شاعیر: میر سادقی دینەوەری کتێب: مەلنامە سەرناو: میر سادقی دینەوەری (١٢١٨-١٢٨٣ کۆچی) سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ٧. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی - سەرچاوە: https: //t. me/farhangibalnda میرسادق کوڕی مازیار لە ساڵی ١٢١٨ی کۆچی بەرانبەر ١٨٠٣-١٨٠٤ی زایین لە دینەوەردا لە دایک بووە هەر لە منداڵییەوە خەریکی خوێندن بووە لە تافی جوانیدا چووەتە هەورامان و لە لای پیاوە ئایینییەکانا خەریکی خوێندنی شەریعەتی ئیسلام و لێکدانەوەی قورئان و پیتۆڵی و ڕەوانبێژی بووە لە پاشا چووەتە دێی تووت شامی و ماوەیێک لەلای سەی براکە (١٢١٠ - ١٢٩٠ی کۆچی) خوێندوویەتی و ئەوسا گەڕاوەتەوە زێد و مەڵبەندەکەی خۆی و خەریکی ڕێنوێنی خەڵک بووە تا لە ساڵی ١٢٨٣ی کۆچی بەرانبەر بە ١٨٦٦-١٨٦٧ی زایین کۆچی دوایی کردووە هەر لەوێدا نێژراوە. میرسادق یەکێ لە هۆنەرانی هەرە بەرزی کوردە و دیوانەکەی کە داگری هۆنراوەی دڵداری و سرووشتییە هێشتا لە چاپ نەدراوە. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: سەرەتا سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ٧. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی - سەرچاوە: https: //t. me/farhangibalnda نەووەهار ئاما وەشەن دەر و دەشت کوردستان ماچی بەهەشتەن بەهەشت وای شەماڵ شەق شەق شکاوا یەخبەند نە هەرکۆ مەشی مەوێنی زەمەند گرمەگرمی هەور جە ئاسمان خێزا بەهەشتش نە چەم گرد مەلان بێزا شای وەهار وستەن ئانە رەنگ و بۆ تا بەیان یاران وەشی کەن جە نۆ جۆق جۆق مەلان ئامان وە گوڵزار نیشتن نە سەر کۆ و قووڵیی و نزار ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئاهرمەلووچ سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ٨. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی خۆ ئاهرمەلووچ ڕەنگش چوون بووڵەن پەی واردەن تفی هەمیشە ژووڵەن واتە: سێروو ڕەنگی وەکوو خۆڵەمێش وایە بۆ خواردنی توو هەموو دەم پەڕێشان و خەمبارە. مامۆستا بۆرەکەیی چوون خەزایی و سێروو یەک تۆرەمەن، ئاهرمەلووچی بە سێروو لێکداوەتەوە، بەڵام بە پێی لێکۆڵینەوەی من خەزایییە، ئەوەش بەڵگەکانم. «کەماڵ ڕەحمانی» موکریان: خەزایی؛ بادینان: خەزاڕوو؛ هەورامی: ئاهرمەلۆچ، ئاینەمەل؛ عەینەمەل؛ ئاینەمەل؛ تووەخۆرە. باڵندەیەکی بۆرەقنەی دندووک تیژە، بەشێوە وە کەندەسمە دەچێ و ڕەنگاوڕەنگە. مێمڵی کولـلەیە. هەر ساڵێکی کولـلە زۆر بێ، ئەویش پەیدا دەبێ. هەر ساڵێکی کولـلە نەبێ، ئەویش دیار نییە. کاتێکی بە گژ کولـلەدا دەچێ، زوو زوو خۆ لە ئاو هەڵدەکێشێ تا نزیکی ئاو نەبێ شەڕێ ناکات. چوونکوو ژاری کولـلە، ئەگەر زوو خۆی نەشوات، تووک و پەڕی هەڵدەوەرێنێ. «فەرهەنگی کوردستان، گیوی موکریانی.» کوردی: خەزایی فارسی: سار صورتی ناوی زانستی: Sturnus roseus فەرانسەوی: Martin roselin ئینگلیزی: Rose- coloured Starling * ئاگرمەلووچ، ئاگرەمەلووچک، ئاگرەمەلیچ، ئاگرەمەلیچک، ئایلەمەن، ئاینەمەل، ئاینەمەن. تش مەلیچ، خەزاڵی، ساربەڵەک، سارکی بەڵەک، سمدمد (؟ )، سێرووبەڵەکە، سیرووخەزاڵە، تووخورە (؟ )، توەخورە (؟ ) عایلەمەن، عایلەمەنە، عەینەمەل، کوللەخۆرە، کەشوشک (؟ )، کەشوێلە (؟ ) ٢١ سانتیمێترە. وێنە و ئاکاری لەهی سێروو دەچێ، بەڵام لە فڕیندا فەرقی هەیە. پشت، پاشەڵ و بەرزگی ئاماڵ سپییە و سەر و باڵ و کلکی ڕەشی بریقەدارە، نەختێ کاکۆڵی هەیە. دندووکی ئاماڵ زەردە (هاوینان قاوەیی هەڵدەگەڕێ. لاقی سپی واشە. بەباڕی قاوەیی بۆرە و پەڕ و باڵی پڕ ڕەنگترە و هەروەها کاکۆڵی نییە، بەگەل دەژی و تەنانەت کاتی هێلانە سازکردنیش هەر بەگەل دەبینرێن. زیاتر لە دەوروبەری مێگەل و گاڕان خەریکی چینەکردن دەبێ. لە زەویوزار، ڕەوەزی بەرزی کێوان و هەروەها لە دەشتاندا دەبینرێ. لە کوندا هێلانە چێ دەکا. هاوینان زۆرە. «فەرهەنگی باڵندە ئەحمە بەحری» آگرملوچ [آ گِ رْ مَ لوو چْ] (در لهجهٔ کرماشانی): نام دیگر این پرنده در لهجهٔ لری: تش ملیچ [تَ شْ مَ لی چْ] و در لهجهٔ لکی آگرملیچ [آ گِ رْ مَ لی چْ] و در لهجهٔ کرمانجی سنندج آگره ملوچک [آ گْ رَ مَ لو چِ کْ] و در لهجهٔ کرمانجی کردستان ترکیه: سارک بلک [سا رَ کِ بَ لَ کْ] (= سار سیاه و سفید) و در لهجهٔ مردم ملایر و دیه‌های اطراف آن اوردملیچ [اُ وْ دِ رْ مَ لی چْ] و اوردملیچ [اُ وْ دَ رْ مَ لی چْ] و در لهجهٔ مردم دیگر مناطق کردستان، بخصوص در لهجهٔ کرمانجی سنندج و اطراف آن: آیله‌من [آ یْ لَ مَ نْ] است. ٭ آگر [آ گِ رْ]: آهر [آ هـِ رْ] (در لهجهٔ اورامانی) «فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری» ئایرەمەلی: ئاینەمەل. ڕیشݸڵیە: ڕیشۆڵە؛ جۆرە چۆلەکەیەکە. «فەرهەنگی وشەنامە (کوردیی هەورامی بۆ کوردیی ناوەندی)» فارسی: سار صورتی ترکی: مراد قوشی کردی: خەزایی گیلانی: کشکرت سیته - کالچ سیته لری: تَش مَلیچ ئینگلیزی: Rose-coloured Starling (Rosy Starling) ناوی زانستی: Sturnus roseus «اطلس پرندگان ایران محمد کابلی و دیگران جلد یازدهم» فارسی: سار تورکی: سغیر چین کوردی: سێروو گیلانی: سیاه سیته سیستانی: سارَک لوڕی: شیربَغَل ئینگلیزی: Common Starling (European Starling) ناوی زانستی: Sturnus vulgaris «اطلس پرندگان ایران محمد کابلی و دیگران جلد یازدهم» ++++++++++++++++++++++ سەرناو: ئەڵوو/ eɫû: هەڵۆ سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ٩. