۆيش تا له ژيانا بيت له سەری به، وه له دەستی بەر مەده. ٣. واته: ئەگەر تۆ ئەتەوێ چاوت به يارەكەت بكەوێ، ئەم ڕێو شوێنه بگره كه قەيسی عامری يانێ «مەجنوون» لەسەری ڕۆيشتوه، ئەويش ئەمەيه: ... ٤. واته: ڕەوشتت چاكه كردن بێ لەگەڵ ڕەقيبدا، تا بتوانی ديدەنی يار بكەيت، وه چاو پێكەوتنی يار ببێ به نەسيبت. «صەيدی» لەم هەڵبەستەدا ئەيەوێ وەفای «سەگ» وه «ڕەقيب» دەرخات. ٥. واته: مه جنوون ماوەيەك بوو بۆ لەيلێ وێڵ بوو بوو وەكوو شێت‏و دێوانه به سەر سامی‏يەوه به دەشت‏و بيابانا ئەگەڕا بۆ لەيل. ٦. مەگرەوا: ئەگريا. سەيلاو [لافاو. مەبەست]: فرمێسكه. ڕوێ: ڕۆژێك. پەی: بۆ. واته: ئەگرياو فرمێسك به چاويا ئەهاته خوارەوه، ڕۆژێك خەياڵی كەوته سەر... ٧. واته: به خاترێكی پڕ له داخەوه، به دەروونێكی پڕ له خەمەوه به بێ شەرم هاوارو بانگەوازو بانگەڕۆی بەرز بووەوه بۆ لەيلێ. ٨. واته: به جۆرێك لەيلی ئەلاواندەوه، بەرد بۆی ئەبوو به قەترەيەك ئاو. ٩. واته: بەو دەرو دەشتەدا زۆر گەڕا، تا گەيشته هەوارگەی لەيلێ. ١٠. ديش: چاوی پێكەوت. نەو جا: لەو شوێنا. هۆر كەندەن: هەڵكنراون. واته: دی كه خێڵی لەيلێ لەو جێگەو شوێنەدا نەماون، باريان كردووەو شوێنەكەيان چۆڵو وێرانەيه، كەسی تيا نەماوه. ١١. بەتەر بی هەرده: خراپتر دەپری‏و تووڕه بوو. هەڕ: قوڕ. داش به سەردا: دای به سەريا. واته: مەجنوون خراپتر وێڵو شێت بوو به هەردانەوه، دەسی كرد به قوڕ پێوان‏و به هەردوو دەست ئەی‏ماڵی به سەری خۆيا، وەك يەكێ تازه ئازيزێكی مردبێ. ١٢. واته: ديوارێك به دەستی لەيلی نازدار دروست كرابوو، سێبەری ئەو ديواره شيفای نەخۆشی قەيسی نەخۆش بوو. ١٣. شی: ڕۆيشت. سای: سێبەری. كەرۆ: بيكا. وێش: خۆی. واته: مەجنوون چووه پاڵ ديوارەكه تا به سێبەری ئەو ديواره دەرمانی خۆی بكات‏و زامەكانی خۆش بێتەوه. ١٤. ڕێش: زامدار. كوهەن ساڵ: پير. كەفتەن: كەوتووه. واته: سەگێكی پيری زەعيفی دی لەپاڵ ديوارەكەدا به كەساسی كەوتووه. ١٥. واته: هەموو لەشی زامداره، به زمان خۆی ئەلێسێتەوه تا زامەكانی پاك كاتەوه. ١٦. واته: زمانی وەكوو نەشتەر به زامەكانا دێنێ تا دای تاشێت، به ڕوویزامەكانيا خۆش خۆش زمان دێنێ. ١٧. مەش‏و مۆر: مێش‏و مەگەس. [مێش‏و مێرووله]. بيەن: بووه. چون: وەكو. سيا: ڕەش. واته: ئەوەنده مێش‏و مەگەس له زامەكانی كۆ بووەتەوه، لەشی ئەو سەگه وەكوو دەواری ڕەشی لێ هاتووه. ١٨. واته: چەند وەخته كەسێك نانێكی نەداوەتێ، ساچانوويەتی به كيم‏و زۆخی ئێسقانی خۆی. ١٩. بەدر، [«بَدر»: وشەيەكی عەرەبی‏يه به مانا مانگی ]شەوی چوارده. واته: جگه له خڕی مانگی چوارده شەو هيچ كات چاوی به شكڵی نان نەكەوتووه. ٢٠. واته: چووه لايەوه مەجنوونی بيابان گەڕ، بۆ حاڵی ئەو سەگه زۆر ئاخی ڕەش‏و ساردی هەڵكێشا. ٢١. وات: وتی. واته: وتی ئەی پاسەبانی دەواری لەيل، ئەی ئێشكچی ڕەشماڵی لەيل به شەوا، به دەوری ئەم ديوارەدا. ٢٢. بەبر: پڵنگ. واته: ئەی چەرخەچی شەوان، به ڕۆژيش له دەشت‏و دەرا، ئەی پڵنگی شێر شكێن، ئەی خۆراك خۆری گۆشتی ئاسك‏و ئاهوو. ٢٣. واته: پڵنگەكان ئەوسا كه بيريان له تۆ ئەكردەوه، له ترسانا شاخ‏و كێويان ئەكرد به قەڵاو حەساری خۆيان‏و ڕوويان ئەكرده شوێنه سەختەكان. ٢٤. واته: نەعرەتەی دەنگت به هەر شوێنێ ئەگەيشت، ماڵو مەنزڵی چۆڵی ئاوەدان ئەكردەوه. ٢٥. ئينه: ئەمه. تۆ پەنەت ئامان: تۆ پێت گەيشتوه. چمان: وەكو. واته: ئەمه چ حاڵێكه تووشی تۆ بووه، ئەڵێی لەشت به تێغ جنراوه. ٢٦. واته: له كۆچی لەيلی وەفا دار، تۆی كه بەجێ ماوی لەم كۆنه هەوارانەدا؟ ! . ٢٧. واته: ماوەيێك بەم جۆره بۆ ئەو سەگه پەشێو بوو، هەواڵی لەيلێی لێ پرسی. ٢٨. ناگا: كوتووپڕ. سەياد، [«صيّاد»: وشەيەكی عەرەبی‏يه بەمانا: ڕاوچی. ماناكەی لەگەڵ هۆنراوەی دواييدا دێت]. ٢٩. ئاهوو: ئاسك. كوشتەن: كوشتوويەتی. وستەن: خستوويەتی. مەويەرۆ: تێ ئەپەڕێ. به جەخت: به خێرايی. واته: له كوتووپڕا تەماشای ئەو دەشته تەختەيه كرد، ئەبينێ وا ڕاوچی‏يێك لەو كێوو هەردانەوه پەيدا بوو. ئاسكێكی كوشتووەو خستوويەتی بەسەر شانيا، وه به خێرايی تێ ئەپەڕێ بەو دەشت‏و بيابانەدا. ٣٠. [شی: چوو. سائيلان، «سائِل»: وشەيەكی عەرەبی‏يه بەمانا: داواكەر، يان سواڵكەر]. واته: مەجنوونی جەفا كێش چوو بۆلای ڕواچی‏يەكه، تا وەكوو سواڵكەران شتێكی بداتێ. ٣١. ئارۆ: ئەمڕۆ. واته: وتی ئەی ڕواچی سوێندت ئەدەم به عەشقی پيرو گەورەت، نەچيری ئەمڕۆت بده به من. ٣٢. مەردان: پياوانی چاك‏و هەڵكەوتوو. مەردانەگی: پياوەتی. كەرد: كردی. واته: ڕاوچی‏يه، مەردەكه به پياوانەو مەردايەتی لەگەڵيا جوڵايەوەو نەچيرەكەی دايه. ٣٣. هۆر گێرا: هەڵی گرت. ئاما: هات. به شيتاب: به خێرايی. گنا: كەوت. واته: مەجنوون خێرا ئاسكەكەی هەڵگرت‏و به پەله هات كەوته فكری ئەوه كەباب بكات بۆ سەگەكه. ٣٤. واته: ئاسكی ڕاوچی‏يەكەی پارچه پارچه كرد، لاك‏و جەرگ‏و دڵەكەی كرد به سێخا. ٣٥. ئاير: ئاگر. كەردەوه: كرديەوه. لەگەڵ شيعری دواييدا ماناكەيان پێكەوه دێ. ٣٦. نمەك: خوێ. ئەسرين: فرمێسك. واته: به دڵێكی پڕ سۆزی ئاگرينەوه، كه له داخی دووری يارەوه تووشی بووه، به ئاهی دەروونی ئاگری كردەوه! . به 'سەد' سۆزو خەمەوه كەبابێكی كرد، به فرمێسكی چاوی خۆی ئاوو خوێی ئەو كەبابەی كرد. ٣٧. ئاورد: هێنای. وەلای: بۆلای. واتش: وتی. ئەم هۆنراوەو 'دوو' هۆنراوەی دوايی ماناكەيان پێكەوه دێت. ٣٨. پەی: بۆ. [ماناكەی لەگەڵ شيعری پێشوو دواييدا پێكەوه دێت]. ٣٩. واته: به پەله كەبابەكەی هێنا بۆ سەگەكەو وتی: ها ئەی لەڕی لاوازی بێ خۆراك‏و خەو. ئەمه كەبابی مەجنوونی وێڵ بووی چۆڵ گەرده، تۆ زامداريت وا بۆ تۆم هێناوه، دەسا بيخۆ، شيفای گيانت بێ، مەڵهەم بێ بۆ زامانی جەستەی خەستەی لەشت. ٤٠. چەندێ: ماوەيێك. پی دەستوور: بەم جۆره. پەرێش: بۆی. واته: تا ماوەيێك بەم جۆره كەبابی بۆ كرد تا هەموو زامەكانی ساڕێژ بوون‏و خۆش بووەوه. ٤١. واته: هێزی به خواردنی كەبابەكه تازه بووەوه، گوم بووو بەو ساراو دەشتەدا كەوته قەڵەمبازی‏و هەڵقونين‏و ڕاكردن. ٤٢. ديسان: دوباره. واته: دووباره ئەو ڕۆيشتەوه بۆلای لەيلێو خۆی خسته خاك‏و پێی لەيلێ. ٤٣. پاسەبانی: ئێشكچيەتی. يانه: ماڵ. مەكەرد: ئەی كرد. مەگێڵا: ئەگەڕا. واته: به شەوان ئاگاداری ماڵی لەيلێی ئەكردو به ڕۆژيشا لەگەڵ شوانا ئەگەڕا به هەردانا. ٤٤. جەو دما: لەوەو دوا بێش: بووی. كەرۆ: بكات. لەگەڵ 'دوو' شيعری دواييدا ماناكەيان پێكەوه دێ. ٤٥. مەشی: ئەچوو. ٤٦. واته: لەپاش ئەوه هەروەخت مەجنوون بيويستايه ديدەنی لەيلی بۆنخۆش بكات، سەگەكه پێی ئەزانی‏و وەكوو يەكێكی به فام‏و هۆش ئەچوو به پێشوازی‏يەوەو داوێنی ئەگرت، بەو جۆره كه بێگانه پێی نەزانێ مەجنوونی ئەبرد بۆلای لەيلێ. ٤٧. به ديدار: به چاو پێ كەوتن. مەبی شاد: شاد ئەبوو. مەداش: ئەيدا. واته: مەجنوون به چاو پێكەوتنی لەيلێ شاد ئەبووەوه، خەرمانی خەم‏و پەژارەی خۆی ئەكرد به با، بەر بای ئەخست‏و خەمی نەئەما. ٤٨. مەزانا: ئەی زانی. ڕا: ڕێگه. چەفت: خوار. مەكەفت: ئەكەوت. واته: ئەگەر پێی ئەزانی ڕەقيبی كەچ ڕەفتار، كەی مەجنوون ئەيتوانی ڕێی بكەوێته لای لەيلێو به ديداری شاد بێتەوه. ٤٩. نمازۆ: ناهێڵێ. ديدار: چاو پێكەوتن. صەيدی! داد له دەستی بەدخوويی ڕەقيب، هەر ئەوه ناهێڵێ كه «صەيدی» چاو پێكەوتنی ياری ببێ به نەسيب. ٥٠. بكەری: بكەی. خاسی: چاكه. نيەن: نيەتی. جه: له. واته: ئەگەر 'سەد' ساڵ چاكه لەگەڵ ڕەقيبا بكەی، هيچ چاكەی لێ ناوەشێتەوه جگه له ناڕاستی نەبێ. ٥١. پێشه: ئێسقان. مەدەی: ئەيدەيتێ. واته: سەگ ئێسقانی ئەدەيتێ وەفای بەو جۆرەيه، ڕەقيب ئەگەر خەزێنەيشی پێ بدەی پيشەی هەر جەورو ئازار دانه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دوڵبەر... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دوڵبەر دڵ ئەستانای جه من، شەرت ئی دڵستانی نيۆ جەورش مەدەی، ڕەنجش مەكەر، خۆ كافرستانی نيۆ١ شەرتەن بكێشۆ دڵ جەفات، با يادگار مانۆ جه لات تۆ بۆت نه دڵ، خۆفی خودات، خۆ كافرستانی نيۆ٢ ئامام نه ڕات پی جەستەوه، گێرەم سڵۆم چيت نەستەوه پی حاڵی جەستەی خەستەوه، خۆ كافرستانی نيۆ٣ هەی نەونەمامی باغی دڵ، پەی تۆ سيان بەيداخی دڵ سا مەرهەمێ پەی داخی دڵ، خۆ كافرستانی نيۆ٤ هەی ڕەندێ توحفێ نازەنين خاڵت جه عەنبەر، گوڵ جەمين سا مەرهەمێ، دەر پەی برين، خۆ كافرستانی نيۆ٥ بيمارو تۆم، حۆرو پەری، ئەر خواهێشەن، ئەر سەر سەری شەرتەن عەيادەتمان كەری، خۆ كافرستانی نيۆ٦ دادم پەنه، چڵێو «ڕيۆن» قيمەتشەنه، سۆنەم گيۆن چی مامەڵه مەگنەم زيۆن، خۆ كافرستانی نيۆ٧ وێڵ وێڵ مەگێڵام كۆ به كۆ، دەردم گران بێ ڕۆ به ڕۆ سا حاڵو دەرديم پەرسه تۆ، خۆ كافرستانی نيۆ٨ تەرك‏و وڵاتيت كەردمۆ، ژاراوو دووريت وەردەمۆ پەرسه به حاڵی دەردەمۆ، خۆ كافرستانی نيۆ٩ عوريان‏و كەڵپۆش، شەيداو بيابان گێڵەنۆ دا پەرسه پەی كێ وێڵەنۆ، خۆ كافرستانی نيۆ١٠ ئەر شەرت‏و بەينت ويرتەن، خۆف‏و خواوو پيرتەن بۆ لام، ئەگەرچی دێرتەن، خۆ كافرستانی نيۆ١١ يام باره تەشريف يانەمۆ، يا دوورۆ پەرسه حاڵمۆ تەرسه هەناسەی كاڵمۆ، خۆ كافرستانی نيۆ١٢ قەومان، خوێشان، هامسەران، لۆمەو مەنامان چی كەران؟ ! خاسەن تەئەسوفمان وەران، خۆ كافرستانی نيۆ١٣ «صەيدی» گرانۆ ئەلويداش، هيجران مەدۆ هەردەم جەفاش هەی پەی خوای بەيدێ وەلاش، خۆ كافرستانی نيۆ١٤ ١. دڵ ئەستانای: دڵت سەند. جه من: له من. ئی: ئەم. نيۆ: نيه. واته: ئەی دوڵبەر دڵت لێ سەندم، شەرت ئەم دڵ سەندنه نيه، جەوری ئەدەی ڕەنجەڕۆی مەكه خۆ كافرستانی نيه! . ٢. مانۆ: بمێنێ. جەلات: لەلات. واته: شەرت بێ دڵ جەفات بكێشێ بۆ يادگار لەلای تۆ بەجێی دێڵم، تۆيش ترسی خوات له دڵا بێت، خۆ كافرستانی نيه. ٣. واته: هاتمه ڕێگات بەم جەستەوه، سڵاوم كرد بۆچ نەت سەندەوه؟ ! ، بەم حاڵی خەسته لەشی‏يەوه، خۆ كافرستانی نيه. ٤. هەی: ئەی. واته: ئەی نەونەمامی باخی دڵەكەم، بەيداخی سپی دڵم بۆ تۆ ڕەش بووه، دەسا مەڵهەمێكم بدەرێ بۆ زامەكانی دڵم، خۆ كافرستانی نيه. ٥. واته: ئەی جوانی نازەنين، خاڵت عەنبەره، ڕوومەتت گوڵه، مەرهەمێكم بدەرێ بۆ برينەكەم، خۆ كافرستانی نيه. ٦. واته: بيماری تۆم ئەی حۆری‏و پەری، گەر به ئارەزووه، گەر به سەر سەری گەريشه، پێويسته تۆيش بێيت بۆ لامان بۆ هەواڵ پرسيمان، خۆ كافرستانی نيه. ٧. واته: تەڵێ ڕێحانەم بدەرێ، له نرخيا گيانم ببه، بەم مامەڵه زيان ناكەم، خۆ كافرستانی نيه. ٨. واته: وێڵ وێڵ ئەگەڕام شاخ به شاخ، دەردم ڕۆژ به ڕۆژ گرانتر ئەبوو، سا وەره حاڵی ئەم دەردانەم بپرسه، خۆ كافرستانی نيه. ٩. واته: تەركی وڵاتت پێ كردم، ژەهری دووريتم خواردەوه، ئيتر بەسيه وەره هەواڵم بپرسه، خۆ كافرستانی نيه. ١٠. واته: ڕووت‏و قووت، كەوڵ له كۆڵم، شەيداو بيابان گەڕۆكم، دا بپرسه من بۆ كێ وێڵم؟ ! ، خۆ كافرستانی نيه. [نيوه شيعری ئەووەل ناتەواوه، بەڵگەيەكمان دەست نەكەوت كه تەواوی كەين]. «تێبينی»: له هيندێ نوسخەدا لەباتی «عوريان» «عەوداڵ» نووسراوه. ١١. ويرتەن: له بيرته. بۆ لام: وەره لام. دێرتەن: درەنگته. واته: ئەگەر شەرت‏و بەينت لەبيرتەو ترسی خواو پيرت له دڵدايه، ! وەره لام ئەگەرچی درەنگته، خۆ كافرستانی نيه. ١٢. يانه: ماڵ. يام باره تەشريف يانەمۆ: يا تەشريف بێنه ماڵم. تەرسه: بترسه. پەرسه: بپرسه. حاڵمۆ: حاڵم. واته: يا تەشريف بێنەره ماڵم، يا دووراو دوور هەواڵم بپرسه، بيش‏ترسه له هەناسەی كاڵم، خۆ كافرستانی نيه. ١٣. قەومان، خوێشان: خزمان. هامسەران: هاوڕێيان. چی كەران: بۆچ ئەكەن. وەران: بخۆن. واته: خزمان‏و هاوڕێيان بۆچی ئەبێ مەنع‏و لۆمەمان بكەن، حەق وايه خەممان بخۆن، خۆ كافرستانی نيه. ١٤. گرانۆ: گرانه. ئەلويداش: [له «الوداع»ەوه وەرگيراوه كه وشەيەكی عەرەبی‏يه به مانا]: خوا حافيزی، لێرەدا مانای خوا حافيزی سەرەمەرگی لێ ئەكرێتەوه. بەيدێ: بێن. وەلاش: بۆلای. واته: «صەيدی» سەرەمەرگی گيان كەنشتی گرانه، دووری يار هەميشه ئازاری ئەدات، ده بۆ خوا بێن بۆلای، خۆ كافرستانی نيه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دەنگی يار مەيۆ... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دەنگی يار مەيۆ، دەنگی يار مەيۆ هەی داد، هەی بيداد، دەنگی يار مەيۆ١ سەدای ناڵەو ئاخ دەردەدار مەيۆ دەنگی ناڵينش، پڕ زگار مەيۆ٢ ئێشەو كەيفی من چوون هەر شەو نيەن ئەو ديدەی مەستش، جۆيای خەو نيەن٣ ئێش ديدەشەن، ديدەم بێ كەيفەن ديدەی بەد ئێشۆ، ديدەی يار حەيفەن٤ يا موعجيزەی دەست مەسيحای «مريەم» ئێشی ديدەی يار ئێشەو ببۆ كەم٥ جەو ساوه ياران، ديدەی يار ئێشان... جه لای خواوه ئێشش من كێشان٦ «شيرين» مەناڵۆ، ئێشی چاوشەن «صەيدی» نه ڕۆ خورد، نه شەو خاوشەن٧ ١. مەيۆ: دێت. واته: دەنگی يار دێت، دەنگی يار دێت، هەی هاوار، هەی داد، دەنگی يار دێت. ٢. سەدای: دەنگی. دەردەدار: نەخۆش. پڕوزگار: به كزی‏يەوه. واته: دەنگی ئاخ‏و ناڵەی دەردەدار دێت، دەنگی ناڵينەكەی به كزی‏و كەساسی‏يەوه دێته گوێم. ٣. ئێشەو: ئەمشەو. نيەن: نيه. ديده: چاو. واته: ئەمشەو كەيفی من وەكوو جاران نيه، چونكی چاوی مەستی يار خەوی لێ هەراسان بووه. ٤. واته: ئەو چاو ئێشەيەتی، منيش خۆم بێ كەيفم‏و چاويشم وەكوو جاران نيه، با چاوی «بەد» ئێش بكات، چونكی حەيفه چاوی «يار» ئێش بكات. «تێبينی»: «صەيدی» ئەم هەڵبەستەی كاتێ داناوه كه يارەكەی چاوئێشەی بووه، ماڵی «صەيدی»ش له نزيكيانەوه بووه، گوێی له دەنگ‏و هاواری يارەكەيەوه بووه كه به گلی چاو ئێشەوه تلاوەتەوه. ٥. واته: ئەپاڕێمەوه لێت ئەی يەزدان، كه به موعجيزەی خۆت كه چۆن «مەريەم» «عيسا»ی بوو، وه به موعجيزەی دەستی «عيسا» ئەمشەو ئێشی چاوی يارم كەم بێ. ٦. جەو ساوه: لەو وەختەوه. ياران: ڕەفێقان. جەلای: لەلای. واته: ڕەفێقان لەو ساوه كه يارم تووشی چاو ئێشه بووه ئێش‏و ئازاری ئەويش من كێشاومه. ٧. شيرين؛ ياری خۆشەويستم ئەناڵێنێ چاوی گل ئەكات، «صەيدی»ش لەبەر ئەوه نه ڕۆژ خواردنی هەيه، نه شەو خەوی هەيه، خەوو خۆراكی لێ حەرام بووه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دڵه تەمای عەشق... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دڵه تەمای عەشق، دڵه تەمای عەشق پەی ڕووی ڕەزای حەق، مەبڕه تەمای عەشق١ ئەر ژيرنی شێته، بگنه نەڕای عەشق با بەيۆ ناڵەو دەنگ‏و سەدای عەشق٢ من تەماشای عەيش نەغمەی سازم كەرد گۆش به ئاوازی سەدای عەشقم وەرد٣ خۆ جه سەدای عەشق هيچ نەبێ وەشتەر سا با بدۆ عەشق نه جەرگم نەشتەر٤ گۆشم هەر جه دەنگ وەشی ئی سازەن وەشەن سازی عەشق، سەد كه مەجازەن٥ مەجاز ئەر سازيش پەی ڕای حەقێقەن هەر مەگنۆ نه ڕا، بەندی تەوفێقەن٦ تەوفێق جەلای حەق هەر مەيۆ پەرێش كەس مەجاز تا سەر نمەمانۆ پێش٧ دامانی مەجاز تۆ باوەر وه دەست چوون هۆشيارانی به حەقيقی مەست٨ سەدای سازی عەشق، وەشەن «صەيدی» وەش وەش نيەن تۆ بی جه وەشی بێ بەش٩ ١. مەبڕه: وازی لێ مەهێنه. پەی: بۆ. ڕەزای حەق: ڕەزامەندی خوا. واته: ئەی دڵ هەرگيز تەمای عەشق مەبڕه، بۆ ڕەزامەندی خوا واز له عەشق مەهێنه. ٢. واته: ئەی دڵه شێته ئەگەر ژيری‏و شێت نيت، ڕێگەی عەشق بگره بەر، وه با به دايمی له دەروون‏و دڵتەوه ئاەو ناڵەو دەنگی عەشق بێته دەرەوه. ٣. گۆش: گوێ. به ئاوازی: به دەنگی. عەيش: خۆشی. واته: من سەيری خۆشی عەشقم كردو گوێم گرت له ئاوازی سازی عەشق، سۆزو سەودای عەشق چووه دڵمەوه. ٤. وەشتەر: خۆشتر. با بدۆ: با بدات. نه جەرگم: له جەرگم. واته: خۆ له سەدای عەشق هيچ شتێ خۆشتر نەبوو، سا با نەشتەری عەشق بدات له جەرگ‏و دڵم، وه بەو نەشتەری عەشقه جەرگم زامار ببێ. ٥. گۆشم: گوێم. وەشی: خۆشی. «نەوەشی» دووباره مانای نەخۆشی‏يه. ئی: ئەم. وەشەن: خۆشه. واته: گوێم هەر له خۆشی دەنگی ئەم سازەيه، خۆشه سازی عەشق، با مەجازيش بێ. ٦. عەشق 'دوو' بەشه: «مەجازی»، «حەقيقی»، (١ـ مەجازی، ئەوەيه ئەكەوێته شوێن نەفس‏و هەوای دڵداری. (٢ـ حەقيقی، ئەوەيه پياو هەميشه ڕووی له خوا پەرستی بێت، وه مەرامی شتی خراپی نەبێ له عەشق بازيدا. واته: عەشقی مەجازی ئەگەر جوان بی‏سازێنی ڕوو ئەكاته عەشقی حەقيقی، وه ئەكەوێته سەر ئەو ڕێيه. (هەر ئەوەی ئەوێ خوا يارمەتی دەر بێت) ٧. جەلای: لەلای. واته: بۆ ئەمەش لەلای يەزدانەوه هەر سەركەوتنی بۆ دێت، وه عەشقی مەجازی تا سەر به حاڵی مەجازی نامێنێتەوه. ٨. واته: تۆ ئەوەڵ جار داوێنی عەشقی مەجازی بگره تا وات لێ بێ بگەيته پلەی ئەو هۆشيارانه كه مەستی عەشقی حەقێقين. ٩. سەدای: دەنگی. وەشەن: خۆشه. وەش نيەن: خۆش نيه. واته: دەنگی سازی عەشق خۆشه، «صەيدی» خۆشه، ! بەڵام خۆش نيه تۆ لەم خۆشی‏يه بێ بەش بيت. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دۆستەم لڤۆ... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دۆستەم لڤۆ، ئاستۆش جيا، ئاخ چێش كەرو، بێ يار خوێم داخێش گرد ئينێ دڵمەنێ، هەرتا مروو داغدار خوێم١ كەسڵەم نيۆ يادێم كەرۆ، دالێوه خەمخوارێم كەرۆ كێ شيوەن‏و زاريم كەرۆ، پەی كۆ ملوو، بێ يار خوێم٢ كۆميۆ نەبێ دادم كەرۆ، لاو دۆستەوه يادم كەرۆ بەڵكوم زەڕێو شادم كەرۆ، دادو مەدەد، هاوار خوێم٣ ئەر من گنێم چەمڵەم چەمێش، چی ئينده كێشێنێ خەمێش شەربەت وەرێنێ چا دەمێش، وێم خاس‏كەرێنێ چار خوێم٤ ڕەنگەم جه بەروه سوورەنه، بێ دۆست زێڵەم نوورەنه ڕازەم درازو دوورەنه، تەن شقڵەوو بيمار خوێم٥ هاوارمۆ پەی ته زەڕين، دڵ مەبيه ئەڤداڵو بەرين وێڵ‏و كەش‏و كۆو وەر مەڕين، سەر سۆمەنوو سادار خوێم٦ كەم تاڵەناو، ئيقباڵ خراب، كەردم سڵۆم نەبێت جواب زێڵو منت گێره كەباب، مەگنۆم وەنه، بێ عار خوێم٧ سا دەم پەنه تەڵێو ڕيۆن، قيمەتشەنه سۆنەم گيۆن چی مامەڵه مەگنۆم زيۆن، گاماوه ڕوو ئيكرار خوێم٨ خەمڵەم فره، شاديم كەمۆ، سينەم بيەن كۆگاو خەمۆ گرد دەردو دووری تۆ مەنوو، زامۆتەوه يەكجار خوێم٩ تۆ مەی، ملی، ياگێو تەری، پەی چێش ترێز جه من كەری؟ ! ئيمۆنوو من گردی بەری، بێ قەدرو سووك‏و خوار خوێم١٠ سا بۆرێ لام، ئەندازه كەره، دەنگت وەش‏و ئاڤاز كەره دالێوه خەمزەو ناز كەره، ئەز بۆ فدێت نازدار، خوێم١١ «صەيدی» لنو بۆڵو فەقير، عەشق‏و جوڤۆنا گێره پير چنگ‏و خەمۆڤه واره گير، خەمكێشەڵو غەمبار خوێم١٢ ١. ئاستۆش جيا: بەجێی هێشتم. لڤۆ: ڕۆيشت. گرد: هەموو. واته: يارم ڕۆيشت‏و بەجێی هێشتم، ئاخ من چی بكەم، بێ ياری خۆم، داخی هەموو وا له دڵما، هەتا ئەمرم داغداری خۆم. ٢. كەسڵەم نيۆ: كەسم نيه. دالێوه: كەمێك. كەرۆ: بكات. پەی كۆ ملوو: بۆ كوێ ئەڕۆم. خوێم: خۆم. واته: كەسم نەبوو يادم بكات، كەمێك خەم خوارم بێت، كێ بۆم بگری‏و شين‏و زاريم بكات، بۆ هەرلا ئەڕۆم بێ ياری خۆم. ٣. كۆمێو: خزمێك. كەرۆ: بكات. بەڵكوم: بەڵكو. واته: خزم‏و كەسێكم نەبوو دادم بكات، لای يارەكەمەوه يادم بكات، بەڵكو كەمێك دڵشادم كات، هاوارو دادو بيدادی خۆم. ٤. چەمڵەم: چاوم. چەمێش: چاوی. چی ئينده: بۆچ ئەوەنده. واته: ئەگەر ٥. بەر: دەر. جه بەروه: له دەرەوه. زێڵ: دڵ. واته: ڕەنگم له دەرەوه سووره، بەبێ يار دڵم وەك تەنووره، حيكايەتم دوورو درێژه، جەسته خەستەو بيماری خۆم. ٦. مەڕ: ئەشكەوت. وەر مەڕ: بەر ئەشكەوت. سەرسۆم: سەرسام. واته: هاوارمه بۆ تۆی زێڕين، دڵم بوو به بەندەو عەبداڵت، وێڵه به كەژو كێوو بەر ئەشكەوتانا، سەرسام‏و دەربەدەری خۆم. ٧. كەم تاڵەنا: كەم تالعم. سڵۆم: سەلام، سڵاو. كەردم سڵۆم: سەلامم كرد. زێڵو منت: دڵی منت. مەگنۆم وەنه: لێم ناكەوێتەوه. واته: من كەم تالع‏و بەد ئيقباڵم، سەلامم كرد بۆ وەڵامت نەدايەوه؟ ، دڵی منت كردووه به كەباب، لێم ناكەوێتەوه، بێ عاری خوێم. ٨. واته: دەسا چڵێ ڕێحانەم بدەرێ، له نرخيا گيانم ببه بی‏كێشه، لەم سەوداو مامەڵەيه زيان ناكەم، بەجێ دێنم بڕياری خۆم. «تێبينی»: له نوسخەيەكی ترا ديومه ئەم هۆنراوەيه سا دەم پەنه... لەگەڵ هۆنراوەكانی هەڵبەستی (دوڵبەر دڵ ئەستانای جه من)دا نووسرابوو، وه لام وايه ئەوه ڕاستره. ٩. خەمڵەم: خەمم. فره: زۆره. كەمۆ: كەمه. بيەن: بووه. واته: خەمم زۆره، شاديم كەمه، سينەم بووه به كۆگای خەمان، هەموويشی له دەردی دووری تۆوەيه، زامەكانتەوه به يەكجاری خۆم. ١٠. مەی: دێيت. ملی: ئەڕۆی. پەی چێش: بۆچی. ترێز: سڵ. واته: تۆ دێیئەچی بۆ شوێنێتر، بۆچی سڵ له من ئەكەيت‏و ئيمانی من هەمووی ئەبەی، سووك‏و بێ قەدرو حورمەت بووی خۆم. ١١. واته: سا وەره لام خۆت بڕازێنەرەوه، دەنگت خۆش‏و ساز كه، كەمێك خەمزەو ناز كه، من بم به قوربانت نازدارەكەی خۆم. ١٢. واته: «صەيدی» هەژارو فەقيره، عەشقی جوانان پيری كردووه، چنگی خەم داوێنی كرتووه، خەم كێش‏و خەمباری خۆم. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دڵ ناڵانشەن... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دڵ ناڵانشەن، دڵ ناڵانشەن هامسەران جه دەرد، دڵ ناڵانشەن١ زويريش جه تاو خەياڵانشەن ئارەزوی تەواف عەوداڵانشەن٢ جه دووری ياران بێ قەراريمەن واوەيلاوو حەشر، شين‏و زاريمەن٣ ئارەزووم كەردەن چوون قەديم ساڵان بشوون پەی تەواف بارگەی «عەوداڵان»٤ به دڵەی غەمناك نامرادەوه به دەرون غەمبار خەم به بادەوه٥ فەسڵی گوڵ گەشتەن، وادەی گوڵانەن عەترشان دەوای دەردی دڵانەن٦ ئێمەو دڵ هەردوو، به زاری‏و لاڵان با بشمێ وه سەير بارگەی عەوداڵان٧ پەی ديدارشان گەرمی تاسەمەن سەر زەمين گرتەن، دووی هەناسەمەن٨ «پير ڕۆستەم» وێران، كەس نيەن تێشدا وێرانيش مەدۆ جەرگم به نێشدا٩ «شەوبۆ»ش نيلی پۆش، خەمگين ديارەن «چنوور»ش پەشێو، چوون زوڵفی يارەن١٠ سەربەرزان، هەردان، عەوداڵان تارەن سەيرش پەی ياران چوون ژەهری مارەن١١ با به دۆعای خەير ياران كەرمێ شاد خاسی عەوداڵان باوەرمێ وەياد١٢ هەر هەفت عەوداڵان بگێرمێ دامان بەڵكم بياوان ياران وەلامان١٣ يا هەفت عەوداڵان دڵ پاكی دڵ ساف نامتان مەشهوورەن جه قاف تا به قاف١٤ ساكنانی غار، كۆی بەرزو بوڵەند دۆعا مەقبوڵان بارگەی خوداوەند١٥ وه بەرزی ئەو كۆ بەرز بۆ پايەتان به دايم پەيمان مەنۆ سايەتان١٦ «صەيدی» شەرتش بۆ چوون وەفا داران بەيۆ پەی تەواف بارگەی عەوداڵان١٧ ١. دڵ ناڵانشەن: دڵ ناڵه ناڵيەتی. هامسەران: ڕەفێقان. واته: دڵم ناڵه ناڵيەتی، هاوڕێيان ڕەفێقان دڵم دەردو ئازاريەتی، وا ناڵه ناڵيەتی. ٢. عەوداڵان: كێوێكی بەرزه له هەورامان، گۆڕی 'حەوت' پياو چاكی خوا پەرستی لێيه. واته: دڵم زويرو عاجزه، چونكه خەياڵاتی زۆره، دڵم ئارەزووی زيارەتی عەوداڵان ئەكات. ٣. واته: له دووری ياران بێ قەرارم، بۆيه واوەيلاو حەشرو شين‏و زاريمه. ٤. واته: ئارەزووم كردووه وەكوو ساڵانی پێشوو بچم بۆ زيارەتی گۆڕیعەوداڵان. كێوی عەوداڵان به ناوی ٧ عەوداڵی خوا پەرستەوه ناو نراوه. ٥. واته: به دڵێكی خەمباری نامرادەوه، به دڵ خەمباری‏و باری خەمی‏يەوه بچم بۆ «عەبداڵان» وەكوو ساڵانی پێشوو. ٦. واته: فەسڵی گوڵانه، كاتی گەشته، وادەی دەرهاتنی گوڵه. بۆن‏و عەتری ئەو گوڵانه دەرمانی دەردی دڵانه. ٧. بشمێ: بچين. [ماناكەی لەگەڵ هەڵبەستی دوايدا دێت]. ٨. دوو: دووكەڵ. واته: با من‏و دڵ هەردوكمان به زاری‏و شين‏و پاڕانەوه بچين بۆ سەيران بۆ بارەگای عەوداڵان، بۆ بينينی ئەوانه زۆر ئارەزوومەندم، دوكەڵی هەناسەی منه دونيای داگرتووه. ٩. پير ڕۆستەم: شاخێكی بەرزه له هەورامان، جێی سەيران‏و خۆشی‏يه. واته: ئەو پير ڕۆستەمه ئێستاكه وێرانەو كەسی تيا نيه، وێرانيەكەی جەرگم ئەبڕێت. ١٠. واته: شەوبۆی پير ڕۆستەم شين‏و خومی‏يه، به خەمگين ئەبينرێت، چنوورەكەشی تێك چووەو پەشێوه وەك زوڵفی يار لەكاتی ژاكاوی‏يا، وای لێ هاتووه. ١١. واته: جێگا بەرزەكان، هەردەكان، عەوداڵان، به جوانی دەرناكەون، تاريكن، سەير كردنيان وەكوو ژاری ماری لێ هاتووه. ١٢. واته: با يادی هاوڕێيان‏و ياران بكەينەوەو دۆعای خەيريان بۆ بكەين، بۆ دڵشادی‏يان پياو چاكەكانی عەوداڵان ياد بكەينەوەو لێيان بپاڕينەوه. ١٣. بگێرمێ: بگرين. دامان: داوێن. بەڵكم: بەڵكو. بياوان: بگەن. واته: با داوێنی هەر 'حەوت' عەوداڵان بگرين بەڵكو ياران بێن بۆلامان. ١٤. واته: ئەی 'حەوت' عەوداڵانی دڵ پاكی دڵ ساف، ناوتان بەناوبانگه له قافدا. (جاران وايان زانيوه كێوی «قاف» دەوری هەموو دونيای داوه، وه گەورەترين كێوه له دونيادا) ١٥. واته: دانيشتوانی ئەشكەوت لەو جێ بەرزه، ئێوه دۆعاتان لای يەزدان گيرايه. ١٦. واته: به بەرزی ئەو شاخه پايەتان بەرز بێ، به دايم سێبەرتان بۆمان بمێنێ. ١٧. واته: صەيدی، بڕيارو شەرتی بێ وەكوو وەفاداران بێت بۆ تەواف‏و زيارەتی بارەگای عەوداڵان. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ڕيۆن... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ڕيۆن داخ‏و باڵا تەڤه هەزارێو دەردەدارەنێ گرد كوشتەو ئا ديدەتەنێ، ته ديدەت جادوو كارەنێ١ باڵات نەمامی نەوبەرۆ، ديدێت نەرگسی مامەرۆ كوڵمێت ساڤۆ دڵی دەرۆ، مەمێت هەرەجيۆ نارەنێ٢ زوڵفێت گرەنج‏و خاوەنێ، سەر لوولەنێ، سياوەنێ چنوورو ڕاگاو كاوەنێ، كەمەنده يا شا مارەنێ٣ گەر لۆمەن‏و ئەگەر مەنۆ، ئەز عاشقۆ باڵاو ته نۆ پی دينه با تەپڵم ژەنۆ، وەس نيا خاسم يارەنێ٤ ئەشكت پێسەش وستەن كەلێم، بيەن بايس پەی خجڵنێم سەر تا وارو نه تۆی دڵيم، حەرفێ تەمێت ديارەنێ٥ بی‏مێر غوزار دونيا تەمۆم، چەنی ئاڤۆ هەرسۆ چەمۆم كەی مەينەتۆ ياگۆ خەمۆم، ديدەی من ئينتيزارەنێ٦ زێدم چۆڵو ماوام بەرۆ، پيمۆنۆمۆ پەی ته هەڕۆ تاكەی ئەڤداڵ مشيۆ بەرۆ، بەرگ‏و لەشيم دەوارەنێ٧ تاڵەم كەمۆ، خەمێم فرۆ، پەی تەم پۆشان بەرگ‏و كفۆ من ئادو بەينم هەر يوڤۆ، بەڵام تەمۆڵەت دارەنی٨ ئەز مەجنوونو وێڵو تەنۆ، شێت‏و ئەراگێل‏و تەنۆ دايم چەنی خێڵو تەنۆ، كۆمێم چنيم بێزارەنێ٩ تۆنی حەيات‏و نەفەسم، سا سێ مەنام كەرا كەسم «كلامُ اللّە»و بابۆيم قەسەم، من هەر ئێدەم گوفتارەنێ١٠ سا وەس چەنيم توندی كەره، دالێوه خەم خواريم كەره با فتەن كەروو ڕاتنه سەره، ئەر ته قسێت هەموارەنێ١١ ئەگەر ته قەوڵت سادقۆ، پێسەو ياران موافقۆ وەس دەر جەفاوو عاشقۆ، فەقيرەنی، هەژارەنێ١٢ «صەيدی» فدێو سيمين لەشۆن، گورفتارو باڵاو وەشۆن خەياڵش لاو ديده ڕەشۆن، چەم سياوێش دەكارەنێ١٣ ١. ڕيۆن: ڕێحان، ناوی يارەكەيەتی. تەڤه: تۆوه. گرد: هەموو. واته: ڕێحان له داخی قەدو باڵای تۆوه 'هەزار 'كەس دەردەداره، هەموويان كوژراوی چاوەكانی تۆن، تۆ چاوەكانت ئەفسوون‏و سيحراوين. ٢. ساڤۆ: سێوی. دلێ دەرۆ: ناو باخ. مەرەجيۆ: ئەڵێی، وەك. واته: باڵات نەمامی تازه بەره، چاويشت نەرگسی مامەرۆيه، كوڵميشت سێوی ناو باخه، مەمكيشت ئەڵێی هەناری بچوكه. مامەرۆ: شوێنێكه له هەورامان ٣. واته: زوڵف گرنج‏و خاوه، سەر لوول‏و ڕەشن، چنووری ڕێگای ٤. واته: ئەگەر لۆمەيەو ئەگەر مەنعه، من عاشقی باڵای تۆم، لەسەر ئەم دينه با تەپڵو دەهۆڵم بۆ لێدەن دەربەس نيم، بەس نيه تۆ باشترين يارمی. «تێبينی»: ئەم هۆنراوەيەشم له گۆڤاری «گەلاوێژ»دا بڵاو كردووەتەوه. م. كاردۆخی ٥. واته: عەشقت وا له مێشكما جێگير بووه، بووەته هۆی مەشغوڵيم، سەر تا خواری ناو دەروونمی داگير كردووه، وشەو قسەكانيشت به تەواوی لەلام ديارەن. ٦. مێر غوزار: چيمەنت. تەمۆم: به تەواوی. ئاڤۆ: ئاو. هەرسۆ: فرمێسك. واته: دونيا به تەواوی بوو به چيمەن به ئاوی فرمێسكی چاوم، تۆ كەی دێيت؟ جێگای خەم‏و شاديم چاوی من چاوەنواڕته بۆ هاتن. ٧. پيمۆنمۆ: پێواومه. پەی ته: بۆ تۆ. هەڕۆ: قوڕ. واته: نيشتمانم چۆڵه، ٨. تاڵه: بەخت. فرۆ: زۆره. كفۆ: كفن. پۆشان: لەبەرم كردووه. واته: كەم بەختم، خەمم زۆره، بۆ تۆ كفنم پۆشيوه، من هەر لەسەر ئەو شەرت‏و بەينەم، بەڵام تۆ تەفره دەری. ٩. واته: من مەجنوونم بۆ تۆو وێڵم، شێت‏و سەرگەردانی تۆم، تۆيش به دايم زۆر لەگەڵما توندو تيژيت، من لەگەڵ خزمانی تۆ دام خزمانی خۆم لێم بێزارن. ١٠. واته: تۆيت حەياتم، هەناسه دانم، سا با كەس‏و كارم مەنع‏و لۆمەم بكەن، قەسەم به قورئانەكەی باوكم من هەر ئەمه قسەمه: تۆم خۆش ئەوێ. ١١. چەنيم: لەگەڵم. دالێوه: كەمێك. ئەر ته: ئەگەر تۆ. واته: سا بەس لەگەڵما توندی بكه، كەمێك خەم خوارم به، وا باشه له ڕێی تۆدا سەرم دانێم، ئەگەر تۆ لەگەڵما هێمن‏و قسه خۆش بی. ١٢. پێسەو ياران: وەكوو ياران. وەس دەر: بەس بده. واته: ئەگەر تۆ قەوڵت ڕاسته وەكوو ياران موافقيت، بەس جەفای عاشقان بده، چونكه ئەوانه فەقيرو هەژارن. ١٣. واته: صەيدی: بووه به قوربانی لەش سپی‏يەكانی وەك زيو، گرفتاری باڵا جوانانه، خەياڵی لای چاو ڕەشەكانه، ئەو چاو ڕەشانه فەوتانوويانه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: سەنگی هەواران... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی سەنگی هەواران، سەنگی هەواران سەنگی سيا ڕەنگ كۆنه هەواران١ جای بەزمی ڕەندان نيشانگەی ياران تەختی خاڵ خاڵان نازك نازداران٢ جه زەڵ مەزانوو سوفيد سەنگەنی ئێسته سەبەب چێش سيا ڕەنگەنی؟ ٣ كۆن عەيش‏و نيشات نەو وەهارانت؟ كۆن ئاهووی ڕەندان پۆل نازارانت؟ ٤ سەرخار چوون تۆ كۆی عەنبەر پۆشان بی دايم ئامەشۆ وەلای تۆشان بی٥ ئێسته جای ئەوان چۆڵەن وێرانی ئەحواڵی ئەوان تۆ چێش مەزانی؟ ٦ سا كه ئێد شنەفت سەنگی سيا ڕەنگ به ئاه و ناڵه لێم ئاما به دەنگ٧ ئەحواڵی دەردم دێوانەی بێ هۆش ئەوسا من هەمڕاز خاڵ قەتاران بێم تەكيەگای ڕەندان پۆل نازاران بێم٨ ڕەنگم سفيد بێ چوون ڕەنگی كافوور شەوقی جەمينم ديار بێ جه دوور٩ ناگاه پەی تەقدير چەرخی پوڕ ستەم ئێمەو نازاران جيا كەرد جه هەم١٠ ئێسته نه پام هەن بلووشان وه شۆن١١ فەڵەك ئەر زانێش چێش ئامان پێمان دووری نازدارا نەرمانێ پێمان١٢ كەرداش دوچاری دووری‏و جيايی نياش به دڵدا داخی سيايی١٣ ئی داخ هەر پەی من تا ڕۆی «ڕەستاخێز» چوون هيجرانی يار گرتەنم بەڕێز١٤ ئايری هيجران كەوتەن نه جەرگم سياوش كەردەن سەر تا پای بەرگم١٥ چی كوورەی ئاير من نه جۆشەنان جه سينەی «صەيدی» سياو پۆشەنان١٦ ١. سەنگی: بەردی. سيا ڕەنگ: ڕەنگ ڕەش. هەوار: هەوارگه. واته: ئەی بەردی هەواران، ئەی بەردی ڕەشی كۆنه هەواران. ٢. جای: جێگه. ڕەندان: جوانان. نيشانگه: نيشانگا. واته: جێو شوێنی بەزم‏و ڕابواردنی جوانان بووی، نيشانگای خۆشەويستان بووی، تەختی خاڵداران‏و نازك نازاران بووی. ٣. جه زەڵ: له ئەزەلا. مەزانوو: ئەزانم. سەبەب چێش: هۆی چيه. سوفيد: سپی. سيا: ڕەش. واته: ئەزانم له ئەسڵا ڕەنگت سپی‏يه، ئێستا هۆی چيه ڕەشيت؟ . ٤. كۆن: كوا. عەيش: خۆشی. نەو وەهارانت: تازه بەهارانت. واته: كواخۆشی‏و نيشاتی تازه بەهارانت؟ كوا ئاسكه جوانەكانت؟ ! كوا نازداران كه پۆل پۆل ئەهاتنه لات؟ . ٥. ئامەشۆ: هاتووچۆ. كۆ: بەردی زل. وەلای تۆ: بۆلای تۆ. [ماناكەی لەگەڵ هۆنراوەی دواييدا دێت]. ٦. تۆ چێش مەزانی: تۆ چی ئەزانيت. واته: تۆ بەردی جوانانی بۆن خۆش بوويت، به دايم هاتووچۆی لای تۆيان بوو، ئێستا كه جێی چۆڵەو وێرانەيه، هەواڵی ئەوان تۆ چی ئەزانی؟ . ٧. ئێد: ئەمه. شنەفت: بيست. [ماناكەی لەگەڵ 'سێ' هۆنراوەی دواييدا دێت]. ٨. مەر: مەگەر. نمەزانی: نازانی. چی: بۆ. بيم: بووم. ٩. واته: سا كه ئەمەی بيست ئەو بەرده ڕەشه دەستی كرد به ئاخ ئاخ‏و ناڵه ناڵ، وا هاته دەنگ‏و وتی: هەواڵی دەردم ئەی دێوانەی بێ هۆش مەگەر نازانی؟ نازانی هۆی چيه كەوا ڕەش پۆشم؟ ئەوسا من هاوڕێی خاڵ قەتاران بووم، شوێن‏و جێی خۆشی جوانان‏و پۆلی نازداران بووم، ڕەنگم ئەوسا وەكوو كافوور سپی بوو، شەوقم له دوورەوه ديار بوو... ١٠. واته: كوتووپڕ ڕۆژێك چەرخی ستەمكار ئێمەو نازدارانی لەيەك كردو دووری‏و جيايی خسته به ينمانەوه. ١١. نه پام هەن: نه پێم هەيه. بلوو: بڕۆم. وه شۆن: بەشوێنيانا. واته: ئێستا نه پێم هەيه بچم بەشوێنياناو نه ئەزانم شوێنيان لەكوێيه. ١٢. ئەر زانێش: ئەگەر ئەيزانی. چێش ئامان: چی هاتووه. پێمان: به ئێمه. واته: ئەگەر فەڵەك ئەيزانی چيمان پێ هاتووه قەت دووری نازدارانی پێ نەئەنواندين‏و له يەكتری دوور نەئەخستينەوه. ١٣. كەرداش: كردمی. نياش به دڵدا: نای به دڵما. واته: كردمی به دوچاری دووری‏و جيا بوونەوه، وه داخی ڕەشی نا به دڵما. ١٤. ئی: ئەم. پەی من: بۆ من. رەستاخيز: قيامەت، ڕۆژی حەشر. واته: ئەم داخه ڕەشه وا له هيجرانی يارا گرتوومه تا قيامەت هەر ئەمێنێ. ١٥. ئاير: ئاگر. سياوش كەردەن: ڕەشی كردووه. واته: ئاگری دووری كەوتووەته جەرگم، ڕەشی كردووه سەر تا پێی بەرگم، لەشم هەموی ڕەش بووه. ١٦. واته: من له كوورەدا وام لێ نەهاتووه، جۆشم نەخواردووه، بەڵكو له كوورەی دەروونی سينەی «صەيدی»يەوه ڕەش هەڵگەڕاوم، يانێ: به ئاگری دەروونی ئەو جۆشم خواردووه وا بەم جۆره ڕەش داگيرساوم. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: سەڵوی باد بەرده... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی سەڵوی باد بەرده، سەڵوی باد بەرده ميحنەت زەدەی دەرد، سەڵوی باد بەرده١ به ناڵەو گريان چوون ئازيز مەرده پەی چێش ڕێزانی، دەرون بێ دەرده؟ ٢ وات جه ديدەی بەد من پێم نەياوان خەتای كەس نيەن، جه وێمەن تاوان٣ ڕوێ من مەشغوڵ به قيامم بێ سەر مەستی باڵای وەش ئەندامم بێ٤ من جه وەشی‏و زەوق، شەماڵ وەپای هەرد پەی پەی جه قيام بەرگی خەمم بەرد٥ پێسه مەزانام جه ڕووی دونياوه نەمەردان چوون من هيچكەس به پاوه٦ قەمەر ڕوومەتێ، ديده سيايێ موژگان نەشتەر ساو، حەيران ديايێ٧ به سافی جەمين وێنەی جامی جەم باڵا چوون سەرو گوڵ غونچەی ئيرەم٨ به سەد ناز چوون حوور مەخێزۆ به قەست تا بازاڕی حوسن من بدۆ شكەست٩ خێزا شوعلەی نوور وەختێ هۆرێزا به خێزياييش ڕەستاخيز خێزا١٠ ديم پێچان نه دەور بەژن‏و باڵای وێش دارايی‏و قوماش، ئاڵو واڵای وێش١١ باڵا چوون ئاڵای سەرئەفرازی وێش شێوەو لەنجەو لار، خەمزەو نازی وێش١٢ حەيرانی ئەو بيم من وێم شی جه وير پی تەور بيم خەمناك، پەژارەو دڵگير١٣ ئەو خەزان سەڵوێ، من پا بەندی گڵ من كۆگای خەمان، ئەو دەرمانی دڵ١٤ خەيلێ تەماشای باڵای ئەو كەردم داخی زەريفيش نه دەروون بەردم١٥ ئەوسا چەو دما گرەوام، ناڵام تا باد بدۆ باد شكستی باڵام١٦ نەبا ئەو باڵا، نەمامی نەوخێز ياران بوينان من وزان وه بێز١٧ ١. سەڵو: سەوڵ. [جۆره گيايێكه] باد بەرده: با بردوو. ميحنەت: مەينەت. واته: سەوڵی با بردوو مەينەت زەدەی دەرد، سەوڵی با بردوو. ٢. واته: به ناڵەو گريان وەك ئازيز مردوو، بۆچی دڵو دەروونت بەم دەردانەوه دافەرەقاوه، وا داڕزيويت؟ . ٣. وات: وتی. جه: له. من پێم نەياوان: من پێم نەگەيشتوه. ديدەی بەد: چاوی پيس. وێم: خۆم. واته: وتی چاوی بەد تەئسيری تێ نەكردوم، كه وام لێ هاتوه خەتای كەس نيه، تاوانی خۆمه. ٤. واته: ڕۆژێك من خەريك بوو بەرز ببمەوه بەژن‏و باڵای جوانی خۆمم سەير ئەكرد، به جوانی خۆم سەرخۆش بووبووم‏و كەيفم زۆر بوو. ٥. واته: من له خۆشی‏و زەوقا بووم شەماڵی گردەكانيش خۆش خۆش بەرگی خەميان لێ لائەبردم. ٦. پێسه مەزانام: وام ئەزانی. واته: وام ئەزانی لەم دونيايەدا كەس وەكوو من جوان نيه كەوا وەك خۆم جوان بێت به پێوه ڕاوەستابێ. ٧. قەمەر، [«قَمَر»: وشەيەكی عەرەبی‏يه به مانا]: مانگ. ديده سيايی: چاو ڕەشی. موژگان: برژانگ. واته: مانگ ڕوومەتێ، چاو ڕەشێ، برژانگ نەشتەرێ. حەيران سەير كەرێ. ٨. جەم، جەمشيد: پاشايێكی ئێران بووه. واته: له سافی ڕوومەتا وەك ئاوێنەی جەم، به باڵا وەك سەروی باخی ئيرەم بوو. سەروی بەهەشتەكەی قەومی عاد مەبەسی مانای ئەم ئايەتەيه: «إِرَمَ ذاتِ الْعِمادِ الَّتی لَمْ يُخْلَقْ مِڤلُها فِی الْبِلادِ» ٩. چون: وەك. حوسن: جوانی. بدۆ شكەست: بيشكێنێ. واته: به سەد ناز وەكوو حۆری هەڵسايەوه تا بازاڕی جوانی بشكێنێ. ١٠. رەستاخيز: حەشر. واته: پرشنگی نوورو ڕووناكی هەستا، كاتێ ئەو هەڵسايەوه، وه به هەڵسانەوەكەی حەشر بەرپا بوو. ١١. ديم: بينيم. پێچان: پێچاويەتی. وێش: خۆی. واته: بينيم قوماشی جوان‏و ئاڵو واڵای زۆری لەبەر كردووەو بەژن‏و باڵای خۆيی تێوه پێچاوه، وه خۆی ڕازاندووەتەوه بەو قوماشانه. ١٢. واته: باڵای وەك بەيداخی سەربەرز بوو، به لەنجەو لارو خەمزەو نازی خۆش شێوەوه ڕاوەستابوو به پێوه. ١٣. وێم شی جه وير: خۆمم لەبير چوەوه. واته: من حەيرانی ئەو بووم‏و خۆم لەبير چوەوه، بەم جۆره خەمناك‏و پەژارەو دڵگير بووم. ١٤. واته: ئەو سەوڵێ بوو جوان، ئەجوڵا ئەگەڕا، منيش چەقيبوومه ناو قوڕو گڵ، من كۆگای خەمان بووم، ئەو دەرمانی دڵان بوو. ١٥. زەريفی: جوانی. واته: ماوەيێكی زۆر تەماشای باڵای ئەوم كرد، داخی جوانی ئەوم برده دڵ. ١٦. جەو دما: لەوه دوا گرەوام: گريام. بدۆ: بدات. واته: ئەوسا پاش ئەوهگريام ناڵام‏و هاوارم كرد تا «با» بێت باڵام بشكێنێ، وردم كاو دام ڕزێنێ. سەوڵەكه وای وت ١٧. نەبا: نەوەكو. بوينان: چاويان پێ بكەوتايه. واته: نەوەك خەڵقی‏و ڕەفێقان‏و ياران ئەو باڵا جوانەی ببينن، ئيتر منيان لەبەرچاو بكەوێت، ببێزرێم لەبەر چاويان. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: سووره هەراڵه... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی سووره هەراڵه، سووره هەراڵه سووره هەراڵه، وەش كەيفی حاڵه١ پەی چێش ڕەنگی تۆ هەر سوور ديارەن؟ ڕەنگت چوون ياران وەك شای وەهارەن٢ وەختێ ئێد شنەفت سووره هەراڵه واتش ڕەنگی من وەش كەيفی حاڵه٣ «دايمُ الاَوْقات» جه وەتەن‏و وێم نيشتەناو خەريك شەوق‏و زەوقی وێم٤ نەپای «وەرواوان» وەختێو من مەو بەر ڕەنگەم سەوزەنه نەڕووی «وەركەمەر»٥ ئينجا جه ناگا سەير كەرو جه دوور ديارەن باڵاو يارەكەيم چوون نوور٦ وەختێو ئا ياره نزيكم مەبۆ لاو سەرەيمەنه تێر سەيرم كەرۆ٧ بوێو وەشه مەگنۆ نه سەرەم ڕەنگەم سووره بۆ زوو به خاتر جەم٨ پی ڕەنگه ڕەنگم به سوور ديارەن سووری ڕەنگی من جه سايەی يارەن٩ كەچی جه ناگاه چەرخی پوڕ ستەم من‏و ئازيزش جيا كەرد جه هەم١٠ هۆرێزا لوا پەرێ يانەی وێش منش كەرد بێ ناز، خاتريش پەرێش١١ رەنگەم هۆر گێڵا جه ڕەنگی وەڵين دڵم ماتەم بی، بێزارو خەمگين١٢ گرەوام فره جه داخی گەردوون هەرسۆ چەماو من جه حيساب بێروون١٣ پاسه زانێنێ ياری وەفا دار ئەر دووريش گنۆ مەگێروو قەرار١٤ كه ئاده لوا بەبێ بەهانه هەرسۆ چەماو من ئاما چوون هانه١٥ «صەيدی» خۆ جه داخ بێ وەفايی يار چی سەرزەمينه نيەنش قەرار١٦ ١. سووره هەراڵه: گيايێكی بۆن خۆشه گەڵاكەشی هەر بۆن خۆشه، كه گوڵی سوور ئەكات ديمەنێكی جوانی بۆن خۆشی هەيه لەسەر شاخەكان ئەڕوێ، بەتايبەت له ناوچەی هەورامان واته: سووره هەراڵه بۆچی وا كەيف خۆش‏و حاڵ خۆشی‏و له خۆشی دای؟ . ٢. واته: بۆچی ڕنگی تۆ هەر سووره، ڕەنگت لەناو ڕەنگەكاندا وەك شای بەهار وايه لەناو فەسڵەكاندا. «تێبينی»: له هێندێ نوسخەدا لەباتی نيوه شيعری دوايی ئەم هۆنراوەيه وا نووسراوه: پەی چێش ڕەنگی تۆ هەر سوور ديارەن؟ دايم سوورەنی، ئينه چ كارەن؟ ٣. واته: وەختێ «سووره هەراڵه» ئەمەی بيست وتی: خۆشی‏و جوانیڕەنگم هی خۆش كەيفی‏يه. ٤. واته: به دايم وام له وەتەنی خۆما دانيشتووم‏و خەريكی شەوق‏و زەوق‏و شاديم. «تێبينی»: لێرەدا ئەتوانين بڵێين «صەيدی» خۆشەويستی وەتەنی دەربڕيوه به ناوی سووره هەراڵەوه كه چۆن تا له نيشتمانەكەی خۆيايه كەيف خۆشەو خەريكی شەوق‏و زەوق‏و شادی‏يه. م. كاردۆخی ٥. وەرواوان: بەفراوان. مەو بەر: دێمه دەر. واته: له خوار بەفراوانەوه كه دێمه دەر ڕەنگم سەوزه بەڕووی بەردو كێوەكانا. ٦. واته: ئەمجا كوتووپڕ سەير ئەكەم وا له دوورەوه باڵای يارم ديارەو وەك خۆر ئەدرەوشێتەوه. ٧. ئا: ئەو. كەرۆ: ئەكات. [ماناكەی لەگەڵ 'دوو 'هۆنراوەی پاشەوەيدا دێت]. ٨. بوێوه: بۆنێكی. وەشه: خۆش. مەگنۆ: ئەكەوێ. ٩. پی ڕەنگه: بەم جۆره. سايه: سێبەر. واته: وەختێ ئەو ياره نزيك ئەبێتەوه لێم وه لەلای سەرما سەيرم ئەكا، بۆنێكی خۆش ئەدا له سەرم زوو به زوو ڕەنگم سوور ئەبێت، بەم جۆره يا «بەم ڕەنگه» ڕەنگم به سووری دەرئەكەوێ، سووری ڕەنگی من هۆی سێبەری يارمه. ١٠. واته: كەچی دووباره چەرخی ستەمكار من‏و ئازيزی لەيەك جيا كردەوه. ١١. هۆرێزا: هەڵسا. لوا: ڕۆيشت. پەرێ: بۆ. پەرێش: پەرێشان. واته: يار هەڵسا ڕۆيشتەوه بۆ ماڵی خۆی‏و منی بێ ناز كرد، دڵ ماتەم‏و پەرێشان خاتری كردم. ١٢. واته: ئەمجا ڕەنگم دووباره وەرگەڕايەوه بۆ ڕەنگی پێشوو، دڵيشم مات بوو، بێزارو خەمگين بوو لەم بەسەرهاته. ١٣. گرەوام: گريام. فره: زۆر. هەرسۆ: فرمێسكی. واته: زۆر گريام له داخی چەرخی گەردوون فرمێسكی چاوم ئەوەنده زۆر بوو له حيساب چووه دەرەوه. ١٤. پاسه زانێنێ: وام ئەزانی. ئەر: ئەگەر. واته: وام ئەزانی كه ياری وەفا دارم بڕوات‏و لێم دوور كەوێتەوه قەرار ئەگرم، كەچی وا نەبوو ئارامم لێ هەڵگيرا. ١٥. ئاده: ئەو، بۆ ژن. (ئاد: ئەو، بۆ پياو) لوا: ڕۆيشت. هانه: كانی. واته: كه ئەو ڕۆيشت بەبێ بەهانه فرمێسكی چاوم هاته دەر وەك كانياو. ١٦. چی سەرزەمينه: لەم سەر ئەرزه. نيەنش: نيەتی. واته: «صەيدی» له داخی بێ وەفايی يارا لەم سەر زەوی‏يەدا هيچ ئارام‏و قەراری نيه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: سەنگی سوفيد ڕەنگ... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی سەنگی سوفيد ڕەنگ، سەنگی چەرمه ڕەنگ سەنگی ناز پەروەر جه باغچەی گوڵ ڕەنگ١ رەنگت چی چەرمەن چوون ڕەنگی كافوور؟ ! چی سوفيدی ڕەنگ ديارەن جه دوور؟ ! ٢ كه سەنگ ئێد شنەفت ئاما به جواب... واتش: ئەی سادار فەقيری بێ خواب! ٣ من نزيكەنا به باڵای گوڵ ڕەنگ ڕەنگەم چەرمێنه چوون ڕەنگی فەرەنگ٤ سوفيدی ڕەنگم دايم ديارەن چەرمەيی ڕەنگم نه سايەی يارەن٥ تا من ئينانا نه باغچەی دوڵبەر ڕەنگم مەفاڕيۆ هەرگيز من جه «وەر»٦ جا من جه وەشی‏و نزيكی يارم دڵم ڕۆشنا، عەينی وەهارم٧ دووربای دوور گنوو جه باڵای يارم خاتر پەرێشان، ڕەنگ سيا تارم٨ گەر من جه باڵای يارم بوو جيا ڕەنگەيشم فاڕيۆ، مەنەيش مەحاڵا٩ گەر دڵ پەرێشان، ڕەنگ سيا تارم دووری دوڵبەرەن، ئەر من خەمبارم١٠ رەنگەم سياو بۆ، دڵ مات‏و مەلوول حاڵم پەشێو بۆ، جەستەم وێنەی تووڵ١١ جەستەم مەسۆچۆ به وێنەی كۆی توور مەبۆ به قەقنەز، چەرمەييم بۆ كۆر١٢ ياران يه سەنگەن گرەوۆ پی حاڵ دڵ چەنی نەبۆ به وێنەی زوخاڵ١٣ يه سەنگەن بەی تەور ئارامش نيەن پەی دووری ئازيز زامش كاری‏يەن١٤ خۆ جه هوونەن دڵ، چەنی نەبۆ ئاو چەنی نەسۆچۆ بۆ به كۆی زوخاو١٥ ١. سەنگ: بەرد. سوفيد: سپی. چەرمه: سپی. جه: له. [ماناكەی لەگەڵ شيعری دواييدا دێ]. ٢. واته: ئەی بەردی سپی ناز پەروەری باغچەی گوڵانی ڕەنگاو ڕەنگ، ڕه نگت بۆ سپی‏يه وەك ڕەنگی كافوور؟ ! ، ئەو ڕەنگه سپی‏يەت بۆ لەدوور دياره؟ ! . ٣. ئێد: ئەم. شنەفت: بيستی. ئاما جواب: ماته وەرام دانەوه. [ماناكەی لەگەڵ 'دوو' هۆنراوەی دواييدا دێت]. ٤. من نزيكەنا: من نزيكم. ڕەنگەم چەرمێنه: ڕەنگم سپی‏يه. ٥. واته: كه ئەمەی بيست بەردەكه هاته جواب‏و وتی: ئەی وێڵی هەژاری فەقيری بێ خەو، من كه ڕەنگم سپی‏يه وەك ڕەنگی فەرەنگ، هۆی نزيكی باڵای گوڵ ڕەنگی ياره، سپيەتی ڕەنگم دايم دياره، ئەو ڕەنگه سپی‏يەم سێبەری ياره، يانێ: هۆی سێبەری يارمه كه منيش وا ڕەنگم سپی‏يه. ٦. ئينانا: وام. مەفاڕيۆ: ناگۆڕێ. وەر: خۆر. واته: تا من وام له باغچەی دوڵبەرا ئەو ڕەنگەم قەت ناگۆڕێت، هەروابه سپی‏يەتی ئەمێنێتەوه، وه به نووری خۆر ڕەنگم ناگۆڕيێت. ٧. وەشی: خۆشی. ڕۆشنا: ڕووناكه. واته: جا من له خۆشی نزيكی يارەكەم دڵم ڕووناكه، وەكوو بەهارم. ٨. واته: دووربای ئەو ياره دوور كەوێتەوه له من وەكوو من دوور كەومەوه لەو وايه چونكی دوور كەوتنەوه به دەستی ئەوه، نەك من كه بەردم، ئەو حەله خاترم پەرێشان ئەبێت‏و ڕەنگم ڕەش هەڵئەگەڕێ، تاڵ ئەبم له ڕەشيدا. ٩. فاڕيۆ: ئەگۆڕرێ. مەنەی: مان. واته: ئەگەر من له باڵای يارم جيا ببمەوه، ڕەنگيشم ئەگۆڕێو ئيتر مانيشم مەحاڵه. ١٠. واته: ئەگەر دڵم پەرێشانەو ڕەنگيشم تاڵەو ڕەش، ئەوه دووری دوڵبەره كەوا منی خەمبار كردووەو وام لێ هاتووه. ١١. تووڵ: لقی دار، چيلكه. واته: ڕەنگم ڕەش ئەبێت، دڵيش مات‏و مەلوول ئەبێو حاڵم پەشێو ئەبێو جەستەم ئەبێ به تووڵی لقی داران، وا وشك‏و ڕەق ئەبێو ڕەش هەڵئەگەڕێ وەك چيلكه. ١٢. جەسته: لاشه. مەسۆچۆ: ئەسووتێ. مەبۆ: ئەبێ. چەرمه: سپی. واته: لاشەم وەكوو كێوی «طور» چۆن سووتاو بوو به خەڵووز وا ئەسووتێ، وا خەريكه ئەبم به قەقنەس، سپيەتيم نامێنێ، وەك چاو چۆن كوێر ئەبێ ئاوا منيش سپيەتيم كوێر بووەو ڕووناكيم نەما. ١٣. يه سەنگەن: ئەمه بەرده. گرەوۆ: ئەگری. چەنی نەبۆ: چۆن نەبێ. واته: ڕەفێقان ئەمه بەرده وا ئەگری، ئيتر دڵ چۆن نەبێ به خەڵووز لەبەر دووری ياری خۆشەويست. ١٤. بەی تەور: بەم جۆره. پەی دووری: بۆ دووری. واته: ئەمه بەرده بەم جۆره ئارامی نيه بۆ دووری ئازيز زامی كاری‏يه، من ئەبێ چۆن بم؟ !!! . ١٥. هوون: خوێن. چەنی: چۆن. نەسۆچۆ: نەسووتێ. واته: خۆ دڵ له خوێنەو له بەرد نيه، چۆن نەسووتێو نەبێ به كۆی زوخاڵ له دووری دوڵبەری نازارو خۆشەويستا. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ساقی وەهارەن... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ساقی وەهارەن، ساقی وەهارەن بوڵبوڵ نه گوڵشەن، گوڵ نه گوڵزارەن١ فەسڵی گوڵ گەشتەن، چاخی وەهارەن سەوزەن فەرش‏و لق شكۆفه دارەن٢ سوراحی لەب ڕێز، ساغەر ئامادەن وەختی نۆشای «مەی»ن، خاتران شادەن٣ ساقی خەستەی زوڵف عەنبەرينی تۆم چەمەڕای بادەی كەوسەرينی تۆم٤ من عەرسەی مەيدان عەمرم كەردەن تەی ساقی مەی دانت سا كەی مەبۆ، كەی؟ ! ٥ دەخيلم ساقی جەو بادەی سەر جۆش جامێ مەی پێم دەر تا نۆش كەروون نۆش٦ با خاتر جه داخ دەوران شاد كەروون كۆگای خەرمانان خەم وه باد دەروون٧ «صەيدی» جه عەشقت ئەر سەد كه مەستەن ساقی پياڵەی تۆش ئاوات واستەن٨ ١. واته: ساقی بەهاره بوڵبوڵ وا له گوڵشەناو گوڵيش وا لەناو گوڵزارا. ٢. چاخ: تۆف. وەهار: بەهار. لق: لقی دار. شكۆفه: هەراڵه، گوڵ. واته: وەختی گوڵەو كاتی گەشته، تۆفی بەهارو خۆشی‏يه، دونيا، سەوزه دار هەراڵەی كردووه. ٣. واته: سوراحی پڕەو پياڵەش حازره، كاتی مەی نۆشين‏و خۆشی‏يه، وەختی دڵشادی‏يه. ٤. واته: ساقی نەخۆشی زوڵفی بۆن خۆشی تۆم، چاوەنواڕی مەی كەوسەرينی تۆم. ٥. واته: من ئەرزی مەيدانی تەمەنم بڕيوەو تەواوم كردووه، ساقی سا تۆيش كەی كاتی مەی دانت دێ؟ كەی؟ !! كەی مەی‏و شەرابم ئەدەيتێ؟ كەی؟ ! . ٦. واته: دەخيلتم ساقی لەو مەيه به جۆشه پەرداخێكم بدەرێ تا زوو نۆشی كەم. ٧. واته، : با خاترم له داخی دەوران‏و زەمانه شاد بكەم، كۆگای خەرمانی خەمان بدەم به باو خەم له دڵم دەر كەم. ٨. واته: «صەيدی» له عەشقی تۆ مەسته، بەڵام ئەی ساقی ئاواته خوازی پياڵەی دەستی تۆيه، كه پياڵەيەك «مەی»ی بدەيتێ. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شەماڵ... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی شەماڵ‌ ١ مەگێروو وەنەت نزايێ ئەر به نزاو من ببۆت ڕەزايێ٢ تاقەت چێم بڕيان نەمەندەن تابم هوون مەشۆ نه جەرگ كزەی كەبابم٣ يەك شەو بای شەماڵ وەر جه سوب سەحەر به دەوان وەلای قيبلەم گوزەر كەر٤ وەلێ لوانت بەی تەور به دەو بۆ شۆ وەلای شيرين، هێمان نه خەو بۆ٥ پەردەی ناز جه ڕووش بدەر وەلاوه بۆسه دەر به قورس قەمەر سيماوه٦ چين چين دەستەی زوڵف خەم وەردەی جەمين پەرچين نه دەوران گوڵ باغچەی جەمين٧ مازه پەشێويان به ڕووش وه هەمدا نەك پێوار بۆ مانگ نه دڵی تەمدا٨ چوون نووری ئيمان نه ڕووش مەدرەوشۆ با زوڵماتی كوفر ئيمان نەپۆشۆ٩ وەختێ بای شەماڵ پەرەندەی تيژ ڕەو شيرين ديده مەست هۆرمێزۆ جه خەو١٠ جەودەم به ئيكرام وەنەش سەڵام كەر عەرزو حاڵی من پەنەش تەمام دەر١١ شەماڵ وێت كەره به زوانوو من واچه به شيرين، سۆی چەمانوو من١٢ من قاسيد جەلای دەردەارێوەم كياستەی دڵی بێ قەرارێوەم١٣ پەی تۆ سەيلی هوون مەشۆ جه چاوش پەی تۆ جه چاوان دوور كەوتەن خاوش١٤ پەی تۆ بێ ئارام سەرسام‏و لێوەن تەن زامی خەدەنگ موژەی تۆش پێوەن١٥ پەرسه شيرينێ مەيل ئێمەش لاوەن؟ يا جه شەرتی وێش چوون زوڵفی خاوەن؟ ١٦ پەی «صەيدی» مەرگەن بەبێ يار ژيان مازه بای شەماڵ بسپارۆ گيان١٧ ١. هەڵبەستی «شەماڵ» كه له دەفتەره دەس نووسەكەی مامۆستا شێخ «محەممەد»ی «خاڵ»دا نووسرابووەوه لەم دوايی‏يەدا پێی دام لەوه زياتر بوو كه من دەستم كەوتبوو، ئەويش بريتی‏يه له ٢٧ هۆنراوه، له پێشەكی ئەم پەرتووكەدا خۆم ٥ هۆنراوەييم نووسی بوو وه له هەڵبەستی شەماڵيشدا ١٦ هۆنراوەم نووسی بوو، زيادی هۆنراوەكانی دەفتەره دەس نووسەكەی مامۆستا شێخ «محەممەد»ی «خاڵ» ٦ هۆنراوەيه، بۆ ئەمەش لەم ڕووەوه زۆر سوپاسی ئەكەم. وا ناتەواوی هەڵبەستی شەماڵ بەبێ شی كردنەوه لێرەدا ئەنووسين، بەم جۆره ژمارەی هۆنراوەكانی ئەم پەرتووكه ئەبێ به ١٠٤٠ هۆنراوه، نەك ١٠٣٤. م. كاردۆخی پێشەكی «شەماڵ» خەم خەڵاتمەن، خەم خەڵاتمەن خەمكێش‏و خەمناك، خەم خەڵاتمەن بای موراد پەی دەرد موشكڵاتمەن دەردی داخی دۆست دوور وڵاتمەن حەسرەت جەلام جەم پەی دووری يارم خاتر پوڕ جه دەرد، دڵ پوڕ ئازارم گرفتاری دەرد جای نەڕەستەنان حەسرەتمەندی‏يەن ئاوات واستەنان تاقەت لێم بڕيان، نەمەندەن تابم هوون مەشۆ جه جەرگ كزەی كەبابم شەماڵ مەگێروو وەنەت نزايێ ئەر به نزاو من ببۆت ڕەزايێ *** پاش هۆنراوەی ١٠ی «شەماڵ» لەم پەرتووكەدا ئەم هۆنراوانه دێن: ئاد لێت مەپەرسۆ بادی وڵات گێڵ دەليلی هامڕاز دەردەداری وێڵ ئينه تۆ دەليل كام دەردەداری عەرزەی كام فەرهاد به شيرين ماری؟ ! خاستەر تۆ ئەحواڵ حاڵم مەزانی شەماڵ تۆ عەرزەم به قيبلەم وانی شەماڵ من پەرواز تەيری قەفەسمەن ياوه به فريام ئاخر نەفەسمەن ها! مەردا جه دەرد هيجران‏و دووری دڵ بی‏به زوخاڵ، تاكەی سەبووری ئينتيزاری تۆم بادی سەبوك سەير ئەحواڵێ پەرێم باوەری به خەير ٢. نزا: تكا. مەگێروو وەنەت: داوات لێ ئەكەم. ببۆت: بتبێ. [ماناكەی لەگەڵ شيعری پاشەويدا دێت]. ٣. چێم: لێم. واته: شەماڵ تكايێكت لێ ئەكەم ئەگەر به تكای من ڕازيت! : تاقەتم نەماوه، هێزو توانام باری كردووه، خوێن دێته دەرەوه له لەشم، كزەی كەبابی جەرگم دێت وا ناڕەحەتم. ٤. وەر جه سوب: پێش بەيانی. به دەوان: به خێرايی. [ماناكەی لەگەڵ هۆنراوەی دواييدا دێ]. ٥. لوانت: ڕۆيشتنت. شۆ: بڕۆ. واته: ئەی بای شەماڵ شەوێك پێش ڕۆژ بوونەوه، به پەله بڕۆ بۆلای قيبلەو دڵدارەكەم، بەڵام با ڕۆيشتنت وا بەخێرايی بێ بگه به شيرين، هێشتا له خەوا بێو هەڵنەسابێ له خەو. ٦. واته: كه ڕۆيشتيته لای سەرپۆشی ناز لەسەر ڕوومەتی لادەو ماچی ڕوومەتی بكه كه وەكوو مانگی شەوی چواردەيه. ٧. پەرچين: پەرژين. واته: زوڵفەكانی چين چين لەسەر ڕووی لوول بووون‏و بوون به گوڵ بۆ پەرژينی باغچەی گۆنای. [بوون به پەرژين بۆ گوڵی باغچەی ڕوومەتی]. ٨. واته: مەهێڵه زوڵفەكانی تێك چن‏و پەشێو بن، يا بئاڵۆزێن به ڕوويا، نەوەك لەناو هەورا مانگی ڕوومەتی گوم ببێو بشاريێتەوه!!. ٩. «صەيدی» لێرەدا ڕوومەتی به «نووری ئيمان»و زوڵفی به «تاريكی كوفر» دائەنێت‏و ئەڵێ: نووری ئيمان له ڕووی ئەدرەوشێتەوه، مەهێڵه تاريكی كوفرو بێ دينی «ئيمان» ـ يانێ دەموچاوی‏ـ داپۆشێ، با زوڵفی ڕووی نەگرێ. ١٠. [ماناكەی لەگەڵ هۆنراوەی دواييدا دێ]. ١١. جەو دەم: لەو وەختا. وەنەش سەڵام كەر: سەلامی لێ بكه. واته: ئەی بای شەماڵ وەختێ به تيژی تێ ئەپەڕی، شيرينی چاو مەست له خەو هەڵ ئەسێت، لەو كاتا به ئيحتيرامەوه سەلامی لێ بكەو حاڵو ئەحواڵی منيش به تەواوی تێ بگەيێنه. پاش ئەم هۆنراوەيه ئەو هۆنراوانه دێن كه له سەرەتای پێشەكی شەماڵدا له «پاوەرەقی»دا نووسيمانەوه: ئاد لێت مەپەرسۆ بادی وڵات گێڵ دەليل هامڕاز دەردەداری وێڵ تاد... ١٢. وێت: خۆت. كەره: بكه. واچه: بڵێ. چەمان: چاوان. [ماناكەی لەگەڵهۆنراوەی دواييدا دێت]. ١٣. واته: ئەی شەماڵ تۆ به زمانی منەوه به «شيرين» بڵێ: ڕووناكی چاوانم من قاسيدی ڕابەری دەردەدارێكم لەلايەن دڵێكی بێ ئارام‏و بێ قەرارەوه هاتووم بۆلات. ١٤. پەی تۆ: بۆ تۆ. سەيل: لافاو. هوون: خوێن. خاو: خەو. واته: بڵێ به شيرين بۆ تۆ لافاوی خوێن له چاوانی دێته خوارەوه، وه هەر بۆ تۆيه كه خەو ناچێته چاوی‏و خەوی لێ ناكەوێ. ١٥. واته: بڵێ: بۆ تۆيه بێ ئارامه، سەرسامه، شێته، لەشی زامداره به تيری برژانگی چاوی تۆ. (ئەم هەموو شتانەی بەسەر هاتووه) ١٦. پەرسه: بپرسه. لاوەن: لايەتی. وێش: خۆی. واته: ئەی شەماڵ له شيرين بپرسه ئايا مەيلی ئێمەی لا ماوه؟ ! يا وەك زوڵفی خاوی خۆی شەرت‏و پەيمانيشی خاو بوونەتەوەو لەسەر پەيمانی خۆی نەماوه. ١٧. واته: بۆ «صەيدی» مەرگه ژيان بەبێ يار، سا ئەی شەماڵ فريای كەوەو مەهێڵه گيان بسپێرێو بمرێت، وا شەرحی حاڵی «صەيدی» به يار بگەيێنه. بەزەيی پيا بێتەوەو بێتەوه بۆلای‏و دوور نەكەوێتەوه لێی. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شيرين پەيوەندەن... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی شيرين پەيوەندەن، شيرين پەيوەندەن دوو ئەبرۆی سيات به هەم پەيوەندەن١ دوو شيرازەی قەوس ئۆسای غەيب ژەندەن هەريەك سەد پەيكان وه جەرگم شەندەن٢ جەو دەستەی زوڵفان حەيران مەندەنان دامەن يا شا مار، ياخۆ كەمەندەن! ٣ خاڵی جەمينت زوڵفی چين چينت چوون دانەو دامەن سەيادان تەندەن٤ هەر تارێش سەد تا، پێچ دان وه هەمدا هەر تارێش سەد دڵ پەنەش پا بەندەن٥ ئەر من شەيداش بيم، نەكەران مەنام بێ حەد زەريفەن، بێ سامان ڕەندەن٦ باڵات وێنەی سەوڵ سای سەهەندی باخ شۆخەن، وەش تەرحەن، بەرزەن بوڵەندەن٧ دوو ديدەی سيات فيتنه ئەنگێزەن سەرمايەی ئەفسوون، هەم جادوو بەندەن٨ خەمزەو لارو لەنج، ديای به نازت بنچينەی يانەی سەبووريم كەندەن٩ گوفتوگۆی شيرين، كەلامت، ڕازت شەهدەن، شەكەرەن، نەباتەن، قەندەن١٠ بەهای دانەی خاڵ سەفحەی جەمينت موڵكی هيندوستان شاری خەجەندەن١١ عومرم شی وەباد تاقێق نەزانام بێ مەيليت تاكەين؟ جەفات تا چەندەن؟ ١٢ خواجەی ساحێب شەرت چی ڕەنجيانی مەيلت، مۆبەتت، هيچكام نەمەندەن١٣ كەی جه بەندەگيت سەركێشان «صەيدی» هەر غوڵامی تۆن هەرتاكه زيندەن١٤ حەڵقەی غوڵاميت مەكەرۆ نه گۆش بەندەن، پێش واچه، يه كەمتەر بەندەن١٥ ١. ئەبرۆ: برۆ. سيا: ڕەش. پەيوەندەن: بەيەكەوه نووساون. واته: شيرين هەردوو برۆی ڕەشت پێكەوه نووساون‏و بەيەكەوه بەستراون. يانێ: شيرين برۆكانت پەيوەستن، ڕەش‏و جوانيشن ٢. دوو شيرازەی قەوس: كەوانەی برۆ. ژەندەن: بەستويەتی بەيەكەوه. پەيكان: تير. شەندەن: وەشاندوويەتی برينداری كردووەو داويەتی له جەرگم. واته: تيرو كەوانی برۆت 'سەد' تيری داوه له جەرگم‏و برينداری كردووه. ٣. حەيران مەندەنان: حەيران ماوم. واته: لەو پەلك‏و زوڵفانه حەيران‏و سەرسام ماوم، داوه! ؟ يا شا ماره؟ ! ياخۆ كەمەنده؟ ! . كەمەند: هی سۆفی‏يەكانه ئەيكەنه مليان، بەكاری دێنن لەكاتێكا خەريكی ئادابی دەروێشی‏و زيكری يەزدانن. ٤. واته: خاڵی كوڵمت، زوڵفی چين چينت، وەكوو دانەو داوه كه ڕاوچی‏يەكان دروستيان كردووه، تۆيش بەو دانەو داوه دڵمت گرتوه. ٥. واته: هەر تاڵێكی 'سەد' تای پێچ داوه بەيەكا، وه هەر تاڵێكيش 'سەد' دڵی پێوه بەستراوه. ٦. نەكەران مەنام: لۆمەم نەكەن. زەريف: جوان. واته: ئەگەر من شەيدای ئەو زوڵفانه بووم مەنع‏و لۆمەم نەكەن، چونكی بێ حەد جوانن، وه تا بڵێی دڵ پەسەندو زەريفن. ٧. واته: باڵات به وێنەی سەوڵی شوێنی سێبەری ناو باخانه، له شوێنی سێبەردا نەمام‏و دارو درەخت زۆرتر بەرز ئەبێتەوه جوانه: خۆش ڕەنگه، بەرزه بەژن‏و باڵات بەو جۆرەيه. ٨. واته: دوو چاوی ڕەشی فيتنه هەڵگيرسێنەرت هەموو ئەفسوون‏و سيحرو جادويێكيان وا پێوه. ٩. ديای: نواڕين. بنچينه: بناغه. واته: خەمزەت، لارو لەنجەت، به ناز نواڕينت، بناغەی خانووی سەبرو سەبووری پێشووی منيان له بنا دەرهێناوه. ١٠. واته: قسەو گفتوگۆو كەلام‏و ڕازت، هەمووی هەنگوێنه، شەكره، قەنده، نەباته. ١١. بەهای: نرخی. جەمينت: ڕوومەتت. واته: نرخی هيندوستان‏و شاری خەجەند تاشقەند هەموويان نرخی دانەی خاڵی سەر ڕوومەت‏و ڕوخسارته، ئەتوانی بەو خاڵه هەموويان بكڕی‏و بيان سێنی. ١٢. نەزانام: نەمزانی. تاكەين: هەتا كەيه. واته: عومرم به خۆڕايی ڕۆيشت، به تەحقيق نەمزانی تاكەی وا بێ مەيلی‏و جه فات تا چەنده! . ١٣. واته: گەورەی‏و خاوەن شەرت، بۆ لێمان دڵ زويری، نه مەحەببەت‏و خۆشەويستی، نه مەيلی جارانت ماوه لەگەڵمانا. ١٤. واته: كەی له عەبدايەتی تۆ «صەيدی» سەركێشی كردووه، هەر غوڵامی تۆيەو تا زيندووه له ژيانايه عەبدو بەندەی تۆيه. ١٥. واته: حەڵقەی غوڵاميت ئەكاته گوێی، عەبدو بەندەی تۆيه، خۆی بهكەمترين بەندەی تۆ ئەزانێ، تۆيش هەر وای بزانه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شيرين ديده مەست... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی شيرين ديده مەست، شيرين ديده مەست نازدار، نازەنين، شۆخی ديده مەست١ سا كه جه دۆسی ئێمەت كێشا دەست چەنی يارێوتەر بەينی تازەت بەست٢ شەرت كەردەكەی وێت نەدارات به چەم ئێمەت شی جه ياد، ياری بەينەت كەم٣ ئەوەڵ به «ئيخلاس» سەوگەندان وەردت ئاخر شەرت‏و بەين بەسەر نەبەردت٤ به عەشقی «باوەيس»، ماڵ جه بێشه كۆ «واحِدُ القهّار» هيچكەست نازۆ٥ ئوميدەن فەڵەك شێونۆ نازت نيشۆ وەپای عەرش سەداو ئاوازت٦ زار زار بگێڵی بەسەر چەمەردا هەرساتێ جه نەو بدەی بەسەردا٧ هەركەس بويەرۆ چەنی بەين بەستەش گير دۆ چەنی زام «سيا مار» گەستەش٨ «صەيدی» سی جزمەی كەلامش وستەن بەينش ئەو بەينەن چەنی تۆش بەستەن٩ ١. ديده مەست: چاو مەست. شيرين: ناوی يارەكەی «صەيدی»يه. واته: شيرينی چاو مەست، شيرينی چاو مەست، نازاری، نازەنينی، شۆخی چاو مەست. ٢. جه: له. دۆسی: خۆشەويستی. كێشا دەست: دەستت هەڵگرت. چەنی: لەگەڵ. واته: تۆ له دۆسی ئێمه دەستت هەڵگرت‏و لەگەڵ يارێكی‏ترا بەينی تازەت بەست‏و ئێمەت لەبير نەما. «تێبينی»: ئەم هۆنراوەيه له كاتێكا وتووه كه «شيرين» له خۆشەويستی «صەيدی» پەشيمان بووەتەوەو شووی به پياوێكی‏تر كردووه. م. كاردۆخی ٣. وێت: خۆت. چەم: چاو. واته: ئەو شەرت‏و پەيمانەی خۆت كردت، هيچ گوێت نەدايەو لەبەر چاوت نەبوو ئێمەت لەبير چووەوه، ئەی ياری بێ وەفای بێ شەرت‏و بەين! . ٤. واته: يەكەم جار سوێندی دڵسۆزانەت خوارد كه تا سەر لەگەڵما يار بی، كەچی له ئاخريا ئەم شەرت‏و پەيمانی خۆته نەبرده سەر. وه لەگەڵ يارێكی‏ترا ڕێك كەوتی‏و وازت له من هێنا. ٥. واته: منيش ئيتر دۆعا ئەكەم‏و ئەپاڕێمەوه له خواو ئەڵێم: يەزدان به عەشقی باوەيسی ماڵ له بێشەكۆ هيچ كەسێكی شيرين لەسەر ئەرزا نەهێڵی. باوەيس: مەبەسی له «وەيس»ه كه خەڵكی هەموو جار ئەچن بۆ زيارەتی گۆڕەكەی. ٦. شێونۆ: بشێوێنێ. نيشۆ وەپای عەرش: بگاته عەرش. واته: ئوميد ئەكەم كه فەڵەك نازت بشێوێنێو ئەوەنده بگری‏و زاری بكەی به دەنگی بەرز، هاوارت بگاته عەرش. «تێبينی»: وا ئەزانم «نەشۆ وەپای عەرش» ڕاست‏تره، يانێ: هەر بگری‏و هاوار كەيت‏و دەنگيشت نەگاته بارەگای خوا. م. كاردۆخی ٧. چەمەر: شێوەيەك بووه ئەوسا كەسێكی گەوره بمردايه جلەكانی وه هەر شتێكی بووبێ بەستوويانه به وڵاخێكەوەو به بلوێرو زوڕناو دەهۆڵ بۆی گرياون، بەوەيان وتووه «چەمەر». جا «صەيدی» به يارەكەی ئەڵێ: زار زار بگری بەسەر چەمەراو هەموو سەعاتێ بدەی بەسەر خۆتا. ٨. واته: هەركەس دەست لەو ياری خۆيه هەڵگرێ كه بەينی لەگەڵا بەستووه، خوا بكا «ڕەش مار» بی‏گەزێو به ئێش‏و ئازاری ئەو مار گەستنەوه هەر بناڵێنێ. ٩. واته: لەگەڵ ئەوەشا «صەيدی» به 'سی‏ـ٣٠' جزمەی قورئان سوێندی خواردووه: شەرت‏و بەينی هەر ئەوەيه كه لەگەڵ تۆدا بەستوويەتی‏و هەر تۆی خۆش ئەوێ. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شيرين خاڵت بام... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی شيرين خاڵت بام، شيرين خاڵت بام فيدای دانەی موشك شيرين خاڵت بام١ سەرگەردی لەبان وێنەی لاڵت بام قوربانی بەيان ليمۆی كاڵت بام٢ شەيدای شێوەی ڕەند پەری سامت بام دێوانەی ڕوخسار جەمين جامت بام٣ زام زەدەی كەمان ئەبرۆی چەفتت بام حەيرانی خەرام شيرين ڕەفتت بام٤ مەخمووری ديدەی مەستی سيات بام بێ هۆشی نيگای به ناز ديات بام٥ شيرين يه چەندەن دڵ نه زەنجيرەن نه حەڵقەی تای زوڵف بەندەن، ئەسيرەن٦ يه تاكەی دوساخ گێسووی سياتەن ئيرادەت چێشەن، چێش موددەعاتەن٧ ئەر جه بەندی دام مەبۆ گوشاديش پەنەم دەر موژدەی وەختی ئازاديش٨ وەر عەزمت كوشتەی دڵەی مەجنوون خۆن ڕەزای دڵی من چەنی ڕەزای تۆن٩ «صەيدی» پەرێ عەشق چوون قەيسی سانی مەردەيش وەشتەرەن جه زيندەگانی١٠ ١. «شيرين»: ناوی يارەخۆشەويستەكەی «صەيدی»يه، كه له زۆر هۆنراوەيا ناوی بردووه. «شيرين» هەميسان مانای جوانی‏و شيرينی‏يه. لەم هۆنراوەدا ئەڵێت: شيرين فيدای خاڵی شيرينت بم، بەقوربانی ئەو دانه خاڵه بم كه بۆن خۆشه. ٢. سەرگەردی: بەقوربانی. لەبان: لێوەكان. لاڵ: لەعل. بەيان: بەهێ. واته: بەقوربانی دوو لێوی سووری ياقووتيت بم، به سەرگەردی بەهێو ليمۆ كاڵەكانت بم. شيرين گيان ٣. شەيدا: عاشق. دێوانەی: شێت. جەمين: ناو چاوان. جام: ئاوێنه. واته: من با شەيدای شێوەی جوانت بم كه وەك پەری وايه، با شێت‏و دێوانەی ڕوخسارو ڕوومەتی جوانت بم كه وەك ئاوێنه وايه. ٤. چەفت: كەج، يا خوار، وێنەی كەمان. خەرام: ڕەوت، ڕەفت، ڕۆيشتن. واته: با به تيری برۆی كەمانيت زامدار ببم وه حەيرانی ڕەوتی جوان‏و ڕۆيشتنی بەر تيپی هەڵسان‏و دانيشتنت بم. ئەی ياری نازەنين ٥. مەخموور: بێ هۆش. ديده: چاو. سيا: ڕەش. ديات: نواڕينت. واته: بێ هۆشی چاوی مەستی ڕەشت بم، به نيگاو سەير كردنی بەنازی نواڕينت بۆم، بێ هۆش بكەوم وه لەسەر خۆم بچم. ٦. واته: شيرين ئەمه ماوەيەكی زۆره دڵمت زەنجير كردووەو به حەڵقەی تای زوڵفت بەستووتەو ديل‏و ئەسيره لەلات. ٧. يه چەندەن: ئەمه ماوەيێكه. گێسوو: پەلكه، زوڵف. واته: تاكەی ديلی پەلكەی ڕەشت بێ، ئارەزوت چيەو چی داوا ئەكەی؟ ! . ٨. واته: ئەگەر لەو بەندی داوه ڕزگاری ئەبێ وا موژدەم بدەرێ كەی ڕزگار ئەبێ! ؟ ! . ٩. واته: ئەگەر خۆ خەياڵيشت كوشتنی دڵی شێت كاری منه، وا ڕەزای دڵی منيش لەگەڵ ڕازی بوونی تۆدايه، چی لێ ئەكەی بی‏كه. ١٠. پەرێ عەشق: بۆ عەشق. مەردەيش: مردنی. وەشتەرەن: خۆشتره. زيندەگانی: ژيان. واته: «صەيدی» بۆ عەشق وەكوو مەجنوونی دووەمه، حاڵی وەكوو حاڵی قەيسه، كەوابوو مردنی خۆشتره له ژيان، حەز به مردن ئەكا، نەك به مان. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شيرين كاڵانی... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی شيرين كاڵانی، شيرين كاڵانی شيرين تۆ مەتای شيرين كاڵانی١ باش نازدارانی، سۆسەن خاڵانی قامەت نەونەمام، عەرعەر باڵانی٢ شيرينەن بەژنت، شيرينەن باڵات شيرينەن خاڵی سەر گۆنای ئاڵات٣ شيرينەن هۆشت، شيرينەن فامت شيرينەن شێوەت، شيرينەن نامت٤ شيرينەن خەمزەت، شيرينەن نازت شيرينەن كەلام، گفتوگۆو ڕازت٥ شيرينەن تای زوڵف سيای گرنجت شيرين پێچ وەردەن نه دەوری زنجت٦ تۆ پی شيرينی جه پا تا وەسەر سەر تا پات دڵ چەسپ، دڵ كێش‏و دڵ بەر٧ شيرين تەعريفت نمەزانوو چێش سيماو ڕوخساريت نوور مەوارۆ لێش٨ شيرين تۆ شەمع‏و من پەروانەنان شيرين تۆ پەری‏و من دێوانەنان٩ شيرين جه داخی بێ مەيلی تۆوه وەختەن چوون فەرهاد وێڵ بوون به كۆوه١٠ «صەيدی» چوون پەی مەدح شيرينش باسەن ڕازی شيرينش كۆتا بۆ خاسەن١١ ١. شيرين كاڵانی: كاڵای جوانی. مەتا: له «مَتاع»ەوه هاتوه، يانێ: كەلووپەل‏و خشڵ. واته: شيرين تۆ كاڵايەكی جوانيت، تۆ سەر باشقەی مەتای هەموو جوانانی. «تێبينی»: ئەم هەڵبەستەی بۆ «شيرين»ی خۆشەويستی وتووه، پێش ئەوه كه شيرين شوو بكات. ٢. واته: نازداری هەموو جوانانی، خاڵ سۆسەنيت، قامەت نەونەمام‏و عەرعەر باڵايت. عەرعەر: دارێكی باڵابەرزو جوانه ٣. گۆنا: كوڵم. ئاڵ: سووری كاڵ. واته: بەژن‏و باڵات جوان‏و شيرينه، هەروەها خاڵی سەرگۆنای ئاڵيشت جوان‏و شيرينه. ٤. واته: فام‏و هۆشت جوان‏و شيرينه، شێوەت جوان‏و شيرينه، ناويشت «شيرين»ه! . بەم مانا كه هەم ناوەكەت شيرين‏و جوانه وه هەم ناوی خۆيشت شيرينه ٥. واته: غەمزەو نازت جوان‏و شيرينه، وه هەروەها قسه كردنت، گفتوگۆو ڕازيشت هەميسان جوان‏و شيرينه. ٦. سيا: ڕەش. گرنج: لوول. پێچ وەردەن: پێچی خواردووه. زنج: چەناكه. واته: شيرين تاڵی زوڵفی لوول‏و گرنجت جوان پێچی خواردووەبه دەوری زنجتا. ٧. واته: تۆ بەم جوانی‏و شيرينی‏يەوه كه هەی لەسەر تا به پێت هەمووی دڵ چەسپ‏و دڵگيره، تۆ دڵكێش‏و دوڵبەريت. ئەی شيرين ٨. واته: شيرين نازانم چۆن تاريفی جوانی تۆ بكەم، سيماو ڕوخسارتنووری لێ ئەبارێ. ٩. واته: شيرين تۆ شەمعی‏و من پەروانەتم، شيرين تۆ پەريت منيش دێوانەو شێتی تۆم. ١٠. كۆ: شاخ، كەژو كێو. واته: شيرين لەداخی بێ مەيلی تۆوه خەريكه وەك فەرهاد منيش وێڵ بم به كەژو كێوەوه. ١١. «صەيدی» كه باس‏و تاريفی شيرين ئەكات، وا چاكه ئيتر ڕازی شيرينی شيرين به شيرينی كۆتا كات‏و بی‏بڕێتەوه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: شەرابوو عەشقو تۆ... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی شەرابوو عەشقو تۆ ساف‏و زەڵاڵا به لەزەت وەش بنۆشای، توندو تاڵا١ مەدينەش پەی كەسێ تۆ دڵ نەوازی بەبێ مينەت جه موحتاجی سواڵا٢ مەبۆ مەستی ئەبەد هەرك س مەنۆشۆش كه ساقی پادشاهی «ذوالجَلال»ا٣ كەسێوەن ئا كەسه، لێوەن به «ظاهِر» به «باطِن» عاقڵو ساحێب كەماڵا٤ نه فكرش هەن جەلاو موڵكی، نه ماڵی نهۆ باكش جه فورزەندو عەياڵا٥ نهۆ «مُعجِب» نهۆ بەندەی ڕيا كار نه مەقسوودش به دونيا گەنج‏و ماڵا٦ به تاقی ئانه پيرەن گێره دەستش نهۆ پيری ويەردەی ماەو ساڵا٧ درێغ چی كشت‏و دونيای ئێمه هەرگيز شكارتێو پەی قيامەتمان نەكاڵا٨ ده ياران وەر بدەيمێ دەس جه دونيای نەبيمێ شاد پەنەش، شاديش بەتاڵا٩ ئەگەر سەد ساڵ چەنەش مەنمێ به دڵشاد چەنەش تا سەر مەنەيمان پەی مەحاڵا١٠ هەزار جامێ جه شەربەت ئەر بنۆشمێ جه ئاخر ژارو مەرگيمان قەتاڵا١١ به ناگاه باخەوان مەبڕۆ به تێغمان نيەن ڕەحمش، جه ياوان‏و جه كاڵا١٢ وەنەش فەرزەن بشۆ پی كاروانه ئەگەر «بُوجَهل»ەنوو، وەر هۆ «بِلال»ا١٣ زەڕێومان سەرحيسابەن، خاك وه سەرمان نه پۆشاك‏و نه واردەيما حەڵاڵا١٤ وەرينان ئەوليای دڵ پاك بێنێ جه دڵ پاكان ويەردەی كارساڵا١٥ جه ڕۆو مێشەر وەبێ پەروامەشانێ وەلای «جەننەت»، چەنی پەرواز باڵا١٦ جه «حلّ»و «سُندُس»و «اِستَبرَق»يشان خەڵاتی خاس مەپۆشانێ وه باڵا١٧ پەی ئێمه موشكيڵەن، بارما گرانا خەتاوو مەعسيەت، زوڵم‏و وەباڵا١٨ درازو دوور سەفەرمان ها نەوەردا نه تۆشەی ڕا، نه پۆشاك‏و نه پاڵا١٩ جه پەنجا ئاستان ڕاگير مەنيشان ئەوان چێمه مەپەرسانێ هەواڵا٢٠ جه هەر ياگێو جوابشا وەش نەدەيمێ «تَوَقُّف»مان هەزارێ پەڕ به ساڵا٢١ جه ديوان‏و سەبای سا چێش بكەرمێ نەبا دامان به دەستی چەپ قەباڵا٢٢ كەريما، «غافِر الذَّنب»ا، ڕەئووفا ڕەحيما، بێ شەريكا، بێ زەواڵا٢٣ به لوتفی تۆ قەوی ئومێدمانەن نەبيمێ قەهرو تۆ، دڵمان زوخاڵا٢٤ ئومێدمان هەن پەنامان دەی جه دۆزەخ نەك ئێمه حۆرو جەننەتمان خەياڵا٢٥ ئيلاهی تۆبەی ئيخلاسمان قبوڵ كەی قبوڵ تۆبان جه عوسيان چی بناڵا٢٦ يەقين «إِنّي لَغَفّارٌ لِمَنْ تابَ» پەرێ بەخشاييمان شاهێد به حاڵا٢٧ شەفاعەت خوای گوناهكاران «موحەممەد» صلی‌‏اللەعليەو‏سلم كه ساحێب عيززەت‏و جاەو جەلالا٢٨ مەگەر تۆبی تكا كار «يا مُحَمَّد» صلی‌‏اللەعليەو‏سلم وەگەرنا ڕوستگاريمان مەحاڵا٢٩ خوداوەندا به فرياو «صەيدی» ياوی جه وەختێونه كه مەنزڵ تيره چاڵا٣٠ ١. زەڵاڵ: بەشێكه لەو خواردەمەنی‏يه كه بۆ ئادەميزاد پێويسته، لێرەدا مانای «ڕەوانه» له گەڕوودا. واته: شەرابی عەشقی تۆ ساف‏و زەڵاڵه به ئاسانی ئەچێته ناو لەشەوه، به لەزەت‏و تاڵيشه. ٢. واته: تۆ بەبێ منەت ئەو شەرابه ئەدەی به كەسێك كه دڵنەوايی بكەی، وه ئەو كەسەش موحتاجی داوا كردنی نيه، له تۆوه منەتی نيه، چونكه خۆت ئارەزووت كردووه بيدەيتێ. مەبەستی له شەرابی خوايی‏يه، چونكی «صەيدی» لەم هەڵبستەدا لەبەر خۆيەوه لەگەڵ خوادا قسه ئەكات. ٣. واته: مەستی ئەبەدی ئەبێ هەركەس بی‏خواتەوه، چونكه ساقی شەرابەكه خواوەندی گەورەيه. ٤. واته: ئەوەی ئەيخواتەوه به زاهێر شێت‏و سەرخۆش دياره، كەچی له دڵا خاوەن عەقڵو كەماڵه. ٥. واته: نه بيری هەيه بەلای موڵك‏و ماڵەوه، نه باكيشی له ژن‏و منداڵو خێزان هەيه. ٦. واته: بەندەيەك نيه «مُتَكَبِّر»و خۆ به زل زان بێ، بەندەيەكی ڕيا كاريش نيه، مەقسووديش هيچ ماڵو گەنجی دونيا نيه. ٧. واته: به تەنيا هەر ئەوه پيری دەست گيره، دەستی بگره پير تەنيا ئەوه نيه عومری زۆر بێ. ٨. واته: درێغا لەم دونيايەدا ئەرزێكمان بۆ قيامەتمان دانەچاند، شكارتەيەكمان نەكرد بۆ ئەو دونيامان. ٩. واته: ياران با دەس له دونيا بەردەين‏و پێی شاد نەبين، شادی دونيا شاديێكی بەتاڵه. ١٠. چەنەش مەنمێ: تيا بمێنينەوه. مەنەيمان: مانمان. واته: ئەگەر 'سەد' ساڵ به دڵخۆشی لەم دونيايه بژين، مانمان تا سەر مەحاڵه. ١١. واته: 'هەزار' جامی شەربەتی خۆش ئەگەر بنۆشين، له ئاخرا به ژەهری مەرگ ئەمرين. ١٢. مەبڕۆ: ئەبڕێ. ناگا: كوتووپڕ. جه ياوان‏و جه كاڵا: له گەييوو كاڵ مەبەستی پيرو جوانه. واته: «عيزرائيل» گيانمان ئەكێشێ، ناپرسێتەوه له پيرو له جوان. ١٣. واته: فەرزه لەسەری بڕوا بەم كاروانی مردنه، ئەگەر «ئەبوجەهل»ه، ئەگەر «بيلال»ه. (مەبەستی: ئەگەر كافره يا موسوڵمانه مردن له ڕێی هەردوكيانه. ١٤. زەڕێو: تۆزێك. پۆشاك: جل‏و ليباس. واردەيمان: خواردنمان. واته: به قەد زەڕڕەيێك شت بكەين لەسەرمان حيسابی ئەكەن، خاك بەسەرمان نه پۆشاك‏و جلمان وه نه خواردن‏و خواردنەوەمان حەڵاڵه. ١٥. وەرينان: پێشينان. ويەرده: ڕابوردوو. [ماناكەی لەگەڵ شيعری دواييدا دێت]. ١٦. واته: پێشينان وەلی‏و دڵ پاك بوون، به ڕەوشتی باش تەمەنيان برده سەر، له ڕۆژی مەحشەرا بێ پەروا ئەڕۆن بۆ بەهەشت لەگەڵ باڵدارەكانا. بۆ ئێمه ناڕەحەته بارمان گرانه ١٧. واته: له بەهەشتا خەڵاتی جوان لەبەر ئەكەن وەكو: خشڵو سوندوس‏و ئيستەبرەق. ١٨. پەی ئێمه: بۆ ئێمه. [مەعسيەت، «مَعصِيَت»: وشەيەكی عەرەبی‏يه به مانا «كردەوەی ناڕەوا»]. وەباڵ: گوناه. واته: بۆ ئێمه زۆر ناڕەحەته، بارمان قورس‏و گرانه، زوڵم‏و گوناەو تاوانمان زۆره. ١٩. واته: سەفەرێكی دوورو درێژمان وا له ڕێگادا، نه تۆشەمان هەيەو نه جل‏و پۆشاك، نه كەوشمان هەيه بی‏كەينه پێمان له قيامەتا. ٢٠. ئاستان: دەرگاو شوێن. مەنيشان: دانيشتوون. چێمه: له ئێمه. واته: له 'پەنجا' شوێن ڕێمان پێ ئەگرن، له ئێمه سوئال‏و جواب ئەكەن له بابەت كردەوەی دينمانەوه. ٢١. جه هەر ياگێو: له هەر شوێنێ. وەش: باش. نەدەيمێ: نەدەينەوه. واته: له هەر شوێنێ باش جوابيان نەدەينەوه 'هەزار' ساڵی تەواو ڕامان ئەگرن. ٢٢. واته: له ديوانی قيامەتا چی بكەين، ئەگەر نامەی ئەعماڵمان بنێنه دەستی چەپمان، ئەوەی به دەستی چەپ نامەی ئەدرێتێ ئەوه ئەينێرنه «دۆزەخ». (مەبەستی له ئايەتی: «وَ أَمّا مَنْ أُوتِی كِتابَهُ بِشِمالِهِ فَيَقُولُ يا لَيْتَنِی لَمْ أُوتَ كِتابِيَة وَ لَمْ أَدْرِی ما حِسابِيَة» واته: ئەوەی كه نامەی ئەعماڵی ئەدرێته دەستی چەپی ئەڵێ: خۆزگا نامەی كردەوەكانم نەدرايێته دەست، وه نەم زانيايه حيساب‏و كيتابی نامەی ئەعماڵم چۆنه». ٢٣. «كَريم، رَئوف، رَحيم»: ئەمانه بەشێكن له ناوەكانی پەروەردگاری تەنيا. «غافِر الذَّنب»: بەخشێنەری تاوان‏و گوانه. واته: ئەی خوای كەريم له گوانەو تاوان خۆش بوو، ئەی به رەحم‏و دڵسۆز، ئەی ڕەحيم‏و بێ شەريك‏و نەمر، ئەپاڕێمەوه لێت: ٢٤. واته: به لوتفی تۆ هيواو ئومێدمان زۆره، نەبين به ژێر باری قەهرو ڕقی تۆوه، دڵمان بووه به كۆی زوخاڵ. ٢٥. واته: خوايا ئومٌيدمان وايه له ئاگری دۆزەخ بمان پارێزيت، ئێمه مەبەستمان حۆری‏و بەهەشت نيه پێمان بدەی. ٢٦. واته: خوايا تۆبەی ڕاستی‏و ئيخلاسمان قبوڵ كەيت، ئەوانەی كه تۆ لێيان خۆش ئەبيت، ئيتر بەدەس گوناەو تاوانەوه نەناڵێنن، چونكی پاش ئەوه كه خوا لێی خۆش بوو ئيتر بۆچی بناڵێنن. ٢٧. پەرێ: بۆ. بەخشاييمان: لێ خۆش بوونمان. واته: يەقين‏و ڕاست‏و بێ شكه، خۆت فەرمووته: «إِنّي لَغَفّارٌ لِمَنْ تابَ» ئەم ئايەته بۆ لێ خۆش بوونمان شاهيدی حاڵمانه، يانێ تۆ بەزەييت پيامانا دێتەوەو عەفوومان ئەكەی. مانای ئايەتەكه ئەمەيه: «من خۆش ئەبم لەو كەسەی كه تۆبه ئەكاو پەشيمان ئەبێتەوه». ٢٨. شەفاعەت خوای: شەفاعەت كەری. گوناهكاران: تاوانباران. واته: شەفاعەت كەری تاوانباران حەزرەتی «موحەممەد»ه صلی‏اللەعليەو‏سلم پێشەواو پێغەمبەرمانه، كه ئەويش ساحێب عيززەت‏و گەورەيه لەلای يەزدان. ٢٩. واته: مەگەر تۆ بی به تكا كارمان ئەی موحەممەد صلی‏‌اللەعليەو‏سلم، ئەگينا ڕزگاريمان له ڕۆژی قيامەتا مەحاڵه. ٣٠. به فريا: به هاواری. ياوی: بگەيت. جه وەختێونه: له كاتێكا. واته: خوايا بگەی به فريای «صەيدی»يەوه له وەختێكا كه وا له قەبرا، جێگەكەی چاڵو تاريكه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: «صەيدی» عار نيەن... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی «صەيدی» عار نيەن ١، «صەيدی» عار نيەن هەركەس عاشقەن ناڵەش عار نيەن٢ ئێمەيچ ناڵەمان خۆ بێ كار نيەن كەس جه دەردی كەس خەبەردار نيەن٣ منيچ دێوانەی خاڵی شيرينم پابەندی تای زوڵف بۆ عەنبەرينم٤ بەڵام ئێد شيرين ئەيامان نيەن چوون خواجەی غەمخوار غوڵامان نيەن٥ هەرگيز چەنی كەس تا سەر نەساتەن شەرتش، ئيقرارش، وەفاش يەك ساتەن٦ تا مەيۆ وه لام ڕەندی جەمين گوڵ خۆفی هيجرانش مەنيشۆم نه دڵ٧ ئەو ساته شيرين مەكێشۆ دەستم ماوەرۆ به سۆز زامانی سەختم٨ جه خۆفی لواش جەستەم نه لەرزەن هاوارو هەی داد، هەی هانام بەرزەن٩ گيرۆدەی هيجران، دايم بێ كەيفەن كافر گيرۆدەی هيجران بۆ حەيفەن١٠ ياران يه سەنگەن، تەنش خاشاكەن جەستەی مەينەت‏بار من تەماشا كەن١١ يه سەنگەن پەی تۆر مەسۆچۆ به تاو دڵ قەترەی هوونەن چۆن نەبۆ به ئاو١٢ «صەيدی» جه هيجران شۆخی جەمين لاڵ سا پەيچێش نەبۆ به كۆگای زوخاڵ١٣ ١. «تێبينی»: ئەم هەڵبەسته وەرامی «دەسهاڕه» بۆ صەيدی، وه «صەيدی» خۆی وەرامی هەڵبەستی «هاره سەحتەنی» ئەداتەوه وه به زمان «هاره»وه قسه ئەكات. ٢. نيەن: نيه. عار: عەيب. واته: «صەيدی» عەيب نيه، «صەيدی» عەيب نيه، عاشق ئەگەر بناڵێنێ عەيب نيه. ٣. ئێەيچ: ئێمەيش. واته: ناڵەی ئێمەش بەبێ سەبەب نيه، وه كەس ئاگای له دەردی كەس نيه. ٤. «صەيدی» ئەڵێ: منيش شێتی خاڵی شيرينی يارم‏و پێ بەندم به تای زوڵفی بۆن خۆشی يارەوه. ٥. واته: ناڵەو هاوارم لەبەر ئەو هۆيانەيه كه شيرين ئەو شيرينەی جاران نيه، كه وەكوو يارانی‏تر به وەفا بێت، وەكوو ئەو گەورانەش نيه كه خەمی غوڵام‏و بەندەی خۆی بخوات. ٦. هەرگيز: هيچ وەختێ. چەنی: لەگەڵ. واته: شيرين هيچ كاتێ تا سەر لەگەڵ كەسا ڕێك نەبووه، شەرت‏و ئيقرارو وەفای، تەنيا يەك سەعاته. ٧. تا مەيۆ: تا دێته لام. ڕەند: جوان. مەنيشۆم: لێم ئەنيشێ. واته: هەركاتێ ئەو گوڵه جوانەم كه «شيرين»ه دێته لام، ترسی هيجران‏و دوور كەوتنەوەی له دڵم ئەنيشێو دڵم ناڕەحەت ئەبێت. ٨. واته: ئەو ساته كه شيرين دەستم ئەگرێو دەستم ڕائەكێشێ، زامانی سەختم دێنێته سۆو ناڕەحەت ئەبم. ٩. جه: له. لواش: ڕۆيشتنی. جەستەم: لەشم. نه لەرزەن: دێته لەرزه. واته: له ترسی ڕۆيشتنی‏و دوور كەوتنەوەی شيرين لێم، لەشم دێته لەرزين‏و دەنگی هەی هاوارو هەی دادم لێ بەرز ئەبێتەوه. ١٠. واته: ئەوەی گيرۆدەی هيجران بێت دايم بێ كەيفه، هەتا ئەگەر كافريش گيرۆدەی دەردی دووری ببێ هەر حەيفه باری گرانی دووری هەڵگرێ. ١١. يه سەنگەن: ئەمه بەرده. تەنش: لەشی. خاشاكەن: دڕك‏و داڵه. واته: ئەی خەڵقينەو ئەی هاوڕێيانم، ئەمه بەردێكه كه لەشی وەك دڕك‏و داڵه، وا له دەست دووری يار ئەناڵێنێ، جا وەرن سەيری لەشی مەينەت‏باری من كەن كه چيم بەسەر هاتوه. ١٢. واته: ئەمه بەرده وا به تاوی گڕی گەرمی عەشق‏و دووری‏يەوه ئەسووتێ!!، ئەی من چۆن نەسووتێم كه دڵم گۆشت‏و خوێنه، وه ئەو دڵەم چۆن نەبێ به ئاو؟ ! . ١٣. واته: «صەيدی» له هيجران‏و دووری ياری ڕوومەت جوان‏و لێو ئاڵی وەك لەعلی يار، چۆن نەسووتێ؟ ! ، وه بۆچی نەبێ به پارچەی خەڵووز. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: عەرزه داشت بەندەی... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی عەرزه داشت بەندەی دڵمەندو ڕەنجوور «صَيد»ی دامی ع شق، به «صەيدی» مەشهوور١ جه ژەهراوی عەشق شەربەت چەشيده هەرگيز شادی‏و زەوق به چەم نەديده٢ خەستەی پەشێو حاڵ پێكيای زامەت خەمناك‏و خەمبار دايم خەم قامەت! ٣ نه جامی هيجران سەد هووناو وەرده تەركی وەفاو بەين هەرگيز نەكەرده٤ دەرد زەدەو هەردەی ئەحبابی شەريف ڕەندی نازداران «زوڵێخا»ی زەريف٥ خاتر جه «شيرين»، زەريفتەر جه «لەيل» ياری دڵ ئازار، كەم وەفای بێ مەيل٦ عەرزه جه مەزموون، عەرزه حاڵمەن ئێدەن گوڵ جەمين، سۆسەن خاڵمەن٧ ئەوەڵ به ئيخلاس سەوگەندان وەرده ئاخر شەرت‏و بەين تا سەر نەبەرده٨ هەرگاه جه ڕووی لوتف زوڵفان عەنبەرين ئەر پەرسی ئەحواڵ بەندەی كەمتەرين... ٩ جەلات مەعلووم بۆ سەڵوی خەرامان جه هيجرانی تۆ كارێ پێم ئامان... ١٠ زەعيف‏و زەبوون زەعفەران ڕەنگم چوون نەقشی ديوار دايم بێ دەنگم١١ شەوو ڕۆ گريان ديده نمينم به دڵ سيا پۆش، قامەت خەمينم١٢ جه تێغی هيجران سينه سەد چاكم ئيفتادەو بێ ناز، خەڵتانی خاكم١٣ بێ تۆ زيندەگيم چوون ژەهری مارەن دونيا نه ديدەم چوون شەوی تارەن١٤ مەعلووم بۆ جه لات نەونەمام وەش بۆ «صەيدی» جه فيراق دووری باڵای تۆ... ١٥ حاڵش بەد تەورەن، به ئايەی كەلام ئيختيار به دەس تۆن، باقی «وَالسَّلام»١٦ ١. واته: بەندەی دڵمەندو دڵگيرو دڵ زامار، عەرزی هەيه له خزمەتتا، ئەو بەندەش كێيه؟ ! «صەيدی»يه كه بووه به داوی عەشقەوەو به «صەيدی» ناوبانگی دەر كردووه. [لێرەدا تا ڕادەيەك ڕوون ئەبێتەوه كه «صەيدی» به «صاد»ه، نەك به «سين»]. ٢. ژەهراو: زەهراو. چەشيده: چەشتوو. نەديده: نەی‏ديوه. واته: له زەهراوی عەشق شەربەتی خواردووەتەوه، هيچ وەخت شادی‏و زەوقی به چاوی خۆی نەديوه. ٣. خەسته: نەخۆش. پەشێو حاڵ: پەرێشان. پێكيا: پێكراو. خەم قامەت: چەماوه. واته: خەستەيێكی پەشێو حاڵه، پێكراوو زامدارته، خەمناكه، خەمباره، له خەما قامەت‏و بەژن‏و باڵای چەماوەتەوه. ٤. هووناو: خوێناو. وەرده: خواردويەتی. هيجران: دووری. واته: له جامی هيجرانا 'سەد' جار خوێناوی خواردووەتەوه، لەگەڵ ئەوەشا هيچ وەخت بێ وەفايی‏و بێ شەرتی نەكردووه. ٥. واته: زەدەی دەردی خۆشەويستێكی شەريفه، له هەمو جوانێ جوانتره، شای نازدارانەو له «زوڵێخا» زۆر جوانتره. ٦. واته: تووشی بووه به تووشی يەكێكەوه كه له «شيرين»و له «لەيلێ»ش گەلێ جوانتره، تووشی ياری دڵ ئازار دەری كەم وەفاو كەم مەيل بووه. ٧. [ماناكەی لەگەڵ شيعری دواييدا پێكەوه دێن]. ٨. سەوگەند: سوێن. وەرده: خواردوو. نەبەرده: نەبردووه سەر. واته: مەبەسم لەم نامەيه بەيانی عەرزی حاڵو ئەحواڵی خۆمه، حاڵەكەشم ئەوەيه كه ووتم: ئەی گوڵ جەمينی سۆسەن خاڵ! ئەو ڵ جار تۆ به دڵ ڕاستی‏يەوه سوێندت خوارد، له ئاخريا شەرت‏و پەيمانی خۆت نەبرده سەرو پەشيمان بوويتەوه. ٩. ئەر: ئەگەر. هەرگاه: هەروەخت. پەرسی: ئەپرسی. واته: ئەی زوڵف عەنبەرينی بۆن خۆش، ئەگەر له ڕووی لوتفەوه هەواڵم ئەپرسيت؟ ، هەواڵی ئەم كەمتەرين بەندەی خۆته با بڵێم: ... ١٠. واته: لەلات مەعلووم بێ ئەی سەوڵی خەرامان، له دووری تۆوه كارێكی وام بەسەرا هاتووه كەوا عەرزت ئەكەم: ... ١١. لەڕو لاوازم، زەعفەران ڕەنگم، وەكوو نەقشی سەر ديوار مات‏و بێدەنگم. ١٢. ديده: چاو. ڕۆ: ڕۆژ. سيا: ڕەش. خەمين: چەماوه. واته: ... به شەوو به ڕۆژ ئەگريم، چاو فرمێسكاويم، دڵيشم ڕەش پۆشه، قامەت‏و بەژن‏و باڵاشم خوار بووەتەوه، كۆم بووم... ١٣. ئيفتاده: له كەڵك كەوتوو. هيجران: دووری. واته: ... به تێغی دەردی دووری سينەم 'سەد' پارچەيه، لەت لەته، كەوتووم بەبێ ناز، خەڵتانی خاك‏و خوێنم... ١٤. زيندەگيم: ژيانم. شەوی تار: شەوی تاريك. واته: ... بەبێ تۆ ژيانم وەك زەهری ماره، دونياش لەبەر چاوم وەك شەوی تاريكه... ١٥. وەش بۆ: بۆن خۆش. جەلات: لەلات. [ماناكەی لەگەڵ هۆنراوەی دواييدا تەواو ئەبێت]. ١٦. واته: ... با لەلات مەعلووم بێ ئەی نەونەمامی بۆن خۆش، «صەيدی» له دووری‏و فيراقی باڵای تۆ پەرێشانەو حاڵی تەواو بەد حاڵو خراپه، به ئايەتی قورئان تەواو بەرباده، ئيتر ئيختيار به دەستی تۆيەو خوات لەگەڵ. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: قيبلەم وير نەبێ... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی قيبلەم وير نەبێ، قيبلەم وير نەبێ جارێ چوون جاران ئێمەت وير نەبێ١ كەشتيمان به دەس تۆ تەقدير نەبێ ئەرنا جەلای تۆ هيچ تەقسير نەبێ٢ ئەر تەقدير به دەس تۆ بيا مەرگم مەودای تێغی تيژ مەدات وه جەرگم٣ مەدات وه جەرگم سەد جار نێشی تێغ تا ڕيشەی گيان مەكەندی جه بێخ٤ ئەر جەرگم بدەی لەت لەت به چڵدا ئەسڵا ئينسافت نيەن جه دڵدا٥ بێ مروەت جارێ جه حەق نەتەرسای پەی جەستەی خەستەم هەرگيز نەپەرسای٦ هەر ڕۆ جه نۆوه مەڕەژی چاوان سەر نێشی موژەت وه سوهان ساوان٧ موژانت هوون ڕێز، كوشندەن قاتڵ يەك يەك چوون خەدەنگ مەدەيشان نه دڵ٨ هەزاران زامت وه جەرگم كەردەن خەمتەن هوونی من بەيۆت وه گەردەن٩ هەرگيز بێ ئينساف نەداری عادەت جارێ زامدارت كەری عەيادەت١٠ تۆ ديدەت پەی قەسد كوشتەی من ڕەشتەن چمان كه «صەيدی» بابەی تۆش كوشتەن١١ ١. وير: بير، له ياد. نەبێ: نەبوو. واته: ياره خۆشەويستەكەم، قيبلەم! ، ئێمەت بۆ له بير نەبوو، جارێ له جاران ئێمەت بۆ ياد نەكرد؟ ! . ٢. واته: پاپۆڕی ژيانمان تەقديراتی به دەس تۆ نەبوو، ئەگەر به دەستی تۆ بوايه له ناخۆشی ژيانمانا هيچ تەقسيرێكت نەئەكرد. ٣. ئەر: ئەگەر. بەدەس تۆ بيا: به دەس تۆ بوايه. واته: ئەگەر مەرگم به دەس تۆ بوايه به تێغی تيژ جەرگت هەڵ ئەدڕيم. ٤. مەدات: ئەتدا. مەكەندی: هەڵت ئەكەند. واته: ئەوەنده تێغت ئەدا له جەرگم تا ڕيشەی گيانمت دەر ئەهێنا. ٥. واته: تۆ ئەوەنده بێ ئينسافيت‏و ئيمان له دڵتا نيه؛ ! ئەگەر جەرگم پارچه پارچه كەيت، وه لەته لەته بيدەی به چڵی دارو درەختا هيچ دەربەس نيت! . ٦. واته: بێ ئينساف جارێك له حەق نەترسای، هيچ وەختێ هەواڵێكی لەشی دەردەدارمت نەپرسی. ٧. هەر ڕۆ: هەر رۆژێك. مەڕەژی: ئەڕەژی. سوهان: هەسان. واته: هەموو ڕۆژێك چاوت ئەڕەژی‏و بەوه سەری بژانگت وەكوو له هەسان بدەی وايه. ٨. مانای ئەم هۆنراوەيه لەگەڵ هۆنراوەی دواييدا دێت. ٩. واته: برژانگەكانت خوێن ڕێژن، قاتڵن، هەريەكێكيان وەكوو تير ئەيدەی له دڵ، بەو جۆره هەزاران زامت له جەرگم كردووه، لەگەڵ ئەمەشا هيچ دەربەس نيت خوێنی منت بێته گەردن. ١٠. واته: بێ ئينساف! هيچ وەخت عادەتت نيه هەواڵ پرسينێكی زامداری خۆت بكەی، يا سەری لێ بدەی بزانی حاڵی چۆنه! . ١١. واته: تۆ كه چاوت ڕشتووه، به قەسدی كوشتنی من ڕەشتووته! ، وه ئەتەوێ من بكوژی، مەگەر وائەزانی كه «صەيدی» باوكی تۆی كوشتووه! ؟ ! . ++++++++++++++++++++++ سەرناو: قيبلەم چی دونيا... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی قيبلەم چی دونيا ١، قيبلەم چی دونيا ئێنده ئاواتم مەندەن چی دونيا!!... ٢ ڕوێ وەر جه مەرگ به ديدەم بديا لەب وەبانی لەب لاڵی تۆم بنيا٣ هەردوو بنيامان سەر وه يەك سەرين كەردامان ڕازی ويەردەی دێرين٤ بديام دەستی تۆم وستەن نه گەردەن ئەوسا بواستام ئاوات وه مەردەن٥ بۆ بنيام وه بۆی زوڵفی موشكينت بكەردام تەواف كابەی جەمينت٦ باڵای وێم پەخشان باڵات بكەردام داخم نەمەندا، ئەوسا بمەردام٧ ئەوسا، جەو دما ئەگەر مەمەردم پەی مەردەيی وێم شادی مەكەردم٨ ١. «تێبينی»: ئەم هۆنراوەيه له گۆڤاری «گەلاوێژ»ی ژماره '٨'ی ساڵی '٧'دا بڵاو كراوەتەوه. ٢. واته: قيبلەم، ياره ئازيزەكەم! خۆزگه لەم دونيايەدا ئەم ئاواتەم پێك ئەهات، تەنيا ئەم ئاواته، ئەويش ئەمەيه: ... ٣. ڕوێ: ڕۆژێك. وەر: پێش. جه: له. بديا: بمديايه. مەرگ: مردن. يانێ: ... [ماناكەی لەگەڵ هۆنراوەی پاشەوەيدا دێ]. ٤. كەردامان: بمانكردايه. ڕاز: چيرۆك، باس. ويەرده: تێپەڕێو. دێرين: كۆن. واته: ئاواتم ئەمەيه ڕۆژێك پێش مردنم به چاوی خۆم چاوم به چاوه جوانەكانت بكەوتايەو لێوی خۆم بخستايێته سەر لێوی لەعلی ياقووتی ئاڵی تۆوه، وه هەردوكمان سەرمان بخستايێته سەر سەرين پشتی وه هەردوكمان پێكەوه حيكايەتی پێشووی خۆمان بۆ يەكتری بكردايه، كه به عەشقەوه چيمان بەسەر هاتبوو، بۆ يەكترمان باس بكردايه، چی له دڵمانا بوو دەرمان بڕيايه بۆ يەكتری. ٥. بديام: بم‏ديايه. وستەن نه گەردەن: خستوومەته گەردن‏و ملم. بواستام: بمخستايه. واته: ... چاوم پێ بكەوتايه كه دەستی تۆم‏ها له ملا، ئەو حەله له خۆشی‏يا ئاواتم به مردن ئەخواست. ٦. [مانای ئەم هۆنراوەيه لەگەڵ هۆنراوەی دواييدا پێكەوه دێت]. ٧. واته: بۆنی زوڵفی بۆن خۆشتم بكردايه، تەوافی كەعبەی كوڵمتم بكردايه، باڵای خۆم له باڵای تۆوه بئاڵاندايه به دەوری يەكتريدا پێچمان بخواردايه، ئەو حەله داخم نەئەما ئەگەر ئيتر بمردايەم. ٨. ئەوسا: ئەو وەخته. جەو دما: پاش ئەوه. وێم: خۆم. مەردەيی: مردن. مەمەردم: ئەمردم. مەكەردم: ئەم‏كرد. واته: ئەو كاته، وه لەپاش پێك هێنانی ئەم ئاواتەم، ئەگەر ئەمردم بۆ ئەو جۆره مردنەم شاييم ئەگێڕا. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: قيبلەم تاسەمەن... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی قيبلەم تاسەمەن، قيبلەم تاسەمەن من پەی تۆ قيبلەم، خەيلێ تاسەمەن١ چوون كورەی ئاهێر دووی هەناسەمەن هەرسات نه دڵدا سەدو سوا سەمەن٢ گا شەيدا، گا شێت، گا سەر سامەنان بێ تاقەت، بێ سەبر، بێ ئارامەنان٣ گا مەشۆ چوون سەيل ئەسرين نه چەمدا گا غەرقم نه گێج بەحری ماتەمدا٤ گا ئەيامی وەسڵ مەگنۆوه يادم هيجران مەكەرۆ خاتر ناشادم٥ جه دووريت نه وەخت، نه بێ وەختمەن دايم ئێشی دەرد زامی سەختمەن٦ هەردەم بێ دەماخ خاتر زويرم هەرگيز نمەشی تاوێ جه ويرم٧ قيبلەم جه هەر شار تۆ مەكەری جێت چوون قيبله نما ڕوو مەكەران لێت٨ تا گەردوون گەردی من نەدۆ به باد قيبلەم نمەشۆ هەرگيز تۆم جه ياد٩ وێم كەردەن پەی تۆ به قەيسی سانی نەك تۆ من كەم شەرت، بێ وەفا زانی١٠ نه تۆ ئەو خواجەی بێ شەرت‏و شۆن بێت غوڵامێو چوون من دوور داری جه وێت١١ نه من ئەو غوڵام بێ وەفاو بەين بێم پی تەور گنوو دوور جەلای خواجەی وێم١٢ دەوری گەردوون بێ كەردش ئی ستەم ديدەم، من‏و تۆش دوور وستەن جه هەم١٣ سەد كه دامەنت وەر بی جه دەستم هەر غوڵامی تۆم هەرتاكه هەستم١٤ ئەر تۆ جه «شيراز»، من جه «شام»ەنان تۆ هەر خواجەنی، من غوڵامەنان١٥ ياران چێش مەبۆ ئەگەر چەرخی سەير ئەمجار بشانۆ پێمان نەردی خەير١٦ نەردێ بشانۆ نەخشش دوو شەش بۆ پەرێ چەند ڕوێ ژيوايما وەش بۆ١٧ قيبلەم، چراغم، ئەر خواجەی خاسی هەر بەندەی تۆنا من به ئيخلاسی١٨ «صەيدی» تا زيندەی دەوری ئەيامەن موخليسەن، عەبدەن، بەندەن، غوڵامەن١٩ ١. تاسه: ئارەزوو. واته: قيبلەم، تاسەو ئارەزووی تۆمه، من بۆ تۆ زۆر ئارەزومەندم. ٢. كوورەی ئاهێر: كوورەی ئاگر. دوو: دووكەڵ. واته: دەروونم كوورەی ئاگره، هەناسەم وەك دووكەڵه، هەموو ساتێك له دڵدا به 'سەد' جۆر دەردەداری تۆ ئەبم خەياڵات ئەكەم. ٣. واته: هێندێ جار شەيداتم، هێندێ جار شێتم، هێندێ جار سەرسامم، بێ تاقەت‏و بێ پشوو، بێ سەبرو بێ ئارامم. ٤. واته: هێندێ جار وەك لافاو فرمێسك به چاوما دێته خوارەوه، هێندێ جار غەرق‏و نوقم بووم ئەخنكێم له گێجاوی دەريای ماتەميدا. ٥. مەگنۆ: ئەكەوێته. يادم: بيرم. وەسڵ: بەيەك گەيشتن. واته: هێندێ جار ڕۆژانی بەيەك گەيشتنمان ئەكەوێتەوه يادم، دووری تۆيش ناشادو پەست‏و خەمبارم ئەكات. ٦. واته: له دووری تۆ وەخت‏و بێ وەختم لا نەماوه، به دايمی ئێشی دەردو زامی سەختمه، ئەی ياری خۆشەويستم. ٧. واته: هەموو كاتێ بێ دەماخم، زويرو عاجزم، هيچ جارێك نەبوو كه تۆ له بيرم دەرچيت، هەر وای له خەياڵماو له دڵم دەرناچيت. ٨. مەكەری: ئەكەی. جێت: جێگەت. ڕوو مەكەران: ڕوو ئەكەن. واته: ئەی قيبله نازدارەكەم تۆ له هەر شارو شوێنێ دانيشيت خەڵقی وەكوو «قيبله نما» ڕووت تێ ئەكەن، ڕوويان بۆلای تۆ وەرئەگێڕن. ٩. واته: تا گەردوون تۆزی من نەكات به با، ئەی قيبلەكەم تۆم تا ئەو حەله هەرگيز له بير ناچێتەوه، ئەی يار. ١٠. واته: خۆم بۆ تۆ كردووه به مەجنوونی دووەم نەوەكوو تۆ من به كەم شەرت‏و بێ وەفا بزانيت. ١١. [مانای ئەم هۆنراوه له هۆنراوەی دواييدا دێت]. ١٢. واته: نه تۆ ئەو گەوره بوويت كه دەربەسی شەرت‏و پەيمان نەبی وه غوڵامێكی وەك من له خۆت دوور خەيتەوه، وه نه منيش ئەو غوڵامه بێ شەرته بووم تا بەم جۆره له خواجەو گەورەی خۆم دوور كەومەوەو بەجێی بێڵم، ئەمه نه گوناهی من وه نه هی تۆ بوو. ١٣. واته: چاوەكەم چەرخی چەپ‏گەرد بوو ئەم زوڵمەی كردو من‏و تۆی وا لەيەكتری دوور خستوەتەوەو لەيەك جيا بووينەوه. ١٤. واته: هەرچەنده داوێنت بەربوو له دەستم، من هەر غوڵامی تۆم، تا ماوم لەم دونيايەدا. ١٥. واته: ئەگەر تۆ له «شيراز»و من وام له «شام»دا تۆ هەر خواجەو گەورەی منی‏و من هەر غوڵامی تۆم، با له يەكتريش دوور بين من هەر بەندەتم‏و تۆ هەر سەروەری منی. ١٦. چێش مەبۆ: چی ئەبێ. بشانۆ: هەڵخات. نەرد: ياری تاوڵه. واته: ڕەفێقان چی ئەبێ ئەگەر ئەم چەرخه سەيره ئەمجاره به ياری چاكيا نەردو زار هەڵخات! ؟ . ١٧. پەرێ: بۆ. ڕوێ: ڕۆژێك. ژيوای: ژيان. وەش: خۆش. واته: زارێكهەڵدا، نەخشەكەی 'دوو' شەش بێت، بۆ چەند ڕۆژێك ژيانمان خۆش بێت. (وا دياره «صەيدی» ياری «تاوڵه»شی زانيوه، وا داوای دوو شەش ئەكات). ١٨. واته: قيبلەكەم، چراكەم، ئەگەر تۆ گەورەيێكی باشی، يەقين من هەر عەبدو بەندەی تۆم‏و دڵسۆزتم به ڕاستی. ١٩. واته: «صەيدی» تا ماوه له ژيانا دڵسۆزه، عەبده: بەندەيه، غوڵامه بۆ تۆ، خزمەت گوزارته. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: كاتێت زانا... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی كاتێت زانا، گێرەم قاره پێسەو «موسا»ی عەسام شاره١ «ژيوار»م كەرد «زرێبار»ه «نيشات» ئەر بەی تۆم پەی ناره٢ ١. كاتێت زانا: وەختێ ئەزانی. گێرەم قاره: تووڕه بووم. پێسەو موسای: وەكوو موسا. عەسام شاره: دار عەسام تووڕدا. واته: كاتێ ئەزانی ڕقم هەڵگرت‏و توورەبووم وەكوو حەزرەتی «موسا»عەسای تووڕدا، وا منيش بەو جۆره عەسام فڕێ داوه. ٢. ژيوار: دێێكه له «هەورامان» شوێنی نيشاتی خۆشەوستيەتی. زێبار: گۆمێكه له ناوچەی «مەريوان». واته: «نيشات»، ئەگەر تۆم بۆ نەهێنن، وا تووڕه ئەبم وەك «موسا» عەسا تووڕ ئەدەم‏و ژيواری دێتان ئەكەم به زێبارو غەرقی ئەكەم. «تێبينی»: ئەم دوو هۆنراوەم له مەلا «حەسەن»ی «قاضی» شاعير، وه له «ئەحمەد هەورامی»م بيست كه وتيان ئەم دوو شيعره هی «صەيدی»يەو له ديوانەكەيا ديومانه، وه لەلايەن خزمێكی دوور وڵاتيشەوه بۆم هاتبوو هەر وابوو كه ئەوان وتيان. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: كۆساڵان وەشەن... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی كۆساڵان وەشەن ١، كۆساڵان وەشەن ميرزام سەيری هەرد كۆساڵان وەشەن٢ تەماشای جەرگەی «گۆڵاڵان» وەشەن سەيری سەربەرزان «عەوداڵان» وەشەن٣ پەی لانساران خاڵ خاڵش وەشەن وەرواوی شيرين لاپاڵش وەشەن٤ شنۆی شاخەی ساز شەتاوش وەشەن ڕۆ بيداريش وەش، شەو خاوش وەشەن٥ تەماشای نەورۆز خاڵماويش وەشەن كافووريش، نيليش، سياويش وەشەن٦ چۆپی كۆساڵان سەيرانش وەشەن سەدای «قاقبۆ»ی كەبكانش وەشەن٧ چه خاس جای گەشتەن، عوبوورش وەشەن بۆی عەترو عەبير «چنوور»ش وەشەن٨ «شەوبۆ»ی نازەنين، ئەشەد بۆش وەشەن ساراو دەرو دەشت، كەش‏و كۆش وەشەن٩ وەشەن بۆی «سۆسەن» سەر كڵاوانش وەشەن سەوزی فەرش پای گڵاوانش١٠ وەشەن خرپەی پای پۆلی ڕەندانش وەشەن شيرين خاو سای سەهندانش١١ وەشەن چەنی دۆس ڕۆ گێڵيش پيدا وەشەن بيش هامڕاز شەوان جه جيدا١٢ وەشەن چوون بەهەشت ڕووی سەر بيساتش وەشەن، شيرينەن، عەيش‏و نيشاتش١٣ وەشەن، خاس وەشەن سەيری وەهارش فەسڵی «نيسان»ش، مانگی «ئەيار»ش١٤ پەی كەسێ خاسەن ميرزام كۆساڵان چەنی يار كەرۆ سەيری گوڵاڵان! ١٥ هەركەس چوون «صەيدی» جه هيجران خەستەن سەيری كۆساڵان كەی ئاوات واستەن؟ ١٦ ١. «تێبينی»: لەم هەڵبەستەدا وا دەرئەكەوێ كه «صەيدی» ئەم هۆنراوانەی بۆ «ميرزا» ناوێك ناردبێ. هەرچەند به تەواوی بۆم ڕوون نەبووەتەوه، بەڵام مومكينه بۆ باوكی يا باوای «ميرزا عبد القادر پاوەيی» ناردبێ. ميرزا «عبد القادر»ی پاوەييش شاعيرێكی هەورامی بووه له «پاوه» كه شارێكه له ناوچەی هەورامانی «لهۆن». ديوانەكەی نزيكەی ٧٠٠ شيعر ئەبوو، لام بوو مەلا «حەمه ظاهر» نووسيبووی بۆ شێخ «عوسمان»ی شێخ «علاء الدّين»ی ناردبوو، ئەويش لەگەڵ كتێبەكانما له ساڵی ٩٦٣ی زاينی له سلێمانی سووتا. (م. كاردۆخی) «ئاگاداری»: له رۆژنامەی «ژين»ی ژماره ١٣١١ی ڕۆژی ٦/٩/٩٥٦ی زاينی هۆنراوەيەكی شاعيری پايەبەرزی هەورامی «ميرزا شەفيع» بڵاو كرابووەوه، وه نووسرابوو ميرزا شەفيع له ساڵی ١١٨٤ی كۆچی له دايك بووه. بەما بۆم دەركەوت كه «صەيدی» پانزه ساڵ لەو بچوكتره. وه بۆم ڕوون بووەوه كه مەبەسی «صەيدی» له «ميرزام» «ميرزا شەفيع»ی شاعيری هەورامی‏يه كه له شاری «پاوه» دانيشتووه. م. كاردۆخی ٢. كۆساڵان: ناوی شاخێكی زۆر گەورەو بەرزه له ناوچەی هەورامان. وەشەن: خۆشه. واته: كۆساڵان خۆشه، كۆساڵان خۆشه، ميرزام سەيری شاخی «كۆساڵان» خۆشه. ٣. واته: تەماشای جەرگەی گۆڵاڵان خۆشه، سەيری بەرزايی عەوداڵان خۆشه. ٤. پەی: بۆ. لانسار: لانزار، شوێنێ كه سێبەری زۆر بێو خۆرەتاوی كەم. وەرواوش: بەفراوی. واته: لانزاری خاڵ خاڵی بەفری، بەفراوی له شيرين تا تاڵی لاپاڵی هەموويان جوان‏و خۆشن. ٥. واته: شنەی سەر شاخان‏و قەراخ ئاوی زۆری شەتاوی زۆر خۆشه، بيداری ڕۆژانی‏و خەوی شەوانی زۆر خۆشه. ٦. واته: تەماشای نەورۆزو خاڵی ڕەشی بەينی بەفرانی خۆشه، سپی‏يەتی، شينايی، ڕەشايی كۆساڵان هەموويان خۆشه. تەماشای نەورۆز: مەبەستی له ڕۆژی تازەيه، بەيانيان زوو كه ڕۆژ ئەبێتەوه، يا مەبەستی گوڵه نەورۆزه. ٧. چۆپی: هەڵپەڕكێ. سەدای: دەنگی. وەشەن: خۆشه. واته: هەڵپەڕكێی كۆساڵان‏و سەيرانی خۆشه، دەنگی قاقبه قاقبی كەوانی خۆشه. ٨. واته: چ جێگه گەشتێكی خۆشه بەسەريا تێپەڕی، چەند خۆشه بۆی عەترو عەبيرو چنووری كۆساڵان. ٩. شەوبۆ: ناوی گوڵێكه له كوێستانەكانا به زۆری ئەڕوێ، به شەوا بۆنی خۆشه. ئەشەد بۆ: ناوی گوڵێكی تری بۆن خۆشی كوێستانەكانی كوردستانه، به گيای «ئەداو بابه» بەناوبانگه. واته: بۆی شەوبۆو ئەشەد بۆی كۆساڵان خۆشه، تەختايی‏و سارايی‏و دەرو دەشت‏و كەژو كێوی كۆساڵان هەمووی خۆشه. ١٠. واته: خۆشه بۆنی گوڵ سۆسەنی لووتكه بەرزەكانی، سەوزايی‏و فەرشی بەردەمی داوێنی شاخەكانی خۆشه. ١١. واته: خۆشه خرپەی پێی پۆلی جوانانی، خەوی شيرينی شوێنه سێبەرەكانی خۆشه. ١٢. وەشەن: خۆشه. ڕۆ: ڕۆژ. گێڵيش پيدا: پيا بگەڕێی. واته: خۆشه به ڕۆژالەگەڵ يارا پيا بگەرێيت، خۆشه ببيت به هاوڕازی شەوانی له جێگەدا. يانێ: شەو تيا بمێنيتەوەو لەوێ بخەوی ١٣. واته: خۆشه كۆساڵان، وەك بەهەشته، ڕووی زەوی‏و زاری، خۆش‏و شيرينه شادی‏و نيشاتی، كه بەو هەواو ديمەنه گورج‏و گۆڵ ئەبيتەوه. ١٤. واته: خۆشه، زۆر خۆشه سەيری بەهاری فەسڵی نيسانی، مانگی ئەياری. وا دياره «صەيدی» ناوی مانگه ئينگليزيەكانيشی زانيوه ١٥. واته: بۆ كەسێ چاكه ميرزام كۆساڵان، مەبەسی له ميرزا شەفيعه لەگەڵ يارەكەيا سەيری گوڵاڵه ی بەهار بكات. ١٦. واته: هەركەس وەك «صەيدی» له دووری يارا خەستەو دەردەداره! ، كەی ئاواتی خواستوه بۆ سەيرو سەيرانی كۆساڵان؟ ! . ++++++++++++++++++++++ سەرناو: گوڵ نەرگس... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی گوڵ نەرگس به وێش، گوڵ نەرگس به وێش شۆخی ديده مەس مەنازۆ به وێش١ كەسێوه دانا بواچۆ پەرێش تۆ جه هامشانی ديدەی يارت چێش! ؟ ٢ ديدەی مەستی يار مايەش هەر نوورەن نەرگس تۆ ديدەت نابيناو كۆرەن٣ سا كه نەداری مايەی نووری چەم چەنی ديدەی دۆس پەی چێش مدەی دەم؟ ٤ شۆخی هەر لايق ديدەی ديدەمەن چەم هەر ئی چەمەن، دەم هەر ئی دەمەن٥ رشتەی قۆرەتەن، جه ئەزەل سيان نەك واچی به مێڵ سورمەش تێ نيان٦ نابينای بێ نوور، وێت چی مەزانی! ؟ ئيتر چی كەری داوای هامشانی! ؟ ٧ «صەيدی» خۆ جه داخ ئی ديدەی مەستش وەشی ئی دونيا بەرشی جه دەستش٨ ١. به وێش: به خۆی. ديده مەس: چاوی مەست. مەنازۆ: ئەنازێ. [ماناكەی له گەڵ 'سێ' هۆنراوەی دواييدا پێكەوه دێت]. ٢. بواچۆ: بڵێ. چێش: چی. ٣. [كۆر: كوێر]. ٤. چەم: چاو. نەداری: نييته، نووری چاوت نيه. واته: شۆخی چاو مەست، نەرگس به خۆيا زۆر ئەنازێ، با ژيرێك پێی بڵێ: تۆ چۆن ئەتوانی دەم له هاوشانی يار بدەيت! ؟ ، چاوی يار هەموو كاتێ هەر گەش‏و نوورانی‏يه، نەرگس تۆ چاوت نابيناو كوێره! ، ... تۆ كه چاوت هيچ نابينێ، چۆن دەم له هاوشانی يار ئەدەيت! ؟ . ٥. ديدەی ديدەمەن: چاوی چاومه. ئی: ئەم. دەمەن: دەمەيه. [ماناكەی لەگەڵ هۆنراوەی دواييدا دێ]. ٦. قۆرەتەن: دەسەڵاتی خوايی‏يه. واته: نازداری‏و شۆخی هەر لايقی چاوی چاومه يار، «چاو» هەر ئەو چاوەيه كه يار هەيەتی، «دەم» هەر ئەو دەمەيه كه ئەو هەيەتی؛ (ئەو چاوه چاوێكه) كه ڕەژراوی خوايی‏يەو له ئەزەلا ڕەشه! ، نەكەی بڵێی ئەمه به «كلتوور» ڕەشتوويەتی. ٧. واته: نەرگسی نابينا مەگەر خۆت نازانی وايه، ئيتر چۆن داوای هاوشانی ئەكەيت لەگەڵ ياردا. ٨. واته: «صەيدی» خۆ له داخی ئەو چاوه مەستەی ياره، وا خۆشی ئەم دونيايەی لەدەس دەرچوو. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: من‏و خەم... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی من‏و خەم ١ پێوه گرتەنما برايی نه خەم چێمه، نه من چاديم جيايی٢ نه ئەز تاڤام كەروونه تەخرو عەشقی نه ئاد ئاستش كه ئەز بوونه سەفايی٣ ئەز ئی وشكه تەرێزێ ڕێزه وستا خواش بێزار چەنی ئی پارسايی٤ ئۆجاغزادێ بڕەم پەی تاوو زوڵفيت دەرەك ئەوسا قەرار دەی مەبڕی تايێ٥ ددان بەد خەيره ڕامەبره پەرێ من ڕەقيبی زێڵ سياو كەی «بَر خُدايی»؟؟٦ خوای تەرسه جه من مەتۆريه ديدەم من ئينا شيم به هەرچی تۆ ڕەزايی٧ ئەزو ته پێسه خاسۆ هاشتێ بيمێ وەشۆ ئاشتی دمايی ڕەنجيايی٨ ١. «تێبينی»: وا دياره كه «صەيدی» ئەم هەڵبەستەی پاش تۆبه كردن‏و بوون به خەليفەی شێخ «عوسمان» وتبێت، وەكوو له هۆنراوەی سێهەما دەرئەكەوێ. م. كاردۆخی ٢. واته: من‏و خەم پێكەوه برايی‏مان گرتوه، نه خەم له من جوێ ئەبێتەوه، نه منيش لەو جيا ئەبمەوه. ٣. واته: نه من توانيم تەركی عەشق بكەم، نه ئەويش هێشتی من خۆشی‏و شادی له ژيانا ببينم. ٤. ئەز: من. تەرێز: سڵەمينەوه. ڕێزه وستا: بەرباديان كردم، فەوتانميان. پارسايی: خوا پەرستی. واته: من ئەم خۆ لادان‏و سڵەمينەوه له عەشقبازيدا بەربادی كردم، خوايش بێزاره لەم جۆره عيبادەت‏و خوا پەرستی‏يه. ٥. ئۆجاغزاده: نەجيب، (له زەمانی پێش ئيسلاميەتدا ئەوانەی كه سەروكاری ئاگريان كردووه له دەوری ئاگر پەرستيا پێيان وتون «ئۆجاغزاده». ئێستا به كەسێك كه له خێزانێكی بەرزو نەجيب بێ ئەڵێن «ئۆجاغزاده»يه. (م. كاردۆخی) واته: ئەی نەجيب زاده، له تای زوڵفت لەرزو تام بۆ ببڕه، ئيتر به دەرەك پاش ئەوه قەرار دەی تاوو لەرز بۆ كەس نەبڕيت، كەيفی خۆته دەربەس نيم. ٦. واته: بەد كار دەم بەد ڕێگەی چاكه له من مەبڕه، ڕەقيبی دڵ ڕەش! ، كەی ديته سەر ڕێی خوا ناسين! ؟ . ٧. خوای تەرسه: له خوا بترسه. مەتۆريه: مەتۆرێ. جه من: له من. واته: له خوا بترسه چاوەكەم له من مەتۆرێ وا من ڕازی بووم به هەر شتێ كه ڕازی بوونی تۆی لەسەر بێ لەم دونيايەدا. ٨. ئەزو ته: من‏و تۆ. پێسه خاسۆ: وا چاكه. هاشتێ بيمێ: ئاشت بينەوه. واته: من‏و تۆ وا چاكه ئاشت ببينەوه، ئاشتی لەپاش شەڕو ڕەنجان له يەكتری خۆشه. اَلْحُبُّ بَعْدَ الْعَداوَةِ اَحْلی مِنَ الْحَلاوَةِ «خۆشەويستی‏و ئاشتی دوای ڕەنجان‏و ئاژاوله له شيرينی شيرين‏تره» ++++++++++++++++++++++ سەرناو: موسوڵمۆنا... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی موسوڵمۆنا ئەز عاشقنۆ، تەن‏و جەستەم پەشێو حاڵۆ تلێم خەسته، دڵم خەمگين، چەمم هەرسين، زوان لاڵۆ١ ئەزيچ بێم ياره لەنجێڤه، ڤلێوه، سووره سنجێڤه زەريفه، ساوه زنجێڤه، گوڵ ئەندامه، زەريف خاڵۆ٢ ئەگەر دۆسەم كه دەم بارۆ، خەمێم گردی مەدۆ وارۆ كەرو شاباش‏و نازارۆ، ئەگەر موڵك‏و ئەگەر ماڵۆ٣ برەم «مەجنوون»، برەم «بارۆم» «نيشات»، تاكەت لوام ئارۆ جگاش ئاستۆ، لوا نامۆ، بێ ئاده زيندەگيم تاڵۆ٤ گيۆنڵەم بێ بەها بەرشی، ده تۆ بۆرێ سەرو فەرشی سەرەم ياوۆ كولەو ئەرشی، كەرو پەرواز چەنی باڵۆ٥ جه داخ‏و تۆوه ئەی ديدەم، مروونه وەسيەتم ئێدۆ بەرينه پی چووه تەرمم، نەمامۆ دارو شەمشاڵۆ٦ مەر ئەوسام تۆ بلی دڵنه، برونه زێدو مەنزڵنه كەرار دەو مەنزڵەم گڵنه، بەيۆم سەرڤه خڕو پاڵۆ٧ دەرەك من گەر مروو ديده، ته وەش بينەو نەڕەنجيده فدێو تۆ بۆ جەسەو «صەيدی»، ته كاڵۆنی، هومای كاڵۆ٨ ١. موسوڵمۆن: موسوڵمان. تلێم: بەدەنم. واته: موسوڵمانان من عاشقم، گيان‏و لەشم حاڵی پەشێوه، بەدەنم خەستەيه، دڵم خەمگينه، چاوم فرمێسكاوی‏يه، زبانم لاڵه. ٢. ڤلێ: «ول»ێ، گوڵێ. ساو: سێو. زنج: چەناكه. واته: من يارێكی لەنجەولار كەرم بوو، گوڵێك بوو سوور وەك عەناب جوان بوو، زنج سێو بوو، گوڵ ئەندام‏و خاڵ شيرين بوو. ٣. واته: ئەگەر دۆستم دەم بێنێو ماچێكم بداتێ هەموو خەمم لائەبا، ئەيكەم به شاباشی نازدارەكەم، ئەگەر پارەيه، ئەگەر ماڵه. ٤. [برەم «ی يەكەم»: بووم. برەم «ی دووهەم»: چووم]. واته: بووم به مەجنوون‏و چوومه ماڵی بارام باوكی «نيشات»، تاقەتم نەمابوو بۆيه چووم، يار بەجێی هێشتم چووو نەهاتەوه، بەبێ ئەو ژيانم تاڵه. ٥. كوله: قولله. بۆرێ: وەره. واته: گيانم بەبێ نرخ دەرچوو، ده تۆ وەره سەر فەرشم، سەر ئەگاته قوللەی عەرش، له خۆشيا باڵ ئەگرمەوه. ٦. چووه: دار. واته: له داخی تۆوه ئەمرم، وەسيەتم ئەمەيه: بم‏خەيته ناو تابووتێكەوه كه له نەمامی دار «شمشاد» دروس كرابێ. ٧. واته: مەگەر تۆ وەختێ له دڵم دەرچيت كه لەم دونيايه دەرچم‏و قەرار بگرم لەناو گڵاو دام پۆشن به خۆڵو بەرد. ٨. واته: به دەرەك ئەگەر من بمرم، تۆ خۆش بيت‏و بەبێ دڵ ئازاریيژيت، فيدای تۆبێ لەشی صەيدی، تۆ نەمری! چونكی مناڵی‏و هێشتا نەگەييوو كاڵی. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: نەورۆز گوڵ... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی نەورۆز گوڵ خێزان، نەورۆز گوڵ خێزان وادەی وەهارەن، نەورۆز گوڵ خێزان١ بەدەن كافووران، خاڵ خورده ڕێزان پۆشان مايەی عەتر بۆی عەنبەر بێزان٢ نەورۆز گوڵ جاسووس گوڵانی تازەن وەهار كيانان، مزانی وازەن٣ بافتەن پەی زينەت ڕەندانی دوڵبەر چوون جوقەی تاوس بپێكان وه سەر٤ قاسد نەورۆزان نەپای هەردەوه يەك يەك بەر ئامان نەتۆی پەردەوه٥ هێمای خۆ زمسان تەشريف نەبەردەن نەورۆز گوڵ موژدەی وەهار ئاوردەن٦ مزانی بدۆ زومستان ويەرد تەختی يەخ بەندش هەوادا به گەرد٧ ئەر سەد كه هەوای سەرديش بەرۆ تەن خورشيد مەنزڵگاش نه بورجی حوتەن٨ بەڵێ، جاڕ چيان نەورۆز جاڕ مەدان جاڕی پادشای نەووەهار مەدان٩ بادی وادەی وەشت جه كۆسار مەيۆ ياران مزانی، نەووەهار مەيۆ١٠ پادشای وەهار وادەی وەختشەن به تەعجيل مەيۆ، ئامای جەختشەن١١ وەختەن شای وەهار بنيشۆ نه دەور جاڕ بكێشۆ ڕەعد، تەمەلوول‏و هەور١٢ وەختەن بگێرۆ ڕووی دەشتی سارا كەوكەبەی وەهار وێنەی شای «دارا»١٣ وەختەن بەيۆ بەر ئوردووی گوڵاڵان گێران دەرو دەشت، چوون هەردەی جاران١٤ وەختەن برۆسان گوڵان هەزار ڕەنگ چەرمەو زەردو سوور، چوون دێبای فەرەنگ١٥ وەختەن شای وەهار بكيانۆ خەڵات سەوزی ئەتڵەس ڕەنگ پەی ڕووی سەر بيسات١٦ وەختەن «شەقايق» سەر باوەرۆ بەر هۆردۆ ئاڵای سوور جه باڵای كەمەر١٧ وەختەن بوڵبوڵان جه شيرين خاودا بيدار بان جه موڵك خاسەی «زەهاو»دا١٨ وەختەن ساڕێش بۆ خاترشان جه داخ كەت بنيان به عەزم گوڵ گەشتی «لەيلاخ»١٩ فەسڵی نەووەهار وەختی گوڵ گەشتەن سەر زەمين به ڕەنگ سارای بەهەشتەن٢٠ وەختی شادی‏و عەيش ئەيامی سەيرەن پەنەش دڵشادەن، ئەر وەحش، ئەر تەيرەن٢١ ئەگەر خاترێو ناچاخەن، زوير وەهار بێ كەيفيش مەبەرۆ جه وير٢٢ چونكه شای وەهار شادی مەوازۆ هيچ كەسێ خەمناك، مەلوول، نمازۆ٢٣ «صەيدی» چوون مەلوول هيجرانی يارەن فێشتەر خەمناكيش فەسڵی وەهارەن٢٤ ١. نەورۆز گوڵ: گوڵی نەورۆز. خێزان: دەرهاتووه. واده: وەخت. واته: گوڵی نەورۆز دەرهاتووه، وادەی بەهاره كەوا گوڵ نەورۆز سەری دەر هێناوه. ٢. واته: لەش سپی‏يەكان، خاڵداره بچوكەكان خۆيان ڕازاندووەتەوه به بۆنی عەتری گوڵه بۆن خۆشەكانيانەوه. ٣. واته: نەورۆز گوڵ بەهار به جاسووسی ناردويەتی تا هەواڵ بزانێت‏و مزگێنی بدات به دەرهاتنی گوڵان‏و هاتنی بەهار. ٤. پەی زينەت: بۆ جوانی. بپێكان: بی‏هۆننەوه. واته: بافته جوانه دوڵبەرەكان بۆ ڕازاندنەوەی خۆيان نەورۆز گوڵ بهۆننەوه وەكوو جوقەی ئاووس بيكەن به سەری خۆيانا. ٥. بەر ئامان: دەر هاتوون. واته: ڕابەری نەورۆز له داوێنی هەردەوه يانێ نەورۆز گوڵ يەكه يەكه وا له پەرده هاتنه دەرەوه. ٦. هێمای: هێشتا. نەبەردەن: نەی‏بردووه. ئاوەردەن: هێناويەتی. [ماناكەی لەگەڵ هۆنراوەی دواييدا دێت]. ٧. واته: هێشتا زستان تەشريفی نەبردووه، نەورۆز گوڵ مزگێنی بەهاری هێناوه، تا مزگێنی بدات: زستان ڕۆيی، تەختی يەخ‏و سەهۆڵی توڕداو كردی به تۆز. ٨. حوت: ئاخر مانگی زستانه. واته: ئەگەرچی ساردی هەوا لەش ئەتەزێنێ، گوێی مەدەرێ، ڕۆژ وا له بورجی «حوت»ا. اِذا دَخَلَ الشَّمسُ فِی‏الْحُوتِ، اَلْبَرَدُ يَمُوتُ ]هەركاتێ خۆر بكەوێته ناو بورجی حوت، مانای وايه ئيتر سەرما نامێنێو ئەمرێ]. ٩. واته: ... بەڵێ جاڕ كێشەكانی نەورۆز جاڕ ئەدەن، جاڕی پادشای بەهاری تازه ئەدەن. ١٠. وەشت: بارانی بێ ئازار. مانای ئەم هۆنراوەيه له هۆنراوەی دواييدا دێت. «تێبينی»: له هەورامانا له زستانا هەر بەفر ئەبارێ لەباتی باران، جا كه باران باری مانای خۆشی هەوايەو نزيكی بەهاره. م. كاردۆخی ١١. مەيۆ: دێت. ئامای: هاتن. واته: بای وەعدەی باران له كۆسارانەوه دێت، هاوڕێيان ئەمه مزگێنی بەهاری تازەيه، پاشای بەهار وەختی هاتنيەتی، وا به پەله دێت هاتنی، به جەخته. ١٢. واته: وەخته پاشای بەهار بێته سەر دەور، جاڕ كێشەكانی جاڕ بدەن، ئەوانيش هەورو ڕەعدو بەرق‏و ترێشقەن. جاران پاشايەك بووبێ به پاشا وتويانه: دەور دەوری فڵانه، «صەيدی»ش ئەڵێ: نزيكه جاڕ بدەن بڵێن: دەور دەوری بەهاره. ١٣. واته: وەخته دەبدەبەی بەهار وەكوو «دارا» ڕووی دەرو دەشت بگرێت. دارا، شای پێشووی ئێران. ١٤. واته: وەخته سوپای گوڵاڵان بێته دەر، هەردو دەرو دەشت وەك جاران داگير كەن. ١٥. چەرمه: سپی. دێبا: قوماش. واته: وەخته بێنه دەرو پێ بگەن‏و بدرەوشێنەوه به هەزار ڕەنگه، گوڵو گوڵاڵه، له سپی‏و زەردو سوور وەك پارچەی فەرەنگ. ١٦. وەخته شای بەهار خەڵات بنێرێ له سەوزو ئەتڵەسی ڕەنگ، بۆ ڕووی سەر ئەرز. ١٧. شەقايق: گوڵێكی سووره. سەر باوەرۆ بەر: سەر دەربێنێ. هۆردۆ: هەڵدا. جه: له. كەمەر: شاخ. واته: وەخته شەقايق سەر بێنێته دەرو لەسەر شاخەكه ئاڵای سوور هەڵكات. ١٨. واته: وەخته بوڵبوڵەكان له خەوی شيرين هەستن له وڵاتی زەهاودا. «زەهاو»: ناوچەيەكه له كرماشان، به نيسبەتی هەورامان زەهاو گەرميانەو گەرمتره. ١٩. واته: خەريكه دڵيان ساڕێش بێو داخيان نەمێنێو ڕوو بكەنه گوڵ گەشتی لەيلاخ. «لەيلاخ»: ناوچەيەكی كوردستانی ئێرانه، شوێنێكی ساردو ئێڵاخه. مەبەستی «صەيدی» لەم دوو هۆنراوەدا ئەوەيه كه: وەخته بوڵبوڵەكان له گەرميان هەڵسن بێن بۆ كوێستان. ٢٠. واته: فەسڵی بەهاره، كاتی گوڵ گەشته، زەوی ڕەنگاو ڕەنگه، هەروەك بەهەشته. ٢١. واته: وەختی عەيش‏و شادی‏يه، ڕۆژی سەيرانه، بەم ڕۆژه زۆر دڵخۆشه هەرچی گيان لەبەره، ئەگەر كێويێكی چوارپێيه، يا باڵندەيه به بەهار دڵخۆشه. ٢٢. واته: ئەگەر خاترو دڵی يەكێ عاجزو زوير بێت، خۆشی بەهار كەيف خۆشی ئەكات، بەهار ئەو دڵ تەنگی‏و زويری‏يه لەبير ئەباتەوه. ٢٣. واته: پاشای بەهار خۆی حەز به شادی‏و كەيف‏و خۆشی ئەكات، لەبەر ئەوه كەس به مەلوولی‏و دڵ تەنگی ناهێڵێتەوه. ٢٤. فێشتەر: زياتر. خەمناكيش: زويری. واته: «صەيدی» چونكه مەلوول‏و دڵ تەنگی دووری ياره، عاجزی‏و دڵ تەنگی‏يەكەی زياتر له فەسڵی بەهار دايه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: نازداران ياوان... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی نازداران ياوان ١، نازداران ياوان نازاری بێ عەيب، نازداران ياوان٢ «عليك السَّلام» وەبانی چاوان سەر زەمين به نوور لەقای تۆ ئاوان٣ بنازوو به سونع دارای بێ نياز به قودرەت شەخسی چوون تۆ مەدۆ ساز٤ به لەب ياقووتی، به گۆنا قەمەر شۆخ‏و زەريفی نه عالەم يەكسەر٥ «ياللّە» تا دەوران دونيا وەپا بۆ خوا يارت بۆ، ئينه دۆعات بۆ٦ قيبلەم سوپەردەی «وەيس»ی نازار بای ئەمين جه گەزەند ديدەی بەدكار بای٧ فيدای باڵات بام سەوڵی سەرئەفراز بديه پەی جەستەيم، به نيم نيگای ناز٨ «صەيدی» تا ئەو رۆ ڕۆش نه حەياتەن هەر گۆيای مەدحی سەنای باڵاتەن٩ بەو شەرت تۆ بەندەی ئيخلاسش وانی شايستەی ئەنعام خەڵاتش زانی١٠ ١. «تێبينی»: ئەم هەڵبەستەی كاتێ داناوه كه يارەكەی هاتوەته لای‏و سەلامی لێ كردووه. ٢. ياوان: گەيشت. (ياوان: گەييوه. بۆ مێوه). واته: وا نازار گەيشت، وا نازار گەيشت، نازاری بێ عەيب وا هات‏و گەيشت. ٣. ئاوان: ئاوەدانه. واته: بەخێر هاتی بەسەر چاوان وەرامی سەلامی ياری داوەتەوه، سەر ڕووی زەويش به هاتن‏و لەقای تۆ ئاوەدان بووەوه. ٤. بنازوو: بنازم. دارای بێ نياز: خوا. مەدۆ ساز: دروست ئەكات. واته: بنازم به قودرەتی يەزدانی بێ نيازا كه جوانێكی وەك تۆی دروست كردووه. ٥. واته: لێوت وەك ياقووته، كوڵمت وەك مانگه، جوانی، شۆخی، لەناو عالەما تاكی، وێنەت نيه له دونيادا. ٦. وه پا بۆ: تا مابێت. خوا يارت بۆ: خوا ئاگادارت بێ. ئينه: ئەمه. (پاش ئەوه كه يارەكەی هەڵ ئەسێت‏و بڕوا بەم جۆره خوا حافيزی لێ ئەكات، ئەڵێ: ) خوات لەگەڵ، خوا ئاگادارت بێو بت‏پارێزێ، ئەمه دۆعات بێ. ٧. واته: قيبلەم تۆم سپارد به وەيسی نازار كه ئاگادارت بێو تووشیناڕەحەتی نەبيت، وه له چاوی بەد بت‏پارێزێ. ٨. واته: فيدای باڵات بم ئەی باڵا بەرزی وەك سەوڵ، بنواڕه بۆ جەستەم، به نيو نيگای نازەوه سەيرم كه. ٩. واته: «صەيدی» تا ئەو ڕۆژه له ژيانايه هەر خەريكی تاريف‏و مەدحی باڵای تۆيه ئەی يار. ١٠. واته: بەو شەرته كه تۆ به بەندەيێكی دڵسۆزی بزانی، لەوانەی كه بەلاتەوه باشن‏و لايقی خەڵاتن‏و خەڵاتيان ئەكەی، ئەويش به يەكێ لەوانه حيساب كەی. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: وه يادی ساڵان... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی وەيادی ساڵان، وەيادی ساڵان دڵه تۆ به ياد ويەردەی ساڵان١ وەس نيشه خەمناك چەنی خەياڵان با بشمێ وه سەير بارگەی «عەوداڵان»٢ كۆمای خەرمانان خەم دانت وه هەم نيشتەنی جەلاش پەژارەو ماتەم٣ بای شەماڵ نيەن بدەيش وه باوه تاكەی سەرگەردان مەبيش وەلاوه٤ عەوداڵان بەرزەن، شەماڵش تێزەن نەسيمش بۆی عەتر عەنبەر ئامێزەن٥ با كۆگای خەمان هۆرگێرمێ به كۆڵ بەرمێش وه كۆی بەرز عه وداڵانی چۆڵ٦ چەوگه ئێمەو تۆ هەردوێما به هەم بدەيمێش وه باد، به «كەم» كەرمێش كەم٧ دڵه تۆ سادار دێوانەی وێڵی جانشينی قەيس بيابان گێڵی٨ نيشتەيت بێ سوودەن جه ماڵانەوه با بشمێ وه كۆی عەوداڵانەوه٩ ئەر پەی وايەی دڵ وەر پەی سەوابەن سەيری عەوداڵان پەی ئێمه بابەن١٠ سەيری سەر بەرزان گەشتی سەر كاوان شادی خەمانەن، ڕۆشنی چاوان١١ سا با ڕاگەی چۆڵ بگێرمێ نه وەر تەی كەرمێ هەردان، كەش‏و كۆو كەمەر١٢ جه هيچ مەنزڵێ نەگێرمێ قەرار تا بشمێ وەبان پای دامانی غار١٣ وەبانی ئەو تەخت حاجەت نما كەين پەی وايەی موراد دەست به دۆعا كەين١٤ بشمێ نه ئەيوان غاری هەيبەتناك تەكيەگای خاسان ئەوداڵانی پاك١٥ دوو دەست پەی دۆعا هۆردارمێ گوشاد «يا حی»، «يا قيّوم»، دەهندەی موراد١٦ به عەشقی ڕەسوول شای «يثرب» مەقام به شەوق‏و نووری ئەسحابان تەمام١٧ به عەشقی بازووی درازی «حەيدەر» زۆر ئەرمانای دەرب دەروازەی «خەيبەر»١٨ به عەشقی خاسان دڵپاكانی ساف نەڕووی سەرزەمين جه قاف هەرتا قاف١٩ «يا رجال الغَيب»، يا هەفت عەوداڵان جه كۆی «پير ڕۆسەم»، هەم جه «كۆساڵان»٢٠ يا ئەوداڵ فەرياد، نامت مەشهوورەن هيممەت يار كەری كار به زەروورەن٢١ سەودای عەشقی يار ها نه كەللەمدا وستەناش نه گێج دەريای ماتەمدا٢٢ خەريكی خەمنا، خەم خەڵاتەنان دوور جه يار كەفته، كش‏و ماتەنان٢٣ زام زەدەی دەوران هيجرانی يارم سەد عوقده پەرێش كەفتەن نه كارم٢٤ چونكه بەد ئيقباڵ سيا ستارەم سەنگی بەدبەختی نەخشەن نه چارەم٢٥ ئەر بشوون وەلای ئەفلاتوونی ژير پەی دەوای دەردم ئاد مەوەرۆ گير٢٦ ماچۆ تۆ به عەشق سەد پاره جەرگەن دەوای دەردی تۆ وەسڵەن يا مەرگەن٢٧ يا شاهی شاهان، يا حەيی خاسان ئاسان كەی كارم به دەستی ئاسان٢٨ هەر من بێ چارەم ياڵڵا چارم كەی خاتر شاد به وەسڵ باڵای يارم كەی٢٩ ئارەزووی دڵان يەكسەر حاسڵ كەی دۆست به دۆستی وێش به خەير واسڵ كەی٣٠ «صەيدی» دڵ پوڕ ئێش، جگەر پوڕ زامين «يا اللّە» دۆعاش قبووڵ كەی، «ئامين»٣١ ١. ويەرده: ڕابوردوو. [ماناكەی لەگەڵ شيعری دواييدا دێت]. ٢. وەس: بەس. نيشه: دانيشه. چەنی: لەگەڵ. با بشمێ: با بڕۆين. واته: به يادی ساڵانی پێشين، ئەی دڵ تۆ به يادی ساڵانی پێشينەوه بەس دانيشه به خەمباری، بەس بيرو خەياڵ بكەرەوه، با بچين بۆ سەيری بارگەی عەوداڵان. عەوداڵان: شاخێكه له هەورامان گۆڕی 'حەوت' پياو چاكی پێوەيه، شاخەكه به ناوی ئەوانەوه ناو نراوه. شاخی عەوداڵان يا ئەوداڵان ٣. واته: كۆگای خەمانت وەك خەرمان هەڵ داوەتەوه، ئەی دڵ به پەژارەو ماتەمی‏يەوه به دياری‏يەوه دانيشتوی بۆچی؟ . ٤. واته: بای شەماڵ نيه تا ئەو خەرمانی خەمەت بكەی به «با»، تاكەی بهسەرگەدانی به دياريەوه دائەنيشی؟ ، تاكەی؟ . ٥. واته: عەواڵان بەرزه، شەماڵەكەشی تيژو به هێزه، شنەی شەماڵەكەشی تێكەڵی بۆنی عەتری زوڵفی ياره، كەوابوو بچۆ بۆ ئەوێ. ٦. كۆگای خەمان: خەرمانی خەمان. هۆرگێرمێ: هەڵگرين. بەرمێش: بی‏بەين. [ماناكەی لەگەڵ هۆنراوەی دواييدا دێ]. ٧. چەوگه: لەوێ. بدەيمێش: بيدەين. وه باد: به با. كەم «ی يەكەم»: كەو، بێژنگ. واته: با كۆگای خەرمانی خەم هەڵگرين‏و به كۆڵ بی‏بەين بۆ بەرزايی شاخی عەوداڵانی چۆڵ، لەوێ من‏و تۆ هەردوكمان پێكەوه بيدەين به «با»و له كەوی بدەين‏و كەمی كەينەوه. ٨. [ماناكەی لەگەڵ 'دوو' هۆنراوەی دواييدا پێكەوه دێت]. ٩. نيشتەيت: دانيشتنت. بێ سوودەن: بێ فائيدەيه. با بشمێ: با بچين. ١٠. ئەر پەی: ئەگەر بۆ. وايەی دڵ: ئاواتی دڵ. سەواب: چاكه. واته: ئەی دڵ تۆ دێوانەی وێڵی، جێگەداری مەجنوونی، بيابان گەڕۆكی، دانيشتنت له ماڵەوه بێ فائيدەيه، با بڕۆين بۆ كێوی عەوداڵان، ئەگەر بۆ نيازو ئاواتی دڵه، يا بۆ چاكەو خوايه، سەير كردنی عەوداڵان بۆ ئێمه باشەو دەرگای ڕەحمەته. ١١. واته: (با بچين بۆ عەوداڵان‏و) سەيری شوێنه بەرزەكان بكەين، گەڕانی سەركاوان‏و شاخەكان شادی خەمان‏و ڕووناكی چاوانه. ١٢. ڕاگەی چۆڵ: ڕێگای چۆڵ. بگێرمێ نەوەر: بگرينه بەر. كەش: شاخ. لەگەڵ دوو هۆنراوەی دواييدا ماناكانيان پێكەوه دێ. ١٣. غار: ئەشكەوت. بشمێ: بڕۆين. ١٤. نما: نوێژ. واته: با هەردوو ڕێگەی چۆڵ بگرينه بەرو شاخ‏و كێو ببڕين‏و بچين، له هيچ لايەك لانەدەين تا بگەينه تەختايی داوێنی ئەشكەوتەكه، لەو تەختايی‏يەدا نوێژی دۆعا گيرا بوون بخوێنين، بۆ جێبەجێ بوونی مورادمان دۆعا بكەين. ١٥. ئەيوان: هەيوان، ناو. [ماناكەی لەگەڵ دوو هۆنراوەی دواييدا دێت]. ١٦. هۆردارمی: بەرز كەينەوه. ١٧. «يڤرب»: ناوی كۆنی شاری مەدينەی پێغەمبەر صلی‏اللەعليەو‏سلم. مەقام: شوێن. ئەسحابان: يارانی پايه بەرزو بەڕێزی «رسول اللّە» صلی‏اللەعليەو‏سلم. واته: ... ئەمجا بچين بۆ ناو ئەو ئەشكەوته سامناكه كه جێگەو تەكيەی ئەو 'حەوت' عەبداڵه پاكەيه، هەردوو دەستمان بۆ دۆعا كردن بەرز كەينەوەو بڵێين ئەی يەزدانی زيندووی باقی‏و نەمر، ئەی پێك هێنەری مورادی ئاوات، به عەشقی پێغەمبەری دانيشتووی «مەدينه»، به شەوق‏و نووری هەموو ئەسحابەكان... ١٨. واته: ... به عەشقی دەست‏و بازووی درێژی «عەلی» رضی‏اللەعنه كه به هێزو زۆری خۆی دەرگای خەيبەری دەرهێنا... ١٩. واته: ... به عەشقی وەلی‏يه دڵ پاك‏و دڵ سافەكانت له ڕووی ئەرزا لهقاف تا قاف... ٢٠. واته: ئەی «رجال الغيب»، ئەی 'حەوت' عەوداڵان كه له «پير ڕۆستەم»و «كۆساڵان»دا هەن... (كۆساڵان‏و پير ڕۆستەم هەردووكيان ناوی دوو شاخی گەورەو بەرزی ناوچەی هەورامانن). ٢١. واته: ... ئەی عەوداڵ هاوار، ناوت بەناوبانگه هيممەت بكه ئيشمان زۆرەو زەرووری‏يه... ٢٢. واته: سەودای عەشقی يار وا له مێشكما، خستووميەته گێجی دەريای ماتەمی‏يەوه. ٢٣. واته: خەريكی خەمم، خەمه خەڵاتم، دوورم له يارم وا كش‏و ماتم. ٢٤. واته: زامداری دەستی هيجرانی يارم، ئەو دەردو زامداری‏يەم سەد گرێ كوێرەی تێ كەوتوەو پەرێشانم. ٢٥. واته: چونكه بێ بەخت‏و هەسێره ڕەشم، نيشانەی بەدبەختی لەناو چاوانما دياره. ٢٦. واته: ئەگەر بچمه لای ئەفلاتوونی ژير، بۆ دەرمانی دەردم ئەو گير ئەخوات. ٢٧. واته: ئەفلاتوون ئەڵێ: تۆ به عەشق جەرگت بووه به 'سەد'پارچەوه، دەرمانی تۆ يا وەسڵه يا مەرگ. ٢٨. واته: ئەی پادشای شاهان، ئەی زيندووی نەمری چاك، ئەم ئيشەم ئاسان بكەيت، كارم به ئاسانی بۆ پێك بێت. ٢٩. واته: هەر من بێ چارەم، خوايا چارم كەی، خاترم شاد كەی به گەيشتن به باڵای يارم. ٣٠. واته: ئارەزووی دڵان هەمووی جێبەجێ كەيت، دۆست به دۆستی خۆی به باشی بگەيێنی به يەك. ٣١. زامين: زامداره. واته: «صەيدی» دڵی پڕ ئێش‏و جگەری پڕ له زامه، خوايا نزاكەی قەبووڵ كەی، ئامين. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: هامسەران... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی هامسەران ئێشان، هامسەران ئێشان ئێشەو زامی تەن خاس مەدان ئێشان١ مەلوول‏و زوير خاتر پەرێشان چمان قيمەی جەرگ ئەمن مەكێشان٢ كەس نيەن پەرسۆ ئی زامداره كێن ئی بەندەی بەدبەخت، سيا ستار كێن٣ پەی ڕووی ڕەزای حەق فيكرێ جه حاڵم با نەگێرۆ عام هەناسەی كاڵم٤ ئەر زامان بەی تەور تا سوب كەران چڵ سوب لاشەی «صەيدی» مەسپاران به گڵ٥ ١. واته: هاوڕێيان، ياران من ئێشم هەيه، ئەمشەو زامی لەشم ئێش‏و ئازاری زۆره. ٢. واته: مات‏و زويرم، حاڵم پەرێشانه وا ئەزانم جەرگم قيمه ئەكەن، ئەوەنده ناڕەحەتم. ٣. واته: كەس نيه بپرسێت ئەم زامداره كێيه؟ ! يا بڵێ كێيه ئەم كەسه بەدبەخته هەسێره ڕەشه، وا به ئێش‏و ئازارەوه ئەتڵێتەوه؟ ! .. ٤. واته: بۆ خاتری خوا بێن چارێكم بكەن با هەناسەی كاڵم عالەم پڕ نەكات‏و دونيا دانەگرێ. ٥. واته: ئەگەر ئەم زامانەم بەم جۆره تا بەيانی چڵ بكەن، وا بەيانی كه ڕۆژ بووەوه ئەبينن «صەيدی» مردووەو خەريكن لاشەكەی ئەخەنه ژێر گڵەوه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: هاره سەختەنی... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی هاره سەختەنی ١، هاره سەختەنی تۆ خۆ كەم قيمەت، سەنگی سەختەنی٢ چی بوڵەند ئيقباڵ، ساحێب بەختەنی يار ئاما وەلات، جەهدو جەختەنی٣ تراشيدەی دەست سەر ئوستادی باش جەستەت پوڕ زەخم قوڵنگەی سەنگ تاش٤ يادگار ئۆسای قەديم زەمانان دەس ئاسی دەس كێش خياتەی خانان٥ چمان تاشيای تێشەی فەرهاد بێ دەستت جه نەمام دارای شمشاد بێ٦ ئارۆ قيبلۆ من به لەنجەو لاره تەشريفش وەلای تۆ ئامان، هاره! ٧ شيرينەن نيشتەن دانه مەدۆ پێش هارەش هار كەردەن دەور مەدۆ نەوێش٨ مەگێڵۆ به دەو چوون چەرخی چەپگەرد هەياهووش گەرمەن مەناڵۆ جه دەرد٩ دوو ليمۆی وەش بۆش تەرحی شەمامه جمه جمشانه نه يەخعەی جامه١٠ كەس چوون تۆ ئازيز جەلای يار نەبی هاره چی وەشی سا چی هار مەبی١١ تای توڕەی زوڵفان سيای عەنبەر بۆ سەر ئاوێز كەردەن تا وەبانی تۆ١٢ دەخيلەن دەستت به دەستی يارەن پەنجەش ڕێش نەبۆ، هاره هاوارەن١٣ شيرين به سەد ناز مەكێشۆ دەسته دانه مەدۆ پێت چوون ئاوات واسته١٤ دانەش مەسانی چوون ستەمكاران مەكەريش وه گەرد توتيای شاران١٥ تاقەت شی جەلام واتم ئەی هاره به مەودای ئەڵماس بای پاره پاره١٦ تۆ دەستی شيرين دەسته كێشتەن ئاواتت بڕيان، ناڵەی چێشتەن! ١٧ تۆ پەنجەی شيرين كەفتەنت وەسەر چی ساڕێش نەبی زامانی خەتەر١٨ با من بناڵوو ڕوان تا شەوان زەدەی هيجرانم، دەردم بێ دەوان١٩ هارەی هەراسان، هەردەی هەرده گێڵ كەم دەور ده نه وێت چوون دێوانەی وێڵ٢٠ ئانه شيرينەن دوڵبەر، دوڵستان دڵ چێت مەسانۆ به مەكرو داستان٢١ به بەين‏و به قاش هيچ مەبه خەره جەفاش سەد بارەن، وەفاش يەك زەڕه٢٢ چەنی كەس تا سەر هەرگيز يار نيەن ياری ساحێب شەرت وەفادار نيەن٢٣ كاتێ مەزانی هۆر ئێزا به قەس چوون بێ بەينەتان جه تۆش كێشا دەس٢٤ شی به ماوای وێش تەشريف بەردەوه تۆش ئاستی وەلای داخ‏و دەردەوه٢٥ كۆتايی سەداو نەعرەتەو دەنگت بێ قيمەت گنای، كەساس بی سەنگت٢٦ به دڵەی پوڕ سۆز مەينەت بارەوه پێچيای به دەرد دووری يارەوه٢٧ ئەوسا چەنی زام بێ دەوای خەتەر مات مەبی بێ دەنگ، جه «صەيدی» بەتەر٢٨ ١. «تێبينی»: هەڵبەستی هاره سەختەنی لەو نوسخانەی كه لەلام بوون، ئەمەيان له هەموويان زۆرتر بوو وه بەلامەوه ڕاست‏تر بوو، وه تا ئێستا لەم '٢٧' هۆنراوه زياترم نەبيستوه له هيچ گۆڤارو پەرتۆكێكدا. شياوی باسه كه «صەيدی» ئەم هۆنراوەی كاتێ وتوه كه «شيرين» چووه بڕوێش بكات به دەسهاڕ. م. كاردۆخی ٢. هاره: دەسهاڕ. سەختەنی: سەختيت. سەنگ: بەرد. ئەم شيعره لەگەڵ چوار شيعری دواوه مانايان پێكەوه دێت. ٣. بوڵەند: بەرز. ئامان وەلات: هاتووەته لات. ٤. تراشيده: به قوڵنگەو چەكوش تاشراوو ڕێك كراو. ٥. دەس ئاس: دەسەمۆ. دەس كێش: دەس ڕاكێشەر. ٦. تاشيای: تاشراوی. تێشەی: تەشووی. دەستش: دەستی. واته: ئەی دەسهاڕ تۆ بەردێكی كەم نرخ‏و سەرسەختی، ئێسته كه وا بەخت بەرزو خاوەن ئيقباڵی لەبەر ئەوەيه يار هاتووەته لات، تۆ باش ئۆسا تاشيويتی وه لەشت به قوڵنگه هەمووی زامار بووه، وه له كۆنەوه دەسەمووی جوانانی، وا دياره تۆ به تەشووی «فەرهاد» تاشراويت‏و دەستەكەت داری «شمشاد»ه. ٧. ئارۆ: ئەمڕۆ. واته: ئەمڕۆ قيبلەی من به لەنجەو لار تەشريفی بۆلای تۆ هێناوه ئەی دەسهاڕ. ٨. نيشتەن: دانيشتووه. دانه مەدۆ پێش: گەنم ئەكا به دەسهاڕەكەدا. واته: بينيم كه شيرينی خۆشەويستم دانيشتووەو گەنم ئەكا به دەسهاڕەكەداو دەسهاڕەكەی هار كردووه، خێرا خێرا ئەسووڕێتەوه به دەوری خۆيا. ٩. مەگێڵۆ به دەو: به توندی ئەسووڕێتەوه. هەياهووش: ناڵەی. واته: دەسهاڕەكه به توندی ئەسووڕايەوەو وەك چەرخی چەپگەرد هاوار هاوارو ناڵه ناڵی بوو به دەوری خۆيا له دەردی يار. ١٠. دوو ليمۆ: دوو مەمكی. وەش بۆ: بۆن خۆش. جمه جمشانه: جووڵه جووڵيانه. واته: كاتێ شيرين خەريكی دەسهاڕه دوو مەمكه بۆن خۆشەكەی كه وەك شەمامه وان، له يەخەی كراسەكەيەوه لەره لەرو جووڵه جووڵيانه. ١١. (لێرەوه «صەيدی» لەگەڵ هارەكەدا قسه ئەكات) واته: ئەی دەسهاڕ كەس وەك تۆ لەلای ئازيزو ياران وا خۆشەويست نەبووه، كەوابوو ئەی دەسهاڕ ئيتر بۆچی له خۆشی‏يا هار نابيت. ١٢. واته: تاڵه تاڵەی زوڵفه ڕەشه عەنبەربۆكانی بەر بووەنەوه تا گەيشتووەنه سەری تۆو بەسەرتا بڵاوەيان كردووه. ١٣. واته: دەخيلتم ئەی دەسهاڕ دەستت دا به دەستی يارەوه (مەبەستی دەستەی هارەكەيه كه دەسی پێوه ئەگرێو ئەی‏سووڕێنێتەوه)، هاوار دەخيلتم ئاگادار به پەنجەی ڕێش‏و زامار نەبێت. ١٤. مەكێشۆ: ئەكێشێ. مەدۆ: ئەدا. ئاوات واسته: ئاواته خواز. واته: شيرين دەستی تۆی گرتووەو به نازەوه دەستت ڕائەكێشێو دانه گەنمت ئەداتێ وەك ئاواته خواز، ئيتر بۆ ئەناڵێنی؟ ! ، ئەم هاوارو ناڵەت له چيه! ؟ . ١٥. واته: ئەی هاره دانەی لێ وەرئەگری‏و وەك زۆردارو ستەمكاران ئەی هاڕی‏و وردی ئەكەی وەك گەردی توتيا. (توتيا: تۆزێكی زۆر وردەو دەرمانی چاوه). ١٦. تاقەت شی جەلام: تاقەت‏و پشووم نەما. مەودای ئەڵماس: نووكی ئەڵماس. واته: ئيتر سەبرو تاقەتم نەماو وتم: ئەی دەسهاڕ دەك به نووكی ئەڵماس پارچه پارچەو لەت لەت بی توْ ئاواتت بڕاوه ئيتر ناڵه ناڵی چيته. ١٧. واته: ... تۆ شيرين دەستت ئەكێشێت‏و ئاواتت هاتووەته دی، ئيتر بۆچی ئەناڵێنی! ؟ . ١٨. واته: ... تۆ پەنجەی ناسكی شيرينت بەر كەوتووه، ئيتر بۆچی برين‏و ئازارت نەسرەوتووه! ؟ . ١٩. واته: با من شەوو ڕۆژ بناڵێنم، چونكی يار به دوور كەوتنەوەی لێم زامداری كردوم‏و تووشی دەردێكی بێ دەرمانی كردوم! . ٢٠. واته: ئەی دەسهاڕی هەراسان به شاخ‏و هەردا گەڕاو، كەم خۆت خول دەو سووڕ مەخۆ وەكوو دێوانەی وێڵ. ٢١. ئانه: ئەوه. دوڵستان: دڵت لێ ئەسێنێ. چێت: لێت. مەستانۆ: ئەسێنێ. واته: ئەوه شيرينه! دوڵبەرێكی دڵ ڕفێنه! دڵت لێ ئەسێنی و ئەتكا به داستان‏و چيرۆك لەناو خەلقا، وه به مەكرو فێڵ دڵت داگير ئەكات. ٢٢. واته: به شەرت‏و پەيمانی ئەو ياره تۆ دەسخەڕۆ مەبه، ئەو ياره جەفای سەد باره، وەفايشی زەڕڕەيه ئازاری زۆرت ئەدات‏و بێ وەفايه. ٢٣. چەنی كەس: لەگەڵ كەسا. تا سەر: به دايم. نيەن: نيه. [ماناكەی لەگەڵ هۆنراوەی دواييدا دێت]. ٢٤. هۆر ئێزا: هەڵسا. به قەس: به عەمدی. جه تۆ: له تۆ. واته: ئەو ياره قەت به دايمی لەگەڵ هيچ كەسێكا يار نيه، له شەرت‏و پەيمانيشا وەفادار نيه، ئەوەنده ئەزانی هەڵسايەوەو به عەمدی دەستی له دەستی تۆ بەرداو هيچ دەربەسی شەرت‏و پەيمان نەبوو. ٢٥. [شی: ڕۆيشت. تۆش ئاستی: تۆی بەجێ هێشت. مانای ئەم هۆنراوەو هۆنراوەكانی دوايی له هۆنراوەی ئاخردا دێت]. ٢٦. [بێ قيمەت گنای: بێ قيمەت بووی]. ٢٧. [پێچيای: پێچ ئەخۆی]. ٢٨. واته: پاش ئەوه دەستی له تۆ بەردا چووەوه بۆ شوێنی خۆی‏و تۆی بەجێ هێشت بەلای داخ‏و خەم‏و دەردەوه، ئەو كاته ئيتر تۆيش له هاوارو ناڵه ئەكەوی‏و بێدەنگ ئەبی، بێ نرخ‏و كەساس وەكوو بەردی بێ قيمەت دائەكەوی. ئەو حەله تۆيش به دڵێكی پڕ سۆزو مەينەتبارەوه پێچ ئەخۆی‏و بەدەس دەردی دووری يارەوه. ئەو وەخته لەگەڵ زامی بێ دەرمانی خەتەرناكا مات‏و بێ دەنگ ئەبی، له «صەيدی» خراپتر! . «تێبينی»: له هێندێ نوسخەدا هۆنراوەی دوايی بەم جۆرەيه: ئەوسا جه دەس زام بێ دەوای خەتەر مات مەبی خامۆش، جه «صەيدی» بەتەر م. كاردۆخی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: هيجری نەزانان... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی هيجری نەزانان، هيجری نەزانان تۆ به حاڵی دەرد ئێمەت نەزانان١ من «صەيدی» سەردار سوپای دێوانان كوشتەی دەردی عەشق زەدەی هيجرانان٢ تا وانم كيتاب، دەرسی عەشقم وەند مۆری دڵ به سەجع نامی عەشقم كەند٣ جه مەكتەبخانان تا كه مەشقم كەرد عالەم مەزانان مەشقی عەشقم كەرد٤ تا كه جوان بێم نه سەودای يار بێم هەوای عەشقم بێ پەوچی سادار بێم٥ به ساداری عەشق ياوام به پيری ئەسڵا ڕام نەكەوت من وەلای ژيری٦ نەووەهاری عومر جوانيم ويەرد گا چەنی هيجران، گا به داخ‏و دەرد٧ هەر شێت‏و سادار، بيابان گێڵ بێم چمان من جادار مەجنوونی وێڵ بێم٨ «صەيدی» تا زيندەن چەنۆ دەردەوه چوون «مەجنوون» وێڵەن، به ڕووی هەردەوه٩ ١. هيجری: مەبەسی له «موستەفا بەگی كوردی»يه كه لۆمەی «صەيدی» كردووه لەسەر شيعرەكانی كه هەموويان باسی عەشق‏و دڵدارين. ئەميش وەرامی داوەتەوەو ئەڵێت: هيجری! تۆ نەت‏زانيوه، تۆ به حاڵی دەردی ئێمەت نەزانيوه. «تێبينی»: «مصطفی» بەگی كوردی له هێندێ هۆنراوەيا نازناوی «هيجری»يه. له سەرەتای ديوانەكەيا كه كوردی مەريوانی له ساڵی ١٩٣١ زاينی، چاپی كردووه ئەڵێت: موستەفا بەگ له ساڵی ١٢٢٧ی كۆچی، لەدايك بووه. بەم ئيعتيباره «صەيدی» ٢٨ ساڵ لەو گەورەتره. م. كاردۆخی ٢. واته: من «صەيدی»م! ، سالارو سوپای عەشقم، له هەموو شوێن‏و ديوانێكا باسم ئەكەن، كوشتەی دەردی عەشق‏و زەدەی هيجرانم. ٣. تا وانم: تا خوێندم. وەندم: خوێندم. نامی: ناوی. واته: تا خوێندم خوێندنەكەم هەر كتێبی عەشق‏و دەرسی عەشقم خوێند، وه وشەی عەشقم به مۆر لەسەر دڵم هەڵكەند. ٤. واته: له خوێندنگاو مەكتەبەكانا مەشقم ئەكردو شتم ئەنووسی‏يەوه، عالەم هەموو ئەزانن ئەو مەشقەم مەشقی عەشق بوو. ٥. بێم: بووم. هەوای عەشقم بێ: مەيلی عەشقم بوو. پەوچی: بۆيه. واته: تا جوان بووم له پەيژۆرو سەودای يارا بووم، هەواو ئارەزووی عەشق له مێشكما بوو، بۆيه هەر له گەڕانا بووم‏و وێڵی شوێنيان بووم. ٦. واته: بەهۆی عەشقەوه مامەوه تا پير بووم، له ماوەی ژيانما نەچووم بەلای عەقڵو ژيری‏يەوەو ڕێم له ژيری نەكەوت. ٧. واته: نەوبەهاری تەمەنی جوانيم تێپەڕی به چی! ؟ بەعزێكی به دووری يارەوه، بەعزێتری به ئاخ‏و داخەوه ڕام بوارد. ٨. چمان: چونكه. جادار: جێنوشين. واته: به شێوەی وێڵ هەر به كەژو بيابانا ئەگەڕام، وا دەركەوت كه من جێنشينی مەجنوونی وێڵ بووم. ٩. واته: «صەيدی» تا زيندووه هەر به دەردەوه ئەتلێتەوه، وەك مەجنوونيش وێڵه به كێوو هەردەوه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: يا شێخ سەنعانم... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی يا شێخ سەنعانم ١، يا شێخ سەنعانم عاشق پەی تەرسا، من چوون سەنعانم٢ بێ باك جه تانەی مەناو مەنعانم چوون «يەعقوب» داغدار پەی مای «كەنعان»م٣ وامق پەی عوزار زوڵف عەنبەرينم فەرهاد جه حەسرەت خاڵی شيرينم٤ جه بەهرام بەدتەر من نمەد پۆشم گوڵ ئەندام سەندەن فام چەنی هۆشم٥ مەجنوونی لەيلم، بيابان گێڵم عالەم مەزانان پەی لەيلێ وێڵم٦ زەدەی گوڵ جەمين وەنەوشه خاڵم ها جەلاش هۆشم، فيكرم، خەياڵم٧ من چوون سالكان ڕای عەشقم دايم يا شێخ لاقەيدم جه لۆمەی لايم٨ نەواچان پی دەرد هەر من موبتەلام سەد كەس ها چوون من به ئايەی كەلام٩ هەزار كەس وەی تەور شێوەش ئی بازين نيم به حەقيقەت، نيم به مەجازين١٠ تا مەجاز نەبۆ حەقيق نمەبۆ حەقيق بێ مەجاز تەحقيق نمەبۆ١١ ئەر حەقيقەتەن، ئەر مەجازی‏يەن دڵو من به ئەو بەخوا ڕازی‏يەن١٢ گشت جه من فێشتەر حاڵشان فەنان داخم هەر ئێدەن، هەر پەی من مەنان١٣ گرد جه هام دەردی من حاشا كەران سا خەڵقان بەيان تەماشا كەران١٤ ئەر عاشق نەبان يەكسەر مەڵڵاو شێخ فتوا بۆ «صەيدی» سەربڕان به تێخ١٥ ١. «تێبينی»: «صەيدی» ئەم هۆنراوەی بۆ شێخ «عوسمان»ی «سراج الدّين»ی تەوێڵه نووسيوه له وەرامی نامەكەيا. پاش ئەوه كه خەڵقی هەورامانی تەخت دێن بۆ تەوێڵەو لەلای شێخ ئەڵێن: «صەيدی» بۆ خەليفەيەتی دەس نادات هەر خەريكه شيعر به ژنانا هەڵ ئەدا، شێخ نامەيەكی بۆ ئەنێرێ. وەرامی «صەيدی»ش ئه م شيعرانه بووه كه نووسيويەتی: ٢. واته: يا شێخ چۆن شێخی «صَنعان» عاشقی تەرسا بوو له دين وەرگەڕا بۆ ئەو كچه گاوره، منيش عاشقی ياری خۆم بووم‏و وەكوو سەنعانم لێ هاتوه. ٣. واته: بێ باكم له تانەو لۆمەو مەنعی خەڵقی‏و گوێ به هيچ نادەم، وەكوو چۆن حەزرەتی «يەعقوب»ی پێغەمبەر بۆ «يۆسف»ی كوڕی كه كەوته چاڵی «كەنعان»ەوەو لێی ون بوو، وه ئەو چۆن داغدارو خەمبار بوو منيش وا خەمبارو داغدارم. ٤. واته: پەشێوو عاشقی زوڵفێكم كه بۆن خۆشه وەك عەنبەر، حەسرەت كێشم وەك فەرهاد بۆ خاڵی شيرين. ٥. واته: له «بەهرام» خراپتر لباد پۆشم بۆ يارەكەم، ئەو ياره گوڵ ئەندامه فام‏و هۆشی بردووم. ٦. واته: وەك مەجنوون (كه به «قەيس»يش ناوبانگی دەركردووه) وێڵی سەحراو دەرو دەشتم، هەموو عالەم هەموو كەس ئەزانن كه من بۆ لەيلێ وێڵم. ٧. واته: ئەو ياره جوانه ڕوومەت گوڵه، «وەنەوشه» خاڵه، هەموو فيكرو هۆش‏و خەياڵێكی بردووم. ٨. واته: من لەو موريدانەم كه ڕێگای عەشقيان گرتوەو به دايم خەريكی سلووكی عەشقم، يا شێخ هيچ دەربەسی لۆمەی لۆمه كەران‏و تانەو تەشەريان نيم. ٩. نەواچان: نەڵێن. [ماناكەی لەگەڵ 'دوو' هۆنراوەی دواييدا دێت]. ١٠. ئی بازين: ئەم بازی‏يەيه. ١١. واته: نەڵێن تەنيا هەر من بەم دەردی عەشقه گرفتارم، سوێند ئەخۆم به ئايەتەكانی «قورئان» سەدها كەس بەم دەرده گرفتارەو 'هەزار' كەس بەم جۆره خەريكی ئەم عەشقبازی‏يەيه. جا نيوەيان عەشقەكەيان حەقيقی‏و «خوايی»يه، نيوەكەی تريان مەجازی‏يه. تا له پێشا عەشقی مەجازی نەبێ عەشقی حەقيقی پەيدا نابێت، عەشقی حەقيقيش بەبێ عەشقی مەجازی پێك نايێت وانابێت. ١٢. واته: ئەگەر عەشقەكەم مەجازی‏يه يا حەقيقی‏يه، دڵی من بەخوا بەو ياره ڕازی‏يه. ١٣. فێشتەر: زياتر. داخم هەر ئێدەن: داخم هەر ئەمەيه. مەنان: لۆمه. واته: هەمووكەس له من زياتر حاڵی پەرێشانه، وه له عاشقيدا وا له حاڵی فەنادا، كەچی داخم هەر ئەمەيه تەنيا لۆمەی من ئەكەن‏و هەر مەنعی من ئەكەن. ١٤. گرد: هەموو. هام دەردی: هاودەردی. بەيان: بێن. [ماناكەی بەستراوه به شيعری دوايی‏يەوەو پێكەوه دێن]. ١٥. واته: هەموويان له هاودەردی من حاشا ئەكەن، سا خەڵقينه بێن تەماشا كەن: ئەگەر هەموو مەلاو شێخێك عاشق نەبن وا فتوا بێت، بڕيار بێ «صەيدی» سەربڕن به تێخ، ئەگەر وا نەبوو ڕازيم به سەربڕين. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ياران كێ ديەن... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ياران كێ ديەن، ياران كێ ديەن سەر ڕشتەی خەمان چوون من كێ ديەن١ قەلبم جه بۆتەی زەڕەی خەم بيەن ڕۆحم به خەمناك ئی قاڵب شيەن٢ ئەسڵم جه خەمەن، جه خەم بيەنا بابۆ من خەما، خەمانی ديا٣ سەر تا پام خەمەن، جه مەدرەسەی خەم... دەرسی خەم وانام، جەلام بيەن جەم٤ دەرسم هەر خەمەن، هەر خەم مەوانوو غەير جه خەم فێشتەر هيچ نمەزانوو٥ هەركەس خەمگينەن بەيۆ وەلای من خەم چەنی خەمان زوو مەبۆ ساكن٦ ١. كێ ديەن: كێ ديويەتی. خەمان: خەم‏و خەفەت. واته: ڕەفێقان كێچاوی پێ كەوتووه، كێ ديويەتی؟ ! هەر من سەر ڕوشتەی خەم‏و خەمباری بم‏و يەكێتر وەكوو من نەبێت! ؟ . ٢. واته: ئەڵێی لەشم كه دروست كراوه له بۆتەی خەما دەرهاتووه، گيانم به خەمباری چوەته ئەم قاڵب‏و لەشه خەمبارەمەوه. ٣. بابۆ من: باوكی من. جه خەم بيەنا: له خەم پەيدا بووم. خەمانی ديا: له سكی خەمان كەوتمه خوارەوەو هاتمه دونياوه. ديا: ديمی، لەو بووم. واته: من ئەسڵم له خەمه، خەميش له من بووه، باوكی من خەمه، دايكيشم خەمانه. ٤. واته: سەرتاپام: خەمه، له قوتابخانەی خەما دەرسم خوێندووه، دەرسەكەشم دەرسی خەم بووه، ئێستا خەمی هەموو دونيا لەلام كۆ بووەتەوه. ٥. واته: دەرسم ئێستاش هەر خەمەو خەم ئەخوێنم، جگه له خەم بەولاوه هيچی‏تر نازانم. ٦. واته: هەركەس خەمگينه با بێته لای من، خەم لەگەڵ خەما زوو ساكن ئەبێ. «تێبينی»: وا ئەزانم ئەم نيوه شيعرەی دوايی‏يه له «بێسارانی»يەوه وەرگرتبێ. وەكوو «مەولەوی» ئەڵێت: بێسارانی‏يەن نەتۆی فەردی من خەم چەنی خەمان زوو مەبۆ ساكن. م. كاردۆخی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ياران دێوانه... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ياران دێوانه، ياران دێوانه ئەبلەه كەسێوەن شێت‏و دێوانه١ چی دونيای فانی بسازۆ يانه به ئاوايش وانۆ ماوای وێرانه٢ دونيا مەنزڵێن وێرانه، فانی يانەش نەدان ساز كەس جه وێرانی٣ ياران هەر مەسكەن وێرانه زێد بۆ ئەبلەه ئەو كەسەن بەوش ئومێد بۆ٤ هەركەس عاقڵ بۆ چەنەش چی نيشۆ؟ ڕەنجی بێ حاسڵ پەی دونيای كێشۆ٥ هەر ئێد خاستەرەن بگنۆ نەڕای تا ياوۆ وەلای ئەبەد ماوای٦ عاقڵانی دەور قەديم ئەيامان يانەی دونياشان وێنەی «پُل» فامان٧ هەرچەند بمانی نەو ڕاگوزەردا حاسڵش ئێدەن، بشيش وه سەردا٨ ئەر كەسێو نەبۆ وێڵو دێوانه وەبانی پولدا كەی كەردەن يانه٩ دونيا شارێوەن چوون قەديم شاران ساكنەن تێشدا هەزار هەزاران١٠ وەلێ كەس جاويد چەنەش نەمەندەن هەر پەنج ڕۆ كەسێو چاگەنه بەندەن١١ نه ئارامێ هەن، نه هۆو قەرارێ جەی شار بەرمەشان هەررٌو هەزارێ١٢ مەويەران به جەخت ياران به «پُل»دا گشت مەبان پێوار جه خاك‏و خۆڵدا١٣ پەياپەی مەشان ياران بەو ڕاوه يەكێ نمارۆ سەر به دماوه١٤ عەقڵی تۆ پێسەن ئی دونيای فانی كەس تێش نەمەندەن، تۆ چەنەش مانی١٥ مەشغوڵ به كاو گڵ، يانه مەسازی سەفەرێ سەختەن، دوورو درازی١٦ شێتا فيكرو تۆ، خەياڵت پووچەن خەياڵ هەر سەفەر كارسازی كۆچەن١٧ وەس ليباسی شوغڵ دونيايی پۆشه ڕای سەفەر دوورەن، پەيدا كەر تۆشه١٨ گا نه فيكری حيرس جەمعی ماڵەنی گاه پەرێ مەنسەب نه خەياڵەنی١٩ گاه چەنی فورزەند شادی‏و زەوقتەن گاه پەرێ ديدار ياران شەوقتەن٢٠ كەللەی سەر جه كار دونيا كەر خاڵی كاتێ مەزانی شادی بەتاڵی٢١ ئەوسا مەزانی ئەجەل تۆش دا گير پاش نيای نه دام سيلسيلەو زەنجير٢٢ دەروون پوڕ حەسرەت، خاتر پەرێشان دوور كەفتی جه ئەهل، جه قەوم‏و خوێشان٢٣ نه ماڵ نه فورزەند، ناما به كارت تۆ مەندی نه قەبر كۆی عوسيان بارت٢٤ ئەوسا جەو دما، واحەسرەتا بۆ تا ياگەی نيشتەی، نه بەرئامات بۆ٢٥ كەردەی زشتی وێت وەنەت بی دوچار يا وارديش چوون وەرگ، يا گەستيش چوون مار٢٦ گيرۆدەی كردار فيعلی زوشتی وێت بێ تۆشەو بێ زاد، خاڵی موشتی وێت٢٧ «عاصی»و ڕو سيا، گوناهكاری وێت گورفتار قەبر تەنگ‏و تاری وێت٢٨ غەرقی گێجی بەحر سياسەتی وێت شەرمەندەو ڕوو زەرد قيامەتی وێت٢٩ «يا غافِر الذَّنب» سڕ پۆشی «سەتتار» بويەر جه جورمی «صەيدی» خەتا كار٣٠ ١. ياران: ڕەفێقان. ئەبلەه: شێت. كەسێوەن: كەسێكه. [ماناكەی لەگەڵ شيعری دواييدا پێكەوه دێت]. ٢. يانه: خانوو. به ئاوايش وانۆ: به ئاوەدان حيسابی كات. واته: هاوڕێيان شێت‏و دێوانه، بێ عەقڵو تێ نەگەيشتوو كەسێكه كه لەم دونيای فانی‏يەدا خانوو بكاتەوه، وه ئەم وێرانەيه تا سەر به ئاوەدان‏و به هی خۆی بزانێ. ٣. واته: دونيا مەنزڵێكه وێرانەيەو لەناو ئەچێت، كەس له شوێنی وێرانەدا خانووی دروست نەكردووه، بەتايبەتی كه ئەو خانووەش هەر كاول‏و وێران بێ. ٤. [ماناكەی لەگەڵ هۆنراوەی پاشەويدا دێ]. ٥. واته: هاوڕێيان هەر شوێنێك‏و وڵاتێكی وێران بێت، شێت ئەو كەسەيه بەو شوێنه هيوادار بێت. هەركەس عەقڵی بێ تيايا دانانيشێو ڕەنجی بێ سوودو بێ فائيده بۆ دونيا ناكێشێ. ٦. ئێد: ئەم. بگنۆ نەڕای: بكەوێته ڕێ. تا ياوۆ: تا بگات. واته: هەروا باشتره بكەوێته ڕێ تا بگاته شوێنێ كه ئەبەدی بێت. ٧. [ماناكەی لەگەڵ شيعری دواييدا دێت]. ٨. واته: عاقڵانی زەمانی كۆن دونيايان به پردێك داناوه، هەرچەندبمێنيتەوه لەو ڕێ گوزەرەدا ئاخری هەر ئەبێ بڕۆی بەسەرياو بەجێی بێڵی. ٩. [پول، «پُل»: وشەيەكی فارسی‏يه به مانا: پرد]. واته: يەكێ ئەگەر وێڵو شێت نەبێ بەسەر پردەوه كەی خانوو ئەكاتەوه! ؟ . ١٠. [ماناكەی لەگەڵ شيعری دواييدا دێت]. ١١. جاويد: ئەبەدی، به دايمی. چەنەش نەمەندەن: تيا نەماوەتەوه. واته: دونيا شارێكی زۆر كۆنه به هەزاران هەزار خەڵقی تيا دانيشتووه، بەڵام كەس به دايمی تيايا نەماوەتەوه، هەريەكێ 'پێنج'، 'شەش' ڕۆژێك بەند ئەبن‏و دوايی كۆچ ئەكەن. ١٢. هەن: هەيه. جەی شار: لەم دونيايه، لەم شاره. بەرمەشان: دەرئەچن. [ماناكەی له گەڵ دوو هۆنراوەی پاشەوەيدا دێ]. ١٣. مەبان: ئەبن. مەويەران: ئەڕۆن. به جەخت: به خێرايی. ١٤. واته: نه ئارام هەيه نه قەرار، هەموو ڕۆژێك 'هەزار 'كەس لەم دونيايه دەرئەچن‏و به خێرايی تێ ئەپەڕن ئەم خەڵقه پۆل پۆل، هەموويان ئەچنه ناو خاك‏و خۆڵ. پەی پەی ئەچن هەموويان بەو ڕێگەداو هيچكاميان جارێتر سەر نايێرنه دواوەو بۆ دونيا بگەڕێنەوه! . ١٥. [پێسەن: وايه. تێش: تێيدا. مانای ئەم شيعرەو دوو شيعری دوايی پێكەوه دێت]. ١٦. [يانه: ماڵ، خانوو] ١٧. واته: تۆ مەشغووڵی‏و خەريكی خانوو به «كا»و «قوڕ» ئەكەيتەوه، سەفەرێكی سەخت‏و دوورو درێژت وا لەبەرا، ئەبێ هەر بچی بۆ ئەو سەفەره. تۆ عەقڵت وايه لەم دونيايەدا كەس نەماوه هەر تۆ ئەمێنی! ؟ ، فكرت شێته! ، خەياڵت خاوه، ئەبێ خەياڵی تەدارەكی خۆ ڕێكخستنی ئەم سەفەرو كۆچه بكەيت... ١٨. واته: بەس جلی ئيش كردنی دونياداری بكەره بەرت، ڕێگای سەفەرەكەت دووره، توێشوو بۆ خۆت ڕێك خه. ١٩. [مەنسەب، «مَنصَب»: جێگەو مەقام، پلەو پايەو گەورەيی]. واته: بەعزێ وەخت خەريكی پاره كۆ كردنەوەو مڵ داريت، هێندێ جاريش وای له خەياڵی مەنسەب‏و گەورەيی‏يا. ٢٠. واته: هێندێ جار لەگەڵ مناڵانتا شادی‏و خۆشيته، هێندێ جاری تريش بۆ ديدەن‏و بينينی يارو ڕەفێقان شەوق‏و زەوقته. ٢١. [لەگەڵ شيعری دواييدا ماناكەی دێت]. ٢٢. واته: كاسەی سەرت له ئيشی دونيايی بەتاڵ كه، كاتێك به خۆت ئەزانی شادی بەتاڵی، ئەوسا ئەزانی ئەجەل‏و مەرگ تۆی گير داوەو پێی خستويته زەنجيرەوه. ٢٣. [دەروون: خاتر، دڵ. مانای ئەم هۆنراوەيەو دوو هۆنراوەی دوايیپێكەوه دێن]. ٢٤. [ناما: نەهات. عوسيان، «عُصيان»: تاوان، گوناه]. ٢٥. [جەو دما: لەوه دوا، ئەوسا. بەر ئاما: دەرهاتن]. واته: دڵ پڕ له حەسرەتی، خاترت پەرێشانه، ئەبينی وا دوور كەوتيەوه له خزم‏و خوێشانت، نه ماڵ نه گۆڕ بەكارت نەهات، تۆ مايتەوه له قەبرا به بارێ گوناەو تاوانەوه! ، ئەوسا بڵێ: «وا حَسْرَتا» داخەكەم، جێگەی دانيشتنی دەرنەهاتنەوەت بێ يانێ گۆڕ. ٢٦. [دوچار: تووش. وەرگ: گورگ. گەستيش: گەستيتی]. واته: كردەوەی خراپی خۆت لێت ئەبێ به بەڵا يا وەك گورگ ئەتخوا، يا وەك مار ئەتگەزێ. ٢٧. [فيعل، «فِعل»: كردەوه. خاڵی موشتی: مشت خاڵی. ماناكەی لەگەڵ دوو شيعری دواييدا دێت]. ٢٨. [عاصی، عاسی: تاونبار]. ٢٩. واته: گير خواردووی ڕەوشت‏و ئيشی خراپەی خۆت، بێ توێشوو بێ شت‏و دەس بەتاڵی خۆت، ياخی‏و ڕوو ڕەش‏و تاوانباری خۆت، گرفتاری گۆڕی تەنگ‏و تاريكی خۆت، نوقم بووی گێجی دەريای سياسەت‏و كرداری خۆت، شەرمەزارو ڕوو زەردی قيامەتی خۆت. ٣٠. [سڕ، سِرّ: پەنامەكی. سەتتار، «سَتّار»: پۆشەر. يەكێكه له ناوەكانی پەروەردگار] واته: ئەی ئەوەی وا گوناهەكان ئەبەخشی‏و له گوناه خۆش بووی، سيڕرو پۆشی پەنا دەر، ببوره له جورمی «صەيدی» خەتاكار. «تێبينی»: پاش هۆنراوەی: وەلێ كەس جاويد چەنەش نەمەندەن هەر پەنج ڕۆ كەسێو چاگەنه بەندەن ئەم هۆنراوه دێت: هەر ڕوێ فەوجێ بەرمەشان جه شار مەگێران نەوەر ڕای «دار القرار» بەم جۆره هۆنراوەكانی ئەم هەڵبەسته ٣١ هۆنراوەيه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: يا حەيی بێ چوون... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی يا حەيی بێ چوون، يا حەيی بێ چوون يا «حَی» بێ ميسل، بێ هەمتای بێ چوون١ يا فەرمان فەرمای ئەمری «كاف»و «نوون» كەريمی كار ساز به «كُنْ فَيَكُن»٢ چوون تۆ نادر سونع كەسێوتەر چكۆن «قادر» هەر تۆنی نادر سونعی تۆن٣ هەفت ئاسمانان چەنی ستاران بەرزی بێ ستوون وەپات‏و ناران٤ «مُعَلَّق» وەبان ئەوان «كورسی»و «عەرش» زەمينت به دەست قودرەت كەردەن فەرش٥ كێ دارۆ قودرەت سازۆ غەير جەتۆ ڕۆشنی زوڵمات شەوان چەنی رٌۆ؟ ! ٦ يا كێ قودرەتش جه «لەيل»ی «دەيجوور» سوب كەرۆ سفيد به ڕۆ بدۆ نوور؟ ! ٧ يا خۆ كێ تاوان هەر شام‏و سەحەر شەوق بدۆ به مانگ، يا نوور دۆ به خۆر؟ ! ٨ يا كێ بەرمارۆ حەيی بێ زەواڵ... جه سەنگی خارا سەرچەشمەی زوڵاڵ؟ ! ٩ كێ جه نافی خار بەر ماوەرۆ گوڵ كێ مەوزۆ عەشقش نه كەللەی بوڵبوڵ١٠ يه گشت كەردەی تۆن فەردی بێ شەريك ئەگەر بۆ يۆتەر مەمانۆ خەريك١١ مەزانۆ هەركەس تۆش به حەق ناسان كاران گشت به دەست تۆ مەيان ئاسان١٢ ئۆستای سنعەت خاس هەركەس تۆش يادەن حەق ناسی دڵ پاك، «مُؤْمِن» هەر ئادەن١٣ يادی تۆن ڕفێق شەو زينده داران تۆنی يارشان شەو به ڕۆ ماران١٤ كانی «سەخا»و «جود»، كەرەمدار تۆنی ڕەززاق پەی مەخلوق هەر ڕۆ هەر تۆنی١٥ تۆ جه خوانی «جود» ڕۆزيت دان قەرار «ئينس»و «جين»و «تەير»، «مەل»و «مۆر»و «مار»١٦ هەرچەنده زی ڕۆح رۆش نه حەياتەن يەكسەر تەسبيحی گۆيای سەناتەن١٧ «بوڵبوڵ» به نەغمەی هەزار داستانش زكری نامی تۆن ويردی زوبانش١٨ «كەبك»ی كۆكوان جه كۆسارەوه كۆكۆی «قومری‏يان» وه جۆبارەوه حەمدەن، تەسبيحەن، سەنای زاتی تۆن نامی تۆشان ويرد شەوان تا وه ڕۆن١٩ زاتی تۆ بەی‏تەور زاتێو نادرەن بێ شك پەی ئيجاد گردچێو قادرەن٢٠ ئيللا هەر پەی ئەو قودرەت نەدارۆ يۆێو تەر چوون وێش به ئيجاد بارۆ٢١ زاتت عەزيمەن، بێ حەد فراوان عەقڵی كەس به «كونه» ماناش نەياوان٢٢ ئەر عالم، ئەر شێخ، وەر پوڕ كەماڵەن زوانش جه وەسف سەنای تۆ لاڵەن٢٣ فەردی بێ شەرێك تەنيای تاكەنی باك جه كێ داری تۆ بێ باكەنی٢٤ جەلای تۆ كارخاس «حَی»ی بێ نەزير «شا» چێشەن، يا (خان» يا «مير» يا «وەزير»٢٥ دونياو مافيها ئەر بۆ وێرانه نه دارۆ ميقدار باڵه تۆفانه٢٦ يەك «طُرْفَةُ العَين» ئەر تۆ كەری قين كۆ چوون قەترەی ئاو مەشۆ وه زەمين٢٧ خەشمت عەزيمەن، كەرەم بێ سامان كەس تەوانای قەهر تۆش نيەن ئامان٢٨ ئێمه گرد بەندێ خەتاكارينمێ جه خەتاباری گران بارێنمێ٢٩ ئوميدمان به عەفوو بێ سامانی تۆن وەرنه كەردەی نيك جەلای ئێمه كۆن؟ ! ٣٠ غەرقی گێجی بەحر دەريای مەعاسی نه ئەفعالی نيك، نه كەردەی خاسی بەد واچ‏و بەد گۆ، بەد كردارێنمێ لايق به عەزاب دەرگەی نارێنمێ٣١ جه هەزاراندا يەكێ خاس نيەن چەنی خاسانمان هامسايی نيەن٣٢ ئەر به بەدكاری بگێری پێمان قەت بەرنمەشۆ دەياری لێمان٣٣ بەڵێ تۆ كەريم كەرەم دارەنی «سَتّارُ العُيوب»، هەم «غَفّار»ەنی ئەو ڕۆ عەفووت كەرد پێمان به خەڵات «قُلْ يا عِبادی لا تَقْنَطُو»ت وات٣٤ تۆ خەتا ئامورز، گوناه بەخشەنی بەخشەندەی بێ باك، دڵ نه لەخشەنی٣٥ هەرچەند گوناهكار گوناش فێشتەرەن تێغی عەفووی تۆ بەڕڕاو تێژ تەرەن٣٦ پەرێ بەديمان عەفووت تەلافين لوتفی عامی تۆ پەی گشتين كافين٣٧ خسوس پەرێ من گوناهكار تەرم جه مايەی عوسيان سەنگين‏بار تەرم٣٨ نامەی ئەعماڵم جه «عصيان» سيان داغمەی بەدبەختيم به دڵ دانيان «يا غافر الذَّنب» سڕ پۆشی «سَتّار» بويەر جه جورمی «صەيدی» خەتاكار٣٩ ١. حەی، حَی: زيندوو. بێ چوون: بێ وێنه. بێ هەمتا: بێ شەريك. واته: ئەی يەزدانی زيندووی بێ وێنه، ئەی بێ شەريكی بێ مانەند... ٢... . ئەی ئەمر دەری به 'دوو' پيتی «كاف»و «نوون»، ئەی كەريمی كارساز به «كُنْ فَيَكُن» كه وتت ببه خێرا ئەبێ. ٣. واته: خالقی وەك تۆ ئيتر لەكوێ بوو، توانا هەر تۆيت، نادريش تۆ دروستت كردووه. نازانم «نادر» مەبەسی له «نادر شا» بێت يا شتی عەجايب‏و نادر بێت! . م. كاردۆخی ٤. ستوون: كۆڵەكه. [ماناكەی لەگەڵ شيعری دواييدا دێت]. ٥. واته: هەر 'حەوت' ئاسمانەكان لەگەڵ ئەستێرەكان بەو بەرزی‏يەوه بەبێ كۆڵەكه ڕات گرتون، بەسەر ئەوانيشەوه كورسی‏و عەرش هەيه به مۆڵەقی به هەواوه، زەويشت به دەستی قودرەتی خۆت دروست كردووه. ٦. [ماناكەی لەگەڵ هۆنراوەی پاشەويدا دێ]. ٧. به رۆ: به ڕۆژ. بدۆ: بدات. نوور: ڕووناكی. سوب: بەيانی. واته: كێ توانای هەيه جگه له تۆ ڕووناكی ڕۆژو تاريكی شەوان دروست بكات؟ ! ، يا كێ ئەو توانايەی هەيه شەوی تاريك به هاتنی بەيان سپی بكات‏و به ڕۆژيش ڕووناكی بكات؟ ! . ٨. واته: يا خۆ كێ توانيويەتی هەموو ئێوارەو هەموو بەيانيێك شەوق بدات به مانگ‏و ڕووناكی بكات، يا شەوق بدات به خۆرو ڕووناكی كات؟ ! . ٩. بەر مارۆ: دەردێنێ. [ماناكەی لەگەڵ هۆنراوەی دواييدا دێت]. ١٠. واته: يا كێ تەتوانێ لەناو بەردی ڕەقا كانی‏و ئاوی پاك دەربێنێ؟ ! ، كێ له دڕك ئەتوانێ گوڵ دەربێنێ؟ ! ، يا كێ عەشقی گوڵ ئەخاته مێشكی بوڵبوڵەوه؟ ! . ١١. يۆتەر: يەكێتر. واته: ئەمانه هەموو كردەوەو كردنی تۆن ئەی تاكی تەنيا، ئەگەر يەكێتر بوايه دا ئەماو هيچی پێ نەئەكرا. ١٢. واته: هەركەس تۆی به حەق ناسيبێت ئەزانێت كه هەموو ئيش‏و كارێك به دەستی تۆ ئاسانه. ١٣. سنعەت: پيشه. واته: وەستای سنعەتكاری باش، ئەی خوای گەوره هەركەس تۆی لەبير بێت، ئەوه بەڕاستی حەق ناسەو موسوڵمان‏و دڵ پاك هەر ئەو كەسەيه. ١٤. واته: يادی ڕەفێقی ئەوانەيه كه شەو تا بەيانی عيبادەت ئەكەن، تۆ ياريانی شەو به ڕۆژ ئەكەن. ١٥. [ماناكەی لەگەڵ شيعری پاشەوەيدا پێكەوه دێن]. ١٦. واته: كانگای بەخشش‏و كەرەم، كەريم هەر تۆی ڕزق دەری مەخلوقات له هەموو ڕۆژێكا، ئەی يەزدان هەر تۆی. تۆ له خوانی بەخشش‏و كەرەمت ڕۆزيت قەرار داوه بۆ ئينسان‏و جنۆكه، بۆ باڵندەو مێرولەو مار. ١٧. واته: هەرچی گياندارێك هەيه، وه تا ڕۆژێك له ژيانايه هەموويان پێويسته تەسبيحاتی زاتی تۆ بكەن‏و سەنا خوانت بن. ١٨. [مانای ئەم هۆنراوەيه لەگەڵ دوو هۆنراوەی دواييدا پێكەوه دێت]. ١٩. واته: بوڵبوڵ به خوێندنی هەزار چەشنی، ناوی تۆ ويردی زوبانيه. كەوان كه ئەخوێنن له كۆساران، يا خۆ كۆكۆی قومری له قەراخ جۆگه ئاوەكاندا، هەمووی حەمدو تەسبيحات‏و تەعريفی زاتی تۆ ئەكەن‏و به شەوان تا ڕۆژ ئەبێتەوه ناوی تۆ ويردی سەر زوبانيانه. ٢٠. [ئەمەو شيعری دوايی ماناكەيان پێكەوه دێت]. ٢١. واته: زاتی تۆ بەم جۆره بەڕاستی زاتێكی نادرو عەجايبه، بەبێ شك بۆ دروست كردنی هەموو شتێك قادرو توانايه. تەنيا بۆ يەك شت توانای نيه! ئەويش ئەوەيه كه ناتوانێ يەكێكی‏تر وەك خۆی دروست بكات. ٢٢. واته: زاتت زۆر گەورەيه بێ حەددو شومار، وه هێشتا عەقڵو ئيدراكی هيچكەس به ماهيەتی زاتی تۆ نەگەيشتوه. ٢٣. واته: ئەگەر عالمه يا شێخه يا پڕ كەماڵه زوبانی له وەسف‏و سەنای تۆ لاڵه. ٢٤. واته: تۆ فەردێكی بێ هاوتاو بێ شەريك‏و تاكی، باكت له كێيه تۆ بێ باكی. ٢٥. واته: لەلای تۆ ئەی يەزدانی ئيش چاك، ئەی زيندووی بێ وێنه پاشا چيه؟ ! خان چيه؟ ! ، ميرو وەزير چين؟ ! . ٢٦. [باڵه تۆفانه: باڵه مێشووله. ] واته: ئەگەر دونياو هەرچی له دونيادا هەيه هەمووی وێران ببێ، به قەد شتێكی بی‏ئەهميەت بەر تۆفان بكەوێ لەلای تۆ هيچ بايەخی نيه. ٢٧. واته: ئەگەر يەك چاو تروكاندن ڕقی تۆ هەلسێ، شاخ‏و كێو وەكوو قەترەی ئاو ئەتاوێتەوەو ئەچێت به ئەرزا. ٢٨. واته: پەروەردگارا ڕقت زۆر گەورەيه، كەرەميشت بێ سامان زۆره: خوايا كەس توانای قەهرو غەزەبی تۆی نيه ئامان سەد ئامان (نەكەی غەزەبمان لێ بگری، ڕەحممان پێ بكه). ٢٩. [مانای ئەم هۆنراوەيەو 'حەوت' هۆنراوەی دوايی پێكەوه دێت]. ٣٠. [كۆن: كوا]. ٣١. [بەد واچ: بەدگۆ. نار: ئاگر، وشەيەكی عەرەبی‏يه]. ٣٢. [هامسا: دراوسێ]. ٣٣. [بگێری: بگری]. ٣٤. واته: ئێمه هەموو بەندەی گوناهكارين! ، له خەتا باريدا بارمان قورسه، هيوامان به لێبوردنی بێ سامانی تۆيه، وەگەرنه كردەوەی چاكه لەلای ئێمه كوا هەيه؟ ! ، نوقم بووی گێجی بەحرو دەريای گوناهكاری‏ين، نه ئيشی چاكمان هەيه نه كردەوەی باش. به خراپه ئەدوين، بەدگۆين، بەد كردارين، لايقی سزاو ئازاری ژووری ئاگرين جەهەننم، له 'هەزار 'كەسا يەكێكی چاكمان نيه، لەگەڵ چاكانيشا دراوسێ نين! ، ئەگەر به خراپەو بەدكاری خۆمان حيسابمان لەگەڵا بكەيت ئەوا هيچيەكێ له ئێمه به پاكی‏و سەلامەتی دەرناچێت‏و ڕزگاری نابێت. بەڵێ تۆ كەريمی بەخشەندەی كەرەم داری سڕ پۆشی هەموو «عەيب»و «عار»مانی ْ وه تۆيش غەففاری‏و له گوناهانمان خۆش ئەبيت. تۆ ئەو ڕۆژه عەفووت كردين‏و به لێبوردنت خەڵاتت كردين كه فەرمووت: «قُلْ يا عِبادی لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّە إِنَّ اللّە يَغْفِرُ الذُّنُوبَ جَميعاً» «ئەی پێغەمبەر بڵێ به عەبدو بەندەكانم نائوميدو مەئيوس نەبن له ڕەحمی خوا بەڕاستی خوای ئێوه هەموو تاوان‏و گوناهەكانتان ئەبەخشٌێ». ٣٥. واته: ئەی خوای گەوره تۆ له خەتا عەفوومان ئەكەی‏و له گوناهيشمان خۆش ئەبيت، تۆ بەخشەندەيێكی بێ باكی‏و دڵ نالەخشێنی. ٣٦. واته: هەرچەند گوناهبار گوناهی زۆرتر بێت، بەڵام تێغی عەفووو لێبوردنی تۆ بوڕەندەو تيژتره. ٣٧. [ئەمەو تا هۆنراوەی ئاخر ماناكانيان پێكەوه دێت]. ٣٨. خسوس، [«خصوص»]: بەتايبەتی. پەرێ من: بۆ من. سەنگين بار: بار قورس. ٣٩. [بويەر: ببوره. جورم: خەتا]. واته: بۆ خراپه كردنمان، بۆ بەدی‏مان عەفوو لێبوردنت تەلافی‏يه، لوتفی گشتی تۆ بۆ گشتمان‏و هەموومان كافی‏يه. بەتايبەتی بۆ من كه گوناهم له هەموو كەس زۆرترەو باری ياخی بوونم له خواو ئايين له هەموو بارێك قورسترو گرانتره. دەفتەری كردەوەم له گوناهباری‏يا تەواو ڕەشەو مۆری بەدبەختی‏و خراپيم ناوه به دڵما، ئەی كەسێك كه له گوناهام خۆش ئەبيت‏و پەنامەكی كردەوەی هەموو كەس ئەشاريتەوەو ئاشكرای ناكەيت يانێ ئەی خوا ببووره له جورم‏و خەتاو گوناهەكانی «صەيدی» خەتاكارو گوناهبار. ئەم هۆنراوەی دوايی‏يه جارێكی‏تريش له دوا ئاخری هۆنراوەی «ياران دێوانه»دا تەكرار كراوەتەوه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: وه بانی چاوان... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی وه بانی چاوان، وه بانی چاوان ١ عەلەيكەسەلام وه بانی چاوان رەند گوڵ جەمين نازداری باوان سەر سەبزو بۆرچين سۆنەی سەر ئاوان شاباز بێ گەرد هومەيلای پەری مايل به روخسار زوهرەو موشتەری وەش ئامای به خەير وەبانی چاوم جات نه دلی عەين ديدەی بێ خاوم پايەندازت بۆ عومرو هەم گيانم جسمم قاڵبم روحی رەوانم قەد قدومت يا (اللّە) به خەير بۆ سابۆ ئەی ديدەم نەواكه دێر بۆ ئەر تۆ نازەنين پڕ هۆشو فامی قبوڵ كەی نازدار من به غوڵامی مەمواچه سادار ديوانەو وێڵەن ديوانەی چون من كەی ئەرا گێڵەن تايه زوڵف وێت بووزەم نەگەردەن واچه سادارەن زەنجيرم كەردەن ئينشەلڵا جه يومن تای زوڵفی تۆوه چون ساحيب فامان عاقڵ مەبۆوه «صەيدی» ئەر تای زوڵف تۆش نەگنۆ وه پێڵ قەديم سادارەن ديسان مەبۆ ويڵ ١. ئەم پارچه شێعرەی «صەيدی» له چاپه پێشوەكانا نيه. لەم دوايەدا كاك «محمد» رەشيدی ئەمينی له پاوەوه بۆی ناردين. زۆر سپاسی لێ دەكەين. بڵاوكەرەوه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەز قسێوەت ماچوو... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ئەز قسێوەت ماچوو ١، گۆشم دارەنێ «چوون نكردی دوستی، شو دشمنم»٢ چا خۆيسێ تيته ڕەندێ بۆ وەشێت «رشتەی آويز اندر گردنم»٣ «تا بميرم گردم از عشقت خلاص» وەس كەرۆ خەلق‏و خوای لۆمەو مەنەم٤ يار وات كوشتەو ته ئاسۆنۆ جه لام «ترسم اندر حشر گيری دامنم»٥ ديده مەكێشه خەم‏و ڕۆو «مێشەر»ێ «آنكه عفوت سازد از خون، آن منم»٦ «صەيدی» ئەر يارەم كوشۆم، وەشڵەی به من «زندەام، دَم از شهادت می‏زنم»٧ ١. لەم پارچه هۆنراوەدا «صەيدی»، هەورامی و فارسی تێكەڵ كردووه. ٢. واته: من قسەيەكت پێ ئەڵێم بەگوێم بكه: كه دۆستيم لەگەڵ ناكەی! ببه به دوژمنم‏و دوژمنايەتيم لەگەڵا بكه؛ چۆن... ؟ ! وەڵامەكەی له شيعری پاشەوەدا دێت. ٣. واته: لەو زوڵف‏و پەلكه خۆشەويست‏و بۆن خۆشانەت بخەره مل‏و گەردنم، لەباتی «تەناف» منيان پێ بخنكێنه. ٤. واته: تاكو بمرم‏و له عەشقت ڕزگار ببم، وه تا خەلقی خواش له لۆمەو تانەی عەشق‏و عاشقيم ئيتر دەس هەڵگرن‏و بەس لۆمەو مەنعم بكەن. ٥. يار وتی: كوشتنی تۆ لام ئاسانه، بەڵام ئەترسم له ڕۆژی «حەشر»ا بەرەكم بگری‏و داوای تۆڵەم لێ بكەيت. ٦. چاوەكەم! هيچ خەمی ڕۆژی حەشرت نەبێ، ئەوەی كه له خوێن‏و كوشتنی خۆی عەفوت كات‏و لێت ببورێ، ئەوه منم. ٧. كوشۆم: بم‏كوژێت. وەشڵەی: خۆزگه. واته: صەيدی، ئەگەر يار بم‏كوژێت، خۆزگه به خۆم ئەو وەخته شەهيدم. «شەهيد»يش زيندووەو نامرێت. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: «ای همنشينان...» سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی «ای همنشينان المَدَد، ای دوستان المُستَغاث باشد تُرا زخمی به دل، دود به جان، المُستَغاث»١ ئەبرۆ كەمۆنی دابێنێش تيرێ وەنەی گۆش‏و دڵيم «مژگان او كرده به دل زخم گران، المُستَغاث»٢ ئاڤوردەنم زٌۆمێو نيۆن، مێشەم دەروون كزێم گيۆن «ياران كجا مرهم كُنم زخم نهان، المُستَغاث»٣ ئەز يارێوه جۆنەم هەنه، پێسۆنه پرشنگێ فەنه «از خشم چون آتش زند سوزد جهان، المُستَغاث»٤ بێ دۆست خوێم ئەبداڵ بەرو، بێ زێدو مەنزڵ ماڵ بەرو «روزی نمی‏پرسد خبر زين بی‏نشان، المُستَغاث»٥ شەيدا برۆ، ناو ژير برۆ، ئەمرم قەرار پير بەرو «به پير خود رحمی نكرد آن نوجوان، المُستَغاث»٦ ئاخ چی نەكێشو! پەی دڵيم، ها دڵ نەكۆتەن پەی گوڵيم «آرام و طاقت با دلم گشته زيان، المُستَغاث»٧ تاكەی مروو پی زۆمەوه، ناڵونه ئەز ڕۆ تا شەوه «برخاست از جان‏و تنم چون نی فُغان، المُستَغاث»٨ «ای سَرو قد سيم بر، بر حال «صيدی» كُن نظر كز حسرت تير قدت شُد چون كمان! ، المُستغاث»٩ ١. واته: ئەی هاوڕێيانم يارمەتی‏يێك، ئەی دۆستانم بێن به هاوارمەوه، پەرێشانم، دڵ زامدارم، گيانيش ئەسوتێو دووكەڵی لێ دێته دەر. ٢. ئەبرۆ: برۆو. كەمۆنێ: كەمانێك. دابێنێش: لێی دابووم. واته: برۆ كەمانێك تيرێكی داوه له گوێی دڵم، ئەو تيرەش برژانگێكی يارم بووه كەوا ئێسته بووه به زامێكی كاری، فريام كەون ئەی هاوار. ٣. ئاڤوردەنم: هێناومه. زۆمێو: زامێك. نيۆن: تازه. مێشەم: ئێشم پێ ئەگەيێنێ. گيۆن: گيان. واته: زامێكی تازەم پەيا كردووه دەروونمی هێناوەمەته ئێش‏و ئازارو كزەی له گيانم خستوه، ئەی هاوڕێيان لەكوێ چاری ئەم زامەم كەم، هەی هاوار. ٤. ئەز: من. يارێوه: يارێك. جۆنەم هەنه: جوانم هەيه. پێسۆنه: وەكو. پرشنگێ: تيشكی. فەنه: مۆمی ناو فەنەری مۆم‏دان. واته: من يارێكی جوانی وام هەيه ڕووناكی ڕوومەتی وەكوو ڕووناكی مۆمی ناو فەنەری مۆم‏دان وايه، ئەگەر توڕه بوو دونيا ئەسوتێنێ، دەسا بێن به هاوارمەوه، هەی هاوار. ٥. واته: من خۆم عەبداڵی ئەو ئەزانم، وه بۆ ئەو دۆستەم گيان فيدام، لەگەڵ ئەوەشا خەريكی ماڵو ماڵداريم، جا هەی هاوار وەرن بەسەردەممەوه ئەو يارەم هيچ خەبەرێكم ناپرسێت. ٦. واته: من عاشق‏و شەيدای ئەوم، وا پير بووم‏و بەرەو پيری ئەچم، ئەو نەوجوانه ڕەحمێكی بەم پيری خۆيه نەكرد، ئەی هاوار! ؛ ئەی هاوار! . ٧. واته: ئاخ‏و داخ بۆ هەڵ نەكێشم بۆ دڵم، وا دڵم پێ به بەندو كۆتەوەيه بۆ يارم، ئارامم نەماوه، ئازارو ئەشكەنجەی دڵم زۆر بووه، ئەی داد! ؛ ئەی هاوار! ٨. واته: تاكەی بتلێمەوه بەم زامانەوه، من شەو تا بەيان هاوار ئەكەم، وا له لەش‏و گيانمەوه هاوارو ناڵه دەردێ وەك بلوێرو نەی، هەی هاوار! ؛ هەی داد! ٩. واته: ئەی باڵا «سەرو»ی سيم بەر! ، سەيرێكی حاڵی «صەيدی» بكه وا له حەسرەتی ڕاستی تيری باڵاتا خۆی چەمايەوه وەك كەوان، هەی داد! ؛ هەی هاوار! ++++++++++++++++++++++ سەرناو: «احن...» سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی «احن كلّ ليل مَن هواك فسَلنی كيف حالك فی هوائی» «به نادر جادوهای تو نازم كه از مرده به افسون دلربايی» ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەر سەراسەر... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ئەر سەراسەر زێڵو من گێڵيش پۆنه؟ «غَيْرُ حُبِّكَ فِي فُؤادي لَيْسَ شَی‏ء»١ شێخ‏و پير، مەڵڵاو مير، گرد عاشقۆ «ما عَلَيْهِمْ لَوْمَةٌ اِلاّ عَلَی»٢ ١. واته: ئەگەر سەراسەری دڵی من بپشكنی جگه له خۆشەويستی تۆ، هيچی‏تری تيا نيه، يانێ: له دڵما جگه له عەشقی تۆ هيچی‏تر نيه. ٢. واته: «شێخ»و «پير»، «مەلا»و «مير» هەمويان عاشقن، كەس لۆمەی ئەوان ناكات، هەرمن به تەنيا لۆمه ئەكەن؛ هيچ لۆمەو مەنعی ئەوان ناكەن. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: به باڵينەم... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی به باڵينەم ئەگەر تۆ بەينه، ئەی حوور نەداروو بێ ته تاقەت، ماگنوو دوور١ «چرا جارجار نمی‏آيی به سويم» مەپەرسی چۆنی ئەی بيماری ڕەنجور؟ ! ٢ «نگار من به رُخ گلگون داده» مەواچی هوون‏و وەروەن، چەرمەوو سوور٣ «دو زُلف عنبرين پخشان روشن» به هەم تێكەڵ بيەن چوون سوبح‏و دەيجور٤ وەش ئاشق «می‏كَشَد چَشم سياهَش به شاباشش سيا سُرمه»، كلەی توور٥ چه سوود ئەر «بَعد از اين» تۆ بەينه لاو من «نمانده چون تَن ويرانه مَعمور»٦ چه كۆته بژنەوو دەنگت نيەم گۆش «چه سان بينم، رُخَت ديدم» نيۆش نوور٧ تەماوو وەشبەری ماكێشه «صەيدی» «دوای درد عاشق نيست دستور»٨ ١. بەينه: بێيت. به باڵينەم: بۆ سەر سەرينم. واته: ئەگەر تۆ بێيته سەر سەرينم ئەی «حۆری» هەواڵم بپرسی، وا ئەزانم له بەهەشتام، چونكه بێ تۆ تاقەت نابەم‏و ناتوانم لێت دوور كەومەوه. ٢. چرا: بۆچی. جارجار: هێندێ جار. نمی‏آيی: نايێت. واته: بۆچی جارجار نايێيته لام‏و هەواڵم بپرسيت‏و بڵێی: چۆنی ئەی بيماره نەخۆشەكەم؟ ! . ٣. مەواچی: ئەڵێی. هوون: خوێن. وەروه: بەفر. واته: يارو خۆشەويستی من دەم‏و چاوی ڕەنگاو ڕەنگ بووەو ئەڵێی «خوێن»و «بەفر»ه تێكەڵ بووه وا سپی‏و سوور ئەنوێنێ. ٤. به هەم: پێكەوه. تێكەڵ بيەن: تێكەڵاو بووه. واته: 'دوو' زوڵفی بۆن خۆشی پەخشان‏و بڵاو كردووەتەوه بەلای ڕوومەتی ڕووناكيا، ئەڵێی «ڕۆژ»و «شەو»ی پێكەوه تێكەڵ كردووه. ٥. وەش: خۆش، باش. ئاشق: عاشق. چشم: چاو. واته: باش چاوی ڕەشی عاشقان ئەكوژێ، با شاباشی بێ، سورمەی ڕەشی كلی توور. كێوی «طور». ٦. واته: چ سوودێكی هەيه گەر لەمەودواتۆ بێيته لام، چونكه لەشم وێران‏و كەنەفت بووه، وەك خانووی وێرانەی لێ هاتووه كه تەعمير نەكرا بێت. ٧. چه كۆته بژنەوو: چۆن ببيسێت. ديدەم: چاوم. نيۆش: نيەتی. واته: چۆن دەنگت ببيسم كه گوێم گران بووه، وه چۆن دەموچاوت ببينم كه چاوم هيچ تروسكايی‏و ڕووناكی تيا نەماوه. ٨. تەماوو: تەماعی. وەشبەری: خۆش ڕابواردن. واته: به تەمای خۆشڕابواردن مەبه ئەی صەيدی، چونكه عەشق هيچ دەرمانی نيه، وه دەرمانی دەردی عاشق به هيچ جۆرێك چار ناكرێت. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: به جان من... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی «به جان من ز آتش دوری تو ندارم طاقت مهجوری تو»١ شەمەم، تۆ ئەز پەپولێت سۆچيۆ داد «ز بی‏پروايی مغروری تو»٢ دەمێ ناڵوو، دەمێ زاروو، دەمێ ئاخ «به صد گونه كشَم رنجوری تو»٣ چەمی مەستێت هەزارش مەست كەردێ «به ناز و شێوەی مَستورەی تۆ»٤ ئەز ئاشكنۆ «ڤەهێشت»و «نار» مەزۆنۆ «به بی‏مزدی كنم، مزدوری تو»٥ ڤەهەشتم هۆمدەمێوتەن، هۆمدەمی ته «جهنّم دوری» تۆن، «دوری تو»٦ ڕوی دونيەی مەنێبيەی خۆم كه سازنۆ «به جانان ای رقيب از كوری تو»٧ من‏و يارەم هەنێ ئايری سوور به «ايا رضوان بهشت حوری تو»٨ گوڵێ سوورەم ولۆ سەر كوڵم‏و يارەن «نخواهم باغبان، گل‏سُرخی تو»٩ چەمو من خوێت ڕەژه پا تۆزو پا بۆی «كه هست آن مايەی پُر نوری تو»١٠ نەها قارەت بەری قيبلەت چەنی من «به اين مهر و وفا مشهوری تو»١١ نەلارەنەی چەمێت «صەيدی» خۆراسێ «به صُبح آمد شب ديجوری تو»١٢ ١. به گيانی خۆم سوێند دەخۆم كه له تۆ دوور كەومەوه، ئاگر بەر ئەبێته لەشم، لەبەر ئەوه به هيچ جۆرێك توانايی دووری تۆم نيه. ٢. شەمەم: شەمعم. ئەز: من. پەپولێت: پەروانەت. سۆچيۆ: ئەسوتێ. واته: تۆ شەمعی منی‏و منيش پەروانەی تۆم، ئەسوتێم‏و هاوارو داد ئەكەم لەدەس بێ پەروايی‏و مەغروری تۆ. ٣. واته: هێندێ جار هاوارو ناڵەمه، بەعزێجار شين‏و زاريمه، بەعزه وەختێكيش ئۆف‏و ئاخمه وا من به هەموو جۆرێ زەحمەت كێشی تۆم. ٤. واته: چاوی مەستت هەزارانی سەرخۆش كردووه، به هۆی نازو شێوەی خۆ شاردن‏و خۆ دەرخستنی تۆوه هەموويان سەرخۆش‏و بێهۆشن. ٥. ئاشكنۆ: عاشقم. ڤەهەست‏و نار: بەهەشت‏و جەهەننم. مەزۆنۆ: نازانم. يانێ: من عاشقم‏و گوێ نادەمه «بەهەشت»و «جەهەننم»، بەبێ تەماع‏و شت خاكساريت ئەكەم. ٦. واته: بەهەشتی من هاودەمی تۆيه، كه گوفتوگۆت لەگەڵا بكەم‏و لەگەڵتادانيشم، جەهەننميشم هەر دووری تۆيەو دووری تۆ. ٧. ڕوێ: ڕۆژێك. دونيەی: دونيا. مەنێبيەی: بمايه. واته: خۆزگه ڕۆژێك له ژيانی دونيام بمايه، وه لەگەڵ ياری خۆشەويستی خۆما به كوێرايی چاوی ڕەقيب ڕام‏بواردايه. ٨. واته: من كه له گەڵ يارمدا بم، با له ئاگری سووريشا بم، يا له جەهەننما بم، لەلام وەك بەهەشته، سا ئەی «رضوان» كليل‏داری بەهەشت، بەهەشت‏و حۆری خۆتان بۆ خۆتان من نامەوێ، بەهەشت‏و حۆری خۆمم هەيەو بەسمه. ٩. واته: بەلای منەوه هيچ گوڵێك بەتايبەتی گوڵی سوور جوانتر لەسەر كوڵمی يار نيه، وه تاكه سووره گوڵێ ئاواتی بۆ بخوازم سەرگۆنای ياره، ئيتر باخەوان گوڵی سووری تۆم ناوێ. ١٠. چەمۆ من: چاوی من. خوێت ڕەژه: خۆت چاوی خۆت بڕهٌژه. واته: ئەی چاوەكانم خۆت بڕەژه به تۆزی پێی ئەو ياره جوانه، كه ئەو تۆزه هۆو سەرمايەی نووری چاوانته، خۆتی پێ بڕەژه. ١١. نەها: نەكەی. قاره: قين. قيبلەم: قيبلەكەم. واته: نەكەی ڕق‏و قينم لەگەڵا هەڵگری ئەی قيبلەكەم، ئەی ياره جوانەكەم، بەتايبەتی تۆ ناوبانگی وەفا داريت دەركردووه كه يارێكی به وەفايت. ١٢. نەلاره: نەچووه. نەی چەمێت: ئەم چاوانه. خۆراسێ: خەوێك، بێ دەنگی‏يەك. واته: خەو نەچووه چاوت‏و ئارامت نەگرت ئەی صەيدی، وا شەوی تاريكت تەواو كردو ڕۆژت لێ بووەوه، هێشتا خەوت لێ نەكەوتووه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: تا شُد غم تو يارم... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی تا شُد غم تو يارم در دل نماند شادی «الآنَ غَيْرُ حُزْنِكَ، لا شَی‏ءَ فِی فُؤادي»١ عزم سفر چه كردم از كوی تو به ناچار «ما حاجَتِي بِزادِ الْحُبِّ، مِنْكَ زادِي»٢ بس روزها كه تا شب نالم من، از فراقت «كَمْ لَيْلَةٍ اِلَی الصُّبْحِ، مِنْ هِجْرِكَ اَنادِي»٣ با عاشقان به كويت، خوش بود گفتگويت «يا لَيْتَ كُنْتُ مِنْهُمْ، اِذْ قُلْتُ: يا عِبادِي»٤ ما را اميد وصل است، چون قصد تو فراق است «اِنِّي لاَِجْلِ قَصْدِكَ، جاوَزْتُ مِنْ مُرادِي»٥ «صَيدی» نوازشش كُن چون بندگان، وگرنه «بِالْحُزْنِ وَالتَّاَسُفِ، قَدْ تاهَ فِی الْبُوادِي»٦ ١. واته: تا خەمی تۆ بوو به هاوڕێم، له دڵما شادی‏و خۆشی نەما، ئێستا جگه له ماتەمی‏و ناخۆشی هيچی‏تر له دڵما نيه. ٢. واته: كاتێ كه نيازی سەفەرم كرد، كه به ناچاری لای تۆ بەجێ بێڵم، هيچ پێويستم به توێشووی سەفەر نيه، خۆشەويستی تۆ تۆشەمه. ٣. واته: چەند ڕۆژان هەتا شەو، من لەدەس فيراق‏و دووريت ئەناڵێنم، وه هەروەها چەن شەوانيش تا بەيانی لەبەر فيراق‏و دووريت هاوار ئەكەم. ٤. لەگەڵ عاشقەكانتا چەند وتەو گوفتوگۆت خۆش بوو، خۆزگه منيش يەكێ لەوانه بوايەم كه فەرمووت: «يا عِبادِي لا تَقْنَطُوا...». «صەيدی» لێرەدا ئيشاره بەلای ڕەحمی خواوه ئەكات كه ئەفەرموێت: «يا عِبادِي لا تَقْنَطُوا مِنْ رَحْمَةِ اللّهِ...» واته: «ئەی بەندەكانم نائوميد مەبن له ڕەحمی خوا...» جا لێرەدا واهەڵئەگرێت ئەم هۆنراوەيه لەگەڵ خوادا بووبێ، وه عيشقی حەقيقی‏و ڕاستی بێ نەك مەجازی‏و درۆيی. يانێ: هەر بەتەمای ڕەحمی تۆم كه شەوو ڕۆژ ئارامم نيه. ٥. واته: هيوای من بەيەك گەيشتنه، قەسدی تۆيش جيايی‏و فيراقه، جا منلەبەر خاتری قەسدی تۆ، وازم له هيواو مەرامی خۆم هێناوه. ٦. دڵخۆشی «صەيدی» بكه، دڵنەوايی بكه وەكوو خەڵقانی‏تر كه دڵنەوايی‏يان ئەكرێت، وه ئەگەر نەيكرێت له حەسرەتا سەری خۆی هەڵ ئەگرێو له چۆڵو بيابانا گوم ئەبێ. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: جڤۆنيم... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی جڤۆنيم شڕ، مەزۆن لاو كێ بەرو داد «خلل اندر اساس عمر افتاد»١ سەروو پيری، نيۆ پيرێ بلوو لاش «كه مارا توبەی تَقوی دَهَد ياد»٢ چوار پۆزێم ژمۆرێ، ساڵو ئەمريم «گهی با شادی و گاهی به ناشاد»٣ «گر از احسان و طاعاتم تو پرسی؟» سەروو پووشێ، نه ئێدم هەن، نهۆ ئاد٤ بەرەم ئەمرێ فراوان پێسه زۆنه «ازين «شصت»ه رسيدن تا به «هفتاد»٥ خەڕه پی دونيەی مايەی بێ وەفانه «كه هيچست و ندارد هيچ بنياد»٦ كه ها، كۆچ كەرمێ، كۆچێ دونيەی ئاخر «ولی مُشكل بود، بی‏توشه و زاد»٧ فره گێڵوو، حەكيمێ يۆزوو پەی وێم «كه صادق باشد اندر فنّ ارشاد»٨ وزوو جەمرێوه خوێم نەی ئاستۆنش «چو شاگردان كُنم خدمت به اُستاد»٩ ملوو، بەڵكم به من كێشۆ «چلێ»وه «شود پاك اين تَن مُردار فساد»١٠ مەبۆ پۆك پی چلێ من زێڵوو جەستەم «به آتش نرم خواهد گشت فولاد»١١ حەكيمێو هەن پێسەو «لوقمون» ملوو لاش «كه پيش او مُريدانند و زُهّاد»١٢ ئەگەر ته پيرو، پيرێت بۆ تكاكار «شوی «صيدی» ز نار دوزخ آزاد»١٣ ١. جڤۆنيم: جوانيم. شڕ: دڕاو. مەزۆن: نازانم. واته: جوانيم وەكوو شتی دڕاوی لێ هاتوه، نازانم شكاتی لەناوچوونی جوانيم بۆلای كێ بەرم؟ ! وابناغەی عومرم كەلووكۆمی تێكەوت. ٢. سەرو پيری: به سەری پير سوێند ئەخۆم. مەبەستی «پيرشاليار»ه. نيۆ: نيه. پيرێ: شێخێك. بلوو: بڕۆم. واته: به پيری هەورامان سوێند ئەخۆم پيرێكی وانيه بچمه لای كه تۆبەم داداو ڕێگای خواپەرستيم نيشان بدات. ٣. پۆزێم: پانزەييم. ژمۆرێ: ژماردم. ئەمريم: عومرم. واته: 'چوار' پانزەييم له ساڵەكانی تەمەنی خۆمم حسێب كرد؛ يانێ: '٦٠' ساڵ، هێندێ جار به شادی‏و خۆشی، وه بەعزێ جار به خەم‏و ناخۆشی دونيام ڕابوارد تا تەمەنی ئێستام كه '٦٠' ساڵی‏يه. ٤. سەروو پووشی: بەقەد سەری پووشێك. نه ئێدم هەن: نه ئەمەم هەيه. نهۆ ئاد: نه ئەوم هەيه. يانێ: نه چاكەو نه عيبادەت، هيچم نيه. واته: ئەگەر بۆ چاكەو خێر كردن، وەيا عيبادەت‏و خوا پەرستيم ئەپرسی؟ ! ؛ بەقەد زەڕڕەيەك، وه بەقەد سەره پووشێك نه ئەمم هەيەو نه ئەو. ٥. واته: ئەگەر زۆر زۆر بژيم لەم تەمەنی ٦٠ ساڵی‏يەوه واگەييمه تەمەنی ٧٠ ساڵی، به چی ئەچێ؟ ! . «بەڵام داخەكەم نەگەيشتووەته ٧٠ ساڵی، وەكوو زانراوه له تەمەنی ٦٥ يا ٦٦ ساڵی‏يا وەفاتی كردووه». ٦. خەڕه: دەس‏خەرۆ. پی: بەم. دونيەی: دونيايه. واته: حەق نيه كەس دەس‏خەرۆ بێت بەم دونيا بێ وەفايه، كه هيچەو هيچی بەسەر هيچەوه نيه، وه بێ بناغەو بێ بنچينەيه. ٧. كه ها: نزيكه. كۆچ كەرمێ: كۆچ بكەين. كۆچێ: كۆچی. دونيەی ئاخر: قيامەت، دواڕۆژ. زاد: تێشووی سەفەر. واته: نزيكه ئەم دونيايه بەجێ بێڵين‏و كۆچ بكەين بۆ قيامەت، بەڵام زۆر زەحمەت‏و ناخۆشه، كه ئەم كۆچ كردنەمان بەبێ توێشوو بێت. ٨. فره گێڵوو: زۆر ئەگەڕێم. يۆزوو: بدۆزمەوه. پەی وێم: بۆ خۆم. واته: زۆر ئەگەڕێم به دونيادا تا پزيشكێكی دينی ئەدۆزمەوه بۆ خۆم، كه باش‏و ڕاست‏وێژ بێت له هونەرو فەننی «اِرشاد»ا، ڕێگای خواپەرستی‏و دينداريم نيشان بدات‏و ڕێنموونيم بكات بۆ ڕێگەی ڕاست. ٩. وزوو: ئەخەم. جەمرێوه: ماوەيەك. ئاستۆنش: بەردەرگای. واته: پاش ئەوه ئەو پزيشكه دينی‏يەم دۆزی‏يەوه، ماوەيەك خۆم ئەخەمه قاپی‏يەكەی، وه خزمەتی ئەكەم وەكوو خزمەت كردنی شاگرد به وەستای‏كەی، يا فەقێ به مامۆستاكەی. ١٠. ملوو: ئەڕۆم، ئەچم. بەڵكم: بەڵكو. به من كێشۆ: به من بكێشێ. «چلێ»وه: «چله»يەك. «چله» ئەوەيه كه: 'چل' ڕۆژ لەسەر يەك ئينسان ڕۆژوو بگرێت‏و خەريكی خواپەرستی بێت‏و گۆشه نشين بێت، وه خۆی تێكەڵی هيچ باسێكی دونيايی نەكات‏و به هيچ جۆر سەرگەرمی شتی دونيايی نەبێت. ئەو 'چل' ڕۆژه پێی ئەڵێن «چله» كه بۆ پاڵفته كردن‏و پاك كردنەوەی دڵو دەرونی ئينسان ئەنجام ئەدرێت، بۆ پڕ كردنی له نووری مەعريفەت‏و خوا پەرستی. واته: بچمه لای ئەو پيره گەورەيه «تۆبه» بكەم‏و چلەيێكم پێ بكێشێ؛ بەڵكو ئەم لەشه مردارەوه بووه گەنيوو داڕزاوەم پاك كاتەوه له گوناەو تاوانباری. ١١. مەبۆ: ئەبێ. پۆك: پاك. پی چلێ: بەم چلەيه. زێڵ: دڵ. به آتش: به ئاگر. فولاد: پۆڵا. واته: بەو چله كه پێم ئەكێشێ دڵو لەشم پاك ئەبێتەوه، چۆن پۆڵا به گڕی ئاگر نەرم ئەبێو ئەتوێتەوه، وا دڵو دەروون‏و لەشی منيش نەرم ئەبێت وه له هەموو خراپەو گوناەو تاوانباری‏ێك ڕزگار ئەبم. ١٢. حەكيمێو هەن: پزيشك يا دوكتۆرێك هەيه. «مەبەستی له شێخ عوسمانی تەوێڵەيه» رحمەالله پێسەو لوقمۆن: وەكوو «لوقمان»ی «حەكيم». ملوو لاش: ئەچمه لای. واته: پزيشكێكی دينی هەيه وەك لوقمان ئەچمه لای، لەلای ئەو تۆبه ئەكەم، ئەو پيرو دۆكتۆره دينی‏يەش موريدو مەنسووب‏و دينداری زۆری هەيه. «تٌبينی»: وەكوو زانراوه «صەيدی» هاتوەته لای شێخ «عوسمان»ی «تەوێڵه»و تۆبەی كردووەو بووه به خەليفەی شێخ «عوسمان» قدس‏سره. هەتا جارێك له «هەورامانی تەخت»ەوه خەلكی دێنه لای شێخ‏و ئەڵێن: خەليفەكەت شيعر به ژنانا هەڵ ئەدات. ئەويش نامەيەكی بۆ ئەنووسێت. «صەيدی»ش به هۆنراوەی «يا شێخ سەنعانم، يا شێخ سەنعانم» وەڵامی ئەداتەوه. كه ئەو هۆنراوەيه له جێگەی تايبەتی خۆيا هەر لەم پەرتۆكەدا ئەی‏خوێنيتەوه. ١٣. واته: صەيدی، تۆ خۆت پيريت، وه پيرێكی دينی وايش ببێ به تكاكارت له قيامەتا، ئەوا له ئاگری «جەهەننم» ڕزگار ئەبی‏و خوا عەفووت ئەكا له تاوانەكانت. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: چه سازم... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی «چه سازم با دل غمگين، چه سازم؟ كه رنجيد است يار دل نوازم»١ «به كوی او مجال رفتنم نيست» جه من توورش كنان، لاو خوێش نمازەم٢ دڵێ كۆن پەی منش بێشه، بلوو لاش «كُند عرض جناب او نيازم»٣ سەرم پەوكەی نيان نەی ئاستۆنش نه پايەنداز به ئەو، ئاواته وازم٤ ئەگەر ئاده بەرۆم وەشما، مدەو ساز «ولی با مردم نادان نه سازم»٥ نەفۆمۆ، مەجيەشۆ، مێرەن دڵو من «به نازم می‏كشد، آن سَرو نازَم»٦ نەدانم ئەی گوڵ ئەندامی دڵ ئارام «به ناز هِجر تو تا كی گُدازَم»؟ ٧ ئەزت خۆ كوشتەنۆ، سا پەی سەوابی «بيا يك دم كه بگذاری نمازَم»٨ نەواچی شوورەيين، پير چی بی عاشق «كه عشق او جوان كرده است بازَم»٩ «شبی كز مرحمت سوی من آيی» چمان ئامانەوەت، لام عومری تازەم١٠ شەوەم داره سەرەوها، بريه كۆتاه «ز بحث زلف تو، رازی درازم»١١ مەجازين، عەشقو «صەيدی» «يا الهي» «به لطف خود حقيقی كُن، مجازم»١٢ ١. واته: چۆن بسازێنم؟ لەگەڵ دڵی خەمبارمدا، كه يارم لێم تۆراوه، چۆن بسازێنم؟ ! . ٢. واته: بۆلای ئەو مەجالی ڕۆيشتنم نيه، ئەو لەمن تۆراوەو ناهێڵێ بچمه لای. ٣. واته: يەكێكی دڵسۆز كوا؟ ! ، كه دڵی بۆ من بێنێ، ئڵی بۆ من بسووتێو بچێته لای نيازی منی پێ بڵێ. ٤. پەوكەی: بۆيه. نيان: ناوەمەته. ئاستۆنش: بەردەرگای. واته: بۆيه سەرم ناوەته بەردەرگاكەی، تا پايەندازی كەم، وه ئەوەيه ئاواتم. ٥. واته: ئەگەر ئەو بمباته لای خۆی، خۆشيمەو ئەسازێنم، بەڵام قەت لەگەڵ ئينسانی نەزان‏و بێ عەقڵا ناتوانم بساچێنم‏و لەگەڵيا بژيم. ٦. مەجيەشۆ: وا ئەزانێ. مێرەن: مردووه. «سَرو»، سەرو: ناوی دارێكیباڵا بەرزو جوانه. واته: نەفامه، وا ئەزانێ دڵی من مردووه، به ناز ئەمكوژێ، ئەو سەروه نازەنينەم. ٧. واته: نازانم ئەی گوڵئەندامی دڵ ئارام، تاكەی به ئاگری دەردی دووريتەوه بسازێم؟ ! . ٨. واته: خۆ تۆ منت كوشتوه، سا وەره ئەم چاكەيەش بكه، وەره سەرم نوێژی مردنيشم بخوێنه. ٩. نەواچی: نەڵێی. شوورەيين: عەيبه. پير چی بی پير بۆچی بوو. واته: نەڵێی عەيبه پير چۆن عاشق ئەبێ؟ ، عەشقی ئەو منی جوان كردووەتەوه. ١٠. واته: شەوێك كەرەم بكەو وەره لای من، ئەو هاتن‏و مانەوەته به عومرێكی تازه دائەنێم. ١١. واته: شەوم برده سەر تا ڕۆژ بوەوه، شەو دوايی هات له باسی زوڵفی تۆو ڕازی درێژی خۆمەوه. ١٢. واته: عەشقی «صەيدی» ئەی «يەزدان» خۆ «مەجازی»يه، به لوتفی خۆت خوايا ئەم عەشقه مەجازی‏يەم بكه به عەشقی «حەقيقی». ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دڵت بێرۆنه... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دڵت بێرۆنه بێنێت بەر نهۆ ئاد «ز بيداديت نيگارا چون كنم داد»١ جه زەل تۆم لەيله زۆنای خوێم مەجۆله «ترا شيرين شمردم، خود چو فرهاد»٢ تەمەڵجێ پووچه، نەرمێو ته چەنی من «نگردد موم هرگز، سخت فولاد»٣ ته ئەزت وير نەكەوتۆ بەی وەلاو من «ترا يكدم نخواهم بردن از ياد»٤ بيناييم گرد فدێو باڵاو ته بۆنه «همه شمشاد باغ و سرو آزاد»٥ بۆو زوڵفێتەنێ گێڵان مەرەجيەی «سَحَر گه عنبر افشان می‏وَزَد باد»٦ دەروونم پێسه «لوولێ» نەيجەينه «ز هجرانت كُند پيوسته فرياد»٧ چەمێت «صاد»و برۆت «نوون»و دەمت «ميم» «رُخَت لوح و دلم طفل و تو استاد»٨ «دهی جُرم، كشی جانم»، بەری دڵ مەزۆنۆ خاترەم، چێشت كەرۆ شاد٩ «دهد» هووناو، موسڵمۆنا، به منوه «به زارم می‏كُشد بی‏رحم جلاّد»١٠ چەنی ئەشكت جڤۆنيم شڕ بەرۆ پير «ز سودای تو دادم عمر بر باد»١١ چنۆ پەی ته بيەن دێڤۆنه «صەيدی» «چرا گاهی ز حالش ناوری ياد»١٢ ١. واته: دڵمت بردووه، ئەو ناتوانێ له دەستت ڕزگار بێ بێته دەرەوه، دەر بێ له زۆر داری‏و بێ داديت، ئەی نيگاری خۆشەويست چۆن داد بكەم. ٢. جه زەل: له ئەزەلەوه، هەر له يەكەم جارەوه. زۆنای: زانيمی. خوێم: خۆم. مەجۆله: مەجنوون. واته: هەر له يەكەم جارەوه تۆم به لەيلێ زانی‏و خۆم به مەجنوون، وه هەروا تۆم به شيرين داناو خۆم به فەرهاد. ٣. تەمەڵجێ: تەمايێكی. نەرمێو: نەرمی. ته: تۆ. چەنی: لەگەڵ. واته: تەمايێكی پووچه، خەياڵی خاوه دڵی تۆ نەرم بێ بۆم، هيچ وەخت پۆڵا وەكوو مۆم نەرم نابێت، دڵی تۆيش سەخته وەك پۆڵا. ٤. واته: تۆ منت نەكەوتەوه بير، بەڵام من هيچ كاتێ نامەوێو ناتوانم تۆ لەبير ببەمەوه. ٥. واته: چاوەكەم، هەمويان با بێن ببن به قوربانی باڵای تۆ، هەرچی شمشادی باخان‏و سەروی ڕاست‏و ئازاد هەيه له باخانا. ٦. واته: بۆنی زوڵفی تۆيه هاتوه، وەكوو من ئەمزانی وابوو كه بەيانيان با شنەی بۆن خۆشی ئەهات هی زوڵفی تۆ بوو. ٧. پێسه: وەكو. لوولێ: شمشاڵ. نەيجه: قاميش. واته: دەروونم وەكوو شمشاڵی قاميشی كون كونه، له دووری تۆوه هەموو كاتێ هاوارو داديەتی، ناڵه ناڵيەتی. ٨. چاوت «صاد»ه، برۆت «نوون»ه، دەمت «ميم»، يانێ «صَنَم» به مانا «بُت» بوتەكەم، ڕوومەتت «لَوح»ه تەختەی نووسينمه، دڵم «مناڵه» تۆيش «ئوستادی». ٩. واته: ئازارم ئەدەی، دڵم ئەبەی، ئەمكوژی، نازانم به چ شتێكی تۆ دڵو خاتری من خۆش‏و شاد ئەبێ. ١٠. دهد: ئەدا. هووناو: خوێناو. به منوه: به من. واته: ئەی موسوڵمانينه! ئەو ياره خوێناو به من ئەدات، وه ئەو بێڕەحمه جەللاده به ئێش‏و ئازار ئەم‏كوژێت! ١١. چەنی: لەگەڵ. ئەشكت: عەشقت. جڤۆنيم: جوانيم. واته: بەهۆی عەشقی تۆوه جوانيم شڕو كەلو كۆم بووه، پير بووم وه له سەودای عەشقی تۆدا عومرم بەرباده. ١٢. چنۆ: وەها. پەی ته: بۆ تۆ. دێڤۆنه: دێوانه. واته: وەها «صەيدی» بۆ تۆ شێت‏و دێوانه بووه، هۆش‏و بيری لا نەماوه، بۆچی جارێك هەواڵی ناپرسی! ؟ پرسيار له حاڵو ئەحواڵی ناكەيت! ؟ . ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ڕوێو كريام... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ڕوێو كريام هەواو سەيری، لوەم باخ «بديدم قمری دل خسته بر شاخ»١ «من و قُمری بهم دمساز گشتيم» هەر ئاده چڵوه كۆكۆش بێ، من ئاخ ئاخ٢ هەر ئاده «زد فُغان» كۆ يار، كۆ يار ئەزيچ سۆت‏و، پڕوزيۆنو، بەرو داخ٣ «فشاندم اشك خونين بر رُخ زرد» چەنی هەر سۆ ڕوۆو وێم كەرده شير داخ٤ «چه سازم چون كُنم كز يار دورم» دەماغم ناوەشۆ، كەيفم نيۆ چاخ٥ دەرونم لت لتا بەستەنمۆ پێوه «بسان پنجره سوراخ سوراخ»٦ كەی ئەز يارم چەنی يارو بلوو لاش «به كوی او صبا نگذشته گستاخ»٧ نەديت چی دۆنيێنه كۆمێ «صەيدی» «ترحّل كُن به ناكامی از اين كاخ»٨ ١. ڕوێو: ڕۆژێك. كريام: كردم. لوەم: ڕۆيشتم. واته: ڕۆژێك هەوای سەيرانم كرد، چوومه ناو باخ سەيرم كرد قومريێكی دڵ خەسته لەسەر لقی دارێك نيشتوەتەوه. ٢. هەر ئاده: هەر ئەو. چڵوه: به لقەكەوه. واته: لەگەڵ قومريدا بوين به هاودەمی يەكتر، ئەو به چڵی دارەكەوه كۆكۆی بوو، منيش ئاخ ئاخم بوو. ٣. ئەزيچ: منيش. سۆت‏و: سوتام. پڕۆزيۆنوو: هەڵپڕوزام. واته: هەر ئەو هاوار هاواری بوو كوا يار؟ منيش ئەسوتام‏و هەڵئەپڕوزام‏و ئاخم هەڵئەكێشا. ٤. رُخ: ڕوومەت. چەنی: لەگەڵ. هەرسۆ: فرمێسك. وێم: خۆم. واته: فرمێسكی خوێناويم ڕژاند بەسەر دەموچاوی زەردما ئەوەنده گريام تا ڕوومەتم بوو به شيراخ فرمێسكەكان خەت خەتيان كرد. «تێبينی»: ئەم هەڵبەستەی «صەيدی»يەم له گۆڤاری «گەلاوێژ»ی ژماره «٢»ی ساڵی «٥»ی «شُباط»ی ٩٤٤دا بڵاو كردووەتەوه. (م. كاردۆخی) ٥. واته: چۆن بسازێنم؟ چی بكەم دوورم له يار، دەماخم نەخۆشەو ماتم، كەيف‏و خۆشيم هيچ نيه. ٦. بەستەنمۆ: بەستوومەتەوه. پێوه: بەبەكەوه. سوراخ: كون. واته: دەروونم پارچه پارچەيه، بەستوومەتەوه به يەكترەوەو هەمووی كون كونه وەك پەنجەرەی لێ هاتوه. ٧. واته: من چۆن ئەوێرم بچمه لای يارم، به وڵاتی ئەوا به شاخەكانيشيا «با»يش به سەربەستی نەيتوانيوه بڕوات. ٨. نەديت: نەت دی. دۆنيێنه: لەم دونيايەدا. كۆمێ: ئاواتێ. واته: «صەيدی» تۆ لەم دونيايەدا هيچ ئاواتێكت نەدی بێته دی كامەران نەبووی، كەوابوو كۆچ كەو به نامورادی لەم دونيايەدا بڕۆره دەرەوه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ڕيۆنێ... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ڕيۆنێ مونگڵه ديمێ، بێ نەوەردێ «خدايت يار باد از هر گزندی»١ جەفاو ئاشقا ئامان ڤەسێ ده «بترس از دود آهِ دردمندی»٢ «كی رست از فتنەی آشوب حُسنت» زەريفێ، چەم سياوێ، گێس كەمەندێ٣ جياتی مەڵهەمی زۆمێ گرۆنێم «فرست از غمزه از ناز چندی»٤ «بكن در گوش ما آن حلقەی زلف» وەشۆ ته خواجه بێنی ئێمه بەندێ٥ دڵو من شێت‏و وێتا وەس ڕەهێڵ بۆ «بپايش نه ز تار زلف بندی»٦ «ميان باغ و بُستان آنچه سروند» فدێو باڵاو ته بۆ باڵا بوڵەندێ٧ ته هەرزۆن ماچێوەت مێژۆ گيۆنێ «در اين سودا نباشد چوون و چندی»٨ «خوشا رقصيدن عُشّاق با يار» سەرو ماڵم جڤۆنێ جان مەندێ٩ مەتاوو ئەز نەدۆنوو ئاشكی يار «مده زاهد مرا هر لحظه پندی»١٠ «تو بی‏پروا چنين مگذر به «صيدی» حَذَر كن» مەشيه تەرسه ئاه مەندێ١١ ١. ڕيۆنێ: ڕێحانی. مونگڵه ديمێ: ڕوومەت وەك مانگ. واته: ڕێحان ڕوومەت مانگی بێ وێنه، يەزدان بتپارێزێ له هەموو ناخۆشی‏و پەژارەيەك. ٢. ڤەسێ ده: بەس بده. بترس: بترسه. دود: دووكەڵ. واته: جەفای عاشقان بەس بده، بترسه له دووكەڵی هەناسەی دەردەران. ٣. رست: ڕزگار بوو. چەم سياو: چاو ڕەش. گێس: له «گيسو»ی فارسی‏يەوه هاتوه به مانا: زوڵف. واته: كێ له فيتنەو ئاشووبی جوانيت ڕزگاری بووه، ئەی جوانی چاو ڕەشی زوڵف كەمەند. ٤. جياتی: لەباتی. زۆمێ: زام. گرۆنێم: گرانم. فرست: بنێره. واته: لەباتی مەڵهەمی زامانی گرانم هێندێ غەمزەو ناز بنێره. ٥. واته: حەڵقەی زوڵفت بكەره گوێم، خۆشه تۆ خواجەو گەورەيت، منيش بچووك‏و بەندەت بم. ٦. واته: دڵی من شێته با بەس بەرەڵڵا بێت، به تاڵی زوڵفت پێوەندی كه با نەتوانێ بەم‏لاو بەولادا بڕوات. ٧. واته: لەناو باخ‏و باخاتا هەرچی «سەرو» هەيه با هەموويان قوربانی باڵای تۆ بن، ئەی باڵا بەرز. ٨. واته: تۆ ئەگەر ماچێكت به هەرزان بفرۆشيت نرخەكەی گيانێكه، لەم مامەڵەشا «بۆچی»و «بۆ وا»ی تيا نيه، ماچی تۆ نرخەكەی گيانێكەو به گيانيش هێشتا هەرزانه. ٩. واته: خۆشه هەڵپەڕكێ لەگەڵ ياردا، با سەرو ماڵم فيدا بێت بۆ جوانێكی گيان ڕفێنی دڵ ڕفێن. ١٠. مەتاوو: ناتوانم. نەدۆنو: نەدوێنم. پند: ئامۆژگاری. واته: ناتوانم من نەدوێنم يارەكەم، چونكه عاشقم ئيتر زاهێد ئامۆژگاريم مەكه. ١١. واته: تۆ بەبێ پەروابەلای «صەيدی»دا تێمەپەڕه، ئاگات له خۆت بێ بترسه له هەناسەو ئاهی دەردمەندێ. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: مرا ديشب... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی «مرا ديشب ز درد هِجر» يارێ «نه صبری ماند در دل، نه قَراری»١ «گه آه از دل كشيدم، گاه ناله» چەمەم ناراوه تكيێ، هەرسێ وارێ٢ «اجل ديدم كه بر بالين من بود» خەريك بێ ساڵو ئەمرو من ژومارێ٣ ديا ڕوخسارمەنه، بڕيەش تەمۆ من «نه در تَن قوَّتی، نه اختياری»٤ مەژۆ بێ ياره، ژيواو ته مەحاڵۆ «به جان دادن رضايی! ؟ ، گفتم آری»٥ گيۆنش مەڵكەمووت، سا كێشه «صەيدی» «كه بی‏جانان نيايد جان به كاری!»٦ ١. مَرا: من. ديشَب: دوێنێ شەو. ماند: مابوو. واته: من دوێنێ شەو له دەردی دووری يارا نه سەبر له دڵما مابوو، نه قەرارو ئارامم مابوو. ٢. چەمەم: چاوم. ناراوه: ئاوی هەنار. تكيێ: ئەتكا. وارێ: ئەباری. واته: هێندێ جار ئاخ له دڵمەوه دەر ئەهات، بەعزێ جاريش ناڵه ناڵم بوو، چاويشم هەناراوی لێ ئەهاته خوارەوه فرمێسك ئەباری له چاوانم وەك ئاوی هەنار سوور بوو. ٣. واته: ئەبينم عيزرائيل لەسەر سەرينمه، مردنم نزيكه، وا خەريكه تەمەن‏و ساڵی عومری من حيساب ئەكات. ٤. ديا: نواڕی. ڕوخسارمەنه: به ڕوومەتما. بڕيەش تەمۆ من: تەمای ژيانی منی بڕی. واته: نواڕی به دەمو چاوما، تەمای ژيانی منی بڕی، له لەشما نه هێزێك هەيه نه ئيختيارێك. ٥. مەژۆ: ناژيت. بێ ياره: بەبێ يار. ژيواوته: ژيانی تۆ. واته: عيزرائيل وتی: ناژيت، ژيانی تۆ بەبێ يار مەحاڵه، ڕازيت به گيان دان؟ (ڕازيت گيانت بكێشم؟ ) وتم: بەڵێ، تا ڕازيم گيانم بكێشه. ٦. مەڵكەمووت: «ملَك المَوت»، عيزرائيل. گيۆنش: گيانی. كێشه: دەریبێنه. واته: عيزرائيل گيانی «صەيدی» دەربێنه، چونكه بەبێ يار گيان بەكاری هيچ نايەت‏و ژيان هيچ خۆشيێكی تيا نيه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: هەی پەی خودێ... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی هەی‏پەی خودێ ١ ئەزچێش‏كەرو، زۆمێم چەنی ساڕێش كەرو «نه روی يارم در نَظَر، نه با رُخش دل را شكيب»٢ ١. له پەراوێزی بەيازێكدا ئەم تاقه هۆنراوەی «صەيدی»يەم بەرچاو كەوت كه به خەتی مامم شێخ «حسام الدّين» رحمەالله نووسرا بووەوه. ئەويش ئەمەيه. ٢. واته: هەی بۆ خوا من چی بكەم، زامەكانم چۆن تيمار كەم! ؟ تا ساڕێژو خۆش ببنەوه، نه ڕووی يارم لەبەر چاومه، نه به سەير كردنی ڕوويشی دڵم سەبووری‏و تەسكينی به تەواوی دێت. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: الهی واقفی... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی الهی واقفی ١ بر حال زارم هميخوانم كه جُز تو كس ندارم الهی كردەام بسيار تقصير وز آن حسرت جفايت شرمسارم الهی غرقم در بحر عصيان به دست رحمت افكن بر كنارم الهی خاطر مرا جمع گردان كه مسكين و پريشان روزگارم الهی برگشا از غيب راهی كه چندين سال من در انتظارم الهی گر بخوانی ور برانی تو دانی بندەی بی‏اختيارم الهی گر نه لطفت دست گيرم كجا از شرمساری سَر برآرم الهی گر بياد بی‏نيازی دی من چيستم مشت غُبارم الهی نفس و شيطان در كمينند به توفيق عنايت كُن حصارم الهی راه مردان سخت راهيست تو آسان بگردان در ره گذارم الهی وقت مُردن لطف بنما كه تا من جان به آسانی سپارم الهی چون عزيزم كردی امروز مكن فردا به نزد خويش خوارم الهی بر جنيد ايمان نگه دار كه آنست اصل راه اعتبارم الهی چون در اين‏جا بگذرانی به فضل خود گُناهان در گذارم الهی «صيدی»م كُن صيد جنّت اگرچه بار عصيان صد هزارم ١. «تێبينی»: ئەم هۆنراوه فارسی‏يەی «صەيدی»يه هەمووی لەگەڵ يەزداندا قسه ئەكاو له خوا ئەپاڕێتەوه كه له گوناەو تاوانباری خۆش بێت. به پێويستم نەزانی ئەم هەڵبەستەی دێڕ به دێڕ بكەم به كوردی. م. كاردۆخی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ای به ملك خوبرويی... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ای به ملك خبرويی١ كامران چون «شَ، ه» بر سر تاج شهانی «گ، و، ه، ر» گوهر تاجی‏و باشد همچو ماهت رُخ بر زبانم گشته نامت «ذ، ك، ر، ی» ذكر حُسنت تا شده افسانەی اهل نَظَر ياد نازت كس حُسنت «ی، و، س، ف» يوسف مصری نبودی تا نمايان نزد تو بود در عهد تو «ك، ا، ش، ك، ی» كاشكی گرد كف پای تو آوردی صبا تا به چشمش جا كنم چون «سُ، ر، م، ه» سُرمه اندر چشم من خاك كف پايت بود كُن برای ديدەام «م، ر، ح، م، ت» مرحمت با عاشقان داری نگارا من ولی زان ميان با من نداری هيچ «لُ ط، ف» لُطف تو شامل به حال من نيايد زان كُنم بر سر كويت هميشه «ن، ا، ل، ه» نالەی فرياد و زارم نايدت هرگز به گوش تا سحر افغان كُنم از جور تو «ش، ب» شب فراقت می‏دهد دل را سزا تا صُبحدم چون ننالم از غمت ای همچو «ح، و، ر» حور من احوال جنّت را چه خوانی پيش من پيش من هرجا توی آنجانست «ج، نّ، ت» جنّت ار مارا دهند و تو نباشی اندرو كی نشينم زان وطن يك «س، ا، ع، ت» ساعت عُمر آخر آمد از فراق روی تو مرد حسرتمند مسكين «ص، ی، د، ی» «صيدی» آن خواهد بريزی دلبرا خونش به تيغ می‏كشی اورا به خنجرهای مژگان، گُفت: «آ، ر، ی» ١. «تێبينی»: ١) «صەيدی» ئەم هەڵبەسته فارسی‏يەی بۆ شەڕه شيعر داناوه. جاران باو بووه كه فەقێو خوێندەواران لەگەڵ يەكترا شەڕه شيعريان كردووەو پێيان وتووه «مُشاعِرَه»، يەكێكيان شيعرێكی خوێندووەتەوەو ئاخری وەزن‏و كێش‏و قافيەی‏كەی به چ پيتێك دوايی هاتبێ ئەبێ ئەو خوێندەوارەكەی تريان كه شەڕه شيعری لەگەڵ ئەكات ئەوەڵی شيعرەكەی ئەو بەو پيته دەس پێ بكات، بەم جۆره هەريەكه شيعرەكی خوێندووەتەوەو ئەوی‏تر به هۆنراوەيەكی‏تر وەرامی داوەتەوه تا يەكێكيان داماوەو پەكی كەوتووه، ئەوه «بۆڕ دراو» بووه. تا ئێستاش ئەم شەڕه شيعره لەناو زۆر فەقێو خوێندەوارانا باوی ماوه. ٢) يەكێ له كەڵكەكانی شەڕه شيعر «مشاعره» ئەوه بووه كه خوێندەوارانی هان داوه بۆ لەبەر كردن‏و بەم هۆيەوه پلەی زانياری له شيعرا بەرز بووەتەوه. ٣) ئەم هەڵبەستەشم به پێويست نەزانی وەری گێڕمه سەر كوردی. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بنفشه... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی بنفشه بر كنار جويبارست ز سودايش دل من بی‏قرارست سيه پوشم بمانند بنفشه جگر خسته دلم زار و فگارست ز بيداد بنفشه بر بنفشه چو ابرم چشم گريان اشكبارست بنفشه دم ز زُلف او زند ليك نه چون زلفش سياه و تاب دارست بنفشه زار گردد تُربت من ز اشك حسرتم كان در مزارست اگرچه دور ايّام خزان است دل باغ بنفشه نوبهارست «تۆ عاشقنی ئەگەر «صەيدی» مەزۆنۆ» تُرا با زُهد و تقوايت چەكارست «وەنەوشێوەن ته مەيلت سا وەنۆشه» بنفشه بر كنار جويبارست١ ١. بنفشه: بەنەوشه، وەنەوشه. مەزۆنۆ: نازانم. وەنەوشه: ناوی دڵدارەكەيەتی. جوانی ئەم هۆنراوەيه له دوو شيعری دواييدا دەرئەكەوێت كه وشەی هەورامی تێكەڵ فارسی‏يەكه كردووه كه ئەڵێت: تۆ ئەگەر عاشقی ئەی «صەيدی» حەقت چيه بەسەر عيبادەت‏و خواپەرستی‏يەوه، تۆ مەرامت يەك بەنەوشەيه ئەويش «وەنەوش»ه كه خۆشەويستەكەته، وه لەلای بەنەوشەدا له گوێی جۆگه ئاوێكا دانيشتوه. له هۆنراوەی شەشەمدا وتبووی هەرچەنده پايزەو وەختی خەزانه، بەهۆی «وەنەوش»ەوه وا بەهاری تازەيه، گوڵی وەنەوشه بەهاری خستوەته ناو باخ. يانێ وەنەوشی خۆشەويستی بەهاری هێناوه. م. كاردۆخی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: باز نوای سخنم... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی باز نوای سخنم آرزوست نظم خوش سِحر فَنم آرزوست١ خواندن شعر ملك شاعران «جامی جامی» وطنم آرزوست٢ شاد برحمت بود آنكس كه گفت: باز هوای چَمَنم آرزوست٣ خاترم از مدرسه دلگير شُد جلوەی سرو و سُخنم آرزوست٤ ساقی لبريز و می اندر كفش ساقی سيمين بدنم آرزوست٥ انجمن جمع در دوستان عيش در آن انجمنم آرزوست٦ باز پری‏وار بتی ديدەام عاشق و شيدا شدنم آرزوست٧ از هوس قامت چالاك يار سرو سهی نارونم آرزوست٨ سوختم از حسرت آن خال رُخ مشك غزال خُتنم آرزوست٩ هست عقيق يَمَنی لعل او لعل و عقيق و يَمَنم آرزوست١٠ چون به رُخ سيب زنم بوسەای عيب مكن كآن «ذَقَن»م آرزوست١١ گر بكُشد يار مرا با طناب از سر زُلفش «رَسَن»م آرزوست١٢ «صيدی» ازآن به «رقع» گُلرنگ او از پس مُردن كفنم آرزوست١٣ ١. [ماناكەی له شيعری دواييدا دێت]. ٢. واته: حەزم به شيعره شيعرێكی پڕ سيحرو فەن، حەزم له شيعری پاشای شاعيرانه «جامی» ناو. ٣. واته: ڕەحمەت لەو كەسه كه وتی: دووباره حەز به چەمەن‏و باغات ئەكەم. ٤. واته: له مەكتەب دڵم تەنگ بووه، ئێسته حەز به جيلوەی سەروو گوڵو قسه كردن ئەكەم. ٥. واته: حەز به جامێ «مەی» ئەكەم بەدەس ساقی‏يێكەوه كه لەشی له جوانيا وەك زيو سپی بێ. ٦. واته: حەزم به ڕابواردن‏و كۆ بوونەوەيه لەگەڵ دۆست‏و ئازيزانا كه به ژيانێكی خۆش ڕايبوێرين. ٧. واته: دووباره پەريێكی جوانم ديوه ئێسته بۆ جوانی ئەو حەزم له عاشقی‏و شەيدا بوونه. ٨. واته: له هەوەس‏و ئارەزووی بينينی باڵای يارا، ئێسته حەزم به بينينی سەروو نارەوەنه كه دوو داری باڵا بەرزی جوانن. ٩. واته: سووتام له حەسرەتی ئەو خاڵی ڕوومەتەدا، لەبەر ئەوەيه حەزم به ناوكی ئاسكی وڵاتی «خوتەن»ه كه بۆن خۆش‏و ڕەشه وەك خاڵی ڕوومەتی ئەو. ١٠. واته: دەم‏و لێوی يارم له سووری‏و جوانيا وەك عەقيق‏و لەعلی وڵاتی «يەمەن»ه، بۆيه حەز له عەقيق‏و لەعل ئەكەم. ١١. ذقن: چەناكه، زنج. واته: ئەگەر هێندێ جار «سێو» ماچ ئەكەم عەيبم لێ مەگرن، چونكی به خەياڵی سێوی «زنج»ی ئەوەوه ئەو سێوه ماچ ئەكەم. ١٢. واته: ئەگەر يار من به تەناف بخنكێنێ حەز ئەكەم ئەو تەنافەم له زوڵفی يار دروست كرابێ، به پەلكەكانی بم‏خنكێنێ. ١٣. واته: «صەيدی» لەپاش مردن حەز ئەكات كفنەكەی كۆڵەوانه ڕەنگاو ڕەنگەكەی يار بێت لەباتی كفنی بلووری خام، وەيا جاوی سپی ئەو كۆڵەوانه بكەن به كفنم. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: تا غايتی ديوانەام... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی تا غايتی ديوانەام١ هركه می‏بينم رقيب لاقيد می‏پرسم از او «اَيْنَ الحَبيب، اَيْنَ الحَبيب»؟ چون دور از آن گُل چهرەام آتش به جان من بزن بر روی گُل نغمه مخوان «ای عِندليب، ای عِندليب» تاكی فريب دل دهی كام شب ترا مهمان شوم آخر به عهدت كن وفا، «ای دل فريب، ای دل فريب» قسام روزی دست خود هر صبح برهم می‏زند گويد ترا روزی نماند «ای بی‏نصيب، ای بی‏نصيب» گفتم ز دوری تو دوش می‏كردم افغان و خروش گفتا كەای مسكين خموش «اِنّی قَريب، اِنّی قَريب» گفتم كه كی مضطرّ چو ما زَد بر هَدَف تير دُعا گفتا كه فرموده خدا «إِنّی أُجيبُ، إِنّی أُجيبُ» «صيدی» ز غُربت باز گرد كين دلبران با هركسی لطف نوازش می‏كنند «اِلاّ غَريب، اِلاّ غَريب» ١. «تێبينی»: لەبەر ئەوەی زۆرتری خوێندەوارانی كورد شار زای زمانی فارسين، به پێويستم نەزانی ئەم هۆنراوەيەش وەرگێڕمه سەر كوردی. م. كاردۆخی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: دور از رُخت... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی دور از رُخَت١ ای قمر نشانه خون شد ز ديدەام روانه شب نيست كه از غمت نسوزيم تا صبح من و چراغ خانه رازی نبود مراد دلبر جز راز غم تو در ميانه بيرون نكند هوايت از سَر صد مِحنت آفت زمانه جا كرده به دل خيال قدت چون نقش «الف» بر روی شانه من هر نفست به خاطر آرم آری تو مرا بياد يا نه؟ ترسم ز غم فراق رويت رِحلت بكنم دراين جهانه يك روز بقا و ليك با تو بهتر ز حيات جاودانه از صحبت ماست نفرت، تو اغيار گرفتەای بهانه ناصِح كُندَم ز عشق تو مَنع خوش نيست مرا چنين فسانه عشق تو نمی‏رود ز در دل اِلاّ به فراق جسم و جانه خوش آنكه ز عشق تو سرآيد «صيدی» به سرود عاشقانه ١. «تێبينی»: مانای ئەم هەڵبەستەشم نەكرد به كوردی، چونكی زۆر سووك‏و ئاسانه وه زۆرتری خوێندەوارانيش شارەزاييان هەيه له فارسيدا. م. كاردۆخی ++++++++++++++++++++++ سەرناو: در فغان دائم... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی در فغان دائم چو بينم همدم اغيار يار می‏كنم ناله بسان بلبل گلزار زار شد مرا عهد به كامم طالع امدام نكرد می «نهۆ» بر دوش من هر ساعتی ادبار بار١ مِحنَت‏و هجرت كشم با انتظار وصل يار در دلم افكندەای ای نازنين صد خار٢ تار گيسوی تو و خال رُخت داغ دلم هرسه می‏بينم چو مشك آهوی تاتار نار٣ عاشقان را روز اوّل عشق بازی پيشه شُد زاهدان را شُد نمازو روزه و اذكار كار دشمن ار گاهی چو جای دوستان يادت كُند الحَذَر چون دوستان بی‏زيان مشمار مار٤ شُد بلند آوازەی بانگ رحيل قافله «صيديا» زين خواب خوش برخيز و خود بيدار دار٥ ١. می «نهۆ»: ئەخاته. دوش: سەرشان. اَدبار: نەگبەتی. ٢. مِحنَت: مەينەت. هِجر: دووری. خار: دڕك. ٣. تار گيسو: تاڵی زوڵف. می‏بينم: ئەبينم. ٤. يادت كُند: يادت ئەكات. الحَذَر: خۆت بپارێزه. بی‏زيان: بێ زەرەر. ٥. شُد بُلند: بەرز بووەوه. رَحيل: كۆچ. زين خواب: لەم خەوه. «تێبينی»: وشه گرانەكانی ئەم هەڵبەسته فارسی‏يه ئەمانەن ْ ئيتر وائەزانم خوێندەواران له مانای هەڵبەستەكه تێ ئەگەن شی كردنەوەم به پێويست نەزانی. (م. كاردۆخی) ++++++++++++++++++++++ سەرناو: واعظ خموش... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی واعظ خموش١ از گفتگو، من عاشق و ديوانەام نايد به گوشم پند تو، من عاشق و ديوانەام٢ ديوانەام مَستَم خراب، كی بشنوم وعظ كِتاب از من مجو راه ثواب، من عاشق و ديوانەام٣ در گوشەی ويرانەها، رو كرده چون ديوانەها خوانم ز عشق افسانەها، من عاشق و ديوانەام٤ با آن رُخ چون بوستان، بربُودی آن آن دلستان مجنون شدم ای دوستان، من عاشق و ديوانەام٥ آن نازنين مَهوشم در جان دهد صد آتشم در عشق او هم سر خوشم، من عاشق و ديوانەام٦ از ياد آن رُخسار گُل، مانده من و دل پا به گِل حَيران و سرگشتەی دل، من عاشق و ديوانەام٧ «المُستغاث» ای دوستان زان دلبر شَكَر دهان رسوا شُدم اندر جهان، من عاشق و ديوانەام٨ «صيدی» ز عشق آن صنم شيدا شدم، ديوانه هم از سرزنش كردن چه غم، من عاشق و ديوانەام٩ ١. «تێبينی»: به خوێندنەوەی ئەم هەڵبەستەو هەڵبەستەكانی‏تری «صەيدی» وه به سەيری تێهەڵكێشی فارسی‏و هەورامی‏يەكانيدا بۆمان دەرئەكەوێ كه شاعيری ناوبراو دەستێكی باڵای بووه له هۆنراوەی فارسيدا. م. كاردۆخی ٢. واعِظ: ئامۆژگاری كەر. خموش: بێ دەنگ به. پند: ئامۆژگاری. واته: ئەی ئامۆژگاری كەر كەم قسه بكه؛ بێ دەنگ به، من عاشق‏و دێوانەم ئامۆژگاريت ناچێ به گوێما، من عاشق‏و دێوانەم. ٣. واته: دێوانەم، سەرخۆشم، چۆن ئەتوانم ئامۆژگاری تۆو ئامۆژگاری پەرتۆك ببيسم، ملی ڕێگا گرتنی چاكەش له من داوا مەكه، چونكه من عاشق‏و دێوانەم. ٤. واته: له گۆشەيەكی ئەم دونيا وێرانەدا ڕوو ئەكەمه كەلاوەيێك، وەك دێوانەو شێت ئەفسانەو چيرۆكی عەشق ئەخوێنم، من عاشق‏و دێوانەم. ٥. آن: كات. واته: بەو ڕوومەتەوه كه وەك بێستانه دڵی له من سەند كات به كات، پەيتا پەيتا واشێت بووم ئەی هاوڕێيان‏و دۆسته خۆشەويستەكانم من عاشق‏و دێوانەم. ٦. واته: ئەو نازەنينه مانگ ڕوومەته 'سەد' ئاگری له گيانم بەرداوه له عەشقی ئەويشا سەرخۆشم، من عاشق‏و دێوانەم. ٧. واته: له يادی ئەو گوڵ ڕوومەتەوه من‏و دڵ له قوڕا چەقيوين‏و گيرمانخواردووه، دڵ سەرگەشتەو من حەيرانم، من عاشق‏و دێوانەم. ٨. واته: هاوار ئەی ياران، لەو دوڵبەره شەكر لێوه، من ڕيسوا بووم لەم دونيايەدا، من عاشق‏و دێوانەم. ٩. واته: «صەيدی» له عەشقی ئەو يارەدا شێت‏و شەيدا بووه، چ خەمێكی هەيه كه سەرزەنشت بكرێت، دەربەسی سەرزەنش نيه، من عاشق‏و دێوانەم. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: يا رب... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی يا رب١ بروح «احمد»، صلوات صد هزاران بر شاه دين «محمّد»، صلوات صد هزاران٢ بر ساكن مدينه، آن پاك دل ز كينه زين بندەی كمينه، صلوات صد هزاران٣ بر شاه تاج «لولاك»، سُلطان عرصەی خاك هر لحظه از دل پاك صلوات صد هزاران٤ بر نور پاك «ياسين»، ختم رُسُل، شەه دين بادا به روحش آمين، صلوات صد هزاران٥ بر جدّ هردو «سِبطَين»، شبگرد قاب قوسين «فِی الْغارِ ثانِی اثنَيْنِ»، صلوات صد هزاران٦ آن پيشوای عالم، مختار نسل آدم بر مرقدش دمادم، صلوات صد هزاران٧ بر آن شفيع اُمّت، كان سخا و رحمت سالار دين خلوت، صلوات صد هزاران٨ چون بشنوی تو نامش از بهر احترامش بفرست صد سلامش، صلوات صد هزاران٩ آن صاحب وسيله، آن مادح فضيله بر تُربتش رسيده صلوات صد هزاران١٠ آن اُمّی سُخن‏دان، دانای سِرّ قرآن بادا به روحش از جان صلوات صد هزاران١١ چون دين ز چار يارش دايم قويست كارش بر هريكی نثارش صلوات صد هزاران١٢ «صيدی» درود «احمد» خوش دولتی‏ست سرمَد بفرست بر «محمّد» صلوات صد هزاران١٣ ١. «تێبينی»: ئەم هۆنراوەيه به فارسی بۆ مەدح‏و ستايشی پێغەمبەری ئيسلام حەزرەتی موحەممەدی ئەمينی صلی‏اللەعليەو‏سلم نووسيوه. حەزم كرد ئەميش دێڕ به دێڕ بكەم به كوردی، ئەويش ئەوەيه كه له خوارەوه ئەی خوێننەوه: ٢. واته: خوايا بۆ گيانی ئەحمەد، 'سەد هەزار' دروود بۆ پاشای ئايينی ئيسلام موحەممەد صلی‏اللەعليەو‏سلم 'سەد هەزار 'سەڵەوات. ٣. واته: بۆ دانيشتوانی شاری «مەدينه»، بۆ ئەو له ڕق‏و قين دڵ پاكه، لەم بەنده هەژارەوه 'سەد هەزار' سەڵەوات. ٤. واته: بۆ پاشای تاجداری «لولاك»، سوڵتانی سەر ڕووی ئەرز هەموو كاتێ له دڵێكی پاكەوه 'سەد هەزار 'سەڵاواتی لەسەر بێ. ئيشارەيه بۆ حەديسی: «لَوْلاكَ لَوْلاكَ لَما خَلَقْتُ الأَفْلاكَ» «ئەی پێغەمبەر ئەگەر لەبەر تۆ نەبوايه ئەرزو ئاسمانم دروست نەئەكرد». ٥. واته: بۆ ڕوناكی پاكی ياسين خاتەمی پێغەمبەران‏و پادشای دين بۆگيانی ئەو 'سەد هەزار' دروود. ٦. واته: بۆ باپيری حەزرەتی «حەسەن‏و حسەين»، بۆ ئەوكەسەی كه له شەوی «ميعراج»ا سەركەوت بۆ ئاسمانی‏و چاوی به يەزدان كەوت، بۆ حەزرەتی «ئەبوبەكر»يش كه هاوڕێی پێغەمبەر بوو له ئەشكەوتەكەدا له كاتی كۆچ كردنا بۆ مەدينه، بۆ هەموويان 'سەد هەزار' دوود. ٧. واته: 'سەد هەزار' دروودو «صلوات» بۆ پێشەوای عالەم، هەڵبژێرراوی نەتەوەی ئادەم حەزرەتی موحەممەد صلی‏اللەعليەو‏سلم. ٨. 'سەد هەزار' دروودو «صلوات» بۆ تكاكاری گەلی ئوممەت، كانی بەخشش‏و بەزەيی، سالاری ئايينی ئيسلام حەزرەتی موحەممەد صلی‏اللەعليەو‏سلم. ٩. واته: تۆ كه ناوی ئەوت بيست بۆ ڕێزو ئيحتيرامی ئەو پێويسته 'سەد هەزار' دروودی بۆ بنێری. ١٠. واته: ئەو خاوەن وەسيله، ئەو گەورەو پايه بەرزه 'سەد هەزار' سەڵەوات له گۆڕی پيرۆزی بێت. ١١. واته: ئەو نەخوێندەواره قسه زانه دانای پەنامەكی ئەسراری قورئان، بۆ گيانی پيرۆزی ئەو 'سەد هەزار 'دروود. ١٢. واته: ئايينی ئيسلام بەهۆی 'چوار' يارەكەی پێغەمبەرەوه صلی‏اللەعليەو‏سلم كه «ئەبوبەكر»و «عومەر»و «عوسمان»و عەلی»ن رضي الله عنهم به هێزەوه دامەزراوه، بۆ گۆڕی هەريەكێ لەو چواره 'سەد هەزار' دروودو سەڵەوات. ١٣. واته: «صەيدی» تاريف‏و دروودی ئەحمەد كه نێرراوی خوايه دەوڵەتێكی سەرمەدی‏يه، بنێره بۆ گيانی پاكی «موحەممەد» صلی‏اللەعليەو‏سلم 'سەد هەزار' دروودو سەڵەوات. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ای خدا... سەبارەت: نووسین: کەماڵ ڕەحمانی ای خدا١ من بی‏كبابم يك ژرژ جان و دل پر اضطرابم يك ژرژ بود مدت‏ها طعامم لحم طير اين زمان روزی نيابم يك ژرژ تلخ عيشم همچون پيران بی‏كباب شادی دوری شبابم يك ژرژ ثاوی كوه و كمر گشتم مدام بر اميد اين‏كه بيابم يك ژرژ جمله ملك و مال را خواهم فروخت شال و دستار و ثبابم يك ژرژ حكم كن سلطان كه بهر من كشند يك كبوتر يك غرابم يك ژرژ خوی با كبكان وحشی كردەام طيركی وحشی حسابم يك ژرژ در بيابان می نگيرد دام من هرگز او بهر كبابم يك ژرژ ذوق لحم طير در دل كرده جايی ديده با مژگان پر آبم يك ژرژ رازق الرزقی مرا روزی رسان اين دعا كن مستجابم يك ژرژ زينت دنيا چەكار آيد مرا عنبر و عطر و گلابم يك ژرژ سوخت دل بهر كبابی كس نداد يا رب از راه صوابم يك ژرژ شد دل من چون عقاب اندر هوا چند ناكرده عقابم يك ژرژ صبحدم سلطان كند چون صيد كبك همراهش پا در ركابم يك ژرژ ضامنی اكنون همی خواهم آزاد ضامن من ار نبود نيابم يك ژرژ ظاهرا امروز كردی صيد كبك سينه ريشم دل خرابم يك ژرژ عيب نبود گر فروشی بهر من تاج سر سلطان يابم يك ژرژ غير تو نبود بكش ما را اميد خواستم ندهی جوابم يك ژرژ فهم هوش و عقلم اندر سر نماند روز و شب گردم نيابم يك ژرژ قطره قطره ريزم اشك از بهر گوشت سيل ريزد از سحابم يك ژرژ كار من در كوه و صحرا گشتن است نيست تاب آفتابم يك ژرژ لايق من نيست نه شاهين و نه باز قابل من طفل شبابم يك ژرژ می‏كنم روز و شبان پيوسته خواب تا مگر آيد به خوابم يك ژرژ ناگهان پرواز از من همی كند هر كجا سويش شتابم يك ژرژ وه چه آواز خوش آيد از كبك بربط و چنگ و ربابم يك ژرژ همچون مجنون واله و شيدا شدم دلبرا رو بر نتابم يك ژرژ يك ژرژ گر بهر من نبود چه غم چون بود درسی و كتابم ژرژ ١. ئەم پارچه شێعرەی «صەيدی» له چاپه پێشوەكانا نيه. لەم دوايەدا كاك «محمد» رەشيدی ئەمينی له پاوەوه بۆی ناردين. زۆر سپاسی لێ دەكەين. ئەمەش بزانن ئەم پارچه شيعره حاڵەتی تەنزی هەيەو بۆ شەره شێعر موشاعره دانراوه كه له كاتی خۆيا زۆر باو بووه. «ژرژ» يانی «كەو» كه به فارسی پێ ئەڵێن «كبك». بڵاوكەرەوه. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: هورامان [کوردی: هه‌وارمان] سەبارەت: مطالب برگرفته از وب سایت hawraman. org - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی در اوستا هور به معنای خورشید است و هورامان یعنی جایگاه خورشید. همچنین هورامان از دو واژه هورا به معنی اهورامزدا ومان به معنی خانه و سرزمین ترکیب یافته و معنای آن سرزمین اهورا مزداست. یک معنی جدیدتر که اگر چه با مسماست اما نمی توان ریشه تاریخی برای آن پیدا کرد این است که هورامان به معنی بلند شده یا برگزیده شده می باشد. اگر به جغرافیای هورامان توجه کنیم درمی یابیم که اطراف این سرزمین را از چهار طرف چهار دشت محصور کرده است. از شمال منطقه هموار کردستان ومریوان، از جنوب دشت ذهاب، از شرق دشت ماهیدشت واز غرب دشت شاره زور یا شهرزور. ودر وسط این چهار دشت منطقه کوهستانی و صعب العبور وجنگلی هورامان قرار گرفته است. خانه هاي روستا كه به طور كلي از سنگ و به صورت خشكه چين ساخته شده، پلكاني كوهستاني را ايجاد كرده كه در زير هر پله مردماني تندرست و شاداب جاي گير شده اند و معني زندگي را با لذت درك مي كنند. روستاهايي پلکاني با ٣هزار و ٥٩٦ خانوار ١٨ هزار و ٩٦٩ نفرجمعيت تابع بخش سروآباد شهرستان مريوان است که به شيب تند خانه ‌ها و سختي کوه‌هاي بلند پر از برف و دره هاي عميق مشهور شده است. اين روستا از سمت غرب با كشورعراق و از سمت جنوب به پاوه و كوه شاهو و از طرف شمال به مريوان و در طرف شرق به روستاهاي ژاورود و شهرستان سنندج همسايه است. كوه تخت با ٢ هزار و ٧٧٠ متر در غرب اين دهستان واقع شده است. يک شاخه مهم رودخانه سيروان ازاين دهستان سرچشمه گرفته و پس از تلاقي اين دو رودخانه با يكديگر در خاك كردستان عراق به درياچه دربنديخان مي‌ريزد. مرکز روستا با ٤٤٩ خانوار، ٢ هزار و ١٤٨ نفر جمعيت در فاصله ٧٥ كيلومتري جنوب مريوان واقع شده است تاریخ تاریخ هورامان به زمان سلسله پیشدادیان برمی گردد. هرچند که از آن تاریخ اطلاع چندانی دردست نیست با این حال اهالی هورامان خود را ازنسل اردشیر دراز دست ملقب به بهمن فرزند اسفندیار می دانند. درتواریخ مذکور است که این منطقه همچون دیگر مناطق کردستان تا قرن ١١ ق. م تحت سلطه دولت بابل بود. درزمان تگلات پالاسر اول(١١٠٠-١١١٥ ق. م) سپاه آشور به ارمنستان حمله برده آنجا را فتح نمود سپس به حوالی دریاچه وان سپاه راند بعد از او آراد نیراری وفرزندش آشور بانی پال حملات اورا ادامه دادند ولی نتوانستند از کوههای زاگرس عبور کنند تنها توانستند منطقه هورامان را فتح نمایند. هورامان مدتها تحت سلطه دولت آشور بود. دراین دوران بود که حروف ماسی موراتی درمیان کردان رواج داشته وبا این حروف کتابت نموده اند که تا قرون اولیه اسلام هم دربین هورامیها این خط رایج بوده است(تاریخ مردوخ) در حدود قرن سوم پیش از میلاد اسکندر مقدونی به ایران حمله برد وتمام ایران رابه آتش کشید. هورامان از این غائله مستثنی نبود. اما هورامان تنها جایی بود که بصورت جدی دربرابر سیل خروشان سپاه اسکندر مقاومت کرد و مقاومت دلاور ایرانی آریوبرزن که با پرتاب سنگهای عظیم در تنگه دربند دزلی برروی سپاهیان اسکند موجب تلفات فراوانی برای آن سپاه شکست ناپذیر بود، درکتابها مسطور است. سپاهیان سلوکی بعد از تسلط برمنطقه درصدد محوکردن آثار تمدن ایران وجایگزینی فرهنگ یونانی برآمدند. تمام آتشکده ها را ویران ساختند ومردم را به پرستش الهه ها واصنام مجبور کردند. اگر چه هیچ نشانه ای از پرستش بت در این منطقه موجود نمی باشد اما گویا (الهه بل خدای آبها ) یکی از الهه های یونانی بوده که مورد پرستش قرار می گرفته است. وامروزه هنوز آثاری از آن باقی مانده ویکی از بزرگترین چمشه های آب معدنی دنیا درهورامان به نام چشمه بل نمودی از اعتقاد به این این الهه دربین هورامیان است. درقرن دوم و اول قبل از میلاد هورامان تحت سلطه حکومت ارمنستان بوده است که از اسنادی که درهورامان کشف شده، مشخص گردیده که درسال٨٨ ق. م منطقه اورامانات تحت حکومت ارتاکسیس یا ارتاکسیاس بوده است. چرم نوشته های هورامان در سال ١٩١٣ یکی از بزرگترین اخبار فرهنگی جهان کشف سه سند خیلی مهم (اجاره نامه) درمنطقه هورامان بود که تاریخ وفرهنگ ناشناخته کرد را روشن می سازد. درباره چگونگی کشف این سه سند خیلی قدیمی جمال رشید می نویسد: «شیخ امین شیخ علاالدین نقشبندی برای من تعریف کرد که دکترسعید خان کردستانی برای مداوای چشم عباسقلی سان(سلطان هورامان) به هورامان آمده بود. قبل از آمدن این دکتر شیخ علاالدین به همراه مریدانش به ده پلنگان می رود. درآنجا یکی از مریدانش راکه به ورگل مشهور بوده به کمک چند تن دیگر برای نقب غاری در آن حوالی به منظور دسترسی به آب می فرستد. درحین کندن دروسط غار به جایی پر از شلتوک می رسند درداخل شلتوک کوزه ای مومیایی شده پیدا می کنند که بعد از شکستن آن متوجه می شوند پر از ارزن بوده وسه قباله سند درداخل آن است. شیخ علاالدین این سه قباله را به دکتر سعید کردستانی می دهد وایشان هم آن را به انگلستان برده بدست دکتر ادوارد براون مستشرق ومورخ معروف می ساند. دکتر براون به کمک پرفسور منس متخصص خط وزبان یونانی پی به رمز اسناد می برند. این اسناد اجاره نامه هایی بوده که یکی از آنها به زبان پهلوی وخط سریانی نوشته شده(٨٨ق. م). دونسخه دیگر با خط وزبان یونانی نگاشته شده اند ومضمون هردویکی است. این دونسخه درزمان فرهاد چهارم از پادشاهان اشکانی نوشته شده اند. (٢٢ و ٢١ ق. م). این قباله ها درواقع خرید وفروش تاکستان می باشد. همچنین این اسناد دلالت براین دارند که درآن ایام منطقه هورامان تحت حکومت ارمنستان بوده است. بنا به گفته آیت الله مردوخ مورخ کرد، حکمران هورامان درآن عهد بهمن سوم از نسل هجدهم بهمن اول پسر اسفندیار بوده است. زبان زبان هورامی درحقیقت همان زبان مادیست که اصل وریشه آن زبان آریانی قدیم یا «آنزان» می باشد. آنزان پدر تمام زبانهای مادی وهندی وپارسی وعیلامی است وتقریباً سه هزار سال پیش از میلاد مسیح آریانها به آن تکلم می نموده اند که به مرور شعبه شعبه شده وتغییرات کلی پیدا کرده است. چنانکه می دانیم امروزه زبان فارسی رابطه خود را با فارسی قدیم از دست داده، جملات بیشماری اعم از عربی وترکی ومغولی داخل زبان فارسی رایج گردیده است. وبطور کلی شکل وافعال آن تغییر یافته بطوری که نگاشتن به زبان فارسی ساده ( زبانی که در پرسپولیس استخر فارس نوشته شده) خیلی دشوار می باشد. اما بالعکس زبان هورامی از قاعده مستثنی است. هورامی زبانها کلمات زیادی از عربی داخل زبان خود نکرده اند وشکل وافعال خود را حتی المقدور حفظ نموده اند. در زبان هورامی افعال وقواعدی وجود دارد که نسبت به سایر زبانها امتیازمحسوب می شود. بطور مثال برای زن ومرد ویا بطور کلی برای نر وماده قواعدی متفاوت است که درزبانهای دیگر آریانی مانند فارسی وکردی وجود ندارد. درزبان هورامی هزاران واژه از زبان پهلوی وپیش از آن می توان یافت. درهورامان بهار را وه هار وتابستان را هامن یا هاوین می گویند. بنابر این می توان گفت که یک دسته از اقوام ایرانی یعنی هورامی ها با وجود تحمل سیلهای بنیان کن حوادث ووقایع تاریخی وآتش های جانگداز تاخت وتازهای اقوام مهاجم درنهایت دلاوری وپایداری بیش از دیگر اقوام ایرانی درحفظ زبان نیاکان خود وفادار وبرقرارمانده اند. دین عبادت وپرستش هرمزد درهورامان به مانند دیگرولایات ایران رواج داشت. اما این عبادت فقط مختص اشراف وبزرگان بود که به آنها«پیر» می گفتند. کم کم پیر ها هرمزد پرستی را به انواع خرافات وسحر وشعبده بازی وجادوگری آلودند واین روند تاقرن هفتم قبل ازمیلاد ادامه داشت تااینکه درسال٦٦٠ ق. م زردشت دوم که یکی از هوشمندان کرد بود در حوالی دریاچه اورمیه برعلیه این مفاسد قیام کرده وبه اشاعه افکار خود وتحکیم آئین اهوراپرستی می پردازد. بنا بر این مردم هورامان زردشتی بوده و اهورامزدا را خدای یکتا دانسته و پرستش کرده اند. در قرن اخیر یک پوست پاره درنواحی سلیمانیه به خط پهلوی که به زبان هورامی بسیارنزدیک است بدست آمده که درآن چند بیت شعر به صورت مرثیه نوشته شده است. این اشعار براین دلالت دارد که کردها وبالاخص هورامیها درآغاز اسلام آئین زردشتی داشته اند واهورامزدا را پرستش نموده اند. دراین اشعار حمله اعراب را به خاک کردستان به تصویر می کشد که شهرها وروستاها را تانواحی شهرزور خراب وویران می کنند. متن اشعار: هـرمــزگان رمــــان ئــــاتـران کـــــژان ویشان شارده وه گه وره گه وره کان زورکـــاری عاره بکــــــردنه خـــاپــوور گنــــا ئی پاله هــــه تـا شـــاره زوور شه ن وو کـه نیکان وه دیل بشینــا میـــــر ئازا تلـــی ژ روی هـــه وینــا ره ویشت زه رده شت مانووه بیکه س بـــزیـکا نیـکا هــرمزد وه هیـچ که س معنی اشعار چنین است: ١-(هرمزگان) معابد ویران شدند، آتش ها خاموش گشتند. بزرگ بزرگان خود را پنهان نمودند. (هرمزگان به معنی معابد یا مساجد است ودرزبان هورامی به مسجد مزگی گفته می شود. ومسجد معرب مزگد یا مزگت است که ازمزدگه آمده یعنی هرمزدگه یا گد به معنی گدا که مقصود آن گداگاه هرمزد ومحتاجین به هرمزد است). ٢- عرب ستمکار دهات وشهرها را تاشهرزور خاپور وویران نمودند. ٣- زنان ودختران را به اسیری گرفتند ودلیران به خون خود غلطیدند. ٤- روش وآئین زردشت بیکس ماند وهرمزد به هیچ کس رحم نکرد. مردم هورامان به سه عنصر آب وخاک وآتش اعتقاد داشتند. مرده را نمی سوزاندند وآن را در خاک دفن نمی کردند ودر آب نمی انداختند تا مبادا سه عنصر مقدس آتش وخاک وآب را آلوده کنند. بلکه مرده را به بالای کوهی می بردند تا پرندگان وحشی وکرکسها ولاشخورها گوشت اورا بخورند و پس از از بین رفتن گوشت، استخوانها را دفن می کردند. معمولاً کوه «دالانی»جایگاه خوبی برای این کار بود. دالانی به معنای مکان دالها یا کرکسهاست و در نزدیکی دالانی محلی دیگر هست که به آن «کله به ره ودالا» یا گذر گاه کرکسها می گویند وگمان می رود این مکان نیز محلی برای گذاشتن لاشه مردگان بوده است. آثار فراوان به جامانده حاکی از زردشتی بودن مردم هورامان است مردم هورامان به نور وروشنایی اعتقاد داشتند وآن را مقدس می شمردند ومظهر قدرت اهورامزدا می دانستند. در اکثر روستاهای هورامان آثار بجا مانده از آتشکده ویا معبد زردشتی دیده می شود. کوه آتشگاه در پاوه نمادی از تقید مردم هورامان به آیین زردشتی وآتش پرستی بوده است. درکوه آتشگاه آتشکده ای قرار داشته که حدود هزار سال آتش مقدس فروزان بوده که با آمدن اسلام درهمان قرون اولیه اسلامی بوسیله مسلمان تخریب شده است. با این حال هنوز بقایای آتشکده موجود است. موسیقی هورامان بدون شک باید قبول کرد که سخن گفتن در مورد پیشینه‌ ی فرهنگی هر ملتی بدون در نظر گرفتن اساس ادبیات عامیانه‌ ی آن ملت امکان‌پذیر نیست و این فرهنگ فولکولوریک است که راه را برای شناسایی سایر اجزاء فرهنگی هموار می‌کند. ادبیات شفاهی فولکلوریک است که ما را هم‌چون راهنمایی مطمئن به اعماق فرهنگ، تاریخ، ادبیات و تمدن... هر ملتی سوق می‌دهد. فولکلور عبارت است از مجموعه‌ ی عقاید و افسانه‌ها و آداب و رسوم توده‌ی مردم، نمایشنامه ‌ها و ترانه ‌های مردم چه سنتی و محلی و آثار فولکلوریک هر قومی و ملتی آیینه ‌ی روشنی است که چهره ‌ی حقیقی و عناصر زندگی مردم را می‌نمایاند. ماکسیم گورکی می‌گوید: «فولکلور پایه و اساس ادبیات و پشتوانه‌ ی عظیمی است برای شاعران و نویسندگان. و اضافه می‌کند اگر ما شناخت درستی از گذشته داشته باشیم آینده‌ای درخشان خواهیم داشت. بعضی از عناصر موسیقی ما بخشی از فولکلور را تشکیل می‌دهند. چرا که موسیقی کُردی موسیقی بسیار وسیع و پُرقدرتی است که بر چهار نوع تقسیم می‌شود. نوع اول موسیقی محلی است که هر سال یکی از ترانه‌های آن گل می‌کند و بیشتر خوانندگان آن هم از شهرها سر در می‌آورند. نوع دوم موسیقی فولکلوریک است که با مراسم خاصی اجرا می‌شود و نوع سوم موسیقی «بیت‌خوانی» است و بیت یک قسم از ادبیات گونه‌ی مکری است که همراه با مراسم خاصی اجرا می‌شود و عبارت است از سلسله منظومه‌های حماسی و شورانگیزی میانه کُردی که به صورت نظم و نثر نوشته شده است و بیت خوانی تا حدی شبیه به شاهنامه‌خوانی است و نوع چهارم تران ه‌ی سیاه چمانه و آهنگ عشق و غمناک نوع دیگر این موسیقی است که از صداهای مختلف این خواننده استفاده می‌کند و انواع صداهای گلو و در عین حال هر صدای مختلف را در آن ملودی بکار می‌برند و این باعث شگفت است چون خوانندگان مهم اپرا هم نمی‌توانند از هر سه صدر استفاده کنند. در کُردستان نمونه‌های گونا‌گونی از موسیقی محلی وجود دارد که هر کدام بنا به شرایط جغرافیایی و قومی شکل و مختصات قومی مختلفی دارند. و این گونه موسیقی وابسته به عصر باستان است. زیرا کُردستان به علت داشتن کوه‌های بلند و صعب‌العبور و دره ‌های عمیق تا حدی از ثأثیر پذیری عوامل بیگانه محفوظ مانده که هنوز در زبان کُردی و اشعار و ترانه‌هایی وجود دارد که در ستایش آشوزرتشت و آتشکده‌های کُردستان است. هورامان منطقه‌ای کوهستانی است که از شرق به سنندج و از جانب غرب به ناحیه ‌ی شهر شارزور در کُردستان عراق و از شمال به شهر مریوان و از جانب جنوب به جوانرود محدود است. هورامان به دو ناحیه ‌ی کلی تقسیم می‌شود. هورامان لهون که بر دامنه‌ ی غربی کوه شاهو که در رشته کوه‌های زاگرس واقع شده است و اورامان تخت به ناحیه‌ی ژاوه رود که دامنه‌ی شرقی کوه شاهو را در بر می‌گیرد به عبارتی کوه شاهو، هورامان را به دو ناحیه لهون و هورامان تخت تقسیم می‌کند. شهرستان پاوه و بخش‌های نوسود و روستای کیمنه در کرماشان متعلق به اورامان لهون و روستای اورامان تخت، دزلی، دركي و... در ناحیه اورامان تخت هستند. بخش شرق اورامان تخت که به شهر سنندج منتهی می‌گردد، ژاوه رود نام دارد. هورامان تخت و ژاوه رود در استان کُردستان قرار دارند و بخشی از اورامان لهون در خاک عراق واقع شده است که شامل حلبچه، ته‌ ويَلَيَ و بياره که در شاره زور واقع هستند ٤٥ خاک اورامان در ایران قرار دارد. اورامان سرزمین باستانی دارای فرهنگی غنی و بارور می‌باشد. قسمتی از این هنر وتمدن باستانی موسیقی است. مهم‌ترین سند در باره‌ی موسیقی اورامان «کتاب المعجم فی معاییر اشعار العجم»تألیف شمس قیس رازی سدی قرن هفتم هجری است که می‌گوید: خوش‌ترین اوزان فهلویاتیست که ملحونات آن را اورامنان می‌خوانند. اهل دانش ملحونات این وزن را ترانه نام کرده‌اند و شعر مجرد آن را دو بیتی خواندند. طبق گفته‌ی قیس رازی فهلویات یعنی اشعاری که با آواز خوانده می‌شده لحن «اورامن یا اورامنان» خوانده‌اند. عناوین مختلف آوازها در دو منطقه‌ی کُردستان مفاهیم سیاه چمانه ده ‌ره‌ یی، گوشی چه ‌پله بزم اختصاص به موسیقی ندارد. موسیقی اورامان مطلقاً آوازی است بر عکس در دیگر مناطق اجرای ساز جنوبی یا ملودیک در همراهی با آواز و یا اجرای سازی به تنهایی و بدون آواز رایج است. ملودی‌های رایج در موسیقی اورامان هر یک به مراسم و شرایط خاص تعلق دارد. مفاهیم متعدد آوازها عبارتند از: سیاه چمانه، «ده ‌ره‌ یی (ده ریانه) شیخانه، گوشی» آوازهای مراسم عروسی در اورامان عبارتن از ١- یاران یاران ٢- گه ‌ریان ٣- چه ‌پله. اما سیه‌چمانه در موسیقی اورامان است. این آواز نزد مردم اورامان جایگاه والایی دارد. و آن را کهن‌ترین میراث فرهنگی خویش معرفی می‌نمایند که در ریتم به شیوه‌ی «هوره» می‌باشد و خود اورامان نام آهنگی باستانی است ساخته‌ی «باربد آهنگ‌ساز مشهور ایران باستان» سیاه چمانه مثل دیگر فرم‌ها از اشعاری فولکلوریک مایه می‌گیرد ولی بر خلاف حیران و لاوک مفاهیمی کوتاه و مقطع دارند. هر بیت شعر مستقلاً مفهوم واحدی دارد. از ویژگی‌های سیاه چمانه کشش صدا و تراکم امواج صوتی در حنجره و امتداد آن است که می‌توان آن را نشان روح استقامت، پایداری و تداوم در مقابل جلوه‌های سخت زندگی در کوهستان زیبای منطقه دانست. موسیقی اورامان با ملودی‌های افسرده و اشعار حزینش راز هزاران سال اندوه را در خود دار؛ رازی که از دیاری کهن و سرزمینی باستانی به نام اورامان و از ملتی زحمتکش به نام اورامی سخن می‌گوید. سیاه چمانه اورامی را باید همانند تاریخی قدیمی و باستانی و ریشه‌ی فرهنگ و هنر غنی کرد نگاه کرد. ریشه و تمدنی چهار هزار ساله که می‌تواند هنر باستانی و غنی کرد را به تمام جهانیان بنمایاند. این پیشینه‌ی تاریخی بعد از یوسف یاسکه تنها به دست عثمان هورامی است که زنده شد و همانند باغبانی از این باغ محافظت نموده است. سیاه چمانه ترکیب دو واژه‌ی «سیا و چم» و پسوند «انه» است. سیا به معنای «سیاه» و چم معناهای گونه‌گونی چون «رود خانه، چشم، بیشه‌ی کنار رودخانه، خم و خمیده» دارد. اگر پاره‌ی دوم سیاه چمانه (چمان +ه) نسبت در نظر بگیریم خم شدن معنا دارد بنا بر این عنوان این آواز می‌تواند سیاه چشم، رود خانه‌ ی سیاه، خم ناشی از غم و اندوه معنی کرد. مضمون متن سیاه چمانه را وصف طبیعت و غم هجران و فراق تشکیل می‌دهد. یکی از خوانندگان این نوا وجه تسمیه سیه چمانه را به آواز چنین نقل کرده: سیاه چمانه اولین بار در حضور پیر شالیار اجرا شده است که در هنگام اجرا احتمالاً جامه‌ای سیاه به تن داشته که سیاه جامگان هم گفته و جامه‌ی سیاه استنباط گردیده است. هم‌چنین آن را آوازی در وصف سیاهی چشمان دانسته‌اند زیرا معنی سیاه چشم نیز می‌دهد. با توجه به لحن اندوهگین و ملودی آواز سیاه چمانه و تقدس آن نزد مردم اورامان این آواز را احتمالاً مرتنط با مراسم مذهبی می‌دانند که به تدریج فراموش شده است. در حال حاضر سیاه چمانه عنوان زیادی دارد. و به انواع مختلف هم خوانده می‌شود؛ به عنوان مثال سیاه چمانه عروس آوردن که به عنوان باده‌ی باده‌ی می‌باشد و آوازی مخصوص به خود دارد. سیاه چمانه شادی که به آن «به زمو گیلای» گفته می‌شود برای استقبال از عروس. سیاه چمانه چه ‌مه‌ ری شیون و آزار که آواز مخصوصی دارد مردم را برای شین و زاری دعوت می‌کند. «قور پیوان» نوع دیگر مردم را برای بیداری وکار خبر دارکردن دعوت کرده که سیاه چمانه‌ی «سمریست» برای روزی تازه و کاری تازه. سیاه چمانه شیخانه و عارفانه نیز نوع دیگر است برای مجالس عارفانه. سیاه چمانه‌ی آن آمدن بهار، سیاه چمانه‌ی مرثیه خوانی، سیاه چمانه‌ی شروع جنگ، سیاه چمانه‌ی خورشید گرفتگی و ماه گرفتگی و... . از خوانندگان مشهور این نوا عثمان هورامی است که متأسفانه سال‌هاست مردم اورامان در سوگ صدایش رنج می‌برند. می‌توان به محمد حسین کیمنه‌ای، جمیل نوسودی، فتح الله امینی، و... . نیز اشاره کرد. آری سیاه چمانه خود از رنج و درد ملتی سخن می‌گوید... از مردمی و سرزمینی که دارای تمدن با ارزش تاریخی، فرهنگی غنی و آداب و رسوم ویژه، زیبا و صف ناشدنی دارد. سیاه چمانه هورامان خود گویای حقیقی است که می‌خواهند آن را نادیده بگیرند اما با وجود هزاران سال نه سیاه چمانه بل‌که خود هورامان زنده است و با تمدن‌اش پایدار مانده و خواهد ماند و هر چه از وصف هورامان و موسیقی هورامان بگوییم چون نگرش یک دلداده به دلدار است و چنین گفتاری را پایان نیست. شعر و ادب هورامی شعر وادب هورامی بصورت مکتوب از زمان پیر شالیاربزرگ (با کتاب ماریفه توو شالیاری)در کنار سایر مناطق هورامان بزرگ درهورامان تخت فعالیت داشته و دارد بی شک استاد صیدی هورامان تختی با شاهکارش(دیوان صیدی) کمک بزرگی به ادبیات هورامی کرد. اکنون شعروادبیات در هورامان تخت با شاعرانی نظیر ماموستا محمد امین مشهوربه میرزای هورامی(صاحب دو اثر 'سه وزه ی کوسالان' و 'دیوان اشعار')دنبال میشود. ++++++++++++++++++++++