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی - سەرچاوە: https: //t. me/farhangibalnda ئەڵوو هەر ژەرەژ شکار مەکەرۆ وە شەقەی شاباڵ ئی کار مەکەرۆ واتە: هەڵۆ هەر کەو شکار ئەکا وە بە شەقەی شاباڵ ئەم کارە ئەنجام ئەدا هەڵوو:  «هەنبانە بۆرینە» کوردی: هەڵۆ فارسی: عقاب سیاه هەڵوو:  «فەرهەنگی وشەنامە» هەڵۆ هەڵۆ:  «فەرهەنگی شێخانی» ئەیڵوو، هەڵوو، کۆلارەمار ئەیلۆ (باکوور): هەڵۆ. «فەرهەنگی کوردستان گیوی موکریانی» الوه [اَ لُ هـ]: (در لهجهٔ کرمانجی کردستان ترکیّه): چرخ: (الهدیة الحميديّة في اللغة الكرديّة) رجوع شود به کلمهٔ «هلو» هلو [هـَ ڵُ] با لام مفخّم. عقاب: نام دیگر این پرنده در کردستان هلو [هـَ ڵۆ] با لام مفخّم و هلو [هَـ لوُ] و هلو [هَـ لُ] و الو [اَ لوُ] است... «فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری» هەڵۆکان/ Eagles جۆرە باڵندەیەکی ڕاوچی گەورەن و بەباڵی درێژ و پان، بەسەر و دندووکی گەورە و کلکی پان و لاقی تووکن دەناسرێنەوە. فڕینیان لە ئاسماندا شکۆیەکی تایبەتی هەیە. ڕەنگی پەڕ و باڵیان زۆر بەئارامی ئاڵوگۆڕی بەسەر دادێ؛ لە ئاکامدا ناسینەوەی باڕی ئەو باڵندانە دژوارە. نێرە و مێیەیان یەک ڕەنگە، بەڵام مێیە کەمێک لە نێرە گەورەترە و پێی دەڵێن تەوار. هێندێک هەڵۆ هەر کەلاک دەخۆن. لەسەر دار یان ڕەوەزی بەرز هێلانە ساز دەکەن. بریتین لە: پەڕکوور، دووبرا، هەڵۆ، هەڵۆی پەنجە کورت، هەڵۆی خاڵخاڵ، هەڵۆی خاڵخاڵی بچووک، هەڵۆی دەریایی پالاس، هەڵۆی دەریایی کلک سپی، هەڵۆی گەندومی، هەڵۆی لاق تووکن. «فەرهەنگی باڵندە ئەحمەد بەحری لاپەڕە ١٧٧.» سپاس بۆ مامۆستا عەبدوڵڵا حەبیبی کە لە دەقە هەورامییەکەدا هەڵە ڕێنووسییەکان ڕاست دەکاتەوە. ++++++++++++++++++++++ سەرناو: باز/ baz: باز سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ٩. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی - سەرچاوە: https: //t. me/farhangibalnda باز نە پەی شکار نە کۆ و دەشتەن وە هەر کۆ مەشی ئەو هەر نە گەشتەن واتە: باز لە دووی ڕاووشکار لە کێو و دەشت دایە ئەچیتە هەر کوێ ئەو هەر لە گەڕان و گەشت دایە شاباز:  «فەرهەنگی وشەنامە» شاباز؛ بازی گەورە. تەڕلان:  «فەرهەنگی وشەنامە» ـ تەڕلان ـ بازی گەورە باز:  «فەرهەنگی خاڵ» باڵندەیەکی تیژڕەوی گۆشتخۆری ڕاوکەری چاوجوانە. باز:  «هەنبانە بۆرینە» ـ کوردی: مەلی ڕاوچی بەناو ـ فارسی: باز شکاری باز:  «فەرهەنگا کانی» تەیری ڕاو. باز:  «فەرهەنگی شێخانی» جۆرە مەلێکی گۆشت خۆرە. «بازی کوێستانان وەرە کەوی نساری.» کوردی: باز فارسی: طرلان ناوی زانستی: Accipiter gentilis فەرانسەوی: Autour des palombes ئینگلیزی: Goshawk * بازی قزڵ (؟ )، تەڕلان، تەللان، شاباز ٤٨ تا ٦٠ سانتیمێترە. مێیە زۆر لە نێرە گەورەترە. ئەو باڵندەیە وەک مێیە واشەی زۆر گەورە دەچێ، بەڵام باڵی پان و نووک تیژترە. برۆی سپییە. پشتی بۆری ئاماڵ ڕەشە. بەرزگی سپییە و ڕێ ڕێی وردی قاوەیی لێک نزیکی پێداکشاوە. ژێر پاشەڵی سپییە. بەباڕی پشتی کاڵترە و بەرزگی زەردی پڕ لە خاڵ و پنۆکی قاوەیییە. بەتوندی بەسەر داراندا دەفڕێ و باڵندان ڕاو دەنێ. لە شوێنی پڕ دار، لێڕەوار چ لە دەشتان و چ لە کێوان دەژی. لە شوێنی دوورە دەستی ناو لێڕەواران هێلانە ساز دەکا؛ جاری وایە کۆنە هێلانان ئاوەدان دەکاتەوە. «فەرهەنگی باڵندە ئەحمەد بەحری» فارسی: طرلان ترکی: طرلان (قزل قوش). کردی: باز. گیلانی: واشک. ئینگلیزی: Northern Goshawk ناوی زانستی: Accipiter gentilis «اطلس پرندگان ایران محمد کابلی و دیگران جلد سه» ++++++++++++++++++++++ سەرناو: باڵباز/ baɫbaz: چەشنە مراوییەکە سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ١٠. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی - سەرچاوە: https: //t. me/farhangibalnda بە وێنەی باڵباز وازی کەر نە ئاو گۆش دەر وە ناڵە و زاری و چاوچاو واتە: هەروەکوو باڵباز لەناو ئاوا گەمە و یاری کە. وە بە ناڵە و چریکەی پەلەوەرەکان گوێ بدە. بال‌باز [با لْ با زْ] (در لهجهٔ کرمانجی و در لهجهٔ کرماشانی): قسمی مرغابی که روی بالهای آن به رنگ سیاه و سپید است. این مرغابی از بورک کوچکتر و از خردک بزرگتر است و پرهای بدن آن قهوه‌یی سوخته، آمیخته به قهوه‌ای روشن است. «فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری» باڵباز/baľbaz: ن: [ باڵ] باڵندەیەكی ئاوییە، باڵەكانی ڕەش و سپین. لەشیشی بەرەو قاوەی دەڕوات. «فەرهەنگی زمانی یەکگرتووی کوردی هاوچەرخ» باڵ بازگ، باڵ بازگە:  «فەرهەنگی وشەنامە» ـ باڵباز. ـ چەکداری میری. مامۆستا ناسیح حوسێنی پێیان وایە ئەمە سوورەقانگە. کوردی: سوورەقانگ فارسی: آنقوت ناوی زانستی: Tadorna ferruginea فەرانسەوی: Tadorne casarca ئینگلیزی: Ruddy Shelduck * سۆراویلک (؟ )، سۆرەپەن (؟ )، سوورە مراوی، کەرزەر، کەرسەڕ، مزراح (؟ ). ٦٣ سانتیمێترە. سووری خەنەیییە. سەر و ملی کاڵترە. کلک، سەرباڵ، لاق و دندووکی ڕەشە. نێرەیان تۆقی ڕەشی بەملدا هاتووە. مێیەیان سەری مەیلەو سپییە. زیاتر بە جووت دەگەڕێن. زستانان لە خیزەڵانی کەنار چۆم و گۆل دەبینرێ؛ لە دەشت و ناو زەویانیش دەنیشێ. لە کون و قەڵشتە بەرداندا هێلانە ساز دەکا. هەر کە جووجەی هەڵێنا یەک یەک بەدندووک بۆ ناو ئاو دەیانگوێزێتەوە. کۆچەرییە. «فەرهەنگی باڵندە ئەحمەد بەحری» Soravî, soravêrk, sorave, sûreqang, sûrawîlk/ سۆراڤی، سۆراڤێرک، سۆراڤە، سوورەقانگ، سووراویلک (Tadorna ferruginea) https: //www. wikizero. com/ku/Balindeyên_li_Kurdistanê Soravî, Sorevêrk, Sorave/ سۆراڤی، سۆرەڤێرک، سۆراڤە (Casarca ferruginea) «Balindeyên Kurdistanê Îsmaîl Taha Şahîn» دۆی سوورەقانگ زڕەکەوە بۆرچین سەرسەوزی گرتەوە «بۆ کوردستان هەژار بەزمی باڵدارانە» ++++++++++++++++++++++ سەرناو: باڵزر/ baɫzr: کوللەگر سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ١٠. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی - سەرچاوە: https: //t. me/farhangibalnda باڵزر هەر کوللە مەگێرۆ وە چنگ مەنیشۆ نە پای سەوزەگیا و شنگ واتە: باڵزر هەر کوللە ئەگرێ بە چنگ. وە لە تەنیشت سەوزەگیا و شنگ دا دائەنیشێ. کوردی: پەڕبەڵەکەی بۆری گەورە (سۆرانی). گاسڕه‌، نكلكوڕه‌ (کورمانجی). خاردۆل (لوڕی). قاڵاوە لتە (هەورامی). باڵزڕ/ باڵزر (کەلهوڕ). فارسی: سنگ چشم بزرگ. عەرەبی: صُرَدٌ كَبِيرٌ، صرد (دقناش) رمادي كبير. تورکی: بویوک سالاخ قوشی ئینگلیزی: Great Grey Shrike (Northern Shrike) ناوی زانستی: Lanius excubitor «فەرهەنگی باڵندە کێوییەکان کەماڵ ڕەحمانی» ٢٦ سانتیمێترە. لە هەموو پەڕەبەڵەکەکان گەورەترە. پەڕوباڵی ڕەش و سپییە. سەروپشتی بۆرە. بەپێچەوانەی پەڕبەڵەکەی بۆری بچووک نێوچاوانی بۆرە. چاوی کەوتوونە نێو خەتێکی ڕەشی پان، دێغێکی باریکی سپی بەبرۆیدا ڕاکشاوە. پاشەڵی ئاماڵ سپییە. باڵ و کلکی ڕەشە، خەتی سپی لە باڵیدا هەیە مێیە. خەت و خاڵی وردی کاڵی لە سینگیدا هەیە. ئەم باڵندەیە بەباڕی قاوەیی ئاماڵ بۆرە و سینگی پڕە لە خەت و خاڵ. لەسەر شوێنی بڵیندی وەک دار و دارتێل هەڵدەنیشێ و لەوێوە لوور دەبێتە نێچیر. زۆربە کلکی هەڵدەتەکێنێ و وەک چەتر دەیکاتەوە. لە کەنار لێرەوار، باغی میوە و نێو پەرژینان دەژی. جاری وایە لەسەر دار لەنێو پنجە دڕوو هێلانە دەکا. زستانان زۆر هەیە. «فەرهەنگی باڵندە ئەحمەد بەحری» باڵزڕ/ baɫzř: ناو. باڵزێڕ؛ مشک گرە؛ سەماکەرە؛ هەلەکەسەمای گەورە؛ مەلێکی ڕاوکەرە. [فارسی] دلیجه. «فەرهەنگی زانستگای کوردستان» بازڕ:  [فەرهەنگی خاڵ] مەلێکی گۆشتخۆرە بەقەد ڕیشوڵەیەک دەبێ ڕەنگی بۆرەقنەیە. بازۆر:  [هەنبانە بۆرینە] کوردی: بازڕ، مەلێکی بۆری بچووکە، مشک گرە. فارسی: پرنده‌ای است کوچک به رنگ خاکستری. بازڕ:  [هەنبانە بۆرینە] کوردی: باڵدارێکی بۆر و گچکە و گۆشتخۆرە، مشک گرە. فارسی: از مرغان کوچک شکاری. مشک گرە:  [هەنبانە بۆرینە] کوردی: باڵدارێکی چکۆڵەی ڕاوکەرە فارسی: پرنده‌ای است کوچک و شکاری. کوردی: هەڵەکەسەمای گەورە فارسی: دلیجە. ن. زانستی: Falco tinnunculus فەرانسەوی: Faucon crécerelle ئینگلیزی: Common Kestrel (Eurasian Kestrel) * سەماکەرە، مشک گرە «فەرهەنگی باڵندە، ئەحمەد بەحری.» بالزر [با لْ زِ رْ] (در لهجهٔ کرماشانی) نام دیگر این پرنده در لهجه کرمانجی سنندج بازر [با زُ رْ] است. و در طهران شکارچیان آن را بازر [با ز رْ] مینامند. پرنده‌ییست کوچک، دارای منقار کج، نظیر مرغان شکاری و رنگ پرهای بدنش خاکستری و زیر سینه‌اش سپید است. شکار این پرنده بیشتر ملخ و همچنین گنجشک و مرغان کوچکتر از خود است. گاهی این پرنده را اهلی میکنند و بیشتر وسیله بازی کودکان است و با آنکه حلال گوشت است تقریباً خواصّ مرغان شکاری را دارد و حتّی میگویند با آن پرندگان کوچکتری را هم ممکن است شکار کرد. «فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری» ناسیح حوسێنی: پێم وایە ئەم پەلەوەرە پەڕبەڵەکەی بۆری گەورە (سنگ چشم خاکستری) بێت. چونکە ئەوەی جەنابی موحەمەدی موکری باسی دەکات تەنیا ئەم پەلەوەرە ئەگرێتەوە. کوللە و پوشبەقنگە (سنجاقک) و مشک و چۆلەکەی چکۆلەیش ئەگرێت و ئەیخوات. Gasirre; Nikilkurre/ گاسڕە؛ نکلکوڕە (Lanius excubitor) «Balindeyên Kurdistanê Îsmaîl Taha Şahîn» گاسڕه‌؛ نكلكوڕه‌. پەڕبەڵەکەی بۆری گەورە. الصرد الرمادي الكبير لا: Lanius excubitor «ئیسماعیل تاها شاهین باڵندەیێن کوردستانێ پشکا چارێ» صُرَدٌ كَبِيرٌ، صرد (دقناش) رمادي كبير Great Grey Shrike Lanius excubitor «كتاب طيور الشرق الأوسط» ++++++++++++++++++++++ سەرناو: باڵەوان/ baɫewan: باڵەبان سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ١٠. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی - سەرچاوە: https: //t. me/farhangibalnda باڵەوان نە پەی شکار چوون بازەن چەنی چەرخ و قووش هەمیشە سازەن واتە: باڵەبان وەکوو باز لە شکار و نێچیردایە. وە لەگەڵ چەرخ و قووش دا هەمیشە سازە. باڵه‌بان بۆ ڕاو وه‌کو باز نییه‌! له‌گه‌ڵ چه‌رخ و قووش‌دا هه‌میشه‌ سازه. باڵه‌بان «نه» په‌ی... ئه‌و «نه» له‌وێ مانای نه‌نووسراوه، واته ڕه‌سته‌که‌ «مه‌نفی» ده‌کات. «عەبدوڵڵا حەبیبی» ڕاستەی هەڵۆ شێوەکان تۆرەمەی شەهێن کوردی: باڵەبان (سۆرانی). باڵەوان (کەلهوڕی). شاهینێ مامزان (کرمانجی). فارسی: بالابان، چرغ عەرەبی: صَقْرٌ حُرٌّ، صقر الغزال تورکی: اوترگی ن. زانستی: Falco cherrug فەرانسەوی: Faucon Sacre ئینگلیزی: Saker Falcon ٤٥ سانتیمێترە. پشتی و باڵی قاوەیی کاڵە. سەر و پاش ملی سپی ڕێ ڕێی قاوەیییە. خەتی باریکی بەلاملی داکشاوە. بەرزگی سپییە و تا ڕادەیەک خاڵخاڵ یان ڕێ ڕێیە. کلکی قاوەیی پڕ ڕەنگە. بە پاناییدا ڕێ ڕێی سپییە. خاڵ و میلی سەر و بەرزگی ئەو باڵندەیە بەباڕی زۆرتر و لێک نزیکترە. باڵندەیەکی دڕ و نەترسە و هێرش دەباتە سەر گیانلەبەری گەورەتر لە خۆی. لە دەشتی بەرین و بیابان دەژی. لەسەر داری بڵیند و ناو تاتە بەردان هێلانە ساز دەکا. زستانان زۆر دەبێ. «فەرهەنگی باڵندە» باڵەوان: [با لَ وا نْ] (در لهجهٔ کرمانجی و در لهجهٔ کرماشانی): پرنده‌ییست شکاری، از بازقزل کوتاهتر و کمی سینه پهن تر و از تیرهٔ سیاه چشمان... باڵەوان را در فارسی و ترکی بالابان می‌نامند. «فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری» باڵەوان: باڵەبان. «قامووسی زمانی كوردی زەبیحی.» باڵەوان: باڵندەیەکی گۆشتخۆری ڕاوکەرە. «فەرهەنگی خاڵ» باڵەوان: چەرخ، شاهێن (کوردی). چرخ، شاهین (فارسی). سَقر، صَقر، زُمَّج، قَطام، شاهین، قَطَامی، قُطامي (عەرەبی). «فەرهەنگی مەردۆخ» باڵەوان: کوردی: سەقر، باڵەبان. فارسی: چرغ. «هەنبانە بۆرینە» Şahînê Mamizan/ شاهینێ مامزان (Falco cherrug) «Balindeyên Kurdistanê Îsmaîl Taha Şahîn» باڵەبان دە شیعری کوردیدا ئاوازی سەقر و باز و باڵەبان حیلەی ماینی جنسی کەحێلان «دیوانی پیرەمێرد، شیعری وەسفی، کزەی دەروون» قیژەیی قوڵنگە چریکەی پۆڕە زیڕەی باڵەبان قەهقەهەی کۆترە سەدای شاهینە سەیرانت هەیە «مینە جاف، دیوانی مینە جاف» عەرسەیی مەیدانی چەرخە ئێستە جەولانگاهی بووم بوو بە لانەی زاغی بەدخوو، ئاشیانەی باڵەبان ٭٭٭ مەردی مەیدان هاتە جەولان باز لە ڕەنگی تەپڵی باز «حەیتە» وەک شاهۆیی گێژ و کورد بە میسلی باڵەبان «سالم، دیوانی سالم» شین و یەختەخان تەمام سەمەندان ژەندن ئۆتراغان باز و باڵەبان ٭٭٭ سەقر و باڵەبان، باز و شاھینان زەڕین قه‌ڵلادە باز و باڵەبان «میرزای لوڕستانی، مەمی ئالان بە هۆرامی» ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بایەقوش/ bayequş: کوندەبوو سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ١١. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی - سەرچاوە: https: //t. me/farhangibalnda وێنەی بایەقوش هەر شەو مەناڵم کەس نیەن ڕەحمش بەیۆ وە حاڵم واتە وەکوو کوندەبوو هەر شەو ئەناڵم. وە کەسێ نییە کە بەزەیی بێتە حاڵی من دا. کوردی: تاقتاقکەرە (سۆرانی). تووتاک (کورمانجی). باڎیقوش، باییقوش (هەورامی). بایەقووش، بادەقوش (کەلهوڕی) فارسی: مرغ حق. عەرەبی: بومة الأشجار الأوروبية، ثَبَجٌ أوْرَاسِيٌّ، ثبج أوربي. تورکی: حاق قوشی. ن. زانستی: Otus scops فەرانسەوی: Hibou petit-duc ئینگلیزی: European Scops Owl (Eurasian Scops Owl) «فەرهەنگی باڵندە کێوییەکان کەماڵ ڕەحمانی» تاقتاقکەرە، تاقڵە(؟ )، تاکتاککەرە، توتاک، توتەک، حەق حەقۆک، هەق هەق کەرە، یاحەق. ١٩ سانتیمێترە. قاوەیی ئاماڵ بۆرە، پەڕ و باڵی ڕێ ڕێیە. لەسەریدا دوو شاخی تووک بەئاستەم سەریان هەڵداوە. شەوانە مێش و مەگەز ڕاو دەکا. لە دارستانەکانی نیزیک دەوروبەری ئاوایییان، باغ و باغچان، کۆنە خانوو و هێلانەی کۆنی باڵندان هێلانە ساز دەکا. هاوینان زۆر هەیە. «فەرهەنگی باڵندە ئەحمەد بەحری» Tok; Bûmê Taqtaqî [تۆک؛ بوومێ تاقتاقی] (Otus brucei) «Balindeyên Kurdistanê Îsmaîl Taha Şahîn» تاقتاقکەرە: باڵندەیێکە بە شەو ناوناوە دەڵێ (تاق) و شەوبێدارە، هەندێک دەڵێن وەکوو کۆتر وایە. جوورە کوندێکە. تووتەک (موکریانی): باڵندەیێکی شەویێە هەتا ڕۆژ هەر دەڵێ هم هم. «فەرهەنگی کوردستان گیو» بایەقوش: [فەرهەنگی خاڵ] جۆرە باڵندەیەکە لە کوندەبەبوو دەچێ. بایەقوش: [هەنبانە بۆرینە] کوردی: کوندەبوو، کوننەبەبوو. فارسی: بوف کور. بایەقش [با یَ قُ شْ] (در لهجهٔ کرمانجی و کرماشانی): نام دیگر این پرنده در لهجهٔ کرماشانی: باوەقش [با وَ قُ شْ] و بادەقش [با دَ قُ شْ] است... این پرنده نوعی جغد کوچک بیابانی است که اغلب شکار آن پرندگان کوچک نظیر گنجشک است. قدّ آن ٣٥ سانتیمتر است و در دو طرف سر آن تاجی از پر وجود دارد که شبیه گوش گربه است. رنگ این پرنده حنایی مخطّط و اگرچه در ویرانه ها و سوراخ دیوارهای بلند لانه می‌گذارد. ولی زندگانی در جنگل را بر این نوع زندگی ترجیع می‌دهد و بیشتر پس از غروب آفتاب پدیدار می‌شود و شکار کردن وی نیز از همین هنگام است. «فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری» کەماڵ ڕەحمانی: سڵاو مامۆستا ناسیح، مەبەستی دکتور موکری تاقتاقکەرە 'مرغ حق'ە یان کوندەشەخسە 'جغد کوچک'؟ ناسیح حوسینی: سڵاو و ڕێز مامۆستا کەمال گیان، مەبەستی تاقتاقکەرە 'مرغ حق'ە. بایەقوش: بوو، بووم، کونەبوو (کوردی). بو، جُغد، کوف، کوکو، کوکه، کوکَن، کوکُنَک، اوکو، آکو، پُش، پُشَک (فارسی). بوف، بُم، صَدَی (عەرەبی). «فەرهەنگی مەردۆخ» بایەقوش: کوندە بەبوو. «بایە قووش بەرشی جەشین و زاریش/ بڵبڵ بێزار بێ جه بێ قەراریش» «خانای قوبادی - ٦٦٧» «قامووسی زمانی كوردی زەبیحی» بایەقووش لە جێی سروودی مەلی سەردارم بایەقووش بێتە یار و غەمخوارم «دیوانی محەمەد ساڵح دیلان» مەڕ چوو بە تاڵان ماڵ هەمووی وێران بایەقووش ئەیخوێند لەسەر کەلاوان «لوتفی، دیوانی لوتفی» حوجرەیان تێکچوو بەجارێ وەک هێلانەی بایەقووش غەیری لوتفی حەق نەبێ، مەلجەء نەما بۆ قەلبی زار ٭٭٭ هەر وەک بایەقووش هێلانە شێواو بێ ڕەفێق ماوە، کامیلەن سەعید «ویساڵی، دیوانی ویساڵی» وڵات وێران بوو، ئاوایی هەموو چۆڵ سەراسەر بایەقووش کەوتۆتە قوو قوو «عەونی، دیوانی عەونی» نە وە سەرکەشی دۆسی دوور مەنزڵ ئەری بادەقووش وێرانەکەی دڵ «جەهانئارا، شیعرەکانی جەهانئارا» چەنی بادەقووش شەوان تا وە ڕۆ سەدای زایەڵەی زاریی من مەیۆ «خانای قوبادی، سوڵتان ئیبراهیم و نۆشافەرین، سەرەتا» لەشەرمی ئەوڕۆژە خۆشە، بایەقووش و کوندە پەپوو لێرە و لەوێ کەوتبوونە شوێن لاسایی بلبل هەموو ٭٭٭ بایەقوش بۆ خۆی باهەر بخوێنێ دەنگی ناساز و شومی بنوێنێ «کاکەی فەلاح، دیوانی کاکەی فەلاح» بایەقوش ناڵان، بایەقوش ناڵان تۊ هۆ کېشەنی من هەر شەو ناڵان «دیوانی وەلی دێوانە» قوولەی بایەقوش سوب وە هەردەوە زامی کۆنە و نۆم تازە کەردەوە ٭٭٭ تۆ وێنەی بوڵبوڵ مەستی هەوای گوڵ من چون بایەقوش چۆڵی نەوای دڵ «مەولەوی، دیوانی مەولەوی» بایەقۆشێ پیر دێت و جارجارێک دەخوێنێ لە سەر کۆنە دیوارێک «شەریف، ملوانکەی شین» وڵاتێ بایەقوش تیا بوو بە سەردار و حوکمڕانی لە عەیش و نۆشی بەزمی بێ نگینی قودسیانم چی! ٭٭٭ دەورە وایە بایەقوش لافی هومایی لێ ئەدا گوربە خۆی گۆڕیوە داوای جێگەیی شێران ئەکا «شاهۆ، دیوانی شاهۆ» خوەم و بایەقوش لێفە دووانە ئەو لە چۆڵ ئەیخوەند، خوەم لە وێرانە «محەممەد موکری گۆرانی ترانه‌های کردی کرمانجی سنندجی» خوەم و بایەقوش هەردک هەمدەردیم کەلاوە نشین، بیاوان گەردیم «محەممەد موکری گۆرانی ترانه‌های کردی کرمانشاهی» س کەس لەی دونیا شەو نەداروو خەو ئەوەڵ بایەقوش، دویوم نارەی ئەو «محەممەد موکری گۆرانی ترانه‌های کردی کرمانشاهی به سبک اورامانی» دیم لە جێی مەحموود پاشا و هەوارگەی میرەکان بایەقوش لێل قوشقەڕە و داڵ و قەڵا گرتوویە لان ٭٭٭ کێ کردووییتی بۆ چی وێرانەی بۆ چی کاول و بایەقوش خانەی «مینە جاف» وێنەی بایەقوش وە کەژ و کۆوە پەی کێ هۆهۆمەن تارو مەبۆوە ٭٭٭ هۆ هۆی بایەقوش شەو وە هەردەوە زامی دەردینان تازە کەردەوە «مەلای جەباری» بایەقوش لە هەر شوێنێ بخوێنێ یا خێوی ئەمرێ، یا ئەیڕووخێنێ ٭٭٭ «بایەقوش»م دی، خوێندی لەسەر ماڵ ئاگری تێبەر بوو، دایە کۆی زوخاڵ ٭٭٭ لەسەر هیچ حاڵی دنیا نامێنێ گاهـ بولبول، گاهـ بایەقوش ئەخوێنێ «پەندەکانی پیرەمێرد ژین ژمارە ٦٠٥» کەردەنم بە زێد، چۆڵ و وێرانە سازانم چەنی بایەقوش لانە ٭٭٭ متەرسوون ناکا بایەقوش باڵش سووچیۆ بە ئاهم، پەشێو بۆ حاڵش واچدێ بایەقوش، ئەر فامێ هەن پێش ئەو جە هامسایەی، گڕ بە دەستش چێش؟ «بێسارانی» پەی چی نەنیشتی تۆ نەیانەتدا وێنەی بایەقوش نە وێرانەتدا «سەید تاهیر هاشمی» مرقی خۆش کردووە ئەم دەزگا جوانە خاپوور کا و بایەقوش تیا بگرێ لانە! «گۆران، لاوک و پەیام» ئەو چەمەنزارەی هەوارگەی ئێمە بوو وا پەپوو تیایا ئەخوێنی پڕ بەبین «بەختیار زێوەر» پەپوو: [فەرهەنگی خاڵ] بایەقوش ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بزەلەر/ bizeler: ماسی خۆر سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ١١. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی - سەرچاوە: https: //t. me/farhangibalnda وێنەی بزەلەر تۆ هەر ماساو وەر نزانی شەو و رۆ پەی وێت باوەر واتە وەکوو بزەلەر تۆ هەر ماسی بخۆ. وە مزگێنی شەو و ڕۆژ بۆخۆت بە دیاری بهێنە. بزەلەر:  [فەرهەنگی خاڵ] بزنلەر. بزنلەر:  [فەرهەنگی خاڵ] مەلێکی بۆری گەورەیە وەک قاز، گۆشتی دەخورێ. بزەلرە [بِ زَ لَ رَ] (در لهجهٔ کرماشانی): معنی تحت‌الّفظی نام این پرنده بز لاغر است. پرنده‌ییست ماهیخوار، دراز و بلند شبیه لک‌لک، از انواع حواصیل که رنگ پرهای بدن آن سیاه و زیر سینه‌اش سپید است. منقار و پاهای این پرنده قرمز است و خوراکش ماهی و قورباغه و انواع کرمهاست. «فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری» کەماڵ ڕەحمانی: سڵاو مامۆستا ناسیح ناوی فارسی بزەلەر بە پێی ڕاڤەی محەممەدی موکری دەبێ کامە بێ؟ ناسیح حوسێنی: سڵاو کاکەگیان، مەبەستی 'لک لک سیاە'ە. کەماڵ ڕەحمانی: مامۆستا ناسیح مەبەستی شێخی خاڵ دەبێ کامە بێ؟ ناسیح حوسێنی: پێم وایە قوو بێت. ئێمە خۆمان [لە مەریوان] بزنلەری پێ دەڵێین. کەماڵ ڕەحمانی: بە قوو دەڵێن بزنلەر؟ ناسیح حوسێنی: بەڵێ. کوردی: حللێر، لەگ لەگی ڕەش، له‌قله‌قی ڕه‌ش (سۆرانی). له‌گله‌گێ ڕه‌ش (کرمانجی). بزەلەر (کەلهوڕی). فارسی: لک‌لک سیاه عەرەبی: لقلق أسود، بلاّرج أسود (بالجزائر والمغرب)، السِمبِر (في السودان) تورکی: قارالی له. ئینگلیزی: Black Stork زانستی: Ciconia nigra «فەرهەنگی باڵندە کێوییەکان کەماڵ ڕەحمانی» * لەگ لەگی ڕەش ٩٥ سانتیمێترە. پەڕ و باڵی ڕەشە، بەرزگی سپییە، دندووک و لاق و دەورەی چاوی سوورن. زۆرتر تەنیایە و درەنگ ئۆگری ئاوەدانی دەبێ. باڵندەیەکی کۆچەرە. زۆرتر شوێنی پڕ دار و درەخت هەڵدەبژێرێ و لە گەوەڕی گۆل و چەم و زەل و دارستانەکانی ئەو شوێنانە دەبینرێ. زیاتر لەسەر دار هێلانە ساز دەکا. هاوینان زۆرە. «فەرهەنگی باڵندە، ئەحمەد بەحری، لاپەڕە ١٣٨» له‌گله‌گێ ڕه‌ش. حللێر، حاجی لەقلەقی ڕەش اللقلق الأسود ciconia nigra «ئیسماعیل تاها شاهین باڵندەیێن کوردستانێ پشکا ئێکێ» ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بوڵبوڵ/ buɫbuɫ: بڵبڵ سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ١٢. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی - سەرچاوە: https: //t. me/farhangibalnda بوڵبوڵ مەوانۆ شەو و ڕۆ پەی گوڵ گوڵیش هەر وە ناز دڵ مارۆ وە کوڵ واتە: بوڵبوڵ هەر ئەچریکێنێ شەو و ڕۆژ بۆ گوڵ. گوڵیش هەر بە ناز دڵ بە کوڵ دێنێ. «وه‌ڵڵا ئێسته‌ نازانم له‌ نوسخه‌ی به‌رده‌ستی مامۆستا سه‌فی زاده‌ چی نووسراوه‌ به‌ڵام «گوڵیش» دروست نییه و ئه‌بێ «گوڵیچ» بێ.» «عەبدوڵڵا حەبیبی» بڵبڵ: [فەرهەنگی وشەنامە] بلبل، بولبول. ناڵەی بڵبڵیم بڵند پایە بی جە پەی شووم بەختیم ئایر مایە بی «بێسارانی، دیوانی بێسارانی» ڕێزان سەوزەی گوڵ مەعاریف وە گڵ چۆڵ بییەن چەمەن جە سۆزەی بڵبڵ «مەولەوی، دیوانی مەولەوی» بلبل:  [فەرهەنگی خاڵ] باڵندەیەکی دەنگخۆشی بازەڵەیە، بەقەد چۆلەکەیەک دەبێ. بلبل:  [هەنبانە بۆرینە] کوردی: ـ بولبول، بوڵبوڵ، چڤیکی خۆش بێژ. ـ زمان پاراو، زمان تەڕ، قسەزان. فارسی: ـ بلبل. ـ زبان آور. بلبلی باڵشکاوی وەختی گوڵم هەر شەپۆڵان دەدا دڵی لە کوڵم «هێمن، ناڵەی جودایی، سازی ناساز» بوڵبوڵ: بولبول، بلبل (کوردی). بوبُرد، تُندُر، تُندور،  واف (فارسی). عُندَلِیب، بُلبُل، کُعَیت، نُغَز (عەرەبی). «فەرهەنگی مەردۆخ» قومریان وە بانگ گوڵبانگ یاهۆ بوڵبوڵان بەدەنگ ناڵین بێ شۆ «خانای قوبادی، سوڵتان ئیبراهیم و نۆشافەرین» بولبول: «نا.»،  «مک.» ١- باڵندەیێکی بچکۆلانەیه به ئەندازەی چۆلەکەیەک، ڕەنگی پشتی کەوەیەکی ئاماڵ سوور و بەرزگی زەرده، دندووکی بچووک و خۆی به تێکڕایی جوان و ژیکەڵەیه، دەنگی زۆرخۆشه هەر بۆیە دەیگرن و دەیکەنه قەفەزەوە. ٢- «ست.»،  «مج.». آ» حاڵی ئینسانێکی بێ گرێ و گۆڵ و ڕەوان قسەبکا. ب» حاڵی کەسێکی دەمی ڕاناوەستێ و زۆر قسە دەکا،  زۆر بڵه. «قامووسی زمانی كوردی زەبیحی» دەک دڵە کوێر بی عەمرت نەمێنێ قاڵاو لە جێگەی بولبول دەخوێنێ! «پەندی پێشینیان، مەلاغەفوور دەباغی» هوزار:  [فەرهەنگی شێخانی] بولبل. میرێ مەجلس نەکەنت موتربێ گۆیا چ بکەت غونچە خەندان نەبتن بولبلێ شەیدا چ بکەت «ئەحمەدی خانی، دیوانی ئەحمەدی خانی» وا بولبل بەسەر گوڵدا ئەخوێنێ نەغمەی زەبووری داود ئەنوێنێ «پیرەمێرد، دیوانی پیرەمێرد» بلبل [بِ لْ بِ لْ] (در لهجه‌ی کرمانجی کردستان ترکیّه): بُلبل. نام دیگر این پرنده در لهجه‌های اورامانی و جافی و ریژاوی برحسب نوشته دمرگان [ب -ُِ لْ ب -ُِ لْ] با دو ضمّه‌ی متمایل بکسره و در لهجه‌های گروسی و کرماشانی و کرمانجی و سنندجی و سلیمانیه‌یی و بایزیدی: بول بول [بوُ لْ بوُ لْ] و در لهجه‌ی آسی: بوره مرغ [بوُ رَ مَ رْ غْ] است... پرنده‌ییست کوچک که قدّ آن تا ١٧ سانتیمتر هم می رسد. رنگ پرهای بدن این پرنده حنایی و قسمت پایین بدنش برنگ حنایی روشن تری است و معمولا در روز می خواند و می گویند در فصل جفتگیری در شب نیز می خواند. در لهجه‌ی کرمانجی کردستان ترکیّه بعضی از قبائل، مرغ هزاردستان را بلبل هزاره [بِ لْ بِ لِ هَ زا رَ] می گویند. ر. ک بکلمه‌ی 'شالول'. در زبان فارسی علاوه بر کلمه‌ی بلبل اصطلاحات، مرغ زندخوان، مرغ شباهنگ، مرغ شبخوان، مرغ شب خیز و مرغ صبح خوان نیز بدین پرنده اطلاق می شود و دو نام اخیر یعنی مرغ شب خیز و مرغ صبح خوان به خروس نیز اطلاق شده است. بول بول [بوُ لْ بوُ لْ] (در لهجه‌های گروسی، کرماشانی، مُکری، سنندجی، سلیمانیه‌یی، بایزیدی): بلبل. ر. ک. بکلمهٔ «بلبل». «فرهنگ نام‌های پرندگان، محمد مکری» ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بۆرچین/ borçîn: مراوی مێچکە سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ١٢. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی - سەرچاوە: https: //t. me/farhangibalnda بۆرچین نە کنار شەتاودا دیارەن هەر مەلێ کەرۆ و چەمەڕای یارەن واتە: مراوی مێچکە لە کەنار شەتاودا دیارە. هەر مەلە ئەکا و چاوەنواڕی یاریەتی. کوردی: سۆنە، سۆنێ، سەرسەوز، سەرکەسک، بۆرچین (سۆرانی). وه‌رده‌كا ئاڤی [مه‌راڤی] (کرمانجی). بورچین، سۆنه‌، مراوی (هەورامی). فارسی: اردک سرسبز. اردک کله سبز. عەرەبی: الخضاري، البركة، البط البري، بط خضاري. تورکی: یاشیل با اوردک. ئینگلیزی: Mallard زانستی: Anas platyrhynchos «فەرهەنگی باڵندە کێوییەکان کەماڵ ڕەحمانی» سۆنێ، سەرسەوز، سەرکەسک ٥٧ سانتیمێترە. نێرە سەری سەوزە، خاڵێکی بازنەیی سپی بەملدا کشاوە، بەرسینگی قاوەیییە، سینگ و بەرزگی بۆرە، سێ چوار تووکی ڕەش لەسەر کلێنجەی هەڵگەڕاونەتەوە، . دندووکی زەردە. بۆرەسۆنە قاوەیی خاڵخاڵە، لاقی مەیلەو زەردە. نێرە و مێیە هەردوو تیژباڵن، بەپۆل دەگەڕێن. زستانان زۆر هەیە. لە گۆل و ئاوگر و چەماندا دەبینرێ؛ لەناو گیاوگۆڵی پڕی لێواری ئەم شوێنانە هێلانە دەکا. «فەرهەنگی باڵندە، ئەحمەد بەحری» بۆرچین: [فەرهەنگی خاڵ] - (ئەردەڵانی) بۆرچیل [ڕەشی ئاماڵ بۆر] - مراویی مێ. بۆرچین: [هەنبانە بۆرینە] کوردی: مێچکە مراوی ماڵی. فارسی: مرغابی ماده. بور چین: [فەرهەنگی وشەنامە] - بۆرچین. - مێچکەی مراوی ماڵی. سەرسەوز: [هەنبانە بۆرینە] کوردی: نێرەمراوی. فارسی: مرغابی نر. بورچین سه‌رسه‌وز، بورچین سه‌رسه‌وز فه‌ڕ سه‌راوان، بورچین سه‌رسه‌وز شیرین شێوه‌یێ، قامه‌ت تووڵ جه‌وز سایه‌ی زڵف وێش سه‌یر مه‌که‌رد نه‌ حه‌وز «دیوانی بێسارانی کۆکردنه‌وه‌ و لێکدانه‌وه‌ی عه‌بدوڵڵا حه‌بیبی، بڵاوکه‌ره‌وه‌ی کوردستان، ١٣٩٩، ل ١٤١» ئه‌ڵبه‌ت من لێره‌دا بورچینم نووسیوه‌ چوون گۆکردنه‌که‌ی له‌ هه‌وراماندا به «و»کورته‌ نه‌ک «ۆ». ئێوه‌ش ئه‌گه‌ر شێوه‌ ده‌ربڕینی هه‌ورامیتان به‌رچاوه‌ بیکه‌ن به‌ بورچین، ئه‌گینا شێعره‌که‌ی بێسارانیش بگۆڕن به‌ بۆرچین. «عه‌بدوڵڵا حه‌بیبی» سەرسەوز و بۆرچین گۆڵاوان نەدیت نازداران نە پای وەفراوان نەدیت «وەلی دێوانە» تاوس و بۆرچین، سەرسەوز نەرووی ئاب دڵ نە دەرووندا مەکەرد وە کەباب ٭٭٭ سەرسەوز و بۆرچین نە ڕووی گولاوان دەنگ چەرخ باز مەنیشت جە کاوان «خانای قوبادی، سوڵتان ئیبراهیم و نۆشافەرین» رەند گوڵ جەمین نازداری باوان سەرسەبز و بۆرچین سۆنەی سەر ئاوان «سەیدی، دیوانی سەیدی» جە قیقەی سەرسەوز، جە قیژەی بۆرچین جەبهەی ساف گۆم مەبۆ پڕ نەچین «سەید تاهیر هاشمی، هەوارگەی دڵان» دۆی سوورەقانگ زڕەکەوە بۆرچین سەرسەوزی گرتەوە ٭٭٭ سەرسەوزی ڕەنگین بۆرچینی نەشمیل لە دووری ئێوە دەگرم دیق و سیل «هەژار، بۆ کوردستان» دەنگی سەد ڕەنگی کوڵنگ و قاز و سۆنە و بۆرچین سازوەش هەر سوو لە گوێی سەبزە و شەتاوان هاتەوە «سالم، دیوانی سالم» بنێرن با بێ سەرسەوز و بۆرچین بولبول، قومری، کەو، کۆتری نەخشین «زاری، دیوانی زاری» بورچین [بوُ رْ چی نْ] (در لهجهٔ کرمانجی و در لهجهٔ کرماشانی): ماده مرغابی سرسبز. ر. کـ. بکلمهٔ «سرسوز» سرسوز [ سَ رْ سَ و-ْ زْ ] (در لهجه‌ی کرمانجی و کرماشانی): سرسبز قسمی مرغابی که سر آن سبز و سینه‌اش خاکستری مایل بحنایی کبود و بقیه‌ی بدنش دارای لکّه‌های سبز و بنفش و قرمز و سیاه کمرنگ است. منقار این مرغابی پهن و برنگ زرد و پنجه‌هایش سه پره و بهم پیوسته و زرد رنگ و قسمت داخلی منقار آن از دو طرف عیناً بشکل ارّه است. غالباً در دریاچه ها و استخرها و نیزارها زندگانی می کند. مادّه این نوع مرغابی را بورچین گویند که سر آن قهوه‌یی و بر روی بالها آن لکّه‌های سبز و بنفش و قهوه‌یی و قرمز دیده می شود و سر آن نسبت به نر آن مختصری باریکتر و کوچکتر است... سرسوز و بورچین را بطور اعمّ سونه [ سۆ نَ ] با واو مجهول نیز گویند. «فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری» وه‌رده‌كا ئاڤی (مه‌راڤی) سۆنە، سەرسەوز الخضيري Anas p. platyrhynchos «ئیسماعیل تاها شاهین باڵندەیێن کوردستانێ پشکا ئێکێ» بُرْكَةٌ، الخضاري Mallard Anas platyrhynchos «كتاب طيور الشرق الأوسط» Werdeka avî, werdeka bejî, miravî, meravî [Şah. ], sone , sersewz (Anas platyrhynchos) Werdeka kûvî (Anas platyrhynchos) https: //www. wikizero. com/ku/Balindey%C3%AAn_li_Kurdistan%C3%AA ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بوورەک/ bûrek: مراوی بۆر سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ١٢. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی - سەرچاوە: https: //t. me/farhangibalnda بوورەک هەر مەشۆ وە دلێ مەسێڵ هەردەم مەگێڵۆ وێنەی ئەراگێڵ واتە: مراوی بۆر هەر ئەڕواتە ناو ئەستێڵ. وە هەموو دەم وەکوو ئاوارە و دەربەدەر ئەگەڕێ. دلێ دروستە، دڵی هەڵەیە. دڵی= دڵی ئەو. دلێ= ناو. هەر دەم= هەردەم. «عەبدوڵڵا حەبیبی» بورک [بوُ رَ کْ] (در لهجهٔ کرماشانی): قسمی مرغابی کوچک بور رنگ یا برنگ خاکستری آمیخته بقهوه‌یی. معنی تحت‌اللّفظی این کلمه بور یا منسوب به بور است. (پسوند -َک در آخر این کلمه، علامت نسبت است. ) کەماڵ ڕەحمانی: سڵاو مامۆستا ناسیح، مەبەست لە بوورەک کام مراوییە بە فارسی؟ ناسیح حوسێنی: لە مەریوان بە «اردک اردەای» ئێژن: بۆرەکەیی. بازەێ لە فارسەکانیش «اردک بور» ئێژن پێی. بنكوریڕه‌ش قوون ڕەش الجوشمة Anas strepera «ئیسماعیل تاها شاهین باڵندەیێن کوردستانێ پشکا ئێکێ» کوردی: قوون ڕەش، بۆرەکەیی (سۆرانی). بنكوریڕه‌ش (کرمانجی). بوورەک (کەلهوڕی). فارسی: اردک ارده‌ای عەرەبی: سَماريّ، بَط سَماريّ. تورکی: بز اوردک. ئینگلیزی: Gadwall زانستی: Anas strepera «فەرهەنگی باڵندە کێوییەکان کەماڵ ڕەحمانی» ٥٠ سانتیمێترە. زیاتر لەگەڵ سۆنە و بۆرە دەبینرێ. لەوان چووکترە و نێرە لە دوورەوە قاوەیی مەیلەو بۆر دەنوێنێ. ئەم باڵندەیە بەهۆی ئەوەی کە پاشەڵی ڕەشە ئەو ناوەی بەسەردا بڕاوە. دندووک بۆرە، لاقی مەیلەو زەردە. مێیەی وەک بۆرەسۆنە و بۆرە دووکوڕە دەچێ؛ بەڵام کلکی لەهی دووکوڕە قوڵەترە. شوێنی ژین و لەوەڕی وەک سۆنەیە. «بەحری، ئەحمەد، فەرھەنگی باڵندە» قوون ڕەش، مراویی زەل: سماري، بطّ سماري. gadwall,anas strepera مراوییەکە لە زستاناندا زۆرە. نیزیکەی ٥٠ سم درێژە. «فەرهەنگی وێنەداری گیانداران، کەمال جەلال غەریب» ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بۆرە جۆڕە/ bore coře: چەشنە چۆلەکەیێک سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ١٣. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی - سەرچاوە: https: //t. me/farhangibalnda خۆ بۆرە جوڕە مەوانۆ جە باغ پەی پەی مەگێلۆ دەشت و دەر و داغ واتە: خۆ چۆلەکە لە باخ دا هەر ئەجووکێنێ. هەموو دەم بە دەشت و دەر و شاخ دا ئەگەڕێ. بۆ ناوه‌که‌ی ئه‌بێ ئه‌وه‌ دروست بێت که‌ له‌ وشه‌نامه‌دا هاتووه‌. واته؛ بۆره‌ جڕه‌. خۆ بۆره‌ جڕه‌ مه‌وانۆ جه‌ باغ په‌ی په‌ی مه‌گێڵۆ ده‌شت و ده‌ر و داغ «عەبدوڵڵا حەبیبی» بۆرەجڕە: [فەرهەنگی خاڵ] بۆرە وەک «فشەکڵاونە» بەڵام ئەم پچووکترە و بێ کڵاوە. بوْرە جڕە: [فەرهەنگی وشەنامە] بۆرەجڕە باڵندەیەکە. بۆرەجوڕە: [هەنبانە بۆرینە] کوردی: جۆرێ جوڕەیە، بێ کاکۆڵ. فارسی: نوعی پرنده. بورەجرە [بوُ رَ جُ رَ]: پرنده‌ییست از نوع گنجشک، ولی کوچک چثّه‌تر و کمی درازتر. اغلب در گندمزارها و علفزارها می‌پرد. این پرنده عیناً شبیه «کلاونه» است. جز اینکه بوره‌جره، بور رنگ و صوتش خوش است و کلاونه، کاکلدار و رنگ آن کمی روشن‌تر و برنگ خاکی آمیخته بزردی است و دارای آواز خوش نیست. ر. کـ. بکلمهٔ «کلاونه». جرە بوره [جُ ڕَ بوُ رَ] (در لهجهٔ کرماشانی و کرمانجی): پرنده‌ییست کوچک از نوع گنجشک، ولی کوچک چثّه‌تر و کمی درازتر. اغلب در گندمزارها و علفزارها می‌پرد. این پرنده عیناً شبیه کلاونه (= کاکلی) است. جز اینکه جره بوره‌، بور رنگ و صوتش خوش است و کلاونه، کاکلدار و رنگ آن کمی روشن‌تر و برنگ خاکی آمیخته بزردی است و آوازش بخوبی این پرنده نیست. این پرنده را بوره جره هم می‌نامند. کلاونه [کَ لا و-ْ نَ] (در لهجهٔ کرمانجی و کرماشانی): پرنده‌ییست از نوع گنجشک شبیه به بوره جره، دارای کاکل و برنگ خاکی آمیخته بزردی است. ر. کـ. بکلمهٔ «بوره جره» «فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری» مامۆستا ناسیح حوسێنی بە پێی ڕاڤەی دوکتور موکری، بۆرەجڕە بە چوڕەی ئاسمانی گەورە دەزانێ. کوردی: چوڕەی ئاسمانی گەورە، بۆرەجڕە، بۆرەجوڕە (سۆرانی). دێڤلانک، كولاڤهه‌لینک (کرمانجی). بوْرە جڕە (هەورامی). بوورە جوڕە، جوڕە بوورە (کەلهوڕی). فارسی: چکاوک آسمانی. عەرەبی: قُبَّرَةٌ سَمَاوِيَّةٌ أَوْرَاسِيَّةٌ، قبرة السماء. تورکی: گوئی توراخیی سی. ئینگلیزی: Eurasian Skylark ناوی زانستی: Alauda arvensis «فەرهەنگی باڵندە کێوییەکان کەماڵ ڕەحمانی» ١٧ سانتیمێترە. پشتی قاوەیی پنۆک پنۆکی ڕەشە. بەرزگی سپی ئاماڵ زەردە و سینگی ڕێ ڕێیە. کلکی تاڕادەیەک درێژە و شاپەڕی دەوری کلکی سپییە. نەختێک کاکۆڵی هەیە. کاتی پێڕۆ خۆ کۆم دەکاتەوە. دەتوانێ لە حەوا لەنگەر بگرێ. لە زەویوزار، گۆل و زۆنگان دەبینرێ. لەسەر عەرز هێلانە دەکا. «فەرهەنگی باڵندە ئەحمەد بەحری» ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بووق/ bûq: بۆقەلەموون سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ١٣. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی - سەرچاوە: https: //t. me/farhangibalnda چاوەشانە بووق دەنگ دا نە ئەوڕەنگ نەو وەهار ئاما ئانە وە چەند ڕەنگ واتە: بۆقەلەموون وەکوو چاوێژ چەرخی گەردوونی بانگ کرد. بەهاری نوێ ئەوا بە چەندە ڕەنگ هات. شاخ دا ئەگەڕێ. «در لهجەی کرماشانی کلهر و زنگنە بوق [بو ُ قْ] و بوقلم [ بو ُ ق َ ل َ م ْ]» «فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری» قەلەموون: [فەرهەنگی خاڵ] بۆقلەموون. قەلەموونە: [فەرهەنگی خاڵ] قەلەموون. بەقلەمووت:  [فەرهەنگی خاڵ] (ئەردەڵانی) قەلەموون. بۆقلەمووت:  [فەرهەنگی خاڵ] (ئەردەڵانی) بۆقلەموون. بەقلە:  [فەرهەنگی خاڵ] (ئەردەڵانی) قەلەموون. عەلیشیش:  [فەرهەنگی خاڵ] بۆقلەموون. چەترهەڵدان: [فەرهەنگی خاڵ] بریتییە لە خۆ گیڤ کردنی قەلەموون و تاوس. قەلەموون:  [هەنبانە بۆرینە] کوردی: قەلەموونە، قەل، عەلەشیش، بۆقلە، بۆقلەموت، شامی، عەلیشیش، بەقلە، عەلۆعەلۆ، بەقلەمووت، گزگل، بۆقلەموون، بۆقلەمووت، مامرەشامی، کەڕگامیسری. فارسی: بوقلمون. قەلەموون:  [فەرهەنگی وشەنامە] - قەلەموون. - عەلی شیش. قەلەموون:  [فەرهەنگی وشەنامە] قەلەموون. بەقلەموون:  [فەرهەنگی وشەنامە] - قەل. - قەلەموون. عەلەعیش: [فەرهەنگی وشەنامە] - عەلی شیش. - بۆقلەموون. عەلەشیش:  [فەرهەنگی شێخانی] عەلیشیش • شامی • قەل • قەلەمون • عەلوعەلو • بۆقەلەمەن • عەوعەلو • علیشیش • بەقلەموون • بەقەلەمون • بۆقلەموون • قەلەموونە • عەلەلیش • عەلۆک. پەلەوەرێکی ماڵییە، گۆشتی خۆشە، باڵندەیەکی گەورەیە لە کۆمەڵەی مریشکە، ملی بێ پەڕە، نێرەکەی چەپکێک تووکی گەورەی بە سینگەوەیە، کلکی وەکو تاوس بڵاودەکاتەوە. turkey:  [فەرهەنگی کوردستانیکا] /ˈtɜːki, ˈtɜːrki/ NOUN, plural turkeys کوردی: بۆقلە، قەل، عەلیشیش، قەلەموون، بووق، مارگیسە، عەلۆعەلۆ [Meleagris gallopavo] فارسی: بوقلمون. turkey [ll] elok, eloşîş, bûqelemûn. - HEN: ELOK, eloelo. ئەلۆک، ئەلۆشیش، بووقەلەموون. - هەن: ئەلۆک، ئەلۆئەلۆ «سەرچاوە قامووسا سەلاحەدین» turkey: جلووق، جۆقجۆق، جولووغ، جوولووق، چۆقچۆق، عەلۆک، ئەلۆک، کووڕکووڕ، شامی، بووقەلەموون cilûq, coqcoq, culûẍ, cûluuq, çoqçoq, 'elok, elok kûřkûř, şamî, bûqelemûn، «Ferhenga Kurmancî Inglîzî Michael L Chyet» الديك الرومي: عه‌لۆعلۆ، عه‌لۆك. «فەرهەنگا وەرگێڕ عەلی ناڤشکی» ديكُ الحَبَش: بوقلمون، بوقلمون نر ديكٌ رُوميّ: بوقلمون، بوقلمون نر «فرهنگ معاصر عربی فارسی آذرتاش آذرنوش» بوق: [بوُ قْ] بوقلمون. ر. کـ. بکلمهٔ «الیشیش». بوقلم [بوُ قَ لَ مْ]: بوقلمون. ر. کـ. بکلمهٔ «الیشیش». بوقلمون [بوُ قْ لَ موُ نْ]: بوقلمون. ر. کـ. بکلمهٔ «الیشیش». الو الو[ ا َ ل ُ ا َ ل ُ] ( در لهجەی کرمانجی کردستان ترکیّە و کردستان سوریّە): بوقلمون. ر. ک. بکلمەی 'الیشیش'. الیشیش( علیشیش) [ ا َ لی شی ش ْ] ( در لهجەی کرمانجی و در لهجەی کرماشانی قصر شیرین): بوقلمون. نام دیگر این مرغ در لهجەی کرمانجی کردستان ترکیّە و کردستان سوریّە و در لهجەی کردان لبنان: الو الو[ ا َ ل ُ ا َ ل ُ] و در لهجەی کردی کرمانجی و ان اطرف آن و هندو[ ه ِ ن ْ دو] و در لهجەی کردی کرمانجی درسم و قونیە: مریشکا مصری[ م ِ ری ش ْ کا م ِ ص ْ ری] (= مرغ مصری) و در لهجەی کرماشانی کلهر و زنگنە بوق[ بو ُ ق ْ] و بوقلم[ بو ُ ق َ ل َ م ْ] و در لهجەی کرمانجی مکری قلمونە[ ق َ ل َ مو ن َ] و در لهجەی کرمانجی سنندج بوقلمون[ بو ُ ق ْ ل َ مو ُ ن ْ] و بقلە[ ب َ ق ْ ل َ] و بقلموت[ ب َ ق ْ ل َ مو ُ ت ْ] است و این کلمە آخر را دمرگان بشکل[ ب َ ک ْ ل ِ مو ُ ت ْ] و ب معنی ' کرکس. «فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری» قەل، قەلەموونە: (ناو) باڵندەیەکی ماڵی به لەشێکی گەورەوه که سەر و ملی ڕووت و گۆشتنه و نێرەکەی بەرچێڵەیەکی سووری هەیە. ڕەنگی پەڕوباڵی زۆرتر ڕەش یا سپی‌‌یه بەڵام قەلی شڵەی «سپی و ئاماڵ‌خورمایی»‌ش هەڵدەکەوێ؛ قەلەموونە؛ بۆقلە؛ بۆقلەموون؛ عەلیشیش؛ عەلەشیش؛ عەلۆعەلۆ. تێبینی؛ قەل لەکاتی خۆ نواندن یا بەربەرەکانی‌دا چەتر دەنگێوێ (پەڕەکانی کلکی بەرز و لێک‌بڵاو ڕادەگرێ، باڵەکانی فش دەکا و پەڕوپۆی قرژ. ) دەنگی قەل «قورتەقورتە» و فیعلی «قورتەقورت کردن» و «قورتاندن»ی بۆ کار دەهێنرێ. ناوێکی تری قەل، «عەلۆعەلۆ»یە کە ڕەنگ‌ بێ ئەم ناوە ئەسڵی خۆی، لاسایی‌یەکی دەنگی ئەم باڵندەیە لە کاتی خوێندن و دەنگ‌هەڵبڕین‌دا بێ: «وانێت‌‌بارێک به ڕێ‌‌دا هات، پڕ له ژن و منداڵ و مریشک و قەل. ڕایگرت: وەرن سوار بن.» [هەژار، چێشتی مجێور: ٤٥٦] ڕوون‌کردنەوە؛ «قەل» بەم مانایە، دەبێ کورتەوەکراوی «قەلەموونە» بێ و ڕێی ناچێتێ هیچ پەیوەندێکی لەگەڵ وشەی «قەل» بە مانای «قاڵاو» هەبێ. وشەی «قەلەموونە» لە زمانی کوردی‌دا بە شێوەگەلی «قەلەموون»، «بۆقلەموون»، «بۆقلەمووت» و «بۆقلە»ش هەیە. هاومانا و هاوڕیشەی ئەم وشەیە لە زمانی فارسی‌دا «بوقلموون»ـە. «فرهنگ ریشەشناختی زبان فارسی» دەڵێ «بوقلمون»، وەچی «أبوقلمون»ی عەرەبی‌‌یە کە وشە عەرەبی‌یەکەش بە ڕەگەز دەچێتەوە سەر وشەیەکی یۆنانی. دەشڵێ وشەکە ئەسڵی خۆی بە قوماشێكی تایبەتی گوتراوە کە ڕەنگی لەبەر خۆرەتاو هەرجارە جۆرێکی نواندووە؛ جا ئەم باڵندەیە چونکە ڕەنگی پەڕوباڵی لەبەر خۆرەتاو گۆڕاوە، ناوی ئەم قوماشەیان بۆ خواستۆتەوە! فەرهەنگی ناوبراو، هەروەها دەڵێ زێدی «قەلەموونە» مەکزیک و ئامریکای باکوورە و ئەم مەلە نزیکەی ساڵی ١٥٠٠ی میلادی هێنراوەتە ئورووپا و لەوێوە هەوەڵ‌جار، لای ناوەڕاستی سەدەی حەڤدەهەمی‌ میلادی، ڕێی کەوتۆتە ئێرانەوە. «نووسینی عەزیز ئالی» بڕواننە گوڵشەن کە ئەڵێی بۆقەلەموونە گەهـ سەوزە، گەهێ زەردە، گەهێ ماوی و سوورە «بێخود دیوانی بێخود» گەهـ تاوس و، گەهـ کەبکن و، گەهـ بۆقەلەموونن گەهـ ئاتەش و، گەهـ شوعلە، گەهێ دوودی سیاهن «نالی دیوانی نالی» قازیەک و مینەو و دەروێشێک بوون هاودزی شەو لە مریشک و قەلەموون «هەژار بۆ کوردستان» هەردەم بە هەراو و زەبروزەنگی وەک بووقەلەموون چەندە ڕەنگی «مەلا کەریم فیدایی، لاس و خەزاڵ» ئەوسا مەلای مزگەوتی دێ وەک قەلەموونی شڵەژاو بە ناچاری ئیتر هەستاو بە دەنگی خۆی لەبڵندگۆی مزگەوتەوە.. نامەی «بەیان»ی پێشمەرگەی بۆ خەڵک و خوای گوند خوێندەوە! ٭٭٭ تەپڵی سکێ خۆی هەڵماڵی و بە فیکەیەک... باڵەکانی وەک عەلەشیش گیڤ کردەوە. «شێرکۆ بێکەس» پاشا لە کردەوەی قەساب وەک عەلیشیش ڕقی هەستا «شێخ نووری شێخ ساڵح» فەقێیەکی ئەو موکریانە بە ناوبانگی مەلای قەرەداغەوە بەسەر سولەیمانیدا دێت و ئەچێ بۆ ئەوێ بۆ خوێندن، پاش شەوێک خێرا ئەگەڕێتەوە بۆ سولەیمانی کە بچێتەوە بۆ وڵاتی خۆی. کە لێی ئەپرسن: بۆچ وا خێرا گەڕایتەوە؟ ئەڵێ: بە قوڕم گرتەوە وڵاتی وا من چۆنی لێ دانیشم؟ ئەڵێن: بۆ چی؟ ئەڵێ: کاولم کردەوە، کوڕە! بە بۆقلەمون ئەڵێن عەلیشیش! پێی ئەڵێن: بابە تۆ دەخلت چییە بەوەوە کە بە بۆقلەمون ئەڵێن عەلیشیش؟ ئەڵێ: کاولم کردەوە، قورعان وابێ و سوێن وابێ من شەو لەو وڵاتە ڕۆژ ناکەمەوە، کە بە بۆقلەمون بڵێن عەلیشیش! «عەلائەدین سەجادی، ڕشتەی مرواری (بەرگی ٢)» ++++++++++++++++++++++ سەرناو: بووک/ bûk: بایەقووشی گەورە سەبارەت: مەلنامەی میرسادقی دینەوەری: لێكۆڵێنەوەی: د. سدیق بۆرەكەیی، هەولێر، ئەكادیمیای كوردی، ٢٠١٢، لاپەڕە ١٤. - نووسین: کەماڵ ڕەحمانی - سەرچاوە: https: //t. me/farhangibalnda بووک نە دەشت و دەر چون هۆهۆ کەرۆ مەغز نە سەر مەهرێ وە جارێ بەرۆ واتە؛ بایەقووشی گەورە لە دەشت و دەردا کاتێ هوو هوو ئەکا، بە یەکجاری مێشک لەسەر مرۆ ئەبا. بوک [بوُ کْ] (در لهجهٔ کرمانجی سنندج): نوعی جغد بزرگ. دمرگان نیز در لهجهٔ گروسی نام این پرنده را بهمین شکل ضبط کرده است. ر. کـ. بکلمه «بایەقش» قسمی دیگر از این پرنده در کردستان یافت میشود که آنرا «بوُ» (در لهجهٔ جافی) و بو [بو] (در لهجهٔ لکی و در لهجهٔ کرماشانی)و بوُک (در لهجهٔ کرمانجی سنندج و در لهجهٔ گروسی) و بوُم (در لهجهٔ گروسی) نامند و از نوع اول بزرگتر و شکار آن حیوانات بزرگتری است و گاهی نیز در گروسی و جافی و کرمانجی بنوع اوّل که همان جغد باشد نیز اطلاق میشود. «فرهنگ نام‌های پرندگان محمد مکری» مامۆستا ناسیح حوسێنی پێیان وایە «بووک» «کوندی لێڕواران»ە و فەرموویان لە مەریوان «هێ‌هێ‌کەرە»ی پێدەڵێن. «ڕاستەی کوند شێوەکان» «تۆرەمەی کوند» کوردی: کوندەزێوە، کوندی لێڕەواران، بووک، هووهووکەرە، هێ‌هێ‌کەرە (سۆرانی). گۆیین؛ ته‌یركێ ڕێلان؛ گۆهین؛ گۆیینا ڕێلان (کرمانجی). فارسی: جغد جنگلی عەرەبی: خَبَلٌ أَوْرُوبِيٌّ، البومة السمراء. تورکی: میشە بایقوشی. ، ن. زانستی: Strix aluco فەرانسەوی: Chouette hulotte ئینگلیزی: Tawny Owl «فەرهەنگی باڵندە کێوییەکان کەماڵ ڕەحمانی» ٣٧ سانتیمێترە. پەڕ و باڵی پڕ لە خەت و خاڵە. سەری گەورە و خڕە، چاوی ڕەشە. پەڕی گوێی نییە. پشتی قاوەیی ئاماڵ زەردە. دەم و چاوی قاوەیی ئاماڵ بۆرە. شەوانە دەکەوێتە جم و جۆڵ. لە لێڕەواری پڕ و چڕ، پارک و باغی گەورە دەبینرێ. لە کونی داران، کۆنە هێلانەی باڵندان و تەنانەت جاری وایە لە خانووان و لانی کەروێشکاندا هێلانە ساز دەکا. زۆر هەیە. (١٩٤) «فەرهەنگی باڵندە ئەحمەد بەحری» Goyîn, Gohîn (Strix aluco) «Balindeyên Kurdistanê Îsmaîl Taha Şahîn» گۆیین؛ ته‌یركێ ڕێلان؛ گۆهین؛ گۆیینا ڕێلان. کوندەزێوە. الخبل، البومة السمراء Strix aluco «ئیسماعیل تاها شاهین باڵندەیێن کوردستانێ پشکا دووێ» گۆیین سەحەرگەهـ عەندەلیب مەستن ژبهنا وەرد و بشکۆژان شوبه تووتاک و گۆیینان دەنالین ئەم دفرقێ دا «مەلای جزیری» فەقێ: فیراقێ تێک حیرقەتە بەعیدە ژخەیالێ تووتاگە بزەحمەتە بولبول ژبەر جەمالێ گۆیین قەت خەوناکەتە کو دورە ژویسالێ «فەقێ تەیران» شوبی شەمع و شەمالم ئەز ژبەر حوببا تە لالم ئەز زەعیفم وەک هیلالم ئەزۆ سیفەت گۆیین دکالم ئەز «مەلای جزیری» ژکۆڤانا تە شیرینێ دنالم شوبهی گۆیینێ درێژم هێسترێن خوینێ وەکی تاڤێ دبارانێ «مەلای جزیری» میسلی گۆیین تەرەوان نال ژدلی میسکین تێن ئەم نزانن تو چڕا هەروە دنالی شەب و روز «مەلای جزیری» تووتەک ‏و گۆیين و کوند وشيارن ڕۆژ وچانيانه بە شەو پڕکارن «هەژار بۆ کوردستان» نەییاحە و میھرەبان و دایین گویندە ب نالە شبھێ گۆیین «مەم و زین ئەحمەدی خانی، لاپەڕە ١٨٦، چاپی سوێد ١٩٨٩ ز.» گۆیین: گۆین، باڵدارێکی شەو بێدارە فارسی: پرنده‌ای است شب بیدار. «هەنبانە بۆرینە هەژار» گۆین: باڵدارێکی شەو بێدارە. فارسی: پرنده‌ای شب بیدار. «هەنبانە بۆرینە هەژار» گۆین: گویێن، (بادینانی) مەلێکە خوێندنی لە ناڵین دەچێت. «فەرهەنگی خاڵ» هووهووکەرە:  [فەرهەنگی خاڵ] جۆرە کوندەبەبۆیەکی چاوشینی سەرزلە هەر لە چۆڵی و شاخدا دەبێ، کە دەخوێنێ دەڵێ «هووهوو. هووهووکەرە:  [هەنبانە بۆرینە] کوردی: جۆرێ کوند. فارسی: نوحی جغد. ++++++++++++++++++++++